FINANSE to zjawiska i procesy pieniężne.
Przez finanse rozumie się ogół zjawisk pieniężnych powstających z działalnością gospodarczą człowieka.
Finanse (na szczeblu centralnym) to zjawiska związane z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów pieniężnych.
Zjawiska te mają odzwierciedlenie w ewidencji księgowej i statystycznej.
Polityka finansowa oznacza dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągnięte jak i sposoby działania dla osiągnięcia wybranych celów.
Nauka finansów ma charakter systemowy, czyli może posługiwać się metodami analizy systemowej.
Historycznie jest dziedziną nauk ekonomicznych.
Ma także wymiar pozaekonomiczny: prawny, polityczny.
Kompleksowe podejście należy uznać za słuszne.
Należy pamiętać, że rzeczywistość gospodarcza XXI wieku rozwija się coraz szybciej.
Procesy finansowe można objaśnić przy pomocy zjawisk ekonomicznych, politycznych, demograficznych, przyrodniczych i technologicznych.
Relacje nauki o finansach z innymi dyscyplinami:
− ekonomika / teoria finansów
− makro- i mikroekonomia
− historia finansów
− socjologia finansów
− psychologia finansów
− nauki prawne
− matematyka
− inżynieria finansowa
− statystyka
Polityka finansowa przedsiębiorstwa
− celem jest zwiększanie wartości i maksymalizacja zysku.
Na szczeblu centralnym
− stymulowanie trwałego rozwoju gospodarczego i pełne wykorzystanie potencjału gospodarczego (siły roboczej).
Zjawiska realne / rzeczowe
− obejmują procesy produkcji dóbr i ich wymiany na rynkach krajowych i zagranicznych, ich rotacji w procesach konsumpcji i akumulacji.
Zmiana alokacji
W sferze realnej występuje zmiana alokacji majątku rzeczowego nagromadzonego w przeszłości
- np. zmiana właściciela mieszkania na rynku wtórnym.
Finanse w gospodarce towarowej są podstawowym instrumentem podziału wartości rzeczowych między różne sfery zastosowania (spożycie, produkcja).
Jaki jest przedmiot nauki finansów?
− Jest to nauka o zjawiskach i procesach pieniężnych.
− Jest jedną z gałęzi ogólnej nauki ekonomii, która traktuje o procesach gospodarczych i prawach rządzących tymi procesami.
[Prawo finansowe]
Przedmiotem prawa finansowego jest badanie prawnych aspektów gospodarki pieniężnej banków, instytucji finansowych, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Istota finansów – reasumując:
− Nauka finansów zajmuje się badaniem ruchu pieniądza:
1. jego tworzeniem /kreacją/ w systemie bankowym
2. krążeniem /cyrkulacją/
3. osiadaniem /akumulacją/ w postaci oszczędności i rezerw
pieniężnych.
− Nauka finansów różni się od makroekonomii stopniem szczegółowości analizy zjawisk finansowych.
− Bardziej szczegółowo bada: finanse publiczne, finanse przedsiębiorstw, banków i firm ubezpieczeniowych.
− Podstawowe funkcje:
1. stabilizacyjna
– polega na oddziaływaniu na przebieg procesów w sterze rzeczowej w kierunku zachowania stałego i zrównoważonego wzrostu (tzn., że wzrost jest bardzo ważny, ale musi być zrównoważony, bez wahań, najlepiej w całym kraju jednakowy); 2. alokacyjna / rozdzielcza - polega na dokonywaniu podziałów materialnych i ludzkich czynników produkcji w sterze produkcji dóbr prywatnych i publicznych (podatki, emerytury...);
3. redystrybucyjna – polega na oddziaływaniu wtórnego podziału dochodów, które powstały w wyniku pierwotnego podziału PKB na szczeblu przedsiębiorstw pod wpływem mechanizmu rynkowego lub regulacji administracyjnych);
− Pozostałe funkcje:
4. kredytowa – związana jest z finansowym zasilaniem podmiotów gospodarczych przez instytucje kredytowe. Przedmiotem tej funkcji jest kredyt, będący pieniądzem emitowanym przez banki (pieniądz bezgotówkowy).
Systematyka zjawisk finansowych
I. przedmiotowa / funkcjonalna
- kryterium przedmiotowe pozwala wyodrębnić przychody i wydatki: 1. rynkowe strumienie pieniężnych wydatków i dochodów
− cechy wyróżniające to:
> wzajemne powiązanie świadczenia pieniężnego
> ruch pieniądza jest regulowany przez mechanizm rynkowy
> powiązanie w czasie: SPOT (natychmiastowe), FORWARD (terminowe), OPCJE, HEDGING
[Definicje]
System finansowy można określić jako zespół norm prawnych, zasad organizacyjnych i szeroko rozumianych instytucji, które są wykorzystywane przy realizacji finansów i regulowaniu przez władze państwowe i samorządowe zobowiązań finansowych.
System bankowy to całokształt instytucji bankowych i finansowych oraz normy, które określają ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Za podstawę określenia systemu bankowego uznaje się powstanie układu złożonego z Banku Centralnego (emisyjnego) i Banków Komercyjnych.
System stanowi logiczną i zwartą całość.
2. pieniężne strumienie nierynkowe /transfery/
− cechy charakterystyczne:
> brak świadczenia wzajemnego ze strony uczestnika transferu, otrzymującego świadczenie
> operacje transferowe nie są regulowane przez mechanizm rynkowy, mają podstawę uznaniową, np. darowizna, podatki pobierane przez państwo.
− rodzaje transferów:
> zwrotne, np. lokaty pieniężne
> bezzwrotne, np. zakup akcji spółek akcyjnych.
- opiera się na kryterium jednostek gospodarujących: 1. finanse przedsiębiorstw
• są to finanse prywatnego sektora towarów i usług niefinansowych;
• w tym sektorze powstaje niemal cały PKB;
• p rzychody : ze sprzedaży towarów i usług;
• wy
datki : koszty zakupu czynników produkcji, płace, świadczenia pieniężne na rzecz państwa, wypłaty dywidend;
2. finanse gospodarstw domowych / ludności / konsumentów
• p rzychody : sprzedaż zasobów pracy, dywidendy, udziały, oprocentowanie obligacji, depozytów, lokat, inne źródła o charakterze zewnętrznym, kredyty na zakup mieszkania auta, emerytury i renty;
• wy
datki : na bieżącą konsumpcję, podatki, spłata kredytu, inwestycje (budowa domu to konsumpcja);
• oszczędności – jak system polityczny jest niestabilny, to ludzie lokują pieniądze w tzw. „skarpecie”;
3. finanse publiczne / państwa i jednostek samorządu terytorialnego
• cechą jest przymusowy charakter większości świadczeń pieniężnych, tj. danin publicznych;
• do dochodu dolicza się także wpłaty z zysku banku centralnego;
• wy
datki publiczne: 1) płace, 2) wydatki korekcyjne, 3) wydatki eksploatacyjne
– na rozbudowę majątku publicznego;
4. finanse banków / banku centralnego i banków komercyjnych bank centralny emituje pieniądze;
• podstawowa część przychodów banków komercyjnych ma charakter zwrotny (depozyty, lokaty, wkłady);
• faktyczne przychody banków komercyjnych to marże, odsetki, prowizje; 5. finanse ubezpieczeń
• obejmują zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych przez firmy ubezpieczeniowe;
• przychody: składki na ubezpieczenia materialne i osobowe;
• wydatki: wypłata odszkodowań, podatek, różne opłaty'
6. finanse rynków finansowych
• stanowią złożoną grupę podmiotów i zjawisk finansowych;
• pośrednicy: fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, biura maklerskie i brokerskie, kantory; giełdy papierów wartościowych.
1. rynki wymiany walut – transakcje natychmiastowe (spotowe) i terminowe sprzedaży i kupna walut;
2. rynek pieniądza krajowego – obraca się funduszami pożyczkowymi (o terminie zwrotu do 12 m-cy), a także dłużnymi papierami wartościowymi (bony skarbowe, certyfikaty depozytowe, weksle proste i trasowane);
3. rynek kapitału pieniężnego – lokowane są długoterminowe fundusze pieniężne w obligacje, akcje; są to średnio- oraz długoterminowe papiery dłużne; 4. rynki pochodnych instrumentów finansowych – dokonuje się obrotu kontraktami futures i kontraktami opcyjnymi na waluty, na stopy procentowe, na indeksy giełdowe.
Kontrakt futures – umowa kupna lub sprzedaży określonej ilości danego towaru, waluty albo papieru wartościowego z dostawą w ściśle określonym terminie w przyszłości po ustalonych cenach.
Futures zawiera obowiązek kupna lub sprzedaży danego dobra.
Opcja nie zawiera takiego obowiązku.
Jest to prawo do kupna lub sprzedaży ustalonej ilości towaru, waluty lub papierów wartościowych w określonym dniu, po określonej cenie. Nie ma obowiązku kupna.
Zwykle jest termin wygaśnięcia opcji.
Rynki finansowe są umiędzynarodowione i zglobalizowane.
Banki dokonują operacji w celach zarobkowych.
Zarabiają na różnicach walutowych na różnych rynkach.
W skali międzynarodowej rozliczenia z tytułu wymiany walut, obrotu kredytowego i papierów wartościowych wielokrotnie przewyższają rozliczenia w handlu zagranicznym.
W krajach przechodzących proces transformacji gospodarki scentralizowanej w gospodarkę rynkową z przewagą prywatnej formy własności, rynki finansowe nie osiągnęły jeszcze takiego rozwoju.
Postęp jest jednak widoczny.
KREACJA PIENIĄDZA ORAZ FUNKCJA PIENIĄDZA
PIENIĄDZ
− powszechnie akceptowalny towar, za pomocą którego dokonujemy płatności w zamian za dostarczane dobra;
− pieniądz także wywiązuje z zaciągniętych zobowiązań – jest środkiem wymiany;
− istotnym elementem definicji pieniądza jet jego powszechna akceptowalność, co oznacza, iż jest przyjęty ustawowo i zapisany legislacyjnie.
FUNKCJE PIENIĄDZA:
1. miernik wartości
- wyraża wartość wszystkich produktów i usług. O pieniądzu jako mierniku wartości decyduje jego siła nabywcza. Siła nabywcza pieniądza z kolei daje odpowiedź na pytanie: ile można kupić produktów/usług za jedną jednostkę pieniężną (dowód realny);
2. środek płatniczy
- uwalnia od zobowiązań z tytułu zaciągniętych pożyczek, kredytów, zobowiązań podatkowych czy rachunków za prąd, gaz, telefon itp.;
3. środek wymiany
- uwalnia społeczeństwo od niedogodności związanych z wymianą barterową – towar za towar. Trudno byłoby bowiem znaleźć osobę, która jest skłonna zaakceptować wymianę oferowanego przez siebie towaru za towar oferowany przez drugą osobę. Innymi słowy, dwaj oferenci muszą postrzegać dwa różne towary za jednakowo wartościowe, żeby mogło dojść do transakcji barterowej. Dzisiaj pieniądz usprawnia wszelkiego rodzaju transakcje kupna i sprzedaży;
4. środek tezauryzacji
/przechowywania wartości, skarbienia – gromadzenia skarbu w formie pieniężnej
- umożliwia dokonywanie zakupów w przyszłości za pieniądze posiadane obecnie i jest możliwe, gdy siła nabywcza pieniądza nie ulega spadkowi. Pieniądz jako banknot niekoniecznie musi być najlepszym środkiem tezauryzacji, środkiem przechowywania wartości mogą być także nieruchomości, dzieła sztuki, itp.
