Walka o hegemonię w Europie średniowiecżnej (spór papiestwa z cesarstwem)

Największy i chyba uajdonioślejszy w skutkach konflikt średniowiecza. m.iął dosyć

skomplikowauą i szeroką genezę.

Kościół w IX i X w . przechodził głęboki kryzys. Godność papieża piastowali często

ludzie o bardzo niskun pozionlle moralnvm, jectnostki przypadko ee, a saina fuukcja

stała się przecLIuotem intryg rzymsk:ch rcdó a . W tej sytuacji intenvencje - wy°prawy

królów nienueckich do Italii pomogły nawet odzyskać papieżom nadv ątloną pozycję i

utrvvalały ich zależnoSć od cesarzy, którzy za wsparcie zażąd.ali podporządkowania.

Stopnio« o jednak uara.stały tendencje refonnatorskie w łonie samego Kościoła.

Narodził

się w burgundzkim klasztorze Cluny i stopniowo rozprzestrzeniły się na

inne ośrodki i kraje (po

zątek X w.j, Refonnujący się Kościół gorzej znosił zależność

od władzy ś aieckiej, której wsparcie przestało mo by°ć niezbędue. Do pewnego

momentu cele papiestwa i cesarzy u kwestii refonny wewnętrznej Kościoła mogły

pozostać zbieżne, ale gdy ten zapraguął się wyzwolić spod faktycznie ręcznego

sterowauia przeż nienuec

. 3

kich władców, musiało dojść do konflikW . Jeszcze cesarz Henryk III (połowa XI w.)

decyduje o kandydatach ua papieskim tronie, ale gdy unuera, coraz w iększą

popularność zyskuje wybór papieża przez gn pę kardynałów. Przełomowy staje się

pontyfikat wyw odzącego się z n chu cluniackiego Grzegorza VII, zwolennika

zarówno reformy, jak i zrzucenia świeckiej zależności. Poswva się nawet dalej

fommłnjąc doktryuę, w unię której faktycznym zwierzchnikiem chrześcijac5stwa jest

papież (traktat "Dictatus papae"). Rozdrażnia to cesarza Henyka IV, który zwołuje do

Wonnacji synod biskupów niemieckich pod dyktaoidem stw ierdzających wybór

Grzegorza VII za nieprawomocny. Papież wówczas sięga po broń najcięższą - rzuca

klątw,ę w 1076 r., która władcę wykluczała faktycznie ze społeczności chrześcijańskiej i

zwalniała poddanych od posłuszeństwa. Cesarz zorieutował się, że « ładza wymyka

mu się z rąk, opozycja podniosła głowę, a papież szykował się do wyznaczenia

następcy wyklętego cesarza. Henryk IV zdecydował się wtedy ua krok upokarzający, ale

jedynie możliwy z punktu widzenia racji stanu - przebłaganie Grzegorza VII w celu

zdjęcia klątwy, co stało się w Canossie (1077 r.). Papież uczynił to niechętnie wiedząc,

że wytrąca mu się argument z rąk. Cesarz powrbcił do Nienuec i poskroniił opozycję, a

następnie wyprawił się na Rzym. Druga klątwa już nie ma takiego znaczenia, papież

ucieka (1084 r.), a Henryk IV osadza na jego miejscu swojąmarionetkę, Wiberta biskupą

Rawenny.

Canossa 1077

Ale to tylko pienvszy etap spon , może najbardziej spektakulany. Papiestwo nie

zrezy^nowało tak łatwo ze sNojego celu. Papież Urban II na soborze w Clennont 1095

r. rzucił hasło kmcjat, które sąco praw oia odrębnym zagadnieniem. ale uas o tyle

interesują, że wystąpił tutaj jako przy w ódca chrześcijańskiego świata i odzyskał

dzięki temu nadwątlony upadkiem Grzegorza VII autorytet instytucji (hasło przyjęto z

entuzja mem). Spór toczy się teraz na arenie dyplomatyczuej.

