Tom. 6/2007 Nr 4(21)
Częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku 7-9 lat województwa
mazowieckiego
1.Beata Pyrżak,
2.Anna Majcher,
3.Barbara Rymkiewicz-Kluczyńska
1.Katedra i Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie
Adres do korespondencji: Beata Pyrżak, Katedra i Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii
Medycznej w Warszawie, 00-576 Warszawa, ul. Marszałkowska 24, tel./fax [phone],
e-mail: [e-mail]
Słowa kluczowe: niedowaga, normowaga, nadwaga, otyłość , okres przedpokwitaniowy
Celem pracy była ocena częstości występowania nadwagi i otyłości oraz niedowagi i
normowagi u dzieci w wieku przedpokwitaniowym (7-9 lat) województwa mazowieckiego.
Materiał i metody
. Badaniami objęto 541 dzieci: 277 chłopców i 264 dziewcząt z 21 szkół. Szkoły zostały
dobrane losowo z 1000 szkół województwa mazowieckiego. U każdego dziecka
przeprowadzono badanie auksologiczne obejmujące pomiary masy ciała, wysokości, oraz
wyliczono wskaz
nik BMI. W ocenie stopnia odżywienia uwzględniono również podział według
SDS dla BMI. Wyniki 1.Częstość stopnia nadwagi i otyłości wg BMI, a) dla wieku
kalendarzowego: w całej grupie: nadwaga 11,8%; otyłość 4,2%, b) dla wieku wzrostowego: w
całej grupie: nadwaga 8,9%; otyłość 3,3%, 2. Częstość stopnia nadwagi i otyłości wg SDS dla
BMI, a) dla wieku kalendarzowego: w całej grupie: nadwaga 12%; otyłość 7%, b) dla wieku
wzrostowego: w całej grupie: nadwaga 10,2%; otyłość 5,2%, 3. Częstość niedowagi i
normowagi wg BMI, a) dla wieku kalendarzowego: dla całej grupy: niedowaga 5,4%;
normowaga 78,6%, b) dla wieku wzrostowego: dla całej grupy: niedowaga 5,0%; normowaga
82,8%, 4. Częstość niedowagi i normowagi wg SDS dla BMI, a) dla wieku kalendarzowego: dla
całej grupy: niedowaga 6,2%; normowaga 74,8%, b) dla wieku wzrostowego: dla całej grupy:
niedowaga 7,2%; normowaga 77,4%. Powyższe wyniki przedstawiają różnice wynikające z
różnej klasyfikacji stanu odżywienia. Endokrynol. Ped., 6/2007;4(21):43-49
Wprowadzenie
Narastająca częstość występowania otyłości i nadwagi u dzieci stanowi coraz większy
problem zdrowotny. Częstość otyłości i nadwagi u dzieci i młodzieży rośnie w podobnym tempie
jak u osób dorosłych [1,2]. Uważa się, że znaczna część otyłych dzieci pozostanie otyłymi w
wieku dorosłym. Podobnie jak u otyłych dorosłych, również u dzieci otyłość jest główną
przyczyną rozwoju insulinooporności a tym samym częstszego rozwoju cukrzycy typu 2,
dyslipidemii, nadciśnienia tętniczego, prowadzących do rozwoju zespołu polimetabolicznego
[3,4,5]. Dynamiczne narastanie częstości otyłości sprawiły, że określa się ją mianem epidemii
[2]. Według raportu International Obesity Task Force (IOTF) z 2004 roku 155 milionów dzieci na
świecie w wieku szkolnym wykazuje nadwagę lub otyłość. Wśród nich 30-45 milionów to otyłe
1 / 6
Tom. 6/2007 Nr 4(21)
dzieci i młodzież w wieku 5-17 lat oraz 22 miliony otyłych dzieci w wieku poniżej 5 lat [6].
Według danych uzyskanych z dotychczasowych badań wieloośrodkowych przeprowadzonych w
latach 2000-2001 koordynowanych przez Śląską Akademię Medyczną, w grupie polskich dzieci
w wieku 7-9 lat, nadwaga występuje u 15,4 % dzieci w Polsce: u 15,8% chłopców, i u 15%
dziewcząt, otyłość u 3,6% dzieci: odpowiednio u 3,6 % chłopców i u 3,7 % dziewcząt [7].
Głównym celem pracy była ocena stopnia nadwagi i otyłości dzieci w wieku 7-9 lat z
województwa Mazowieckiego, przeanalizowano również częstość występowania niedowagi i
normowagi badanej populacji. Niedożywienie najczęściej jest procesem długotrwałym o
powolnym pogłębiającym się stopniu niedoboru masy ciała. Najbardziej zaawansowane
niedożywienie występują u przewlekle głodującej ludności krajów afrykańskich. W Polsce
przyczyny niedożywienia związane są głównie z chorobami przewlekłymi [8]. W ocenie stanu
odżywienia dzieci najpopularniejszym wskaz
nikiem jest wskaz
nik masy ciała BMI. Na siatkach
centylowych BMI określa się pozycję BMI i na przestrzeni czasu można obserwować dynamikę
zmian stanu odżywienia. Za nadwagę przyjmuje się BMI pomiędzy 90-97 centylem, za otyłość
powyżej 97 c za niedożywienie poniżej 3 c, a wartości BMI 3-10 c na siatkach dla BMI to
niedobór masy ciała wymagający obserwacji. Według wartości znormalizowanych dla wieku i
płci: SDS dla BMI, za niedowagę można określić wartości poniżej -1 SDS, nadwagę pomiędzy
+1 do +2 SDS, otyłość powyżej 2 SDS [14]. W populacji dziecięcej dzieci z nadwagą, otyłością
jak i z niedoborem masy ciała nie tylko masą ciała ale również wysokością różnią się od swoich
rówieśników i dlatego ocena wieku wzrostowego - a jest to wiek dla którego 50. centyl normy
wysokości ciała odpowiada aktualnej wysokości badanego dziecka, są wartościowymi
badaniami dokładniej określającymi stan odżywienia. Wartości znormalizowane dla BMI (SDS),
coraz powszechniej stosowane w ocenie stanu odżywienia dzieci głównie w ocenie nadwagi i
otyłości ze względu na większą dokładność niż ocena pozycji BMI, stanowią ważne kryterium
oceny stanu odżywienia dziecka. Cel pracy Ocena częstości występowania nadwagi i otyłości
oraz niedowagi u dzieci w wieku 7-9 lat z województwa mazowieckiego
Materiał i metody
Praca jest częścią badania przeprowadzonego jednoczasowo w ośmiu losowo wybranych
okręgach Polski, finansowanego w ramach projektu badawczego  Epidemiologia otyłości prostej
u dzieci szkolnych koordynowanego przez Śląską Akademię Medyczną. W pierwszym etapie
badań uzyskano zgody dyrektorów szkół na przeprowadzenie badań, oraz liczby dzieci
uczęszczających do klas pierwszych i drugich. Liczbę uczniów podzielono na klastry. Do
każdego klastra należało średnio 41 dzieci. Klastry zostały ponumerowane i zgodnie z
generatorem liczb losowych przeprowadzono ich randomizację wylosowując 21 klastrów-
proporcjonalnie do liczby uczniów w województwie mazowieckim. W następnym etapie ze szkół,
z których pochodziły wylosowane klastry otrzymano imienne listy uczniów celem
uporządkowania ich według płci i wieku. W każdym klastrze znajdowało się 50% chłopców i
50% dziewczynek. Jeżeli liczba uczniów w pierwszych i drugich klasach w danej szkole była
mniejsza od 50, to stanowili oni 1 klaster, jeżeli wynosiła 50-99- 2 klastry, 100-150  3 klastry,
itd. Wśród rodziców losowo wybranych dzieci przeprowadzono ankietę dotyczącą statusu
ekonomicznego rodziny, wykształcenia rodziców, otyłości w rodzinie, modelu odżywiania się
dzieci i nawyków żywieniowych oraz aktywności fizycznej dziecka. Do ankiety dołączona była
informacja dotycząca celu prowadzenia badań oraz prośba o wyrażenie pisemnej zgody na
dokonanie pomiarów masy ciała, wysokości, obwodu talii i bioder. Ankiety zbierane były w dniu
badania dzieci. Z badań wykluczono dzieci z chorobami wpływającymi na otyłość, oraz dzieci,
2 / 6
Tom. 6/2007 Nr 4(21)
których rodzice nie wyrazili zgodę na przeprowadzenie badań. Do badań zakwalifikowano 780
dzieci.
Badaniami objęto 541 dzieci w wieku 7-9 lat, 239 dzieci z powodu braku zgody lub z
przyczyn losowych nie przystąpiło do badań. Badaną grupę stanowiło 264 dziewczynek
(48,8%), i 277 chłopców (51,2%). Pomiary auksologiczne wykonano za pomocą
standaryzowanego przyrządu pomiarowego  wagi elektronicznej ze wzrostomierzem. Pomiary
obejmowały masę i wysokość ciała, wyliczono BMI = masa ciała w kg/wzrost w m2. Średnie
BMI dla dziewcząt i chłopców wynosiło odpowiednio 16,56 ą 2,59 i 1 7,05 ą 2,62.
Za nadwagę przyjęto wartości BMI powyżej 90 centyla, za otyłość wartość powyżej 97c dla
wieku i płci, za normowagę wartości pomiędzy 10-90 centylem, niedowagę poniżej 10 centyla
dla wieku metrykalnego i wzrostowego oraz dla płci. Uwzględniono również kryteria stanu
odżywienia w zależności od SDS dla BMI. Za niedowagę przyjęto wartości SDS < - 1SDS,
normowagę e" -1 SDS i < + 1SDS, nadwagę e" + 1SDS i < +2 SDS, otyłość e" +2 SDS dla BMI.
Analizowano 3 grupy dzieci dla wieku kalendarzowego : 7, 8 i 9-latków oraz 4 grupy dla
wieku wzrostowego:7, 8, 9 i 10-latków. Wartości BMI, dla wieku kalendarzowego i wzrostowego
według których kwalifikowano dzieci do poszczególnych kategorii stanu odżywienia określane
były wg siatek centylowych. Graniczne wartości SDS dla BMI wyznaczono z siatek centylowych
dla wieku kalendarzowego i wzrostowego, przy pomocy programu komputerowego
opracowanego dla potrzeb Kliniki Endokrynologii. Analizę statystyczną przeprowadzono przy
pomocy programu komputerowego Statgraphics 4 plus oraz Statistica 6,0.
Wyniki
W tabeli 1 przedstawiono średnie wartości BMI badanej grupy dla płci i wieku
kalendarzowego.
Prześledzono ocenę stanu odżywienia wg BMI dla wieku kalendarzowego
W tabeli 2 przedstawiono dzieci z nadwagą (e"90 i < 97 centyla), w tabeli 3 dzieci z otyłością
(e"97 centyla). Częstość występowania stopnia niedowagi wg BMI dla wieku kalendarzowego
przedstawia się następująco:
a) Dla całej grupy: niedowaga 5,4%; w grupie dziewcząt niedowaga 2,8%; w grupie
chłopców niedowaga 2,6%;
b) Niedowaga w grupie 7-latków: cała grupa 2,6%: dziewczęta 1,5%; chłopcy 1,1% w grupie
8-latków: cała grupa 1,7%: dziewczęta 1,1%; chłopcy 0,6% w grupie 9-latków: cała grupa 1,1%:
dziewczęta 0,2%; chłopcy 0,9%
Przeprowadzono ocenę stanu odżywienia wg BMI dla wieku wzrostowego
 częstość występowania stopnia nadwagi, otyłości niedowagi i wg BMI dla wieku
wzrostowego przedstawiają się następująco:
W całej grupie: nadwaga 8,9%; otyłość 3,3%, w grupie dziewcząt: nadwaga 4,4%; otyłość
1,7%, w grupie chłopców: nadwaga 4,4 %; otyłość 1,7%. Dla całej grupy: niedowaga 5,0 % w
grupie dziewcząt: niedowaga 3,0 %; w grupie chłopców: niedowaga 2,0 %;
b) Niedowaga w grupie 7-latków: cała grupa 1,7%: dziewczęta 0,9%; chłopcy 0,8 %
3 / 6
Tom. 6/2007 Nr 4(21)
w grupie 8-latków: cała grupa 1,8%: dziewczęta 0,9%; chłopcy 0,9% w grupie 9-latków: cała
grupa 0,7%: dziewczęta 0,6%; chłopcy 0,2% w grupie 10-latków: cała grupa 0,7%: dziewczęta
0,6%; chłopcy 0,2%
Prześledzono ocenę stanu odżywienia wg SDS BMI dla wieku kalendarzowego
W tabeli 4 przedstawiono dzieci z nadwagą ( e"+1 SDS i <+2SDS ) wg SDS dla BMI, w
tabeli 5 dzieci z otyłością (e"+2 SDS) wg SDS dla BMI
Częstość występowania stopnia nadwagi i otyłości wg SDS dla BMI dla wieku
kalendarzowego wynosi: w całej grupie: nadwaga 12%; otyłość 7%, w grupie dziewcząt:
nadwaga 5,4%; otyłość 3,0%, w grupie chłopców: nadwaga 6,7%; otyłość 4,1%.
Częstość występowania stopnia niedowagi wg SDS dla BMI dla wieku kalendarzowego
przedstawiają się następująco:
a) Dla całej grupy: niedowaga 6,2 %; w grupie dziewcząt: niedowaga 3,3 %, w grupie
chłopców: niedowaga 2,8%;
b) Niedowaga w grupie 7-latków: cała grupa 3,3 %: dziewczęta 1,7 %; chłopcy 1,7 w grupie
8-latków: cała grupa 1,5 %: dziewczęta 1,5%; chłopcy  nie było w grupie 9-latków: cała grupa
1,3%: dziewczęta 1,2 %; chłopcy 0,1 %
Następnie przeprowadzono ocenę stanu odżywienia wg SDS BMI dla wieku wzrostowego
W całej grupie: nadwaga 10,2% ; otyłość 5,2%, w grupie dziewcząt: nadwaga 4,8%; otyłość
2,6 %, w grupie chłopców: nadwaga 5,4%; otyłość 2,6 %.
a) Dla całej grupy: niedowaga 7,2%; w grupie dziewcząt: niedowaga 4,2 %; w grupie
chłopców: niedowaga 3,0 %;
b) Niedowaga w grupie 7-latków: cała grupa 3,9%: dziewczęta 1,9%; chłopcy 2% w grupie
8-latków: cała grupa 1,3%: dziewczęta 0,9%; chłopcy 0,4% w grupie 9-latków: cała grupa
0,74%: dziewczęta 0,37%; chłopcy 0,37% w grupie 10-latków: cała grupa 1,3%: dziewczęta
1,1%; chłopcy 0,2%
Dyskusja
Głównym celem badania była ocena częstości występowania nadwagi i otyłości u dzieci w
okresie przedpokwitaniowym w województwie mazowieckim. Przeprowadzono również analizę
częstości występowania niedowagi w badanej populacji.
Otyłość występuje znacznie częściej w zurbanizowanych społeczeństwach o wysokiej stopie
życiowej, co związane jest z jednej strony z nadmierną podażą i ogólną dostępnością żywności,
z drugiej strony z siedzącym trybem życia i brakiem znaczącego wysiłku fizycznego. W
populacji amerykańskiej w badaniach z 2004 roku, otyłość występuje u około 15% dzieci i
młodzieży [1]. W krajach Europy Zachodniej, według raportu Obesity Consensus Working
Group z 2002 roku według metody oceny stopnia nadwagi i otyłości Cole a, otyłość wśród
15-latków u chłopców i u dziewcząt wynosi odpowiednio w Austrii 5,1% i 4,4 %, w Belgii 5,2% i
5,8%, Danii 3,2% i 6,5%, Francji 2,7 i 4,0% Niemczech 5,4%, 5,1% [9]. W krajach
postkomunistycznych u 15-latków otyłość obecnie rozpoznaje się odpowiednio u chłopców i
dziewcząt: w Republice Czeskiej 1,9% i 3,5 %, w Słowacji 4,4% i 1,1% na Litwie 0,85 i 2,1% [9].
W jednym z największych dotychczasowych badań populacji dziecięcej, przeprowadzonym w
latach 1994-1995 przez Instytut Matki i Dziecka, obejmującym 2 milionową populację dzieci w
wieku 7-15 lat, otyłość rozpoznano u 1,8-3,5%, chłopców i u 1,5 do 4,1% dziewcząt. Nadwaga
występowała u 4,3% do 5,1% chłopców i 4,3% do 6,4% dziewcząt. W badaniach tych do
4 / 6
Tom. 6/2007 Nr 4(21)
oceny nadwagi i otyłości nie zastosowano BMI, lecz stosunek proporcji masy ciała do wysokości
[10].W latach 1998-1999 kolejne badanie przeprowadzone przez Instytut Matki i Dziecka
obejmowało populację 4259 dzieci w wieku szkolnym. Dzieci podzielono na populacje dzieci z
ośrodków wielkomiejskich i wiejskich. Za nadwagę uznano wartość BMI powyżej 90 centyla,
otyłość powyżej 97 centyla. Nadwagę stwierdzono u 8,2% chłopców z ośrodków
wielkomiejskich, u 7,6% z ośrodków wiejskich, i odpowiednio u dziewcząt 10,5% z ośrodków
wielkomiejskich i u 10,6% z ośrodków wiejskich. Otyłość stwierdzono u 7,3% chłopców z
ośrodków wielkomiejskich i u 6,7% z ośrodków wiejskich. Odpowiednio u dziewcząt u 10,9% z
ośrodków wielkomiejskich i u 11,2% z ośrodków wiejskich. W badaniach tych wykazano
większą częstość występowania otyłości u dziewcząt niż u chłopców [11]. W latach 2000-2001
przeprowadzono równolegle w 8 okręgach w Polsce, badania częstości występowania otyłości i
nadwagi dzieci w wieku przedpokwitaniowym 7-9 lat. Populacja dziecięca obejmowała grupę
2957 dzieci w tym 1481 dziewczynek i 1476 chłopców. W celu ujednolicenia metod oceny stanu
odżywienia, użyto wskaz
nika masy ciała BMI, za punkt odcięcia dla otyłości przyjęto 97 centyl
na siatkach centylowych Instytutu Matki i Dziecka, dla nadwagi wartość BMI pomiędzy 90 a 97
centylem w zależności od wieku i płci. W całej grupie stwierdzono otyłość u 1,9% dziewcząt w
wieku 7 lat, 3% w wieku 8 lat i 3,2 % w wieku 9 lat. Nadwaga występowała odpowiednio u
11,3%, 12,45, i 9,9% [12, 13]. W odniesieniu do wyników badań ogólnopolskich w naszym
badaniu stwierdzono w całej grupie: otyłość 4,2%; nadwagę 11,8%; niedowagę 5,4%.
W całej grupie badanej zaobserwowano częstsze występowanie otyłości i nadwagi u
chłopców w porównaniu z dziewczętami. W naszej analizie uwzględniliśmy ocenę BMI i SDS
BMI dla wieku wzrostowego. Dzieci z otyłością z reguły prześcigają swoich rówieśników
wysokością i dlatego cześć wysokich dzieci z nadwagą lub otyłością została zakwalifikowana do
starszej grupy wiekowej  10-latków, z kolei dzieci mające wiek wzrostowy poniżej 7 roku życia
z badania zostały wykluczone.
W pracy stwierdzono, że częstość występowania otyłości dla wieku wzrostowego jest mniejsza
niż oceniana dla wieku kalendarzowego. Dla całej grupy wynosi: otyłość 3,33%; nadwaga
8,87%, Analiza ta wykazuje różnice w zależności od stosowanych metod. Podobnie jak w ww
analizie niewielkie, ale widoczne są różnice w zależności od oceny stanu odżywienia biorąc pod
uwagę kryterium wartości SDS dla BMI
Dla wieku wzrostowego w porównaniu z wiekiem kalendarzowym częstość nadwagi i otyłości
jest mniejsza.
W badanej pracy dzieci prawidłowo odżywione stanowią ok. 78,6% całej grupy dzieci. Dzieci
z niedowagą stanowią 5,4%, co jest porównywalne z badaniami populacji dzieci polskich [11].
Z uwagi na zbyt małe liczebności w grupach wiekowych nie można wyciągnąć wniosków co do
narastania nadwagi lub otyłości wraz z wiekiem.
Wnioski
1. Częstość występowania otyłości i nadwagi u dzieci w wieku przedpokwitaniowym
województwa mazowieckiego jest porównywalna z częstościami występującymi w całym kraju.
2. Wiek wzrostowy wydaje się być istotnym elementem oceny otyłości i nadwagi populacji
dziecięcej
[1] Mason JE, Skerrett PJ, GreenlandPh, Vanitallie ThB.; The escalating pandemics of obesity
5 / 6
Tom. 6/2007 Nr 4(21)
and sedentary lifestyle; Arch. Intern. Med.; 2004;164:249-258
[2] Strauss RS, Pollack HA.; Epidemic increase in childhood overveight; JAMA.;
2002;286:2845-8
[3] Must A, Jacques PF,Dallal GE, Bajema CJ, Dietz WH.; Long term morbidity ant mortality of
overweight adolescens: a follow-up of the Harvard Growth Study of 1922- to 1935; N. Engl. J.
Med.; 1992;327:1350-5
[4] Berensol GS, Srinivasan SR, Bao W, Newman WP III, Tracy RE, Wattigney WA.;
Association between multiple cardiovascular risk factors and atherosclerosis in children and
young adults; N. Eng. J. Med.; 1998;338:1650-6
[5] Weiss R, Dziura J, Burgert T, Tamborlane W, Taksali S, Yeckel C, Allen K, Lopez M, Savoye
M, Morrison J, Shervin R, Caprio S.; Obesity and the metabolic syndrome in children and
adolescens; N. Engl. J. Med.; 2004;350:2362-74
[6] International Obesity Task Force; Childhood Report; IASO Newsletter; 2004;6:10-11
[7] Małecka-Tendera E, Klimek K, Matusik P, Olszanecka-Glinianowicz M i wsp.; Obesity and
overweight prevalence in Polish 7-to 9-year-old children; Obesity Research; 2005;13:964-968
[8] Krawczyński M.; Zaburzenia rozwoju i niedożywienie- problem interdyscyplinarny; Klinika
Pediatryczna; 2005;13:204-212
[9] Speiser P, Rudolf MCJ, Anhalt H i wsp; Consensus statement: Childhood obesity; J. Clin.
Endocrinol. Metab.; 2005;90:1871-1887
[10] Oblacińska A, Wrocławska M, Woynarowska B.; Częstość występowania nadwagi i otyłości
w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami z tym
zaburzeniem; Ped. Pol.; 1997;72:241-245
[11] Palczewska I, Niedz
wiecka Z.; Siatki centylowe oceny rozwoju somatycznego dzieci i
młodzieży; Instytut Matki i Dziecka; Warszawa 1999 rok
[12] Małecka-Tendera E, Klimek K i wsp.; Epidemiologia otyłości prostej u dzieci polskich w
wieku 7-9 lat; Medycyna Metaboliczna; 2002;6:3
[13] Olszanecka-Glinianowicz M, Małecka Tendera E, Matusik P, Żak-Gołąb A; Otyłość,
nadwaga i niedobór masy ciała u dzieci śląskich w wieku 7-9 lat; Endokrynol. Ped.;
2004;3:37-43
[14] Palczewska I.; w Otyłość jak leczy i wspierać dzieci i młodzież pod redakcją Oblacińska A,
Woynarowska B.; Instytut Matki i Dziecka; Warszawa. 1995. 23-28
6 / 6