Główne kierunki psychoterapii dr Waldemar Świętochowski
WYKŁAD 4 (05.11.2009)
1. KLASYCZNA PSYCHOANALIZA (C.D.)
„Narzędzia” pracy psychoanalityka:
• Zadawanie pytań – dotyczą głównie emocji i przeżyć aktualnych.
• Analiza snów – sny to częściowa forma rozładowania napięcia popędowego (procesy pierwotne).
• Wolne skojarzenia – główna metoda pracy, zarówno diagnostycznej, jak i terapeutycznej.
• Analiza strumienia świadomości – pacjent mówi o swoich myślach, „nagłaśnia” je. Jeżeli jeden wątek dominuje, to znaczy, że wokół niego skoncentrowana jest energia, co może blokować terapię.
• Odtwarzanie wspomnień.
• Analiza oporu, przeniesienia i przeciwprzeniesienia. Opór to każde zachowanie motywowane uniknięciem sytuacji terapeutycznej. Przeniesienie to transfer uczuć wobec osób znaczących na analityka,
trzeba
je
przepracować,
ale
jest
naturalnym
elementem
terapii.
Przeciwprzeniesienie to sytuacja, kiedy to terapeuta przyjmuje wobec pacjenta pewną rolę (np. rodzica czy nauczyciela), nie jest to naturalne ani dobre dla terapii, analityk musi sobie z tym radzić (po to powstały superwizje – superwizor to terapeuta terapeuty).
• Dostarczanie pacjentowi interpretacji – analitycy pracują w sposób dyrektywny.
Zasady interpretacji:
• Nie wychodzić poza ujawnione treści – nie wolno narzucać pacjentowi swojej wizji świata.
• Używać potocznego, prostego języka.
• Uwzględniać poziom lęku pacjenta – np. we wczesnej fazie terapii pacjent nie jest w stanie zmierzyć się z pewnymi treściami, zaoponuje i odrzuci tę interpretację. Ale nie chodzi o unikanie trudnych tematów w ogóle!
• Interpretacja oporu poprzedza interpretację przeniesienia.
• Interpretacja zwykle następuje w końcowym fragmencie sesji.
Zjawiska w trakcie psychoanalizy: 1) Technika analityczna
2) Przeniesienie
3) Regresja – pacjent nie może świadomie cofnąć się we wspomnieniach. Aby go do tego „zmusić”, analityk musi dokonać regresji pacjenta. Wymaga ona pełnego zaufania.
4) Opór
5) Wgląd – nie jest to w psychoanalizie efekt myślenia przedświadomego, a nagłe dostrzeżenie czegoś nowego.
6) Charakter – dominujące mechanizmy obronne i sposób ich stosowania.
7) Introjekcja – bezkrytyczne przejmowanie cudzych poglądów, przekonań, zwyczajów, zachowań.
Proces nieświadomy.
8) Identyfikacja – potencjalnie świadoma, można ją uświadomić.
Czynniki leczące:
1) Specyficzne:
• Pełne usuwanie przeniesień przez ich interpretowanie – musimy sprawić, by pacjent był
w pełni sobą, a nie wchodził w role.
• Uświadomienie nieświadomego (emocji, impulsów, myśli).
• Usuwanie obron przez ich interpretowanie.
1
Główne kierunki psychoterapii dr Waldemar Świętochowski
2) Niespecyficzne:
• Intensywny związek emocjonalny terapeuty z pacjentem. Ma znaczenie usuwanie tego związku. Pacjent ma do terapeuty pełne zaufanie, otwiera się przed nim, pokazuje część swoich przeżyć.
• Korekcyjne doświadczenie emocjonalne (uczenie się nowych zachowań i sposobów przeżywania) – terapeuta jako model dla pacjenta.
• Odreagowywanie tłumionych emocji w czasie sesji.
• Wzmacnianie pacjenta (w neopsychoanalizie).
• Wgląd w tendencje nieświadome i reakcje przeniesieniowe.
• Podkreślenie autonomii pacjenta i samodecydowania o sobie – dojrzewanie funkcji ego.
• Selektywna identyfikacja z terapeutą.
