przyjÄ…", albo przyjÄ…" si´ Ä™le. Ale moÅ»na si´ ono b´dzie do umieszczenia w anna- ków. Podczas jedynego w swym rodzaju
teÅ» spojrzeç na spraw´ optymistycznie. "ach AntyNobli. A poniewaÅ», jak wyraÄ™- rytua"u zdobywcy prawdziwej Nagrody
Jakkolwiek opisane przez Abrahamsa nie dowodzi ksiÄ…Å»ka, ani myĘlenie na- Nobla wr´czajÄ… AntyNobla laureatom w
pomys"y są g"upie lub co najmniej ukowe, ani zdrowy rozsądek nie chronią poszczególnych kategoriach.  Za kaŻ-
Ęmieszne, to jednak podobnie jak po- wystarczająco dobrze przed g"upotą, po- dym razem w tej jednej magicznej chwi-
rzÄ…dne osiÄ…gni´cia naukowe i wyna- zostaje or´Å» ostatni: poczucie humoru. li wydaje si´, Å»e WszechĘwiat ma dwa
lazcze sÄ… teÅ» dowodem pot´gi ludzkiej  Nagrodzeni przyjeÅ»dÅ»ajÄ… na w"asny przeciwleg"e kraÅ‚
ce, które w"aĘnie si´
imaginacji i pomys"owoĘci. Czasami koszt i wielu uwaÅ»a, Å»e warto ponieĘç zetkn´"y. Laureat Nagrody Nobla i lau-
owocem tej twórczej energii b´dzie dzie- taki wydatek. Przyjazne i liczne audyto- reat Nagrody AntyNobla spoglÄ…dajÄ… so-
"o zwieł
czone prawdziwym Noblem. Za- rium wita ich serdecznym, dzikim aplau- bie nawzajem w oczy pe"ne radosnego
n
pewne jednak o wiele cz´Ä˜ciej nadawaç zem i deszczem papierowych samoloci- zdumienia  pisze Abrahams.
Nie ma jak seks
O P¸CIOWOÂCI ZWIERZŃT DLA NAUKOWCÓW I AMATORÓW. MIKO¸AJ GOLACHOWSKI
i wszystkie trzeba zebraç razem! W
PORADY SEKSUALNE DR TATIANY DLA WSZYSTKICH STWORZEÄ„ DUÚYCH
dodatku, Żeby by"o trudniej, ewolucja
I MA¸YCH. WPROWADZENIE DO BIOLOGII EWOLUCYJNEJ SEKSU
nie wyposaŻy"a go w narządy do spraw-
Olivia Judson
nego przemieszczania si´.
T"um. Marcin Ryszkiewicz
Na szcz´Ä˜cie jest dr Tatiana. Zawsze
CiS i W.A.B.
gotowa wys"uchaç, pouczyç i pocieszyç,
Warszawa 2004
ukoiç l´ki i pokazaç problem w szerszym
kontekĘcie, by nawet w najbardziej ab-
Podobno m´Å»czyÄ™ni myĘlÄ… o seksie prze- wobec emocji, jakie targajÄ… zakocha- surdalnych ekstrawagancjach p"ciowo-
ci´tnie co kilkanaĘcie sekund. Ale, chwi- nÄ… pszczo"Ä… miodnÄ…, której wybranek Ęci moÅ»na by"o dostrzec g"´boki sens
leczk´, moÅ»e naleÅ»a"oby powiedzieç tuÅ» po wspania"ym akcie mi"oĘci odlatu- ewolucyjny. Dr Tatiana pochyli si´ nad
bardziej ogólnie: samce? I czy chodzi je, pozostawiajÄ…c w jej wn´trzu swoje kaÅ»dym, przeczyta kaÅ»dy list  wi´c teÅ»
tu jedynie o ludzi, czy teÅ» o naszych genitalia?! By nie wspomnieç o nieszcz´- i piszÄ… do niej wszyscy targani obawa-
najbliÅ»szych krewnych  ma"py cz"eko- snym Ęluzowcu, który dowiaduje si´, Å»e mi kochankowie, od prostego Ęwiersz-
kszta"tne? A dlaczegóŻ by nie w ogóle o do zaspokojenia swego poŻądania i prze- cza ( Âpiewam se i Ępiewam, ale Å»adna
ssaki, kr´gowce, tkankowce albo wr´cz kazania genów musi odnaleÄ™ç nie jed- kobita nawet nie podejdzie  podpisujÄ…-
wszystkie organizmy Å»ywe? CzymÅ»e nego partnera p"ci przeciwnej, ale... cego si´ jako  PodskakujÄ…cy bez sensu z
bowiem są nasze w"asne wątpliwoĘci dwunastu, z których kaŻdy jest innej p"ci Teksasu ) po trapionego egzystencjal-
nym l´kiem samca muchy Cyrtodiopsis mi"oĘciÄ… z Indii ), dr Tatiana zaĘ z udzia"em wszystkich przedstawicieli
dalmanni ( co noc dziewczyny ustawia- ogromną fachowoĘcią rozwiązuje wszyst- Ęwiata zwierząt prezentujących najróŻ-
jÄ… si´ do mnie w kolejce, ale rzadko wi- kie problemy. niejsze obyczaje seksualne. BohaterkÄ…
