VERTEBRATA
Nadgromady
BEZŻUCHWOWCE
ŻUCHWOWCE/SZCZĘKOWCE
AGNATHA
GNATHOSTOMATA
Gromady
KRĘGOUSTE
TARCZOWCE
FAŁDOPŁETWE
RYBY
RYBY
CYKLOSTOMATA
PLACODERMI +
ACANTHODI +
CHRZĘSTNE
KOSTNE
CHONDRICHTHYES
OSTEICHTHYES
ŚLUZICOKSZTAŁTNE
MINOGOKSZTAŁTNE
Rzędy
MYXINIFORMES
PTEROMYZONIFORMES
ZROSŁOGŁOWE PROMIENIOPŁETWE
HOLOCEPHALI
ACTINOPTERYGII
Podgromady
SPODOUSTE
MIĘŚNIOPŁETWE
ELASMOBRANCHII
SARCOPTERYGII
AGNATHA
* najstarsze żyły w wodzie
PISCES
* kambr i ordownik – bezżuchwowce
- najlepiej poznano bezżuchwowce pancerne (ostrakodermy)
- miały one wewnętrzny szkielet chrzęstny, ale z zewnątrz okrywał je pancerz kostny, złożony z większych tarcz (otaczających głowę i przód tułowia) oraz mniejszych tarczek i łusek (umożliwiające ruchy napędowe ogona)
- wiele z nich żerowało przy dnie, odcedzając cząstki pokarmowe z mułu
- dziś bezżuchwowce to pozbawione pancerza minogi i śluzice
* paleozoik - powstanie zwierząt ze szczękami (z pierwszego łuku skrzelowego) usprawniającymi aparat gębowy, zwierzęta te miały płetwy parzyste i pęcherz pławny
* ryby fałdopłetwe (akantody)
- znane od wczesnego syluru, wymarłe w permie
- po brzusznej stronie tułowia ciągnęły się płetwy parzyste (jako jedyne kręgowce miały ich więcej niż dwie pary)
- płetwy wsparte były na kolcach kostnych
* dewońskie tarczowce (plakodermy)
- osiągały największe rozmiary spośród ówczesnych zwierząt (nawet ponad 6m długości)
- prowadziły przydenny tryb życia
- miały chrzęstny szkielet wewnętrzny (w tym łuki kręgowe otaczające trwałą strunę grzbietową)
- przód tułowia i głowę okrywał pancerz z tarcz kostnych
- nie miały zębów (ich funkcje pełniły ostre krawędzie szczęk)
* dewon – pojawiają się ryby chrzęstne i kostne
* ryby chrzęstne
- bliżej spokrewnione z tarczowcami
- mają jednak zęby zbudowane z przekształconych, powiększonych łusek (zwanych plakoidalnymi, zbudowanymi jak miniaturowe ząbki – ze szkliwem, zębiną i miazgą w środku)
- początkowo miały otwór gębowy z przodu pyska, jak prażarłacze
- później przesunął się on na spodnią stronę głowy
- zwłaszcza rekiny /żarłacze/ osiągnęły spory sukces ewolucyjny jako groźne, morskie drapieżniki (np. 25-tonowy, 15-metrowy krewniak ŻARŁACZA LUDOJADA, Carcharodon megalodon z późnego trzeciorzędu polował na duże walenie)
- największą współczesną rybą jest łagodny, planktonożerny REKIN WIELORYBI, dochodzący do 18m długości
- inne ryby chrzęstne, jak np. PŁASZCZKI przystosowały się do życia na dnie
* ryby kostne
- spokrewnione bliżej z fałdopłetwymi
- podzieliły się już we wczesnym dewonie:
~ ryby promieniopłetwe
- pierwotnie okryte twardymi, skostniałymi łuskami kształtu rombowego, tworzącymi zwarte szeregi
- nazywa się je łuskami ganoinowymi (od szkliwopodobnej substancji, która je okrywa)
- ryby mające takie łuski określa się gonoidami
- dziś są reliktowe
- należą do nich JESIOTRY i WIELOPŁETWCE
- najliczniejszą grupą ryb stały się w kenozoiku ryby kostnoszkieletowe, które opanowały wszelkie siedliska wodne (od głębinowych po przybrzeżne)
- niektóre (POSKOCZKI MUŁOWE) potrafią nawet krótko wychodzić na ląd
~ ryby mięśniopłetwe
- grupa reliktowa
- z nich w późnym dewonie powstały kręgowce lądowe
* pierwotnie wodne, zmiennocieplne kręgowce skrzelodyszne
* w budowie i fizjologii występuje wiele przystosowań do wodnego trybu życia
SZKIELET
BUDOWA ZEWNĘTRZNA
BEZŻUCHWOWCE
BEZŻUCHWOWCE
* głowę wzmacnia chrzęstna czaszka, w której dominującą* walcowate ciało, okryte gładką bezłuską skórą, pokrytą śluzem (śluzice w razie część stanowi szkielet skrzeli
zagrożenia mogą go wydzielać bardzo dużo, stąd ich nazwa)
* w głowie mieści się dwoje małych oczu i pojedynczy