[ 1122 Konkordat wormacki

W 1122 r. dochodzi do kompromisu, zwan go popularnie konkordatem wormackim,

między papieżem Kalikstem II a cesarzem Henrykiem V. Na mocy porozumienia

papieże nominowali biskupów (nadawali im inwestyturę), a władcy - cesarze wyposażali

ich w beneficja ldobra ziemskie, u, osażenie), co prawdopoclobnie powstrzymywało

następców , piotrowych od wysuw ania jamnie niechętnych cesarzow i kaudydatów na

szefbw diecezji.

Kompronus ma o tyle wartość o ile zainteresowane są nim strony i odzwierciedla stan

sił, a ten ulega zmianie w następnych latach. Rozdrobnienie feudalne, decentralizacja

posuwa się naprzód, następują walki o vvładzę w Niemezech nuędzy kilkoma rodami,

co osłabia pozycję cesarzy. Korzysta z tego papiestwo, które osiąga szezyt swej siły za

pontyfikatu Innocentego III (XII/XIII). Ulubioną metodą tego papieża - polityka byłó

obkładanie władców klątwanu, a po upokorzeniu ofiarowanie im królestw bądź ziemjako

lenno papieskie (angielski kr51 Jan bez Zienu czy cesarz Otton IV).

Po śmierci Innoceutego III stopniowo znmiejszał się prestiż papiestwa, o czym boleśnie

przekonał się Bonifacy VIII u schyłku XIII w. Usiłował on zmusić do posłuszeństwa

króla francuskiego, Filipa IV Pięknego, ale ku zaskoczeniu poparł monarchę nawet

lokalny kler, a papieża usiłowano porwać i zmusić do odwołania klątwy; Bonifacy

podczas tego swoistego zamachu został naveet pobity i zdrozgotany psychicznie,

wkrótce zmarł w 1298 r. Co.prawda jeszcze wielu następców papieża Bonifacego

tudzież rzymskich cesarzy usiłowalo w następnym stuleciu spór o hegemonię nadal

toczyć, ale został on rozstrzygnięty. Klęskę poniosły obie strony: papiestwo oraz

cesarstwo, nadużywając i paląc sva ój autorytet czy potęgę. Skorzystały na tym

narodowe monarchie stanowejak np. Francj , uznające prestiż tylko własnego

monarchy.

8. ,Jakie stanowisko zajmowała Polska w wielkim sporze o hegemonię w Europie

w XI w.?

' Europa

początkowej, najbardzie:j gorącej i spektakulanrej fazie sporu pedzieliła się

na obozy: gregoriański i cesarski. Polska znajdująca się wócvczas hocl władzą

Bolesława Śmialego, syna Kazimierza Odnowiciela zualazła się w obozie

gregoriańskiin, zgodnie zresztą ze swym interesem. Sojusz z papieżem dawał

wymierue korzyści, zgodę na restytucję arcybiskupstw,a gnieźnieńskiego (upadło

podczas pogańskiego pówstania 1038 r.) oraz osobiście Bolesławowi koronę - 1076 r.,

co , sumie umacniało suwcr miość państwa. Oczywiście w polityce płaci się zawsze

cenę (zresztą chyba nie tylko tu?! ); było nią popieranie antycesarskiej opozycji w

Niemczech, wyprawa na Czechy będące stronnikiem Henryka IV oraz dwukrotnie

interwencje na Węg:cech, gdzie osadził polski król papieskiego zwolennika,

późniejszego świętego, Władysława. Przeciwko Bolesławowi zawiązał się spisek

możnych nie mogących ścierpieć jego dosyć surowych rządów i karzącej ręki.

Prav dopodobnie sygnałem do buntu stało się wystąpienie skłóconego z królem

biskupa krakowskiego Stanisława, który ln'a4vdopodobnie poczul się dmgun

Grzegorzem, rzucąjąc klątwę na Bolesława. Polskiej Canossy jednak nie było, kr51

impulsywnie nakazał biskupa osądzić i zgładzi (1079 r.). Na czele jawnego, orivartego

już powstauia stał możuy Sieciech, a Bolesław zniuszony został uchodzić na Węgry,

gdzie zgulął w uiejasuych okolicznościach ( 1081-1082'?). Nastęlx:ą stał się nrłodszy

brat króla, Wtadysław Herman, będący dogodnym narzędziem w ręku możnych,

głównie Sieciecha, władca odsyłający królewskie insygia do Niemiec.

26