dz´ którąĘ z nich dwa razy. Co gorsza, Przyk"ady te moÅ»na by jeszcze cyto- debaty jest  panna Philodina roseola
tylko nieliczne z nich wyglÄ…dajÄ… na waç d"ugo, bowiem ksiÄ…Å»ka Olivii Jud- reprezentujÄ…ca wrotki z grupy Bdello-
dziewice.  Niedoceniony z Malezji ). son zawiera ich mnóstwo. Na ponad 250 ida, jedyne znane organizmy, u których
Dr Tatiana dostaje listy równieŻ od tak stronach autorka przytacza w sumie 44 od prawie stu milionów lat rozmnaŻa-
oryginalnych korespondentów jak stru- listy od najróŻniejszych stworzeł
i od- nie p"ciowe najprawdopodobniej nie wy-
mieniaki  jedyne znane kr´gowce, któ- powiada na nie wyczerpujÄ…co w kilku- st´puje w ogóle. Ten przedziwny wyjÄ…-
re same si´ zap"adniajÄ…, czy zielenice stronicowych esejach, omawiajÄ…c naj- tek sprowokowa" fascynujÄ…cÄ… dyskusj´
Chlamidomonas moewusi ( W ca"ym mo- róŻniejsze zagadnienia z ogromnie nad sensem seksu jako takiego  skoro
im gatunku [...] chyba tylko ja jeden je- intrygujÄ…cej dziedziny biologii seksu, któ- bowiem wrotki mogÄ… si´ bez niego
stem samcem  Zdesperowany z Talla- ry to aspekt Å»ycia jak chyba Å»aden inny obejĘç, to dlaczegóŻ inni nie?
hassee ) albo aplyzje z gatunku Aplysia w przyrodzie obfituje w rozwiązania tak Ogrom zawartych w ksiąŻce informa-
californica ( BraliĘmy w"aĘnie udzia" w róŻnorodne i pozornie nieprawdopo- cji moÅ»e jednak i utrudniaç jej lektur´.
fantastycznej orgii. [...] Jest fajnie, kaÅ»- dobne, Å»e inwencji nie powstydzi"by si´ Listy do dr Tatiany ukazywa"y si´ wcze-
dy z nas jest samcem dla tego z przodu, Żaden autor fantastyki, ze Stanis"awem Ęniej jako cykliczne felietony w The Eco-
a samicÄ… dla tego z ty"u.  Zwolennicy Lemem na czele. nomist. W regularnych, lecz niewielkich
seksu grupowego z Santa Catalina ). Py- JednoczeĘnie wszystkie zawarte w niej dawkach sk"ada"y si´ na jednÄ… z najbar-
tania dotyczą w"asnych zachował
( Na- informacje sÄ… zgodne z najnowszÄ… wie- dziej oczekiwanych i porywajÄ…cych ru-
zywam si´ Rob i jestem pluskwÄ… pospo- dzÄ… naukowÄ…, co gwarantuje nie tylko bryk tego szacownego pisma. Jednak
litÄ… Xylocoris maculipennis. Czyta"em, osoba autorki (Olivia Judson pisa"a dok- fakt, Å»e ich forma  choç niewÄ…tpliwie
Å»e jeĘli odb´d´ stosunek z mym przyjacie- torat pod opiekÄ… samego Billa Hamilto- bardzo oryginalna i atrakcyjna  jest w
lem Fergusem, on moÅ»e przekazaç da- na, jednej z najznamienitszych postaci kaÅ»dym z esejów identyczna, a kaÅ»dy z
lej moje nasienie, gdy przeĘpi si´ z Sa- biologii ewolucyjnej), ale i imponujÄ…cy nich wprost prze"adowany jest fascynu-
mantÄ…. Czy to prawda?  DokazujÄ…cy w spis szczegó"owych tekstów naukowych jÄ…cymi, lecz cz´sto skomplikowanymi
poĘcieli ), a takŻe szokujących zacho- (sama bibliografia zajmuje 43 strony i szczegó"ami, sprawia, Że raczej nie jest
wał
innych osobników ( Mój syn to pi´k- zawiera ponad 600 pozycji) zamieszczo- to ksiÄ…Å»ka, którÄ… da si´ przeczytaç jed-
ny kawa" manata i jestem z niego bardzo ny na koł
cu ksiÄ…Å»ki. Oprócz ogromnej nym tchem  duÅ»o lepiej chyba wracaç
dumna. Ale mam jeden problem. WciÄ…Å» pracy, jakÄ… wykonaç musia"a, dociera- do niej rozdzia" po rozdziale. Wtedy jest
ca"uje si´ z innymi samcami. Co mog´ jÄ…c do wszystkich przytoczonych danych, lekturÄ… wprost doskona"Ä….
zrobiç, by mu to wyperswadowaç?  Nie- Olivia Judson zadba"a teÅ» o czytelników, Wreszcie naleŻą si´ s"owa uznania dla
ch´tna gejom z Florida Keys ). podajÄ…c w ponadtrzydziestostronicowych polskiego t"umacza, Marcina Ryszkiewi-
Wiele k"opotów sprawiają równieŻ czy- przypisach wszystkie najwaŻniejsze cza, który nie tylko dotar" do polskich
telnikom zagadnienia z dziedziny ana- odniesienia do odpowiednich ęróde", co nazw niemal wszystkich opisywanych
tomii w"asnej ( zauwaÅ»y"em dziwne zÄ…b- bardzo u"atwia lektur´ tym, którzy chcÄ… organizmów, ale równieÅ» zdo"a" w swo-
ki na grzbiecie. Czy to normalne? ) albo pog"´biç swojÄ… wiedz´ w wybranej dzie- im znakomitym przek"adzie zachowaç
partnerów ( Mój ch"opak jest najwspa- dzinie. Co wi´cej, zamieszczony na koÅ‚
- lekki i b"yskotliwy ton orygina"u. Szkoda
nialszym lori angwantibo, jakiego kie- cu ksiÄ…Å»ki indeks omawianych gatunków tylko, Å»e nie ustrzeÅ»ono si´ kilku b"´dów,
dykolwiek widzia"am, [...] przepi´knie sprawia, Å»e Porady seksualne dr Tatiany, mylÄ…c j´tki ze Ęwiteziankami czy nazy-
pachnie i zawsze ma takie czu"e d"onie mimo ich lekkiej i humorystycznej formy, wajÄ…c pluskwiaki chrzÄ…szczami, podczas
i stopy, [...] dlaczego jego cz"onek pokry- traktowaç moÅ»na jako encyklopedyczne gdy wszystkie te owady naleŻą do czte-
ty jest ogromnymi kolcami?  Zbulwer- kompendium wiedzy o Å»yciu seksualnym rech odr´bnych rz´dów. Te nieliczne po-
sowana z Gabonu ), a takŻe fizjologii zwierząt i niektórych przedstawicieli in- my"ki zapewne zostaną skorygowane w
( S"ysza"em, Å»e potrzebuj´ aÅ» trzech ty- nych królestw. kolejnych wydaniach ksiÄ…Å»ki. Po Porady
godni na wyprodukowanie jednego plem- W"aĘnie ta forma jest kolejnÄ… zaletÄ… seksualne dr Tatiany si´gaç bowiem b´-
nika ). Od l´ków nie sÄ… teÅ» wolne nawet ksiÄ…Å»ki. Umiej´tnoĘç przedstawiania w dÄ… zarówno naukowcy, jak i amatorzy
najwspanialsze stworzenia takie jak s"oł
atrakcyjny i prosty, a jednoczeĘnie rzetel- zafascynowani Ęwiatem przyrody, któ-
( na widok pi´knej s"onicy dostaj´ sza"u. ny sposób z"oÅ»onych zagadnieÅ‚
jest ce- rzy lubiÄ… intrygujÄ…ce ciekawostki z tak
A co najgorsze, mój cz"onek zrobi" si´ chÄ… charakterystycznÄ… literatury popu- atrakcyjnej dziedziny, jakÄ… jest seks. O
zielony. Czy coĘ mi dolega?  Zaniepoko- larnonaukowej najwyÅ»szej próby. A t´ tym, jak bardzo noĘne na polu towarzy-
jony z Amboseli ) czy lew ( Moja lwica umiej´tnoĘç Olivia Judson opanowa"a w skim mogÄ… byç zawarte w tej ksiÄ…Å»ce
jest nimfomanką. [...] Jestem wykoł
czo- stopniu doskona"ym. Autorka nie tylko opowiastki, niech zaĘwiadczy komen-
ny  Za stary na te rzeczy z Serengeti ). zresztą przedstawia suche fakty i teorie tarz pewnego mechanika, który us"y-
Korespondencja ta powstaje niekiedy w innych badaczy, lecz równieŻ sama dys- szawszy o seksualnych wyczynach lwów
sytuacjach bardzo intymnych ( Z praw- kutuje z przeróŻnymi kontrowersyjnymi kopulujących niemal bez przerwy nawet
dziwym zaÅ»enowaniem pisz´ do Ciebie teoriami i interpretacjami, czego przy- 150 razy w ciÄ…gu dwóch dni, westchnÄ…"
w trakcie kopulacji, ale to trwa juÅ» dzie- k"adem moÅ»e byç przedstawiona w ostat- z podziwem:  Ach, to dlatego lew nazy-
si´ç tygodni bez przerwy!  Zm´czona nim rozdziale  debata publiczna z wany jest królem zwierzÄ…t! n
86 ÂWIAT NAUKI GRUDZIEÄ„ 2004