* nie mają płetw parzystych, a jedynie nieparzyste (ogonową i grzbietową)
otwór nosowy
* z przodu ciała znajduje się otwór gębowy bez szczęk
* szkieletem osiowym jest struna grzbietowa, otoczona * u minogów otoczony jest przyssawką, stąd nazwa krągłouste lub smoczkouste chrzęstnymi łukami kręgowymi
* śluzice mają wokół niego wąsiki dotykowe
* można zauważyć miomery przeświecające przez skórę
RYBY
RYBY
* na ogół ciało o opływowym kształcie, co zmniejsza opory w gęstym ośrodku,
* może być chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny jakim jest woda
* ryby kostnoszkieletowe
* ryby kostnoszkieletowe
- osiągają największy poziom skostnienia
- mają różne kształty
- pomiędzy ich miomerami pojawiają się dodatkowe
- ciało bardzo krótkie nieco spłaszczone (ryby raf koralowych, SKALARY,
pręcikowate, niekiedy rozwidlone skostnienia (ości)
PŁASTUGI leżące na jednym boku)
- występują płetwy nieparzyste: ogonowa, grzbietowa - ciało wężowato wydłużone (WĘGORZE, MURENY) (niekiedy podzielone na dwie) i odbytowa oraz dwie pary - najbardziej osobliwy kształt ma KONIK MORSKI (PŁAWIKONIK) płetw parzystych: piersiowe osadzone tuż za czaszką i
- ciało w kształcie kropli mają najsprawniejsi, szybcy długodystansowi
brzuszne
pływacy (TUŃCZYK, MARLIN), jest ono najszersze mniej więcej w 1/3
* napęd zapewniają boczne wygięcia ciała, zwłaszcza w
długości od przedniego końca ciała, występuje tu duża płetwa ogonowa
odcinku ogonowym
w kształcie cienkiego półksiężyca
* sprawnie pływające ryby mają ciało o kształcie
- ryby drapieżne, atakujące z zasadzki (SZCZUPAK) mają płetwy zebrane
wrzecionowatym z przewężoną szypułą ogonową i
z tyłu wydłużonego ciała, co pozwala na gwałtowne przyspieszenie kilkoma
zewnętrznie symetryczną, rozwidloną płetwą ogonową
mocnymi wymachami ogona
* rekiny
* skóra – pokrywa ciało ryb
- mają większy górny płat płetwy ogonowej, do którego
- zawiera komórki śluzowe (ich wydzielina zmniejsza opór wody podczas
wnika koniec kręgosłupa
pływania) oraz barwnikowe (chromatofory) warunkujące ubarwienie
- dzięki temu ogon nie tylko napędza rybę, ale pogrąża tylny ciała
koniec ciała, czyli unosi przód do góry
- niektóre ryby (PŁASTUGI żyjące przy dnie) mogą zmieniać ubarwienie
- w połączeniu z szeroko rozstawionymi płetwami
upodabniając się do podłoża (dzięki rozszerzeniu lub kurczeniu chromatoforów)
piersiowymi i kształtem głowy wytwarzającym siłę nośną,
* łuski – wytwory skóry
pozwala to przeciwdziałać opadaniu w toni wodnej
- pokrywają ciało większości ryb
- gdyby przestały płynąć opadłyby na dno, jak płaszczki
- okryte szkliwem kostne ząbki (plakoidalne łuski ryb chrzęstnych) (ryby chrzęstne nie mają pęcherza pławnego i są nieco
- tarczki, przeważnie rombowego kształtu (prymitywne ryby kostne – ganoidy) cięższe od otaczającej wody)
- cienkie, zachodzące na siebie, elastyczne (łuski ryb kostnoszkieletowych z
* płaszczki mają biczowaty ogon, a pływają falując
widocznymi słojami przyrostowymi, pozwalającymi określić wiek ryby), mogą
rozrośniętymi płetwami piersiowymi
być zakończone półokrągło (cykloidalne) lub grzebykowato (ktenoidalne) UKŁAD ODDECHOWY
SKRZELA
INNE SPOSOBY POBIERANIA TLENU
BEZŻUCHWOWCE
* liczne ryby mogą pobierać tlen z wody poprzez skórę lub tlen
* mają postać pofałdowanych worków
atmosferyczny przez ściany przewodu pokarmowego lub
* u minoga jest ich 7 par i każde skrzele otwiera się na
pęcherza pławnego
zewnątrz osobnym otworem
- ryby dwudyszne, węgorze, piskorze i niektóre sumy
* skrzela śluzic mają po każdej stronie ciała wspólne ujście
* niektóre mają tzw. labirynt (błędnik – nie mylić z
błednikiem w uchu wewnętrznym!)
