Cykl koniunkturalny
Wykład 12
Wykład 12
LITERATURA zalecana, w szczególności:
- Podstawy ekonomii / red. nauk. R. Milewski, E. Kwiatkowski, rozdział 13.
- A. Baszyński, D. Piątek, K. Szarzec, Makroekonomia. Rynek w gospodarce
(ćwiczenia i przykłady), rozdział 7.
- Makroekonomia. Zagadnienia wybrane / red. nauk. W. Jarmołowicz,
Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2006, Rozdział 10.
dr Katarzyna Szarzec 1
2
3
4
Pierwsza udokumentowana wzmianka
o cyklu koniunkturalnym
Józef do Faraona:
Siedem krów pięknych  to siedem lat, i siedem
kłosów pięknych to też siedem lat. (& ) Siedem zaś
krów chudych i brzydkich, które wyszły za
krów chudych i brzydkich, które wyszły za
tamtymi, i siedem kłosów pustych i zniszczonych
tamtymi, i siedem kłosów pustych i zniszczonych
wiatrem wschodnim  to też siedem lat  głodu.
(& ) Bo nadejdzie siedem lat obfitości wielkiej w
całym Egipcie. A po nich nastanie siedem lat
głodu; i pójdzie w niepamięć cała ta obfitość w
Egipcie, gdy głód będzie niszczył kraj.
Biblia Tysiąclecia, Księga Rodzaju, 41, 26-31.
5
Cykl koniunkturalny
" wahania produkcji, będące
krótkookresowymi fluktuacjami wokół
długookresowego trendu wzrostowego.
" współcześnie wyróżnia się dwie fazy cyklu:
" współcześnie wyróżnia się dwie fazy cyklu:
 wzrostową/ekspansji  wzrost produkcji w
gospodarce, trwający 6 miesięcy lub dłużej;
 spadkową/recesji  spadek produkcji w
gospodarce, trwający 6 miesięcy lub dłużej.
" wskaz
niki koniunktury gospodarczej
6
Wskaz
niki koniunktury gospodarczej
" Wskaz
niki wyprzedzające (wiodące, pilotujące) zapowiadają zmiany
we wskaz
nikach zbieżnych i ostrzegają przed zmianami koniunktury.
Wskaz
niki te są związane ze zobowiązaniami gospodarczymi
wybiegającymi w niedaleką przyszłość
 np.: zamówienia na maszyny i sprzęt; pozwolenia budowlane; liczba i wartość akcji
sprzedanych; liczba osób zwolnionych z pracy; wielkość podaży pieniądza i inne.
" Wskaz
niki zbieżne z przebiegiem koniunktury (współbieżne,
" Wskaz
niki zbieżne z przebiegiem koniunktury (współbieżne,
jednoczesne) służą do oceny ogólnego stanu gospodarki,
 np.: PKB, produkcja przemysłowa, zyski przedsiębiorstw po opodatkowaniu,
bezrobocie, dochody osobiste, sprzedaż detaliczna, zatrudnienie, ogólny poziom
cen.
" Wskaz
niki opóz
nione wobec koniunktury - ich zmiany  idą w ślad
za zmianami wskaz
ników zbieżnych z koniunkturą.
 m.in.: koszty robocizny na jednostkę produkcji, poziom zapasów, oprocentowanie
pożyczek hipotecznych, dochody z tytułu pracy, nowe kredyty konsumpcyjne.
7
 The Economist's informal
R-word index
8
Wielki Kryzys
Zmiany produkcji przemysłowej i PKB w latach 1929-1932 (w %)
Kraj Udział w tworzeniu PKB Produkcja
produkcji światowej przemysłowa
( w %, 1931)
USA 42,4 -28 -44,7
W.Brytania 13,1 - 5,8 -11,4
W.Brytania 13,1 - 5,8 -11,4
Niemcy 9,5 -15,7 -40,8
Francja 7,9 -11,0 -25,6
Włochy 5,4 -6,1 -22,7
Japonia 5,1 -14,9 .
Hiszpania 4,2 -8,0 -11,6
Szwecja 1,6 -8,9 -11,8
9
y
ródło: IMF World Economic Outlook oraz B. Snowdon, H. Vane, Współczesne nurty teorii
makroekonomii, W-wo Naukowe PWN, Warszawa, 1998, s. 16.