2. NEOPSYCHOANALIZA (PSYCHOLOGIA EGO, TEORIA RELACJI Z OBIEKTEM) Kontynuacja nauki psychoanalitycznej, ale w formie bardziej naukowej, empirycznej.
Kategorie stosowane do opisu osobowości: psychoanaliza klasyczna i teoria relacji z obiektem:
psychoanaliza
teoria relacji z obiektem
dążenie do obiektu (obiektem
motywacja
energia popędowa
najczęściej jest osoba, ale też idea, relacja, pasja…)
self (naczelna siła sterująca,
odpowiada za integrację osobowości osobowość
id – ego – superego
i wyznaczanie celów; id, ego
i superego to narzędzia self)
stadia rozwoju
oralne, analne, falliczne
symbioza, separacja – indywiduacja fiksacja; kompleks Edypa; nerwice zaburzenia różnicowania Ja‐Obiekt: zaburzenia
charakteru (mechanizmy obronne
osobowość schizoidalna, osobowość zastępują faktyczne „ja”)
borderline
mechanizm obronny
wyparcie
projekcja, introjekcja, identyfikacja przedmiot terapii
opór
przeniesienie
Trzy szkoły:
• brytyjska: „londyńczycy” (M. Klein – głównie reakcje przeniesieniowe), „wiedeńczycy” (A. Freud
– mechanizmy obronne), niezależni m.in. Balin, Fairbairn
• amerykańska: M. Mahler, O. Kernberg, H. Kohut (borderline)
• francuska: Lacan (znaczenie symboli, języka, fantazji, omyłek) 2
Główne kierunki psychoterapii dr Waldemar Świętochowski
Proces rozwoju:
wiek w
0 ‐ 1
2 ‐ 5
6 ‐ 9
10 ‐ 15
16 ‐ 23
24 – 30
miesiącach
stadia
autyzmu
symbiozy
stadium (faza) separacji ‐ idnywiduacji rozwoju
fazy
ponownego
różnicowania
praktyki
konsolidacji
rozwoju
zbliżania
Dziecko, na podstawie pozytywnych sygnałów od matki, uczy się ufności. Natomiast odwrotna sytuacja rodzi nieufność. Owocuje to niepewnością siebie, lękliwością, osiąganiem celów przez manipulacje. Być może taka osoba będzie szukała świata, w którym będzie akceptowana –
może być to np. świat choroby psychicznej.
Model funkcjonowania psychiki to model rozwoju self (Ja): 1) główny motyw działania – kontakt z obiektem 2) rozwój self – różnicowanie między obiektem a sobą oraz przechodzenie od zależności od obiektu do niezależności (zły‐dobry obiekt, złe‐dobre Ja, zamiast dążenia do przyjemności‐agresji) 3) relacje podmiot – obiekt
Teoria zaburzeń:
Szkoła amerykańska – Kernberg (teoria patologicznego narcyzmu) Mechanizmy zaburzeń:
• brak tolerancji lęku
• brak możliwości kontrolowani impulsów
• słaba zdolność sublimowania popędów
• czarno‐biała kategoryzacja obiektów
• rozszczepienie swojego „Ja” na część dobrą i złą
• idealizacja obiektów dobrych
• dewaluacja obiektów złych
• silna projekcja
• zaprzeczanie rzeczywistości
Charakterystyka osobowości borderline:
• psychotyczna charakterystyka osobowości bez zewnętrznych objawów psychozy
• zachwiany kontakt z rzeczywistością
• zaburzony proces indywiduacji „Ja”
• trudności we wchodzeniu w bliższe związki z innymi Stopnie zaburzeń:
• kryzys identyfikacji – zaburzenie rozwoju psychospołecznego, kumulacja traumatycznych doświadczeń, osobowość jeszcze dość zintegrowana
• kryzys separacyjny – burzliwe i nierealistyczne próby indywiduacji, opóźnienia rozwojowe w różnych obszarach osobowości
• fiksacja w fazie symbiozy – myślenie autystyczne, regres psychospołeczny, izolacja, symptomy psychozy (początkowo ukryte)
3