RYBY
- narząd nadskrzelowy złożony z blaszek kostnych w
* są blaszkowatymi wyrostkami osadzonymi na łukach
sklepieniu gardzieli pokrytych cienkim nabłonkiem
skrzelowych
- pozwala on oddychać powietrzem rybom błędnikowym lub
* ryby chrzęstne mają pierwszą szczelinę skrzelową
łaźcowatym (BOJOWNIK, GURAMI, ŁAZIEC mogący godzinami
zamienioną na tzw. tryskawkę
łazić po lądzie)
* u płaszczek otwiera się ona na grzbietowej stronie ciała, za
okiem, i pozwala pobierać czystą wodę oddechową, kiedy ryba
spoczywa na dnie
* pozostałe szpary skrzelowe, służące do wyrzucania wody,
znajdują się po stronie brzusznej
* u ryb kostnych skrzela okryte są kostnym wieczkiem
skrzelowym
BUDOWA
KRĄŻENIE KRWI
* jednoprzepływowe serce typu żylnego
* sprawny układ jednoobiegowy
- unerwione przez włókna autonomicznego układu
* pod pewnymi względami pracuje wydajniej niż układ płazów (większy
nerwowego, które przesyłają impulsy zwalniające rytm pracy jest względny ciężar i częstość skurczów serca w tej samej temperaturze)
- nie ma unerwienia umożliwiającego przyspieszenie tempa pracy* w sumie jednak masa krwi i ilość naczyń w mięśniach jest mniejsza serca (to różni ryby od innych żuchwowców)
* kurczące się rytmicznie serce przetłacza krew do krótkiej tętnicy
* serce ryb chrzęstnych
skrzelowej (w stożku albo opuszce tętniczej umieszczone są zastawki
- cztery pęcherzyki: zatoka żylna, przedsionek, mięsista zapobiegające cofaniu się krwi) komora i stożek tętniczy
* odgałęzienia tętnicy skrzelowej (łuki skrzelowe) przetłaczają krew do sieci
* serce ryb kostnych
naczyń włosowatych listków skrzelowych
- zatoka żylna, przedsionek, mięsista komora i opuszka * utleniona krew trafia do korzeni aorty i rozprowadzana jest po całym tętnicza (nie jest to część serca a jedynie zgrubienie tętnicy
ciele
utworzone przez mięśnie gładkie)
* wraca żyłami głównymi, łączącymi się w przewody Cuviera oraz
- w rzeczywistości więc serce jest trzyczęściowe
żyłą wątrobową do zatoki żylnej w sercu
* układ ten przypomina układ bezżuchwowców
UKŁAD POKARMOWY
* budowa typowa dla kręgowców
* ryby są przeważnie drapieżne lub planktonożerne, rzadziej roślinożerne
* bezżuchwowce są zewnętrznymi pasożytami ryb
ZĘBY
PĘCHERZ PŁAWNY
* minogi mają wokół otworu gębowego rogowe ząbki
* występuje zwykle u ryb kostnych
* rekiny mają kilka rzędów zębów, wyrastających od wewnętrznej
* wypełniony gazem, otwarty (połączony z przełykiem) lub
krawędzi szczęk (nowe zęby stopniowo przesuwają się na zewnątrz i
zamknięty
zastępują stare)
* jeśli jest otwarty może pełnić funkcję oddechową
* płaszczki mają tępe zęby tworzące jakby bruk, służące do
* zwykle stanowi narząd hydrostatyczny, ułatwiający regulowanie
miażdżenia twardych muszli
głębokości zanurzenia
* ryby kostne mają zęby w postaci smukłych stożków,
* może spełniać rolę rezonatora głosowego, a także uczestniczyć
rozmieszczone na wielu kościach szczęk i podniebienia
w słyszeniu (tzw. narząd Webera – układ wyspecjalizowanych
* ryby drapieżne mają większe i mocniejsze zęby
wyrostków kręgów, przenoszący drgania
* u niektórych ryb delikatne zęby na podniebieniu lub wyrostki łuków
z pęcherza pławnego do ucha)
skrzelowych tworzą sito do odcedzania planktonu
UKŁAD NERWOWY
BEZŻUCHWOWCE
RYBY
NARZĄDY ZMYSŁÓW