Wielki Kryzys w USA
"  Czarny Czwartek 24 paz
dziernika 1929 roku 
paniczna wyprzedaż akcji
" W ciągu jednego tygodnia  od 23 do 29
paz
dziernika  indeks giełdowy Dow Jones spadł
paz
dziernika  indeks giełdowy Dow Jones spadł
o 29%
o 29%
" Stopa bezrobocia w USA w 1929 r. z poziomu
3,2% wzrosła do 25,2% w 1933 r., a jej średni
poziom wynosił w latach 30. około 18%.
" Realny PKB zmniejszył się w latach 1929-33 o
jedną trzecią. Poziom cen spadł w tym okresie o
24% (deflacja).
10
Przyczyny Wielkiego Kryzysu  główne
hipotezy
" niestabilność globalnego popytu, czego skutkiem był spadek
inwestycji i konsumpcji (wskutek wzrostu niepewności
działania i załamania się zaufania inwestorów), a także:
czynniki demograficzne, regres w budownictwie, negatywny
wpływ ustawy celnej
" redukcja podaży pieniądza; w latach 1930 33 w USA jedna
trzecia banków zbankrutowała, w konsekwencji czego nastąpiła
trzecia banków zbankrutowała, w konsekwencji czego nastąpiła
znacząca redukcja podaży pieniądza, której FED nie wyrównał
" nieoczekiwana deflacja; w latach 1929 33 wystąpiła spirala
zadłużenia i deflacji, co przyczyniło się do bankructwa banków i
pogłębienia się kryzysu
" funkcjonowanie technicznie wadliwego systemu waluty złotej,
co  przy nieoczekiwanej deflacji w USA  doprowadziło do
rozprzestrzenienia się skutków kryzysu między krajami
B. Bernanke: zrozumienie wielkiego kryzysu jest
11
świętym Graalem makroekonomii
PKB w USA
10 000 000
Recesja
1990-91
8 000 000
Recesja
1981-82
6 000 000
Recesja
II Wojna
4 000 000
1973-75
Światowa
Wielki
Kryzys
2 000 000
0
1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
y
ródło: Maddison
12
Stopa zmian PKB w USA (rok poprzedni=100)
0,25
0,15
0,05
-0,05
-0,15
-0,25
1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
USA:
Lata 1870-1940  ok. 40% okresu w recesji
Lata 1982-2002  mniej niż 10% okresu w recesji
13
y
ródło: Maddison
Gospodarka amerykańska, lata 1954 1991
Przeciętny udział Odchylenie Korelacja z
Wyszczególnienie
w realnym PNB standardowe realnym PNB
Realny PNB 1,000 0,017 1,00
Konsumpcja,w tym: 0,542 0,009 0,77
dobra nietrwałe 0,253 0,013 0,71
usługi 0,290 0,006 0,72
Inwestycje, w tym: 0,242 0,068 0,92
dobra konsumpcyjne
0,076 0,049 0,78
trwałego użytku
inwestycje brutto 0,167 0,082 0,91
zmiana zapasów 0,006 0,0063 0,69
Wydatki rządowe 0,222 0,020 0,05
Eksport 0,087 0,056 0,38
Import 0,094 0,049 0,72
14
y
ródło: R.J. Barro, Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, s. 35.
Cykl koniunkturalny
2
Y
trend
1
szczyt
4
2
3
dno
1
4
FAZY:
dno
1. Ożywienie
Faza
czas
2. Rozkwit (boom)
wysokiej
koniunktury
3. Recesja (kryzys)
Faza niskiej
koniunktury 4. Depresja15
 Magiczne słowo  recesja  definicje
" Kiedy twój sąsiad traci pracę jest to spowolnienie
gospodarcze. Kiedy ty tracisz pracę, jest to recesja.
Kiedy ekonomista traci swoją pracę, mamy depresję.
" Recesja - spadek produkcji w gospodarce, trwający
6 miesięcy lub dłużej.
" Wg NBER (oficjalny  arbiter ds. recesji w USA)
recesja to  znaczący spadek w aktywności gospodarczej
recesja to  znaczący spadek w aktywności gospodarczej
w skali całej gospodarki, trwający dłużej niż kilka
miesięcy, widoczny w produkcji przemysłowej,
zatrudnieniu, realnych dochodach i hurtowym/
detalicznym handlu  czyli, absolutny spadek
aktywności gospodarczej;
" Recesja  względny spadek aktywności gospodarczej,
czyli znaczące zmniejszenie tempa wzrostu (ale ciągle
powyżej 0%),
" Recesja  gdy tempo zmian poniżej trendu.
