NAZWY TERENOWE (mikrotoponimy) – powstają w wiejskich mikrowspólnotach komunikatywnych. Ich liczba zależy od wielkości i rozczłonkowania gruntów, rzeźby terenu (w górach więcej)

Do nazw terenowych zalicza się nazwy pól, łąk, bagien, wzgórz, lasów, dróg.

Nazwy terenowe posiadają wiele cech gwarowych: fonetycznych, słowotwórczych i leksykalnych.

Jest to klasa nazw o żywej motywacji nazwotwórczej, choć nazwy większych obiektów (lasów, puszcz, grzbietów górskich) to z reguły nazwy starsze.

Pierwsze nazwy geograficzne pojawiły się wraz ze stopniową penetracją puszcz w poszukiwaniu miejsc dogodnych do zasiedlenia.

Motywacja nazwotwórcza, skłaniająca do utworzenia danej nazwy, polegała na wybraniu z otoczenia charakterystycznego elementu i skojarzeniu go z odpowiednim znanym słowem.

Główne elementy i charakterze topograficznym:

–

związane z konfiguracją terenu (np. Dół, Brzeg, Skała),

–

roślinnością (np. Brzozy, Dąbrowa),

–

fauną (Wilki, Bobry),

–

barwa gleby, wielkość jeziora, bieg rzeki, kształt pól (np. Rudawa, Małe, Długie).

Skłonność do tworzenia nazw własnych na podstawie położenia obiektu w stosunku do bliższego, bardziej znanego (Np. Pod Lasem).

Elementy będące wytworem rąk ludzkich (nazwy kulturowe), np. Żary, Dwór, Cerkiew.

Elementy związane z gospodarka leśną, hodowlą itp., np. Kobyla Łąka, Barć.

Nazwy terenowe motywowane rozwojem stosunków gospodarczych, np. Granice, Działy.

Motywacje posesywne (dzierżawcze) nazw wskazujące na właścicieli pól, łąk, lasów (np. Dudkowa, Pański Las).

Nazwy powstałe w wyniku skojarzenia widocznej cechy obiektu z innym przedmiotem, np. Szyja, Kolanka, Baba (nazwy metaforyczne).

Motywacje odwołujące się do wydarzenia związanego z nazywanym miejscem (sytuacyjne); są nietrwałe, ulegają zapomnieniu (np. Obiadek, Wisielec, Pijewo).

Derywacja słowotwórcza polega na odtworzeniu struktury wyrazów pospolitych z tendencją do przekraczania ograniczeń strukturalnych i semantycznych właściwych wyrazom pospolitym.

Derywacja fleksyjna: młyn → Młyno (dodanie końcówki -o)

Nazwy dwuwyrazowe, złożone z terminu topograficznego o charakteryzującego go przymiotnika (np. Pole Zapłotne)

NAZWY MIEJSCOWE (lub nazwy miejscowości): nazwy wsi i miast.

Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna (Stanisław Rospond, 1957 r.)

Klasyfikacja semantyczna (Witold Tasycki, 1946 r.):

Nazwy miejscowe mogły powstać w okresie przedosadniczym (nazywanie ważnych dla siebie miejsc odpowiednimi nazwami) lub w czasie osadnictwa (przyjmowanie istniejących nazw) Nazwy gromady ludzi, wywodziły się od imienia głowy rodu lub przywódcy (nazwy patronomiczne); pojawiały się do XII w. w Polsce poludniowo-zachodniej; Nazwy określające zajęcia dawnych mieszkańców osady (nazwy służebne), np. Psary, Grotnik, Kowal; przenoszone bezpośrednio z nazw grup ludzi;

Nazwy określające gromadę ludzką na podst. zamieszkiwanego przez nią terenu (nazwy etniczne), np. Niemcy, Prusy, Pomorzanie;

Nazwy wywodzące się od imion członków danego rodu (nazwy miejscowe rodowe), np. Grochy.

NAZWY WODNE – nazwy rzek, strumieni, kanałów, rowów, jezior;

I.

Nazwy zawierające cechy wspólne z hydronomią szerokich obszarów Europy; maja charakter archaiczny, stanowią ok. 1%.

II.

Nazwy o cechach wspólnych dla hydronomii całego obszaru słowiańskiego; typy strukturalne:

1. Nazwy przenoszone bez zmian z kategorii wyrazów pospolitych (np. Biała).

2. Nazwy tworzone od wyrazów pospolitych za pomocą derywacji sufiksalnej (np. biała → nazwa rzeki Białka).

3. Nazwy złożone z dwóch członów (np. Czarna Woda).

Bazy leksykalne:

1.

Wyrazy oznaczające cechy wody lub koryta rzeki (np. Szumiąca).

2.

Wyrazy mówiące o topografii okolicy (Zatoka)

3.

Wyrazy oznaczające rośliny wodne lub nadbrzeżne (Borówka)

4.

Wyrazy oznaczające zwierzęca (Węży Dół)

5.

Nazwy własne osób, a także wyrazy pospolite oznaczające osoby (np. rzeka Chocica od imienia Chot)

III. Późne, innowacyjne nazwy polskie:

1. Nazwy powstałe po uformowaniu się języka polskiego (np. Młynówka od młyna).

2. Nazwy tworzone od nazw wsi i miast.

3. Nazwy pochodzenia obcego, głównie niemieckiego w północnej i zachodniej Polsce.

TOPOGRAFIA MIEJSKA

Nazwy ulic:

1.

Pochodzące od nazw własnych: osobowych (nazwiska sławnych ludzi), etniczno-geograficznych, nazw miejscowości i obiektów topograficznych.

2.

Pochodzące od wyrazów pospolitych (wytwory działalności ludzi, nazwy obiektów kulturowych, faktów historycznych itp.)

Struktura językowa nazw ulic i placów bliska jest strukturze nazw terenowych. Występują tu: I.

Nazwy równe wyrazom pospolitym, tj. prymarne:

1. w formie przymiotników, np. Szeroka.

2. w formie rzeczowników w M., np. Dunaj, Przejazd, w D., np. Mickiewicza, Syreny.

II.

Nazwy sekundarne z derywacją słowotwórczą:

1. w formie przymiotników, np. Gęsia, Mostowa

2. w formie rzeczowników, np. Tłomackie, Kopciowizna

3. jako formy powstałe z wyrażeń przyimkowych, np. Podwale

III.

Nazwy złożone, zwykle z dwóch członów:

1. zestawienia rzeczownika z przymiotnikiem, np. Nowy Świat, Świętego Jana 2. zestawienia przymiotnika z przymiotnikiem, np. Smolna Dolna

3. w formie grupy syntaktycznej, np. Do Bonifratów

4. zestawienia z liczebnikiem, np. 3 Maja

5. zestawienia ze skrótowcem, np. 1. Armii WP.