* mózg niewielki, a poszczególne jego
* mózg jest niewielki (u drapieżnego SZCZUPAKA* doskonały zmysł węchu i smaku części ułożone liniowo jedna za drugą
stanowi 1/1000 masy ciała)
(szczególnie dobrym węchem odznaczają się
* słabo zaznacza się podział na lewą i
* części mózgowia ułożone jedna za drugą (układ rekiny i płaszczki)
prawą stronę mózgu (dotyczy to także
liniowy) i stopień ich rozwoju zależy od
* oczy dostosowane do widzenia w środowisku
liczby połączeń)
dominujących zmysłów
wodnym
* plan budowy jest taki jak u wszystkich
* ryby chrzęstne posługujące się węchem
- mają prawie kulistą soczewkę
kręgowców
- rozwinięte węchomózgowie i niewielkie
- krótkowzroczne
- kresomózgowie – największa część
śródmózgowie
- gatunki żyjące z głębinach lub jaskiniach
mózgu, niepodzielone na lewą i prawą
- kresomózgowie podzielone na dwie małe
mają oczy częściowo lub prawie całkowicie
część, opuszki węchowe są duże ale
półkule, z których wychodzą duże opuszki
zredukowane
trudno tu mówić o półkulach mózgowych, węchowe
* liczne ryby mają dobrze rozwinięty zmysł
znajdują się tu niewielkie zawiązki
* planktonożerne i drapieżne ryby kostne
słuchu (karpie, sumy)
prymitywnej postaci kory nerwowej
posługujące się wzrokiem
* linia naboczna
(stopień koncentracji neuronów i ich
- wyraźnie większe śródmózgowie
- swoisty narząd zmysłu
specjalizacja są raczej niewielkie)
- kresomózgowie nieco większe niż u
- odbiera zmiany ciśnienia wody
- międzymózgowie
chrzęstnych z wyraźnie mniejszymi opuszkami - pełni niektóre funkcje narządu słuchu i
- śródmózgowie – słabo rozwinięte, co
węchowymi
dotyku
ma związek z niewielką rolą narządu
* w kresomózgowiu wszystkich ryb można wyróżnić- rybom ławicowym pozwala synchronizować wzroku
pierwotne formy kory nerwowej i prymitywne ruchy (cała grupa porusza się w zgrany sposób
- tyłomózgowie – móżdżek ma postać
ośrodki kojarzeniowe (asocjacyjne)
dzięki temu, że ryby płynące obok
małego fałdu ustawionego do długiej osi * móżdżek
błyskawicznie reagują na zmianę kierunku
mózgowia, co jest związane z niewielkimi - wykształcony w różnym stopniu w zależności od sąsiadek, dowiadując się umiejętnościami ruchowymi
środowiska bytowania i lokomocji danego gatunku o niej za pośrednictwem zmiany ciśnienia
- rdzeń przedłużony – stanowi
- powierzchnia dość dobrze rozwinięta ze względu wody)
największą (ponad 50%) część mózgowia,na aktywność ruchową
mieszczą się tu ośrodki elementarnych
- pokrywa go kora móżdżku, której możliwości
funkcji życiowych oraz czucia skórnego
analityczne są większe niż u bezżuchwowców
* z mózgowia wychodzi 10 par nerwów * rdzeń przedłużony – jest dość duży co ma czaszkowych
związek z dobrze rozwiniętym czuciem skórnym
* składa się z prostych nerek, moczowodów i pęcherza moczowego
* u samców ryb plemniki trafiają zwykle z jądra do nerki i dalej moczowodem na zewnątrz
* część produktów metabolizmu wydalana jest przez skrzela
* problemem jest utrzymanie odpowiedniego stężenia płynów ustrojowych, gdyż przenikanie wody w drodze osmozy do bardziej stężonego roztworu groziłoby rybom morskim odwodnieniem, a słodkowodnym napęcznieniem
* ryby chrzęstne i niektóre kostne żyjące w morzach
- zmniejszają parcie osmotyczne i straty wody dzięki obecności we krwi substancji osmotycznie czynnych, np. mocznika