16
Główne przyczyny cyklu koniunkturalnego
" egzogeniczne:
 szoki egzogeniczne: klęski żywiołowe, wojny, szoki
naftowe, 11.09.2001
 teorie rolnicze
 teoria innowacji
 teoria cyklu politycznego;
 teorie monetarystyczne;
 teoria realnego cyklu koniunkturalnego.
" endogeniczne:
 keynesowskie  teoria mnożnika-akceleratora
17
Cykl polityczny
" partie rządzące  w celu uzyskania reelekcji
 pobudzają koniunkturę przed wyborami,
stosując ekspansywną politykę fiskalną. Po
wyborach każda partia, która wygra,
wyborach każda partia, która wygra,
zmuszona jest zastosować restrykcyjną
politykę fiskalną, by zmniejszyć deficyt
budżetowy, dług publiczny oraz inflację.
" doświadczenia krajów&
18
Teoria innowacji (J.A. Schumpeter)
" falowe pojawianie się innowacji organizacyjno-
technicznych
" istnieje ciągły strumień możliwości innowacji 
musi być przedsiębiorca-innowator, który
pierwszy zastosuje tę możliwość w produkcji; jego
pierwszy zastosuje tę możliwość w produkcji; jego
zysk nadzwyczajny skłania innych
zysk nadzwyczajny skłania innych
przedsiębiorców do naśladowania. Następuje
dyfuzja techniki. Wzrostowi podaży nie
towarzyszy wzrost popytu i następuje spadek cen i
stopy zysku&
" epokowe wynalazki
19
Teorii monetarystyczne
" przyczyną wahań koniunktury są nieoczekiwane szoki
pieniężne, będące skutkiem błędnych decyzji banku
centralnego w zakresie prowadzonej przez niego
polityki monetarnej.
" w ich wyniku występują istotne zakłócenia w procesie
kształtowania się rynkowej stopy procentowej, które
następnie mogą przenosić się do sfery realnej
następnie mogą przenosić się do sfery realnej
produkcji i prowadzić do dysproporcji pomiędzy
produkcją a popytem globalnym.
None of the postwar expansions died of old age, they
were all murdered by the FED.
Rudi Dornbusch (MIT)
20
Teoria realnego cyklu koniunkturalnego (RBC)_1
" wahania gospodarcze są w przeważającej mierze
wywołane przez przypadkowe (losowe) zmiany stopy
postępu technicznego (szoki technologiczne); to powoduje
zmiany w cenach względnych, a następnie wywołuje
optymalizujące reakcje racjonalnie działających
podmiotów po stronie oferowanej przez nich podaży pracy
oraz wielkości ich konsumpcji.
" główna teza: obserwowane wahania produkcji są zmianami
jej potencjalnego poziomu, spowodowanymi
nieregularnym charakterem zachodzących zmian
technologicznych.
 podważone zostaje istnienie cyklu definiowanego jako wahania
produkcji wokół jej trendu. Każda faza cyklu koniunkturalnego 
ekspansja czy recesja  to stan równowagi
 wniosek: gospodarka zawsze znajduje się w stanie równowagi
długookresowej przy Yp, a bezrobocie ma charakter dobrowolny.
21
Teoria realnego cyklu koniunkturalnego (RBC)
" recesja traktowana jest jako efekt
optymalizujących decyzji gospodarstw domowych
i przedsiębiorstw na zmianę produkcyjności.
Ingerencja państwa  niezasadna i niepotrzebna.
" Zarzuty wobec RBC  jeśli tak by było w istocie,
" Zarzuty wobec RBC  jeśli tak by było w istocie,
to:
Okres depresji lat 1929-1933 powinien być znany
nie jako Wielki Kryzys, ale jako  Wielkie
Wakacje .
Mike Mussa (ex-główny ekonomista MFW)
22
Teoria keynesowska
" zmiany popytu globalnego:
 popytu konsumpcyjnego i popytu inwestycyjnego
wywołane przez zmiany krańcowej stopy zysku,
niepewność,  instynkty zwierzęce
 wahania eksportu netto wywołane zmianą koniunktury
zagranicą.
zagranicą.