PIENIĄDZ GOTÓWKOWY I BEZGOTÓWKOWY:
Monety nie mają wartości substytucjonalnej i wykonane są z metali nieszlachetnych.
Pieniądz papierowy - symboliczny znak wartości, nadany przez państwo ustawowo i spełniający wszystkie funkcje, głównie środka wymiany i płatniczego.
− Całość norm prawnych, które ustalają zasady obiegu pieniężnego w gospodarce rynkowej.
Określa również funkcje instytucji, które stanowią fundamenty w zakresie obiegu pieniężnego.
− W Polsce tworzy go zasadnicza BANK CENTRALNY (najwyższy szczebel w systemie bankowym) oraz BANKI KOMERCYJNE (handlowe), jak również inne rodzaje banków.
ZADANIA SYSTEMU BANKOWEGO:
1. przyjmowanie depozytów /zwrotnych wkładów pieniężnych/ w zamian za odsetki 2. udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych 3. świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza 4. kreacja pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego
KREACJA PIENIĄDZA BEZGOTÓWKOWEGO
− związana z najważniejszym z banków- bankiem centralnym i ustaloną przez niego stopą rezerw obowiązkowych
− zagwarantowanie wypłacalności klientom [pewien procent wkładów/depozytów, których bank nie może wykorzystać do prowadzenia działalności kredytowej, aby nie naruszyć swojej płynności finansowej/wypłacalności i wiarygodności]
− rezerwa obowiązkowa banku komercyjnego jest utrzymywana na rachunku banku centralnego
− różnica między wpłaconymi do banku wkładami, a rezerwą gotówkową może przeznaczona zostać na udzielanie kredytów.
REZERWA GOTÓWKOWA = 30% x
GOTÓWKA PRZEZNACZONA NA
DEPOZYTY/WKŁADY
BANK
DEPOZYT PIENIĘŻNY
KREDYTY = DEPOZYT – REZERWA
PIENIĘŻNE W PLN
W PLN
OBOWIĄZKOWA W PLN
I
1000
300
700
II
700
210
490
III
490
147
343
IV
343
102,9
240,01
V
240,01
72,03
168,07
SUMA: I-V
2773,1
831,93
1941,17
POZOSTAŁE
226,9
68,07
158,03
BANKI
WSZYSTKIE BK
3000
900
2100
BANK CENTRALNY – ZNACZENIE I FUNKCJE
− jest jedynym emitentem pieniądza gotówkowego
− kontroluje i reguluje podaż pieniądza w gospodarce
− ustala rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych i udziela im pożyczek
− jest „kredytodawcą ostatniej instancji” (ang. tender of last resort), oznacza to, że zapewnia stabilność całego systemu bankowego, głównie w okresie kryzysów finansowych
− obsługuje budżet państwa, zobowiązania zagraniczne, utrzymuje rezerwy BANK CENTRALNY
I JEGO INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA NA PODAŻ PIENIĄDZA
− bank centralny posiada kompetencje i niezbędne instrumenty dla regulowania ilości wprowadzanego do obiegu pieniądza gotówkowego jak i bezgotówkowego
− najważniejszymi narzędziami wykorzystywanymi przez BC do kontrolowania podaży pieniądza są:
1. stopa rezerw obowiązkowych
2. operacje otwartego rynku
3. stopa redyskontowa
BANK
CENTRALNY
a
= 4%
↓↑
pożyczki dla BK
płacone do BC
od pożyczek udzielanych BK stopa redyskontow
→ pożyczki udzielane przez BK
→
firmom i gospodarstwom domowym
BANKI
← stopy procent. od pożyczek płacone
←
PRZEDSIĘBIORSTWA
przez gosp. dom. i firmy = 8%
KOMERCYJNE
I GOSPODARSTWA
← depozyty składane przez gosp.
←
dom. i firmy w BK
DOMOWE
→ odsetki od depozytów płacone
→
przez BK gosp. domowym = 3%