* ryby kostne żyjące w morzach pełnosłonych
- piją wodę a nadmiar soli wydzielają przez skrzela
- nerki zwykle produkują bardziej zagęszczony mocz
* ryby słodkowodne
- usuwają duże ilości wody z moczem
- aktywnie pobierają jony przez skrzela
ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ RYB
ZAPŁODNIENIE ZEWNĘTRZNE
TROSKA O POTOMSTWO
* większość ryb składa jaja w galaretowatych
osłonkach (ikrę) do wody, gdzie następuje
* w wodach słodkich żyje niepozorna rybka -
zapłodnienie
CIERNIK
* z ikry wylęgają się larwy narybek (niekiedy
- samiec w porze godowej wabi samice
mogą wyraźnie odbiegać wyglądem od form
jaskrawoczerwonym brzuchem i skłania je do
dorosłych)
złożenia ikry w gnieździe zbudowanym na dnie
* początkowo narybek korzysta z zapasów
z roślin wodnych
nagromadzonych w pęcherzyku żółtkowym,
- następnie strzeże jaj i zapewnia im stały
potem zaczyna samodzielne żerowanie
przepływ świeżej, natlenionej wody, wachlując
płetwami
* gurami
- opiekują się potomstwem budując pływające
ZAPŁODNIENIE WEWNĘTRZNE
gniazda z piasku
* pielęgnice
* niektóre gatunki posiadają narządy
- trzymają ikrę i narybek w pysku
kopulacyjne (np. gonopodia)
* pławikoniki (koniki morskie)
* zapłodnione w ciele matki jaja ryb
- trzymają ikrę i narybek w specjalnej
chrzęstnych są otaczane mocną osłonką z
kieszeni lęgowej na brzuchu
długimi wypustkami i przyczepiane do
roślin wodnych lub skał
* niektóre ryby chrzęstne i trzonopłetwe są
żyworodne i młode rodzą się już w pełni
ukształtowane (rekiniątka już w łonie matki
mogą zagryzać rodzeństwo)
RYBIE GODY
* ryby odbywają gody (tarło) w określonych miejscach (tarliskach)
* wiele z nich odbywa w porze godowej dalekie wędrówki na tarliska
* niektóre (łososiowate, jesiotry) wędrują na tarło w górę rzeki – ryby anadromiczne
* inne wędrują wówczas z rzek do morza (węgorz) – ryby katadromiczne
- dojrzałe węgorze z Ameryki PN i Europy płyną ku północnym akwenom Morza Sargassowego na Atlantyku
- tam rozmnażają się (samica składa kilkanaście mln jaj) i giną
- larwy (półprzezroczyste liściokształtne leptocefale uznawane niegdyś za osobny gatunek ryb) płyną ku lądom, z których przybyli rodzice
- Amerykańskim leptocefalom podróż zajmuje około roku, a europejskim aż 3 lata (korzystają z Prądu Zatokowego – Golfsztromu)
- docierają do ujść rzek jako obłe, walcowate węgorzyki szkliste
- samce (dorastające do pół metra) pozostają u ujść rzecznych
- samice zapuszczają się w głąb lądu, płynąc pod prąd, a nawet wijąc się w rowach melioracyjnych i wilgotnej trawie, co pozwala im zasiedlić bezodpływowe zbiorniki słodkowodne
- w końcu wyruszają w swą ostatnią wędrówkę
* wiele ryb w porze godowej zmienia ubarwienie, przybierając jaskrawe kolory (łososiowate)
* ryby głębinowe rozpoznają partnerów po charakterystycznym układzie narządów świecących (fotoforów)
* niektóre ryby głębinowe (matronie) korzystają z przypadkowego spotkania partnera by pozostać z nim na zawsze (karłowate samce przyczepiają się do ciała samicy i zrastają z nią, stając się swoistymi pasożytami zewnętrznymi)
PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY BEZŻUCHWOWCÓW I RYB
AGNATHA
MINOGI
* żyją w wodach strefy umiarkowanej półkuli północnej i południowej
