Mikroekonomia I W 05

Nazwa przedmiotu:

studia I stopnia – licencjackie

MIKROEKONOMIA

kierunek: zarządzanie i marketing

semestr I

Prowadzący: dr Andrzej Graczyk

rok akademicki 2006/2007

Wykład V: Zastosowanie teorii rynku do analizy wybranych sytuacji Zmiany wielkości po stronie popytu i/lub po stronie podaży powodują wybijanie rynku ze stanu równowagi. Regulacyjne funkcje mechanizmu rynkowego uruchamiają, za pomocą sygnałów cenowych, dostosowania po stronie popytu i po stronie podaży. W rezultacie rynek powraca do równowagi.

We współczesnej gospodarce znaczną rolę odgrywa władza publiczna. Znajduje to m.in.

wyraz w tym, że model takiej gospodarki określamy mianem "gospodarki mieszanej" a nie

"gospodarki rynkowej". Regulacyjne poczynania władzy publicznej mogą sprawić, że ceny będą się utrzymywać na poziomie odbiegającym od poziomu ceny równowagi. Taki skutek ma stosowanie cen minimalnych i cen maksymalnych. Jednak powstająca nierównowaga nie jest zjawiskiem korzystnym dla gospodarki. Prowadzi ona bowiem do nieodpowiedniej alokacji czynników produkcji i dóbr. Na przykład, w warunkach spowodowanych utrzymywaniem cen maksymalnych niedobór istnieje na wielu rynkach. Gospodarkę taką czasem nazywa się mianem "gospodarki niedoborów". Zachęceni niskimi cenami nabywcy zgłaszają duży popyt. Część z nich, gdyby cena była wyższa (na poziomie ceny równowagi), raczej zrezygnowałaby z zakupu i/lub wybrałaby inny towar. Przy niskiej cenie wolą jednak dane dobro, przyczyniając się do zmniejszenia popytu na inne dobra.

Alokacja dostępnej podaży w warunkach niedoboru może przyjąć następujące formy: 1. reglamentacji (sprzedaży na kartki, przydziały, asygnaty itp.),

2. sprzedaży zgodnie z zasadą "kto pierwszy ten lepszy",

3. sprzedaży zgodnie z preferencjami sprzedawcy, który określa, komu i w jakich ilościach będzie sprzedawać (rynek sprzedawcy),

4. poprzez czarny rynek (na którym dochodzi do złamania zakazu sprzedaży po cenie wyższej od ceny maksymalnej).

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –

wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

MIKROEKONOMIA

wykład V

strona 2

Pmax

Rys. 5.1. Alokacja dostępnej podaży wyłącznie z pośrednictwem czarnego rynku Jak wynika z rys. 5.1., jeśli cała dostępna podaż zostanie skierowana na czarny rynek (np.

towar sprzedawany wyłącznie "spod lady", przyjmowanie tylko faktur, a kierowanie towaru do nielegalnej sprzedaży), to zostanie sprzedana po cenie Pc (wynikającej z położenia punktu C na krzywej podaży D przy ilości zaoferowanej Qs). Nabywcy zapłacą zatem cenę wyższą od tej, jaka by się ustaliła samoczynnie na rynku w wyniku oddziaływania mechanizmu rynkowego. Ilość nabywana będzie mniejsza od potencjalnej ilości równowagi. Ponadto, powstające nielegalne przychody - zaznaczony obszar na rysunku wyznaczony między punktami PcCAPmax - tworzą możliwości korumpowania osób odpowiedzialnych za ustanowienie ceny maksymalnej i za kontrolowanie, czy zakaz przekraczania ceny jest dotrzymywany. Stwarza to zachęty do utrzymywania ceny maksymalnej i utrzymywania możliwości sprzedaży przez czarny rynek. Ten rodzaj alokacji dostępnej ilości można zatem uznać za najgorszy dla nabywców.

Władza publiczna może jednak podjąć działania w celu równoważenia rynku. Jeśli na rynku przy cenie maksymalnej istnieje niedobór podaży, to równoważenie może odbywać się za pomocą:

a) zwiększenia podaży,

b) zmniejszenia popytu,

c) uzupełnienia brakującej ilości.

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –

MIKROEKONOMIA

wykład V

strona 3

Pierwszy sposób wymaga uruchomienia tych czynników, które spowodują wzrost podaży.

Typowym jest zastosowanie dotacji (czynnik administracyjny), zwiększenie liczby oferentów (np. wspomaganie zakładania nowych przedsiębiorstw), obniżanie ceny istotnych dla kosztów czynników produkcji. Mechanizm dostosowania przedstawia rys. 5.2. Gdy podaż kształtowała się zgodnie z krzywą S1, na rynku istniał niedobór, ponieważ przy cenie Pmax ilość oferowana wynosiła QS1. Wzrost podaży (np. po zastosowaniu dotacji) sprawia, że krzywa podaży przesunie się do położenia S2. Na rynku zostanie ustalona równowaga przy cenie Pmax i ilości równowagi QE.

max

Qs1

Rys. 5.3. Likwidacja niedoboru podaży przez zwiększanie podaży, ceteris paribus Drugi sposób służący przywróceniu równowagi przy Pmax wymaga obniżenia popytu. Typowe działania władzy publicznej mogą dotyczyć zmniejszenia cen towarów substytucyjnych (na przykład dzięki obniżeniu cła na importowane substytuty), zmniejszenia zakupów przez podmioty państwowe, prowadzeniu zniechęcającej akcji propagandowej (np.

upowszechnienie informacji o potencjalnej szkodliwości dobra) itp. Jak wynika z rys. 5.4.

obniżenie popytu z D1 do D2 sprawi, że równowaga ustali się przy cenie Pmax i ilości QE.