" recesja jest wynikiem zbyt małego efektywnego
popytu globalnego,
" w wyniku zmian w popycie globalnym następują
zwielokrotnione zmiany w produkcji  model
mnożnika-akceleratora.
23
Model mnożnika-akceleratora
" mnożnik inwestycyjny
M=1/(1-ksk)
"Y="I * M
" zasada akceleracji
Iit=a*(Yt-1  Yt-2) = a*"Yt-1
I =a*(Y  Y ) = a*"Y
Iit  inwestycje indukowane (wzbudzone) a - akcelerator
" efekty inwestycji:
 popytowy  wzrost popytu
 podażowy  wzrost mocy produkcyjnych w gospodarce
" by gospodarka powróciła do stanu pełnego
zatrudnienia, konieczna jest ekspansywna
polityka; najskuteczniejsza  fiskalna
24
Dlaczego zmiany PKB nie są tak
gwałtowne?
Wg badań MFW dot. 16
rozwiniętych krajów,
średni spadek PKB
szczyt-dno w recesji był:
szczyt-dno w recesji był:
" 4.3% w latach 1881-1913,
" 8.1% - XX-lecie
międzywojenne,
" 2.3%  po 1950 r.
The Economist
Output gap  Luka PKB  różnica między produkcją
25
potencjalną a produkcją faktyczną
Przyczyny_1
" Usługi  zmiany w produkcji i zatrudnieniu - przejście z
rolnictwa do przemysłu i potem do usług. Rolnictwo
charakteryzuje się największymi wahaniami, usługi 
najmniejszymi.
" Lepsze zarządzanie zapasami  ma niewielki udział w
PKB, ale zasadnicze znaczenie dla zmian w cyklu;
obecnie: just-in-time, techniki informacyjne; w USA
obecnie: just-in-time, techniki informacyjne; w USA
producenci dóbr trwałych trzymają ok. 2/3 zapasów w
producenci dóbr trwałych trzymają ok. 2/3 zapasów w
stosunku do sprzedaży w porównaniu do 1970.
" Globalizacja - wzrost przepływów handlu
międzynarodowego, można eksportować nadwyżki lub
importować gdy niezaspokojony popyt krajowy
" Większe wydatki rządowe  na początku XX w. miały
one ok. 10% udział w PKB, a obecnie  ok. 37% w krajach
rozwiniętych. To działa stabilizująco (w okresie recesji nie
zwalniają, nie zmniejszają  produkcji , etc.)
26
Przyczyny_2
" Automatyczne stabilizatory koniunktury
" Dyskrecjonalna polityka fiskalna  ale to dyskusyjnie& ,
bo opóz
nienia w stosowaniu i efektach
" Lepsza polityka monetarna  Wielki kryzys to m.in.
" Lepsza polityka monetarna  Wielki kryzys to m.in.
ograniczenie podaży pieniądza i deflacja. Po II WŚ 
zdarzyło się tak tylko w Japonii. Niezależny BC.
" Reforma bankowa  system gwarancji i zabezpieczeń
bankowych, funkcje banku centralnego ( kontroler ,
pożyczkodawca ostatniej instancji, etc.)
" Liberalizacja rynków finansowych - nowe instrumenty
finansowe, kredyty dla konsumentów.
27
Polityka antycykliczna (stabilizacyjna)
" polityka fiskalna  rząd
" polityka monetarna  bank centralny
" ? czy skuteczna i zasadna?
 spór między nurtem neoklasycznym i
keynesowskim
 spór między politykami a ekonomistami
28
Alan Greenspan, Lipiec 2001, wystąpienie w
Kongresie:
Czy może polityka fiskalna i monetarna
działać tak, by wyeliminować cykl
koniunkturalny? Odpowiedz
 według mnie
 brzmi  Nie . Gdyż nie ma takiego
urządzenia, które by zmieniło ludzką naturę.
urządzenia, które by zmieniło ludzką naturę.
Zbyt często ludzie mają skłonność do
powracających ataków optymizmu lub
pesymizmu, które mają swoje
odzwierciedlenie w powstawaniu lub
zanikaniu spekulacyjnych ekscesów.
29
Podsumowanie
" Przyczyny wahań  różne&
" Koniec długotrwałych recesji?
" Polityka stabilizacyjna a koniunktura&
" Polityka stabilizacyjna a koniunktura&
30
Pytania& ?
dr Katarzyna Szarzec 31