* ich pożywienie stanowi fauna denna i ryby (przysysają się do ciała ryb i żywią się ich krwią, prowadząc pasożytniczy tryb życia)
* polskie minogi osiągają do 1m długości i ważą do 4kg
* wszystkie są objęte ochroną
ŚLUZICE
* żyją w chłodnych morzach obu półkul
* żywią się (głównie nocą) dennymi bezkręgowcami i martwymi rybami
* mają wiele cech prymitywnych, nawiązujących do bezczaszkowców (brak puszki mózgowej, brak soczewki oka, rozproszona trzustka, wielość serc żylnych, brak receptorów linii bocznej, brak mięśni promieni płetwowych)
GNATHOSTOMATA
* pierwotnie szczękowce zaliczano do gromady ryb
* większość ichtiologów wyróżnia obecnie cztery gromady: tarczowce, fałdopłetwe, ryby chrzęstne i kostne
* pierwsze dwie wymarły jeszcze w paleozoiku
RYBY CHRZĘSTNE
CHONDRICHTHYES
ZROSŁOGŁOWE
* prymitywniejsza podgromada
HOLOCEPHALI
* żyjące przy dnie mórz PRZERAZY (CHIMERY), mające biczowaty ogon i osobliwy haczykowaty wyrostek sterczący nad pyskiem u samców
SPODOUSTE
* liczniejsza podgromada
ELASMOBRANCHII
* należą tu REKINY i PŁASZCZKI
* większość rekinów (żarłaczy) to groźne, aktywne drapieżniki, na ogół aktywnie pływające w toni mórz i oceanów
* są wśród nich gatunki o tak osobliwej sylwetce jak KOSAGON z bardzo wydłużonym górnym płatem płetwy ogonowej czy MŁOTOGŁÓW (REKIN MŁOT)
* niektóre rekiny (i to największe) osiągające kilkanaście metrów długości ŻARŁACZ WIELORYBI i DŁUGOSZPAR
są niegroźnymi planktonożercami
* u niektórych spodoustych występuje tendencja do grzbieto-brzusznego spłaszczenia ciała
- w umiarkowanym stopniu widać to u RYBY PIŁY, której pysk tworzy charakterystyczny wyrostek ze sterczącymi na boki zębami, którymi może ranić ryby w ławicy, kiedy drapieżnik przepływa przez nią, wymachując głową na boki
- najbardziej ta tendencja przejawia się u płaszczek, takich jak RAJE, ORLENIE czy OGOŃCZE (mają one u nasady ogona kolec jadowy, którego ukłucie może być śmiertelne
* inne płaszczki (DRĘTWY) posługują się jako bronią narządami elektrycznymi (mają kształt kolisty)
* największą płaszczką jest MANTA, osiągająca masę 2 ton (czasami zwana jest diabłem morskim z racji dwóch płetw głowowych /kojarzących się marynarzom z rogami/, ale ma anielskie usposobienie –
spokojnie pływa, falując olbrzymimi płetwami piersiowymi i filtruje z wody drobne organizmy, które kieruje do pyska właśnie owymi płatami na głowie)
RYBY KOSTNE
OSTEICHTHYES
MIĘŚNIOPŁETWE
SARCOPTERYGII
TRZONOPŁETWE/
* duże (do 2m długości) ryby morskie
LATIMERIE
* płetwy osadzone na mięsistych trzonach
* utraciły zdolność do oddychania powietrzem atmosferycznym
* żyją na głębokości setek metrów
* słabo skostniały szkielet
* prymitywna budowa serca
* zamieszkują wody słodkie
DWUDYSZNE
* ROGOZĄB żyje w Australii, ma pojedyncze płuco (pęcherz pławny), którym oddycha, kiedy w wodzie brakuje tlenu
* pozostałe dwudyszne mają parzyste płuca (korzystają z nich, kiedy w porze suchej tkwią zagrzebane w mule wyschniętych okresowych zbiorników wodnych
* PRAPŁAZIEC z Ameryki Południowej i PRAPŁETWCE z Afryki – ich larwy ze skrzelami zewnętrznymi przypominają kijanki płazów ogoniastych
KOSTNOPROMIENISTE
ACTINOPTERYGII
GANOIDY CHRZĘSTNE/
* nazywane kostołuskimi
CHRZĘSTNIKI
* mają grube łuski kostne pokryte podobną do szkliwa ganoiną
I
* JESIOTR – był jedynym krajowym przedstawicielem
GANOIDY KOSTNE/
* jesiotrowate osiągają olbrzymie rozmiary, np. BIEŁUGA – do 5m i 1200kg (samica może znieść miliony PRZEJŚCIOWCE
drobnych jaj, czyli kawioru)
* MĘKŁAWKI, NISZCZUKI – duże północnoamerykańskie ryby
KOSTNOSZKIELETOWE
ŚLEDZIOKSZTAŁTNE
* morskie ryby planktoniczne
* często tworzą duże ławice
* należą tu gatunki masowo poławiane (ŚLEDŹ, SARDYNKA, SZPROT)
WĘGORZOKSZTAŁTNE
* silnie wydłużone ciało bez płetw brzusznych
* WĘGORZE – słodkowodne
* MURENY I KONGERY – morskie
* POŁYKACZE – głębinowe ryby o wielkich paszczach i rozciągliwych żołądkach
ŁOSOSIOKSZTAŁTNE
* ŁOSOSIE, TROCIE, LIPIENIE, PSTRĄGI – gatunki cenione przez wędkarzy
* SZCZUPAKI
* TOPORNIKI I ŻMIJOWCE – głębinowe ryby, mające po bokach ciała narządy świetlne KARPIOKSZTAŁTNE
* ryby słodkowodne
* LIN, BRZANA, KARAŚ, LESZCZ, PŁOĆ – gatunki krajowe
* KARP z południowej Europy i AMUR z Chin – gatunki introdukowane (sprowadzone)
* KARAŚ ZŁOCISTY (ZŁOTA RYBKA), NEON INNESA – rybki akwariowe
* PIRANIE, STRĘTWY (WĘGORZE ELEKTRYCZNE) – pochodzą z Amazonii, mogą być groźne dla
człowieka (niezbyt duże piranie całymi ławicami potrafią błyskawicznie ogryźć do kości człowieka lub inne zwierzę, jeśli wyczują zapach krwi, strętwa osiąga ponad 2m i może razić prądem o napięciu 500V)
SUMOKSZTAŁTNE
* SUM – największa ryba słodkowodna (wyjątkowo osiąga 5m i 300kg)
* SUMIKI – egzotyczne rybki akwariowe
* długie wąsy czuciowe, dzięki którym lokalizują swe ofiary przy dnie zbiorników wodnych DORSZOKSZTAŁTNE
* prawie wyłącznie morskie
* wiele ma duże znaczenie gospodarcze
* DORSZ, MINTAJ, MORSZCZUK
* wiele ma wąsik czuciowy pod brodą oraz długą płetwę grzbietową, podzieloną na dwie lub trzy ŻABNICOKSZTAŁTNE
* ryby morskie
* krótkie ciało z wielką paszcza, nad którą sterczy „wędka”, służąca nęceniu nieostrożnych ofiar
* ŻABNICA (NAWĘD) – ma grzbietobrzuszne spłaszczone ciało i czai się na dnie
* wędka ryb pływających w głębinach morskich świeci
BELONOKSZTAŁTNE
* BELONY - o długim ciele i wydłużonych szczękach, żyją w Bałtyku
* PTASZORY – ryby latające, występują w oceanach strefy tropikalnej i subtropikalnej
* rozrośnięte płetwy piersiowe, u niektórych również brzuszne, umożliwiają im wyskakiwanie nad wodę i krótkie loty o zasięgu do 150m, co zwykle wystarcza do ucieczki przed drapieżnikiem IGLICZNIOKSZTAŁTNE
* morskie rybki
* długi pysk zrośnięty w ryjek
* IGLICZNIA – żyje w Bałtyku
* PŁAWIKONIKI (KONIKI MORSKIE) – żyją w bardziej zasolonych morzach
OKONIOKSZTAŁTNE
* najliczniejszy rząd ryb kostnych
* zmiana promieni przedniej części płetwy grzbietowej w ostre kolce
* OKONIE, SANDACZE, wielkie morskie STRZĘPIELE, groźne BARAKUDY – przedstawiciele krajowi
* TUŃCZYK, MAKRELA – ważne pod względem gospodarczym
* MARLINY, MIECZNIKI, ŻAGLICE – mają górną szczękę wydłużoną w ostry miecz (to ryby duże i bardzo szybkie, są chlubą wędkarzy)
* BABKI – najmniejsze znane ryby (BABKA MALUTKA z Chin osiąga niecały cm)
* SKALAR, BOJOWNIK SYAMSKI, WIELKOPŁETW, DYSKOWIEC, GURAMI, PIELĘGNICE – ozdobne ryby akwariowe
* AMFIPRIONY (RYBY UKWIAŁOWE), SZCZĘCIOZĘBY, CHETONIKI, USTNICZKI, PINCETNIKI, POKOLCE –
morskie ryby koralowe
* PODNAWKI – za pomocą przyssawek na głowie przywierają do ciała dużych ryb lub żółwi morskich (a także statków) i podróżują na gapę
* RYBY BIAŁOKRWISTE – żyją na Antarktydzie, nie mają erytrocytów, dzięki dużej rozpuszczalności tlenu w zimnej wodzie (i osoczu) oraz nieruchliwemu trybowi życia nie muszą mieć barwnika oddechowego krwi
* zamieszkują dno morskie
* FLĄDRA, HALIBUT – odławiane i cenione jako przysmak
* charakterystyczne, bocznie spłaszczone ciało, przy czym leżą na jednym białawo ubarwionym boku (skarpowate, np. TURBOT zwykle na prawym, a flądrowate na lewym)
* drugi bok zwrócony w górę ma ciemniejsze ubarwienie (PŁASTUGI potrafią zmieniać ubarwienie jak kameleon, dopasowując się do podłoża)
* w rozwoju osobniczym zmienia się położenie oczu (narybek początkowo pływa normalnie, symetrycznie, po czym jedno oko wędruje ze strony spodniej na górną – w ten sposób oboje oczu znajduje się po leWej albo prawej stronie głowy)
NAJEŻKOKSZTAŁTNE
* ryby morskie o krótkim ciele
* NAJEŻKI – zagrożone błyskawicznie się nadymają i stroszą przy tym kolce na brzuchu zawierające jedną z najsilniejszych trucizn w przyrodzie – tetrodotoksynę (Japończycy chętnie je jadają pod nazwą „fugu” ale zdarzają się śmiertelne zatrucia przez niedokładne oczyszczanie ryb)
* SAMOGŁÓW – największa ryba kostna, może ważyć do 2t, samica składa jednorazowo do 300mln jaj, żywi się morskim planktonem
ZNACZENIE
* bezżuchwowce
- śluzice jada się w Japonii, należą do czyścicieli dna morskiego, usuwając martwe zwierzęta
- minogi jada się w Europie, uznawane są za szkodniki przez rybaków
* ryby chrzęstne
- ważne drapieżniki morskie
- stanowią zagrożenie dla człowieka (na jadowite płaszczki można nadepnąć, a rekinom zdarza się atakować ludzi)
- łagodne olbrzymy są atrakcją turystyczną (rekin wieloryby, manta)
- rekiny padają ofiarą masowych odłowów dla mięsa (płetwy są przysmakiem kuchni orientalnej), szorstkiej skóry (szagryn – używany jako materiał ścierny), tranu (olej z wątroby) i chrząstki (rzekomo posiada właściwości przeciwnowotworowe)
* ryby kostne
- ganoidy są atrakcyjne dla wędkarzy i rybaków
- ikra jesiotrowatych jest ceniona jako kawior
* ryby kostnoszkieletowe
- ważne ogniwo wielu naturalnych łańcuchów pokarmowych (dla człowieka źródło cennego pożywienia)
- mięso ryb i tran uznawane są za najzdrowsze białko i tłuszcze zwierzęce, ograniczające ryzyko miażdżycy
* ryby są jedynymi dzikimi zwierzętami masowo eksploatowanymi na skalę przemysłową przez człowieka
* hodowla ryb
- jest źródłem mięsa
- gospodarstwa rybackie hodują głównie słodkowodne karpie, łososie
- dla celów rybackich introdukcje się szybko rosnące i smaczne ryby z innych regionów (może to prowadzić do zachwiania naturalnej równowagi ekologicznej)
* akwarystyka
- większość z ryb akwariowych to słodkowodne gatunki tropikalne
* wędkarstwo
- ma charakter sportu i formy spędzania wolnego czasu
OCHRONA
* wszystkie minogi (MINÓG RZECZNY tylko w stadium larwalnego rozwoju w rzekach)
* JESIOTR ZACHODNI
* PARPOSZ
* ALOZA
* ŁOSOŚ
* wszystkie STRZEBLE
* KIEŁB KESSLERA, KIEŁB BIAŁOPŁETWY
* PIEKIELNICA
* CIOSA
* RÓŻANKA
* ŚLIZ
* KOZA, KOZA ZŁOTAWA
* PISKORZ
* POCIERNIEC
* IGLICZNIA
* BABKA MAŁA, BABKA PIASKOWA
* KUR ROGACZ
* GŁOWACZ PRĘGOPŁETWY
* DENNIK