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –

MIKROEKONOMIA

wykład V

strona 4

Pmax

QD1

Rys. 5.4. Likwidacja niedoboru podaży przez obniżenie popytu, ceteris paribus Warto podkreślić, że niezbędne dla przywracania równowagi zmiany po stronie popytu i podaży mogą zachodzić także bez aktywności władz publicznych. Na przykład, w warunkach niedoboru, popyt może się zmniejszyć wskutek tego, że odbiorcy są zniechęceni długotrwałym oczekiwaniem na towar, czy też w związku z niepewnością jego zakupu.

Trzeci sposób likwidacji niedoboru ma doraźne skutki. Władza publiczna dostarcza na rynek dodatkową ilość towaru (odpowiadającą różnicy QS-QD). Towar może pochodzić, np. z zapasów państwowych, rezerw, dodatkowego importu). Na dany moment rynek się zrównoważy. Jednak wkrótce niedobór się odtworzy, ponieważ nie zostały zlikwidowane jego przyczyny, ale skutki.

Potencjalnie likwidacja niedoboru byłaby najskuteczniejsza, gdyby władza publiczna zrezygnowała z ustalania ceny maksymalnej. Ewentualne samoczynne zlikwidowanie niedoboru mogłoby też nastąpić w długim okresie, szczególnie wskutek wzrostu podaży, związanej z postępem technicznym.

Powyższe przykłady dotyczą niedoboru podaży. Analogiczna analiza może również być przedstawiona dla sytuacji nadwyżki podaży. Może ona być spowodowana czynnikami rynkowymi (spadek podaży, ceteris paribus lub wzrost podaży ceteris paribus). Może też wynikać z ustalania przez władzę publiczną ceny minimalnej.

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –

MIKROEKONOMIA

wykład V

strona 5

W przypadku nierównowagi spowodowanej zmniejszeniem popytu i/lub zwiększeniem podaży można oczekiwać, że mechanizm rynkowy przywróci równowagę (uruchomi działania podmiotów poprzez niezbędne obniżanie ceny). Natomiast przywracanie równowagi przy cenie minimalnej ustanowionej przez władzę publiczną może być rezultatem następujących działań władzy publicznej za pomocą:

a) zmniejszenia podaży,

b) zwiększenia popytu,

c) zabrania z rynku nadmiernej ilości oferowanego towaru.

Typowy będzie pierwszy sposób. Osiąga się go często przez opodatkowanie producentów czy też przez ograniczenie importu danego towaru. Mechanizm dostosowań przedstawia rys.

5.5.

Pmin

Qs1

Rys. 5.5. Likwidacja nadwyżki podaży przez zmniejszanie podaży, ceteris paribus W sytuacji wyjściowej popyt ilustruje krzywa D, a podaż krzywa S1. Po nałożeniu ceny minimalnej Pmin, wyższej od potencjalnej ceny równowagi, na rynku powstanie nadwyżka podaży. Jej wielkość odpowiada odcinkowi AE. Dzięki zmniejszeniu podaży z S1 do S2, możliwe jest ustanowienie równowagi przy cenie minimalnej i ilości równowagi QE.

Zmniejszenie podaży można osiągnąć, m.in. przez nałożenie podatku o wielkości równej odcinkowi T.

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –

MIKROEKONOMIA

wykład V

strona 6

Zwiększenie popytu władza publiczna można uzyskać podnosząc ceny substytutów danego dobra, obniżając ceny dóbr komplementarnych, reklamując nabywanie dóbr i zachęcając do ich nabywania (np. przez obniżkę podatków nabywcom z tytułu kupna dobra), zwiększając zakupy przez podmioty sektora publicznego itp. Ilustracją mechanizmu przywracania równowagi przy cenie Pmin jest rysunek 5.6. Początkowo, przy podaży S i popycie D1 istnieje nadwyżka o rozmiarach AE. Wzrost popytu z D1 do D2 sprawi, że równowaga ustali się przy cenie Pmin i ilości QE.

Trzeci sposób likwidacji nadwyżki ma doraźne skutki. Władza publiczna zabiera z rynku nadmierną ilość towaru (odpowiadającą różnicy QD-QS). Towar można przeznaczyć, np. na zwiększenie zapasów państwowych, rezerw, darowiznę za granicę). Na dany moment rynek się zrównoważy. Jednak wkrótce nadwyżka się odtworzy, ponieważ nie zostały zlikwidowane jej przyczyny ale skutki.

Potencjalnie likwidacja nadwyżki byłaby najskuteczniejsza, gdyby władza publiczna zrezygnowała z ustalania ceny minimalnej. Ewentualne samoczynne zlikwidowanie nadwyżki mogłoby nastąpić także w długim okresie, szczególnie wskutek wzrostu popytu.

Pmin

QD1

Rys. 5.6. Likwidacja nadwyżki podaży przez wzrost popytu, ceteris paribus Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –

MIKROEKONOMIA

wykład V

strona 7

Literatura uzupełniająca

1. Rekowski M.: Wprowadzenie do mikroekonomii. Wydawnictwo AKADEMIA, Poznań, 1997 , r. 2

2. Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: Ekonomia tom 1. PWE, Warszawa, 1993, r. 3,4

3. Samuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia tom 1, PWN, Warszawa 1995 i 1996, r.3,4

4. Klimczak B.: Mikroekonomia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław, 1998, r.10

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –