Rozdział X
LUDNOŚĆ PAŃSTWA
ż 1. UWAGI OGÓLNE
Wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa można podzielić na
jego obywateli i cudzoziemców. Osoby będące obywatelami państwa są z nim
związane szczególnym węzłem prawnym. Natomiast cudzoziemcy przebywają na
terytorium państwa w sposób mniej lub bardziej przypadkowy i z reguły
czasowo (z wyjątkiem tych, którzy mają w danym państwie stałe miejsce
zamieszkania, tzw. domicyl), tak że pobyt ich nie stwarza stałej więzi
prawnej z państwem. Cudzoziemcy mogą być obywatelami innych państw (co jest
regułą) lub nie posiadać żadnego obywatelstwa (są to tzw. bezpaństwowcy,
czyli apatrydzi).
Wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa podlegają jego
władzy i prawu. Tak więc istnieje domniemanie, że państwo ma swobodę
działania w stosunku do całej ludności przebywającej na jego terytorium,
czyli że traktowanie osób fizycznych i ich sytuacja prawna należą w
zasadzie do jego kompetencji własnej i są regulowane prawem wewnętrznym.
Jaka w tej sytuacji jest rola prawa międzynarodowego? Przede
wszystkim w niektórych przypadkach wprowadza ono wyłączenie określonych
osób spod władzy i prawa państwa pobytu. Są to tzw. immunitety, które
przysługują np. dyplomatom. Ponadto prawo międzynarodowe (zwłaszcza umowne)
już od dawna wprowadzało pewne zobowiązania państw w sprawach traktowania
cudzoziemców oraz pewnych grup ludności (np. mniejszości narodowych), a w
ostatnich czasach wprowadza ogólne zasady dotyczące traktowania ludności
(np. w paktach praw człowieka). Dalszą funkcją prawa międzynarodowego w tym
zakresie jest harmonizowanie ustawodawstw poszczególnych państw w takich
dziedzinach, jak obywatelstwo lub międzynarodowy ruch osobowy.
Tak więc ogólnie rzecz biorąc w sprawach obywatelstwa i traktowania
osób fizycznych prawo międzynarodowe ściśle powiązane jest z prawem
wewnętrznym. Jego normy regulują tylko niektóre aspekty tej problematyki i
są uzupełniane normami prawa wewnętrznego. Prawo międzynarodowe oddziaływa
niekiedy na prawo wewnętrzne i odwrotnie, wiele rozwiązań przyjętych w
prawie wewnętrznym poszczególnych państw wywarło wpływ na treść norm prawa
międzynarodowego. Równocześnie bardzo często prawo międzynarodowe wiąże
określone konsekwencje w stosunkach międzynarodowych z rozwiązaniami
przyjętymi w prawie wewnętrznym państw oraz z decyzjami administracyjnymi
ich właściwych organów (np. w sprawach obywatelstwa).
ż 2. OBYWATELSTWO
Obywatelstwo jest szczególnym węzłem łączącym jednostkę z państwem.
Wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz
zwierzchnictwo osobowe państwa (jurysdykcja) nad własnymi obywatelami,
niezależnie od tego, gdzie się znajdują, a więc także na obszarach nie
podlegających niczyjej suwerenności oraz na obszarach innych państw. W tym
ostatnim przypadku ze zwierzchnictwem osobowym konkuruje zwierzchnictwo
terytorialne, które z reguły przeważa.
Obywatel obowiązany jest szanować prawa swego państwa także, jeśli
się znajduje poza jego terytorium, a w konsekwencji może być pociągnięty do
odpowiedzialności za naruszenie prawa swego państwa, nawet jeśli naruszenia
tego dokonał w czasie pobytu za granicą. Równocześnie obywatel każdego
państwa uprawniony jest do korzystania z opieki swego państwa. Jest to tzw.
opieka dyplomatyczna. Polega ona na tym, że państwo może występować na
forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych
państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi.
Każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem. Zatem tworzenie
norm prawnych dotyczących nabycia i utraty obywatelstwa, jak również
podejmowanie decyzji administracyjnych przy wykonywaniu tych norm należy do
kompetencji własnej państwa, chyba że przyjmuje ono w tym zakresie
konkretne zobowiązania międzynarodowe. Zasada ta została potwierdzona w
orzecznictwie sądów międzynarodowych oraz w umowach międzynarodowych. Stały
Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w opinii doradczej wydanej w 1923
r. w sprawie dekretów o obywatelstwie w Tunisie i Maroku stwierdził: "w
obecnym stanie prawa międzynarodowego sprawy obywatelstwa należą [...]
zasadniczo do kompetencji własnej państwa". Podobne stanowisko zajął
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 1955 r. w sprawie F.
Nottebohma (Liechtenstein przeciwko Gwatemali).
Konwencja w sprawie niektórych zagadnień dotyczących konfliktu ustaw
w zakresie obywatelstwa, podpisana w Hadze 12 IV 1930 r., stwierdza w art.
1, że: "każde państwo władne jest określić w swym ustawodawstwie, kto jest
jego obywatelem. Ustawodawstwo to powinno być przyjęte przez inne państwa,
byleby było zgodne z umowami międzynarodowymi, zwyczajem międzynarodowym i
zasadami prawnymi ogólnie uznanymi w przedmiocie obywatelstwa".
Należy zwrócić uwagę, że skuteczność ustawodawstwa wewnętrznego w
stosunkach międzynarodowych konwencja haska wiąże m.in. z jego zgodnością
ze zwyczajem międzynarodowym i ogólnie uznanymi zasadami prawa.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w sprawie F. Nottebohma powiązał
sprawę nadania obywatelstwa i w konsekwencji sprawowania opieki
dyplomatycznej z efektywnym związkiem jednostki z konkretnym państwem. W
Polsce zagadnienia obywatelstwa są obecnie regulowane w ustawie o oby-
watelstwie polskim z 15 II 1962 roku.
Nabycie obywatelstwa może nastąpić m.in. przez urodzenie, nadanie
(naturalizację), zamążpójście, adopcję, opcję i repatriację. Najczęściej
nabycie obywatelstwa następuje przez urodzenie, gdyż w olbrzymiej
większości przypadków dziecko rodząc się nabywa obywatelstwo określonego
państwa. Prawo międzynarodowe zmierza do tego, aby każde dziecko nabywało
przy urodzeniu obywatelstwo i to tylko jednego państwa.
Sprawą nabycia obywatelstwa przy urodzeniu rządzą dwie podstawowe zasady:
zasada prawa krwi (ius sanguinis) i zasada prawa ziemi (ius soli). Pierwsza
z nich polega na tym, że jednostka przez urodzenie nabywa obywatelstwo
państwa, którego obywatelami są jej rodzice. Druga polega na tym, że o
obywatelstwie jednostki decyduje miejsce jej urodzenia. Inaczej mówiąc,
jednostka niezależnie od obywatelstwa rodziców nabywa obywatelstwo państwa,
na którego terytorium się urodziła. Urodzenie się na statku lub w samolocie
traktuje się zazwyczaj tak samo, jak gdyby nastąpiło na terytorium państwa
przynależności statku lub samolotu.
Ustawodawstwa poszczególnych państw oparte są bądź na prawie krwi,
bądź na prawie ziemi. Zależy to przede wszystkim od ich tradycji i
interesów. W byłych państwach socjalistycznych i w większości innych
państw europejskich przeważa stosowanie prawa krwi. Wynika to m.in. z
faktu, że państwa europejskie były w XIX w. państwami emigracyjnymi (np.
wielkie emigracje do Ameryki z Irlandii, Włoch i terenów polskich), a w
interesie ich leżało utrzymanie łączności z emigrantami przez zachowanie
więzów narodowości i obywatelstwa również w drugim pokoleniu. Natomiast w
państwach imigracyjnych, takich jak Stany Zjednoczone i w niektórych
państwach południowoamerykańskich przyjmowano jako podstawową zasadę prawo
ziemi. W interesie ich bowiem leżała jak najszybsza asymilacja imigrantów,
a w każdym razie ich drugiego pokolenia. Przyjmując jako podstawową zasadę
prawo krwi lub prawo ziemi, zazwyczaj ustawodawstwa poszczególnych państw
dopuszczają posiłkowe stosowanie drugiej zasady. Na przykład prawo krwi
jest regułą podstawową - prawo ziemi spełnia rolę pomocniczą, kiedy zawodzi
stosowanie prawa krwi i odwrotnie. Tak więc większość systemów - to systemy
mieszane.
Prawo polskie oparte jest na zasadzie krwi. Zgodnie z ustawą o obywa-
telstwie polskim z 1962 r. dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo
polskie, jeżeli:
1) oboje rodzicie są obywatelami polskimi,
2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bądź
nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa
(art. 4).
Stosowanie zasady ziemi dopuszczane jest pomocniczo: "Dziecko
urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy oboje
rodzice są nieznanymi bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie
posiadają żadnego obywatelstwa" (art. 5). Artykuł ten ma na celu zapobiec
bezpaństwowości. Podobne postanowienia zawiera art. 14 konwencji haskiej o
konflikcie ustaw w sprawie obywatelstwa z 1930 roku.
Częstym sposobem nabycia obywatelstwa jest tzw. naturalizacja, czyli
nadanie obywatelstwa. Prawo wewnętrzne poszczególnych państw ustala
zazwyczaj określone warunki niezbędne do nadania obywatelstwa, jak np.
określony czas zamieszkania na terytorium danego państwa, węzły rodzinne z
jego obywatelami itp.
Według prawa polskiego z 1962 r., cudzoziemcowi można --- na jego
wniosek -- nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce co
najmniej pięć lat, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach nawet bez
zachowania tego warunku (art. 8 ż 1 i 2). Właściwą władzą w tym zakresie
była Rada Państwa (art. 16 ż 1), a obecnie prezydent RP.
Z punktu widzenia prawa międzynarodowego najważniejsze jest, żeby w
przypadkach nadawania obywatelstwa nie powstał stan podwójnego oby-
watelstwa, tzn. żeby z nabyciem nowego obywatelstwa zawsze wiązała się
utrata dawnego. Ustawa polska stwierdza, że: "Nadanie obywatelstwa pol-
skiego może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z
obywatelstwa obcego" (art. 8 ż 3). Dla ,zapobieżenia trudnościom, jakie
wynikały z podwójnego obywatelstwa w przypadkach nadawania obywatelstwa
imigrantom, bez zwalniania ich z dawnego obywatelstwa, począwszy od drugiej
połowy XIX w. państwa europejskie zawierały ze Stanami Zjednoczonymi i
innymi państwami kontynentu amerykańskiego specjalne porozumienia. Nazywano
je umowami Bancrofta, od nazwiska amerykańskiego przedstawiciela
dyplomatycznego w Berlinie, który zainicjował zawarcie pierwszej takiej
umowy ze Związkiem Północno-Niemieckim w 1868 r. Umowa ta przewidywała, że
obywatele jednej strony, którzy stali się przez naturalizację obywatelami
drugiej strony i przebywali tam przez pięć lat bez przerwy, powinni być
uważani przez kraj, z którego wyemigrowali za obywateli drugiej strony i
tak traktowani.
Specjalnym zagadnieniem jest obywatelstwo kobiet zamężnych. Dawniej
uważano przeważnie, że "żona idzie za mężem" i kobieta przez małżeństwo z
cudzoziemcem nabywa jego obywatelstwo. Obecnie według konwencji o
obywatelstwie kobiet zamężnych, podpisanej w Nowym Jorku 20 II 1957 r.5 ani
zawarcie, ani rozwiązanie małżeństwa pomiędzy obywatelami dwóch państw nie
wpływa samo przez się na obywatelstwo żony (art. 1).
Zgodnie z prawem polskim: "Cudzoziemka, która zawarła związek
małżeński z obywatelem polskim, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli w ciągu
trzech miesięcy od dnia zawarcia małżeństwa złoży odpowiednie oświadczenie
przed właściwym organem i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia"
(art. 10 ż 1).
Utrata obywatelstwa. O utracie obywatelstwa, podobnie jak o jego
nabyciu, decyduje w zasadzie prawo wewnętrzne poszczególnych państw i ich
władze. Rola prawa międzynarodowego (umów międzynarodowych) sprowadza się
do wyeliminowania lub ograniczenia liczby przypadków, w których utrata
dotychczasowego obywatelstwa powoduje, że jednostka stanie się bez-
państwowcem.
Utrata obywatelstwa może nastąpić m.in. przez zwolnienie z obywatel-
stwa, pozbawienie obywatelstwa, opcję, zamążpójście.
Według ustawy z 1962 r., utrata obywatelstwa polskiego może nastąpić
przez zezwolenie właściwego organu na zmianę obywatelstwa. Ponadto obywatel
polski, który przebywa za granicą, może być pozbawiony obywatelstwa
polskiego, jeżeli naruszył obowiązek wierności lub działał na szkodę
żywotnych interesów Polski; nielegalnie opuścił obszar Polski po 9 V 1945
r. lub odmawia powrotu do Polski; uchyla się od wykonania obowiązku
wojskowego lub został za granicą skazany za przestępstwo stanowiące
zbrodnię pospolitą (art. 15 ż 1 ).
Podwójne obywatelstwo. Podwójne (a tym bardziej wielorakie) obywatel-
stwo jest stanem uważanym przez wiele państw za niepożądany. Trudno jest
bowiem zachować wierność i lojalność w stosunku do dwóch państw, zwłaszcza
jeśli są to państwa o odmiennych ustrojach i interesach. Podwójne
obywatelstwo może doprowadzić do konfliktów, jeżeli np. każde z państw żąda
wykonania obowiązku służby wojskowej. Inny rodzaj trudności powstaje, jeśli
chodzi o ustalenie, które z państw ma wykonywać w państwach trzecich opiekę
dyplomatyczną w stosunku do jednostki o podwójnym obywatelstwie.
Do podwójnego obywatelstwa może dojść w wyniku rozbieżności między
prawami wewnętrznymi poszczególnych państw już w chwili urodzenia dziecka
albo później, jeśli jednostka nabywa nowe obywatelstwo, nie tracąc dawnego.
Na przykład jeżeli dziecko pochodzi od rodziców, którzy są obywatelami
państwa stosującego zasadę krwi i urodziło się w państwie, w którym rządzi
zasada ziemi - to nabywa ono obywatelstwo państwa przynależności rodziców i
równocześnie kraju urodzenia. W ten sposób w okresie międzywojennym
nabywały podwójne obywatelstwo dzieci emigrantów z Polski urodzone w
Stanach Zjednoczonych, gdyż Polska stosowała prawo krwi, a Stany
Zjednoczone - prawo ziemi.
Ponieważ podwójne obywatelstwo przez wiele państw uważane jest za
niepożądane - funkcją prawa międzynarodowego jest dążenie do eliminacji lub
zmniejszenia liczby przypadków podwójnego obywatelstwa. Taki cel mają
wspomniane tzw. umowy Bancrofta. Innym sposobem osiągnięcia tego celu jest
przyznanie osobom mającym podwójne obywatelstwo prawa opcji, tzn. prawa
wyboru jednego obywatelstwa, a zrzeczenie się drugiego. Prawo opcji w
takich przypadkach przewiduje np. wymieniona konwencja haska z 1930 r.
(art. 6) oraz liczne umowy dwustronne. Również Polska zawierała tego typu
umowy (np. umowa z ZSRR z 21 I 1958 r.). Problem eliminacji podwójnego
obywatelstwa nie został jednak dotychczas przez prawo międzynarodowe
rozwiązany.
Niektóre państwa nie uznają podwójnego obywatelstwa osób, które
posiadają ich obywatelstwo. Na przykład w Polsce według ustawy o obywa-
telstwie z 1962 r.: "Obywatel polski w myśl prawa polskiego nie może być
równocześnie uznany za obywatela innego państwa" (art. 2). Oznacza to, że
osoba posiadająca obywatelstwo polskie, która w myśl prawa obcego posia-
dałaby również lub wyłącznie obywatelstwo tego obcego państwa, w Polsce
będzie traktowana tak, jakby posiadała wyłącznie obywatelstwo polskie.
Podejście takie nie rozwiązuje jednak wszystkich trudności i
konfliktów, gdyż w przypadku znalezienia się tej osoby poza granicami
Polski może być traktowana przez inne państwa jako osoba o podwójnym
obywatelstwie lub jako posiadająca wyłącznie obywatelstwo obcego państwa.
Nie możemy bowiem narzucić innym państwom naszego rozwiązania ustawowego w
tym zakresie. Obecnie celem utrzymania i zacieśnienia więzi z emigracją
dyskutowana jest sprawa faktycznego i prawnego uznawania podwójnego
obywatelstwa.
Bezpaństwowcy (apatrydzi). Osoby, które nie posiadają obywatelstwa
żadnego państwa nazywane są bezpaństwowcami lub apatrydami[ich sytuację
prawną reguluje konwencja nowojorska z 1954 r.]. Istnienie bezpaństwowości
jest niepożądane, gdyż apatrydzi znajdują się przeważnie w gorszej sytuacji
prawnej niż obywatele. Bezpaństwowcy podlegają prawu państwa pobytu, ale
nie korzystają z jego opieki dyplomatycznej, mogą być wydaleni, nie mają
praw politycznych i innych, które przysługują tylko obywatelom.
Niejednokrotnie spotykają się z utrudnieniami w podróżach za granicę.
Przypadki bezpaństwowości powstają m.in. na skutek niezgodności
ustawodawstw dotyczących obywatelstwa. Na przykład jeżeli ustawodawstwo
państwa ojczystego kobiety, która wychodzi za mąż za cudzoziemca przyjmuje
zasadę, że "żona idzie za mężem" i pozbawia ją swego obywatelstwa, a nie
nabywa ona równocześnie obywatelstwa państwa ojczystego męża - to kobieta
taka staje się bezpaństwowcem. Bezpaństwowość może powstać także, kiedy
oboje rodzice dziecka są bezpaństwowcami, a dziecko urodzi się w państwie,
które nie stosuje w takim przypadku prawa ziemi oraz kiedy jednostka
zostanie pozbawiona dotychczasowego obywatelstwa, a nie nabędzie nowego
obywatelstwa.
Zagadnienie sytuacji prawnej bezpaństwowców stało się poważnym
problemem po I i II wojnie światowej, w związku z wydarzeniami wojennymi i
przemianami społecznymi w niektórych państwach. Powszechna deklaracja praw
człowieka przyjęta w 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ głosi: "Każdy
człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa" (art. XIV ż 1).
Istnieje wiele postanowień umownych, które mają się przyczyniać do
zmniejszenia liczby bezpaństwowców. Postanowienia takie znajdują się m.in.
w cytowanej konwencji haskiej z 1930 r., której art. 7 przewiduje, że
wydanie zwolnienia z obywatelstwa, nie powoduje utraty tego obywatelstwa,
jeśli osoba, która uzyskała zwolnienie nie posiada lub nie nabyła innego
obywatelstwa. Art. 14 i 15 przewiduje zastosowanie prawa ziemi, jeśli
dziecko bez zastosowania tego prawa byłoby bezpaństwowcem. Zagadnieniem
bezpaństwowości zajęła się po II wojnie światowej Komisja Prawa
Międzynarodowego ONZ, która opracowała dwa projekty konwencji: o
ograniczeniu bezpaństwowości oraz o wyeliminowaniu bezpaństwowości.
Projekty te przewidywały ułatwienia w nabywaniu obywatelstwa na podstawie
prawa ziemi oraz dopuszczały utratę obywatelstwa tylko wówczas, gdy zostaje
nabyte inne obywatelstwo. Na podstawie pierwszego projektu Komisji została
przyjęta 28 VIII 1961 r. konwencja w sprawie ograniczenia bezpaństwowości.
ż 3. TRAKTOWANIE CUDZOZIEMCÓW
W zasadzie wszystkie osoby znajdujące się na terytorium państwa pod-
legają jego władzy i prawu. Tak więc sprawa traktowania cudzoziemców należy
do kompetencji własnej państwa i jest regulowana jego prawem wewnętrznym. W
Polsce podstawowym aktem normatywnym dotyczącym cudzoziemców jest ustawa z
25 VI 1997 r. o cudzoziemcach.
Państwa od dawna zawierały umowy międzynarodowe (dwustronne i
wielostronne) dotyczące sytuacji prawnej ich obywateli na terytorium innych
kontrahentów umowy. Dlatego też rozpatrując sytuację prawną cudzoziemców
należy zawsze brać pod uwagę prawo wewnętrzne oraz umowy międzynarodowe
wiążące dane państwa. Na przykład polska ustawa o cudzoziemcach w art. I
stanowi, że w tych sprawach, które są odmiennie uregulowane w
obowiązujących Polskę umowach międzynarodowych, mają zastosowanie
postanowienia tych umów.
Kapitalizm był okresem przyznawania cudzoziemcom coraz większych
uprawnień, z tendencją do zrównania ich sytuacji prawnej z sytuacją włas-
nych obywateli, oczywiście z wyłączeniem praw politycznych. Wiązało się to
przede wszystkim z rozwojem handlu międzynarodowego i ekspansją kapitału
krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo. Międzynarodowa ochrona praw
cudzoziemców oznaczała w tym okresie bardzo często ochronę praw
kapitalistów, którzy inwestowali w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo i
podporządkowywali sobie ich gospodarkę.
W praktyce państw wykształciły się pewne systemy traktowania cudzo-
ziemców, które znalazły swój wyraz w prawie wewnętrznym i umowach
międzynarodowych. Do głównych systemów należy:
1) Traktowanie narodowe (równouprawnienie ogólne), które polega na
przyznawaniu cudzoziemcom w zasadzie takiego samego zakresu praw
cywilnych, z jakiego korzystają obywatele.
2) Traktowanie specjalne - przyznanie cudzoziemcom tylko ściśle określonych
uprawnień, przewidzianych w prawie wewnętrznym lub umowach
międzynarodowych. Może ono przewidywać zrównanie cudzoziemców z
obywatelami w konkretnych dziedzinach, a więc można je nazwać systemem
równouprawnienia szczegółowego - w przeciwieństwie do systemu
równouprawnienia ogólnego.
3) Traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany, to jest przyznawanie
obywatelom określonego państwa takich praw, jakie już posiadają lub
uzyskają w przyszłości obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego,
najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie.
W prawie wewnętrznym i w umowach międzynarodowych bardzo często
znajduje się zastrzeżenie dotyczące wzajemności. Zasada wzajemności bywa
stosowana zarówno przy traktowaniu narodowym, jak i specjalnym. Oznacza
ona, że państwo A będzie przyznawać określone uprawnienia obywatelom
państwa B, pod warunkiem, że państwo B przyznaje takie same uprawnienia
obywatelom państwa A. Sytuacji prawnej cudzoziemców dotyczy wiele umów
handlowych i osiedleńczych oraz umów z zakresu tzw. obrotu prawnego.
Zajmują się one m.in. takimi zagadnieniami jak: prowadzenie działalności
handlowej i przemysłowej, nabywanie nieruchomości, wykonywanie pewnych
zawodów, opodatkowanie, korzystanie z pewnych praw sądowych.
Polska związana jest umowami o obrocie prawnym m.in. z Węgrami (6 III
1959 r.), z Bułgarią (4 XII 1961 r.) i z Rumunią (25 I 1962 r.). Umowy te
przewidują traktowanie obywateli drugiej strony na zasadzie narodowej, tzn.
tak jak własnych obywateli, w zakresie przez daną umowę określonym. Zasadą
ogólną jest, że obywatele jednej strony korzystają na terytorium drugiej
strony z takiej samej ochrony prawnej w zakresie praw osobistych i
majątkowych, jaka przysługuje obywatelom tej strony. W szczególności mają
oni prawo swobodnego i nieskrępowanego zwracania się do sądów, prokuratury,
organów notarialnych i do innych organów drugiej strony, do których
właściwości należą sprawy z zakresu umowy. Mogą występować przed tymi
organami, składać wnioski i wytaczać powództwa na tych samych warunkach,
jakie zostały ustalone dla obywateli własnych.
Wydalenie cudzoziemca. Państwu przysługuje prawo wydalenia ze swego
terytorium lub deportowania (tzw. przymusowego odstawienia do granicy)
cudzoziemca, który naruszył prawo danego państwa lub którego dalszy pobyt
zagraża bezpieczeństwu albo interesom państwa. Prawo to może być
ograniczone przez postanowienia obowiązujących umów międzynarodowych, a
ponadto powinno być ono stosowane w sposób niedyskryminacyjny.
Z Polski cudzoziemiec może być wydalony, jeśli zachodzą okoliczności
określone w art. 52 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach. Należą do nich m.in.:
działanie na szkodę interesów Polski, skazanie w Polsce lub za granicą za
zbrodnię lub występek, naruszenie prawa celnego lub dewizowego, podjęcie
pracy bez wymaganego zezwolenia.
ż 4. MIĘDZYNARODOWY RUCH OSOBOWY
Przez międzynarodowy ruch osobowy należy rozumieć przemieszczanie się
osób połączone z przekraczaniem granicy lub granic państwowych. Mię-
dzynarodowy ruch osobowy obejmuje przenoszenie się jednostek okresowe lub
na stałe i to zarówno opuszczanie terytorium państwa przez jego własnych
obywateli, jak i dopuszczanie cudzoziemców na terytorium państwa. Ruch ten
odbywa się poprzez dobrowolne przenoszenie się jednostek przez granice
państwowe, w normalnych warunkach pokojowych. W jego zakres nie wchodzą
więc takie zjawiska, jak przemarsze wojsk w czasie wojny lub przymusowe
przesiedlanie ludności.
Państwo, na mocy swej władzy suwerennej, może samo ustalać zasady
dotyczące przekraczania jego granic: może więc prowadzić politykę swobody
lub ograniczenia ruchu osobowego, ustalać warunki opuszczania swego
terytorium przez obywateli własnych oraz dopuszczania na swoje terytorium
cudzoziemców. Swoboda decyzji państwa w tej dziedzinie może być ograniczona
postanowieniami umów międzynarodowych wiążących to państwo. Obecnie
istnieje duża liczba wielostronnych i dwustronnych umów, których celem jest
ułatwienie międzynarodowego ruchu osobowego. Ogólną tendencją zawieranych
umów jest coraz większa liberalizacja międzynarodowego ruchu osobowego,
zwłaszcza między państwami o jednakowych ustrojach społeczno-politycznych.
Do międzynarodowego ruchu osobowego należy zaliczyć przede wszystkim
emigrację, czasowe migracje pracownicze, mały ruch graniczny oraz szeroko
pojętą turystykę.
Paszporty. Przy przekraczaniu granic, jeśli państwa tego wymagają,
może być potrzebne odpowiednio udokumentowane zezwolenie na opuszczenie
terytorium jednego państwa oraz zezwolenie do wstępu na terytorium drugiego
państwa. Dokumentem stwierdzającym tożsamość danej osoby i upoważniającym
do przekroczenia granicy państwowej jest paszport. Państwa wydają paszport
swoim własnym obywatelom, tak więc paszport jest zarazem dowodem, że według
prawa państwa, które go wydało, dana osoba jest jego obywatelem.
Zagadnienia związane z wydawaniem paszportów regulowane są przez
prawo wewnętrzne poszczególnych państw. W Polsce reguluje je ustawa o
paszportach z 1990 r. z której wynika, że poza paszportami zwykłymi są
jeszcze paszporty: dyplomatyczne - wydawane osobom udającym się za granicę
w celu wykonania zadania dyplomatycznego; służbowe - dla osób
wyjeżdżających w celach służbowych; blankietowe - wydawane w celu umo-
żliwienia powrotu do kraju obywatelowi polskiemu przebywającemu za granicą
i nie posiadającemu paszportu wydanego w kraju. Państwa mogą we wzajemnych
stosunkach znieść dla swych obywateli obowiązek posiadania paszportów przy
przekraczaniu granic.
Na przykład 13 XII 1957 r. został podpisany w Paryżu układ europejski
w sprawie uregulowania ruchu osobowego między państwami - członkami Rady
Europejskiej. Układ ten uprawniał obywateli jego stron do przekraczania
granic każdego z państw kontrahentów na podstawie krajowych dowodów
tożsamości, z zastrzeżeniem, że ułatwienia te "ważne są jedynie na pobyty
krótsze lub równe okresowi trzech miesięcy". Natomiast "ważny paszport lub
wiza mogą być wymagane przy wszelkich pobytach trwających dłużej lub
mających na celu prowadzenie działalności zarobkowej".
W państwach socjalistycznych proces znoszenia obowiązku paszportowego
zapoczątkowała zawarta 6 IX 1955 r. przez Polskę i Czechosłowację umowa o
turystycznym ruchu przygranicznym. Począwszy od 1960 r. europejskie państwa
socjalistyczne zaczęły zawierać między sobą umowy dwustronne znoszące
obowiązek posiadania paszportów. Zostały one zastąpione, wydawanymi w
uproszczonym trybie, "wkładkami paszportowymi" do krajowych dowodów
tożsamości. W 1972 r. Polska i NRD, jak również Czechosłowacja i NRD
zniosły dla swoich obywateli w podróżach z jednego kraju do drugiego
obowiązek posiadania wkładek paszportowych. Umowy te zostały jednak
zawieszone i obecnie nie są stosowane. W Polsce zaprzestano wydawania
"wkładek paszportowych", natomiast rozpoczęto wydawanie długoterminowych,
wielokrotnych paszportów ważnych na wyjazdy do sześciu państw
socjalistycznych (ZSRR, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, NRD, Rumunia).
Paszporty te mogą być przez ich posiadaczy przechowywane w domu i w każdej
chwili użyte. W 1989 r. praktykę tę rozszerzono na wydawanie paszportów
ważnych na wszystkie państwa.
Wizy. Udzielenie zgody na wjazd cudzoziemca na terytorium państwa
następuje przez wydanie mu tzw. wizy. Z formalnego punktu widzenia wiza
jest adnotacją dokonaną w paszporcie lub innym dokumencie podróży, stwier-
dzającą udzielenie zezwolenia na przekroczenie granicy państwa oraz pobyt
lub przejazd przez jego terytorium. Jednakże przez niektóre państwa wiza
traktowana jest tylko jako obietnica (promesa) dopuszczenia na ich teryto-
rium. Odróżnia się wizy pobytowe, upoważniające do określonego czasowo
pobytu w danym państwie, od wiz tranzytowych - upoważniających wyłącznie do
przejazdu przez terytorium państwa, ewentualnie z krótkim zatrzymaniem się.
Osobom korzystającym z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych udzielana
jest wiza dyplomatyczna.
Przyznanie cudzoziemcowi wizy lub jej odmowa należy w zasadzie do
kompetencji własnej państwa, o ile nie jest ono w tym zakresie związane
umową międzynarodową. Odmowa przyznania wizy może być w pewnych
okolicznościach uznana za akt mało przyjazny i w związku z tym drugie
państwo może zastosować retorsje.
Według ustawy o cudzoziemcach z 25 VI 1997 r., cudzoziemcowi można
odmówić wizy, jeżeli:
1) został wcześniej wydalony z terytorium RP,
2) został skazany w Polsce lub za granicą za zbrodnię lub występek,
3) istnieje uzasadnione podejrzenie, że prowadzi działalność mającą na celu
pozbawienie niepodległości RP bądź działalność terrorystyczną, przewozi
broń, materiały wybuchowe lub środki odurzające,
4) jego pobyt zagroziłby zdrowiu publicznemu,
5) jego wjazd lub pobyt są niepożądane ze względu na bezpieczeństwo i
obronność państwa albo z uwagi na konieczność ochrony ładu i porządku
publicznego.
W ostatnich czasach, wystąpiła tendencja do znoszenia, w drodze dwu-
stronnych umów i na zasadzie wzajemności, wiz wjazdowych i tranzytowych. Na
przykład w 1997 r. na podstawie odpowiednich porozumień obywatele RP mogli
podróżować bez obowiązku posiadania wiz do 70 państw. Praktycznie został
zniesiony obowiązek posiadania wiz przez państwa Zachodniej Europy.
Wiele państw Zachodniej Europy, pragnąc przez wprowadzenie jak naj-
dalej idących ułatwień przyciągnąć turystów amerykańskich, aktami jedno-
stronnymi zniosło obowiązek uzyskiwania wiz wjazdowych przez obywateli
Stanów Zjednoczonych. Państwa te rezygnowały w ten sposób z powszechnie
przyjętej i stosowanej w tym zakresie zasady wzajemności.
ż 5. EKSTRADYCJA I AZYL
Ekstradycja jest to wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej
przez te władze za popełnione przestępstwa.
Nie ma zwyczajowej normy prawa międzynarodowego, która by nakazywała
lub zakazywała ekstradycji. Toteż w braku zobowiązania umownego władze
każdego państwa, opierając się na prawie wewnętrznym i swoim uznaniu, same
decydują, czy osobę ściganą wydać obcemu państwu.
Współpraca państw w walce z przestępczością doprowadziła do tego, że
począwszy od XVIII w. zaczęto zawierać dwustronne umowy ekstradycyjne, w
których strony zobowiązywały się wzajemnie do wydawania, na żądanie drugiej
strony, osób ściganych lub skazanych za popełnienie określonych
przestępstw.
Na ogół umowy ekstradycyjne przewidują tylko wydawanie przestępców
pospolitych, natomiast nie wydaje się osób ściganych za przestępstwa
polityczne. Ocena charakteru przestępstwa należy do państwa wydającego.
Wyjątkiem od zasady niewydawania przestępców politycznych jest tzw.
klauzula zamachowa, przewidująca ekstradycję osób, które dopuszczają się z
motywów politycznych zabójstwa głowy państwa, szefa rządu lub innych osób
zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i polityczne.
W niektórych umowach zawieranych między państwami socjalistycznymi (np.
przez Polskę) nie było zastrzeżenia niewydawania przestępców politycznych.
Własnych obywateli państwa przeważnie nie wydają. Obecnie, na podstawie
Konstytucji z 1997 r.: "ekstradycja obywateli polskich jest zakazana" (art.
55).
Po II wojnie światowej szczególnym zagadnieniem była ekstradycja
przestępców wojennych. Została ona przewidziana już w deklaracji
moskiewskiej trzech mocarstw (ZSRR, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej
Brytanii) z 30 X 1943 r. Porozumienie w przedmiocie ścigania i karania
głównych przestępców wojennych osi europejskiej, podpisane w Londynie 8
VIII 1945 r. potwierdziło postanowienia dotyczące "odesłania przestępców
wojennych do krajów, gdzie popełnili zbrodnie" (art. 4). Ekstradycję
przestępców wojennych przewidywały także traktaty pokoju z europejskimi
sojusznikami Niemiec, podpisane w Paryżu 10 II 1947 r. Obowiązek eks-
tradycji przestępców wojennych do krajów, w których popełnili zbrodnie, nie
został jednak w pełni wykonany przez niektóre państwa zachodnie, a zwłasz-
cza przez władze okupacyjne w zachodnich strefach Niemiec.
Azyl polega na udzieleniu schronienia (tzn. prawa wjazdu i osiedlenia
się) cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w państwie trzecim za
popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych.
Tak więc udzielenie azylu wiąże się z odmową wydania (ekstradycji) cudzo-
ziemca. Udzielenie azylu, jeśli umowy międzynarodowe wiążące państwo nie
stanowią inaczej, należy do jego kompetencji własnej. Według art. 56 Kon-
stytucji z 1997 r.: "cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w RP na
zasadach określonych w ustawie". Azylu państwo może udzielić na swoim
terytorium. Natomiast powszechne normy prawa międzynarodowego nie zezwalają
na udzielenie azylu w placówkach dyplomatycznych i konsularnych, jak
również na statkach, okrętach i samolotach. Wyjątek stanowi prawo
partykularne Ameryki Łacińskiej (oparte na umowach z 1928, 1933 i 1939 r.),
które przewiduje możliwość udzielenia schronienia w pomieszczeniach dyp-
lomatycznych, czyli tzw. azyl dyplomatyczny.
ż 6. OCHRONA GRUP LUDZKICH I PRAW CZŁOWIEKA
Rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka. Traktowanie przez
państwa własnych obywateli należało dawniej do kompetencji każdego państwa.
Stopniowo jednak umowne prawo międzynarodowe zaczęło zajmować się ochroną
grup ludzkich oraz podstawowych praw człowieka.
Pierwsze umowy międzynarodowe z tej dziedziny dotyczyły ochrony
mniejszości. Przez mniejszość rozumie się część ludności (grupę ludzką),
która różni się od pozostałej ludności danego państwa religią, językiem,
pochodzeniem czy rasą. Ochronę mniejszości przewidywał traktat berliński z
1878 r., który na Turcję i obszary od niej oderwane (Bułgarię, Czarnogórę,
Rumunię i Serbię) nałożył obowiązek zapewnienia swobodnego wykonywania
praktyk religijnych i nieczynienia żadnej dyskryminacji w stosunku do tych
grup ludnościowych, które różniły się od większości religią.
Po I wojnie światowej tzw. główne mocarstwa sprzymierzone i stowarzy-
szone oraz Liga Narodów nałożyły na nowo powstałe państwa oraz na część
państw zwyciężonych w wojnie zobowiązania w zakresie ochrony mniejszości. W
tych przypadkach czynnikiem odróżniającym chronione grupy ludnościowe był,
poza religią, element rasowy lub językowy. Postanowienia takie znalazły się
w umowach zawartych w latach 1919 -1920 przez główne mocarstwa
sprzymierzone i stowarzyszone z Polską, Jugosławią, Czechosłowacją, Rumunią
i Grecją, a nadto w postanowieniach traktatów pokoju z Austrią, Bułgarią i
Węgrami.
Zobowiązaniom zaciąganym przez państwo nowo powstałe lub pokonane w I
wojnie światowej nie odpowiadało żadne zobowiązanie głównych mocarstw
sprzymierzonych i stowarzyszonych, czyli że zobowiązania te miały charakter
jednostronny. Cechą charakterystyczną tych umów było również to, że główne
mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone lub Liga Narodów, występowały jako
opiekunowie części obywateli określonego państwa i tym samym stworzyły
podstawę do ingerencji w sprawy wewnętrzne tego państwa. Ponadto traktat
mniejszościowy z 28 VI 1919 r. stawiał Polskę w nierównoprawnej sytuacji
wobec Niemiec, gdyż mniejszość polska w Niemczech nie posiadała takich praw
jak mniejszość niemiecka w Polsce.
Karta NZ a prawa człowieka. Dopiero w Karcie NZ znalazły się posta-
nowienia, które wymagają od wszystkich członków ONZ stosowania zasady
równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich. Karta wprowadziła w
ten sposób nowy typ zobowiązań, różniący się istotnie od dawnych zobowiązań
w zakresie ochrony mniejszości. Przede wszystkim stwierdzić trzeba, że
zobowiązania płynące z Karty nie są zobowiązaniami jednostronnymi, lecz
zobowiązaniami wszystkich państw, które do Organizacji należą. Postanowie-
nia zawarte w Karcie NZ, które dotyczą praw człowieka, mieszczą w sobie
zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji stosowanej do własnych lub obcych oby-
wateli, znajdujących się pod władzą danego państwa. Zawarte w Karcie (w
szczególności w rozdz. I, IX, X) normy i dyrektywy organizacyjne dotyczące
ochrony praw człowieka zostały jednak ujęte bardzo ogólnikowo i dlatego
powstała potrzeba ich rozwinięcia i skonkretyzowania w szczegółowych aktach
prawnych, a zwłaszcza w umowach międzynarodowych.
Powszechna deklaracja praw człowieka. W uzupełnieniu postanowień Kar-
ty NZ o prawach człowieka Zgromadzenie Ogólne uchwaliło 10 XII 1948 r.
powszechną deklarację praw człowieka. Deklaracja składa się ze wstępu i
trzydziestu artykułów. Głosi ona m.in.. wolność i równość (wprawdzie
formalną tytko) jednostek, dąży do zapobieżenia dyskryminacji ze względu na
rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, przekonania polityczne,
pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek i urodzenie; zawiera poręczenie
prawa do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego; zawiera zakaz
niewolnictwa; proklamuje również prawo do pracy. Z formalnego punktu
widzenia deklaracja, jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego, a nie umowa
międzynarodowa, jest tylko zaleceniem. Wywarła ona jednak duży wpływ na
dalszy rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka.
Pakty praw człowieka. Po przyjęciu powszechnej deklaracji w 1948 r.
Komisja Praw Człowieka ONZ zajęła się opracowaniem paktów praw człowieka.
Pakty zostały uchwalone dopiero 16 XII 1966 r. na XXI sesji Zgromadzenia
Ogólnego (rezolucja 2200/XXI). Zgromadzenie uchwaliło i przedstawiło do
podpisu i ratyfikacji: międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych
i kulturalnych oraz międzynarodowy pakt praw cywilnych i politycznych,
a ponadto protokół fakultatywny do paktu praw cywilnych i politycznych.
Pakty, w porównaniu z deklaracją z 1948 r., stanowią poważny postęp w
dziedzinie międzynarodowej ochrony praw człowieka. Mają one charakter
wiążący dla stron, gdyż są umowami międzynarodowymi. Zawierają bardziej
pełny niż deklaracja katalog praw człowieka i potwierdzają prawo narodów do
samostanowienia. Ich postanowienia dotyczą także zabezpieczenia i
rzeczywistego poszanowania praw człowieka. Według Z. Resicha, pakty praw
człowieka stabilizują szereg postępowych zasad prawnych, które powinny w
przyszłości stanowić podstawę i inspirację do dalszych prac, kodyfikacji i
konwencji międzynarodowych. Pakty praw człowieka przedstawiają w
działalności ONZ najwyższy wyraz humanizmu na obecnym etapie rozwoju
ludzkości. Choć są one wyrazem kompromisu różnych systemów ideologicznych,
politycznych, społecznych, ekonomicznych, kulturalnych i prawnych - to mają
postępowy charakter i mogą być w ogólności uznane za duży sukces krajów
socjalistycznych i krajów trzeciego świata.
Istotna różnica między dwoma paktami polega na tym, że w pakcie praw
cywilnych i politycznych strony przyjmują na siebie obowiązek natych-
miastowego zastosowania i poszanowania wszystkich bez wyjątku praw objętych
paktem. Natomiast w pakcie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych
strony oświadczają, że będą się starały podjąć kroki w celu maksymalnego
zastosowania środków będących w ich dyspozycji, dla stopniowego osiągnięcia
całkowitego zaspokojenia praw uznanych w pakcie. Taka konstrukcja tego
paktu podyktowana była tym, że nie wszystkie państwa dysponują obecnie
środkami i możliwościami pełnej i natychmiastowej realizacji jego
postanowień.
Pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych przewiduje m.in.
prawo każdego człowieka do pracy, które obejmuje możność zdobycia
utrzymania przez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą (art. 6); prawo do
korzystania ze sprawiedliwych i nieszkodliwych warunków pracy oraz do
słusznego wynagrodzenia (art. 7); prawo do zabezpieczenia społecznego,
włączając w to ubezpieczenia społeczne (art. 9); prawo do nauki, a w szcze-
gólności zapewnienie, że wykształcenie podstawowe będzie obowiązkowe i
dostępne bezpłatnie dla wszystkich, a wykształcenie średnie i wyższe będzie
powszechnie osiągalne i jednakowo dostępne dla wszystkich na podstawie
zdolności, m.in. przez stopniowe wprowadzanie bezpłatnego nauczania (art.
13).
Pakt praw cywilnych i politycznych przewiduje m.in. prawo do życia
każdej istoty ludzkiej (art. 6); zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz zakaz
pracy niewolniczej i przymusowej, z tym że pojęcie "pracy przymusowej" nie
obejmuje "wykonywania ciężkich robót na mocy wyroku właściwego sądu
skazującego na ten rodzaj kary" (art. 8); prawo do wolności i
bezpieczeństwa osobistego, obejmującego zakaz arbitralnego zatrzymania lub
aresztowania (art. 9); swobodę poruszania się na terytorium państwa i
wolność wyboru miejsca zamieszkania (art. 12); prawo do wolności myśli,
sumienia i religii oraz prawo do nieskrępowanych przekonań (art. 18 i 19).
W Europie problematykę praw człowieka reguluje konwencja o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r., do której Polska przy-
stąpiła w 1992 roku.
Inne umowy. Pod auspicjami ONZ opracowano i podpisano szereg aktów i
umów dotyczących poszanowania praw człowieka i zakazu dyskryminacji.
Dnia 7 III 1966 r. została podpisana w Nowym Jorku konwencja w
sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Przez dyskry-
minację rasową konwencja rozumie m.in. wszelkie różnice, ograniczenia lub
przywileje, oparte na rasie, kolorze skóry oraz na pochodzeniu narodowym,
których celem jest utrudnić lub uniemożliwić korzystanie lub wykonywanie,
na zasadach równouprawnienia, praw człowieka i wolności zasadniczych.
Strony konwencji potępiają dyskryminację rasową i zobowiązują się do
prowadzenia polityki, która zmierza do wykluczenia wszelkich form takiej
dyskryminacji. Dotyczy to zwłaszcza segregacji rasowej i apartheidu. Strony
konwencji zobowiązują się do zapobiegania, zakazu i wykluczenia tego ro-
dzaju praktyk na obszarach podległych ich władzy.
W 1971 r. - na XXVI sesji Zgromadzenia Ogólnego NZ - ZSRR i Gwinea
zgłosiły projekt konwencji o karaniu zbrodni apartheidu. Konwencja została
uchwalona i otwarta do podpisu 30 XI 1973 roku.
Zwalczanie zbrodni ludobójstwa. Dnia 9 XII 1948 r. została przyjęta
przez Zgromadzenie Ogólne NZ konwencja o zapobieganiu i karaniu zbrodni
ludobójstwa, która weszła w życie w 1951 r. Konwencja uznaje ludobójstwo za
zbrodnię międzynarodową i zobowiązuje państwa do zapobiegania takiej
zbrodni oraz do jej karania.
Pod pojęcie ludobójstwa konwencja podciąga następujące czyny:
1) mordowanie członków określonej grupy ludzkiej,
2) powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków określonej
grupy ludzkiej,
3) rozmyślne narzucanie grupie warunków życia, obliczonych na spowodowanie
jej całkowitego lub częściowego fizycznego wyniszczenia,
4) stosowanie środków zmierzających do zapobieżenia urodzinom w grupie,
5) przymusowe przenoszenie dzieci z jednej grupy do drugiej.
Warunkiem uznania konkretnego czynu za ludobójstwo jest zamiar cał-
kowitego lub częściowego zniszczenia grupy narodowej, etnicznej, rasowej
lub religijnej. Państwa obowiązane są karać sprawców powyższych czynów
nawet wówczas, gdy sprawca jest odpowiedzialnym zwierzchnikiem lub urzę-
dnikiem publicznym, a nie tylko w tym przypadku, gdy chodzi o osobę
prywatną.
Zasady uznane w konwencji z 1948 r. są krokiem naprzód po statucie
Międzynarodowego Trybunału Wojskowego i wyroku norymberskim z 1946 r.,
który za zbrodnie przeciwko ludzkości ukarał głównych zbrodniarzy wojennych
i potępił politykę eksterminacyjną całych grup narodowych, stosowaną przede
wszystkim przez Niemcy hitlerowskie. Należy dodać, że zakaz ludobójstwa ma
obecnie charakter normy ius cogens i oczywiście obowiązuje wszystkie
państwa, niezależnie od tego, czy są stronami konwencji z 1948 roku.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Alchemia II Rozdział 8Drzwi do przeznaczenia, rozdział 2czesc rozdzialRozdział 51rozdzialrozdzial (140)rozdzialrozdział 25 Prześwięty Asziata Szyjemasz, z Góry posłany na Ziemięczesc rozdzialrozdzial1Rozdzial5Rozdział VRescued Rozdział 9Rozdział 10czesc rozdzialwięcej podobnych podstron