INSTRUMENTY POCHODNE to inaczej instrumenty pozabilansowe, derywaty lub derywatywy, specyficzne instrumenty finansowe, których wartość (cena) jest pochodną wartości innych, rzeczywistych, bazowych w stosunku do nich, aktywów Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 290 Charakterystyka instrumentów Charakterystyka instrumentów pochodnych pochodnych Instrumenty pochodne są jednym z Instrumenty pochodne elementów rynku finansowego. Pod tą nazwą kryje się wiele instrumentów łączących w sobie jedną cechę: cena tych instrumentów, cena tych instrumentów, w sposób bezpośredni lub pośredni, w sposób bezpośredni lub pośredni, zależy od wartości tzw. instrumentu zależy od wartości tzw. instrumentu bazowego, podstawowego. bazowego, podstawowego. Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 290 Główne cechy: Wartość instrumentu pochodnego jest wyprowadzana z ceny określonego instrumentu pierwotnego. Instrument pochodny opiewający na aktywa finansowe nazywamy finansowym instrumentem pochodnym. Instrument oparty na fizycznym towarze nazywamy towarowym instrumentem finansowym. Różnorodność. Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 290 Podstawowe rodzaje instrumentów pochodnych: Kontrakty futures, Opcje, Swapy, Pochodne pochodnych, np. opcje na kontrakty futures, Kontrakty forward, Nietypowe instrumenty pochodne, jak np. warranty. Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 290 Instrumenty pochodne można też podzielić na: 1. Instrumenty symetryczne obie strony kontraktu mają takie same prawa i obowiązki oraz ponoszą podobne ryzyko. Zaliczamy do tej grupy kontrakty forward, futures, swap; 2. Instrumenty niesymetryczne - brak równości praw i obowiązków stron kontraktu oraz różny profil ryzyka ponoszonego przez strony kontraktu. Do tej grupy należą opcje i warranty; www.ziarko.poznan.pl/dydaktyka/pochodne2.pd Rodzaje instrumentów pochodnych ze względu na skomplikowanie budowy: Plain Vanilla - o prostej konstrukcji, standardowe, znajdujące się w powszechnym obrocie, Egzotyczne instrumenty pochodne o złożonej konstrukcji, niestandardowe, znajdujące się w ograniczonym obrocie. W. Tarczyński, Instrumenty pochodne na rynku kapitałowym, s. 30 Dostępne instrumenty: Rynek giełdowy: - Kontrakty futures - Opcje - Warranty Rynek pozagiełdowy: - Kontrakty forward - Opcje - Swapy Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, Charakterystyka podstawowych instrumentów Forward bezwarunkowe zobowiązanie terminowe do kupna lub sprzedaży wartości bazowej (finansowej lub rzeczowej), Futures bezwarunkowe zobowiązanie terminowe do kupna lub sprzedaży wartości syntetycznej opartej na notowaniach wartości realnej (finansowej lub rzeczowej), Opcja bezwarunkowe zobowiązanie bądz prawo do kupna lub sprzedaży syntetycznej lub realnej wartości finansowej lub rzeczowej, Swap bezwarunkowe zobowiązanie do obustronnej wymiany strumieni płatności. I. Aazor: Rynki terminowe, Gra na giełdzie, 1994, nr 12, s. 13 Kontrakt forward To umowa kupna lub sprzedaży między dwoma instytucjami finansowymi lub instytucją finansową a klientem określonego aktywu w określonym dniu w przyszłości, po określonej cenie. Jedna ze stron zajmuje pozycję długą, gdyż godzi się zakup określonego rodzaju aktywów, w określonym dniu w przyszłości, po określonej cenie. Druga strona zajmuje pozycję krótką, ponieważ zobowiązuje się do sprzedaży aktywów po określonej cenie, w określonym dniu w przyszłości. Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 293 Cechy kontraktów forward Są to kontrakty niestandaryzowane, na zamówienie (tailor-made), co oznacza, że strony kontraktu ustalają ilość przedmiotu, jak i termin dostawy (wyjątkiem są kontrakty forward, których przedmiotem są waluty oraz instrumenty rynku kapitałowego są one znacznie ujednolicone), Termin dostawy jest konkretnym dniem, Zwykle dochodzi do dostawy przedmiotu kontraktu lub końcowego rozliczenia gotówkowego, Występuję głównie w obrocie pozagiełdowym (wyjątkiem jest giełda w Zurychu, która jako jedna z niewielu podaje notowania transakcji forward). Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 294 Walutowy kontrakt forward Najczęściej występujący, jest to umowa dotycząca zakupu lub sprzedaży walut w określonym dniu w przyszłości, po określonym kursie (znanym w dniu zawarcia umowy) zwany kursem terminowym (określa ilość waluty, którą należy zapłacić za walutę kupioną w przyszłości lub to, ile za nią otrzyma się w określonym dniu w przyszłości. Jest to więc cena waluty w przyszłości ustalona dzisiaj). Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 294 Kontrakty futures to umowa kupna lub sprzedaży określonych aktywów (w szczególności instrumentów finansowych lub towarów) w określonym momencie w przyszłości, po określonej cenie, Ściśle sformalizowane, Obrót nimi odbywa się na zorganizowanych giełdach. Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 298 12 Cechy kontraktów futures Są umowami standaryzowanymi, dla których ściśle określone są: ilość przedmiotu kontraktu oraz termin dostawy (charakterystyki określa giełda), Cena może podlegać negocjacji w systemie open outcry auction (polega to na wykrzykiwaniu konkretnych ofert przez maklerów, jest systemem zautomatyzowanego zawierania transakcji, który samoczynnie kojarzy kupujących i sprzedających), Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 299 Cechy kontraktów futures c. d. Nie występuje dostawa przedmiotu kontraktu, gdyż pozycja przyjęta w kontrakcie przez inwestora jest likwidowana przed terminem dostawy przez przyjęcie pozycji odwrotnej, Chcący zawierać transakcje zobligowani są do zdeponowania u brokerów depozytu początkowego na tzw. zabezpieczającym rachunku depozytowym. Depozyt może być wnoszony w formie gotówki lub krótkoterminowych papierów skarbowych i stanowi pewien procent ceny kontraktu, Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 299 Cechy kontraktów futures c. d. Kontrakt rozliczany jest codziennie na zasadzie marketing to market (polega na tym, że izba rozrachunkowa giełdy codziennie dokonuje korekty stanu rachunku zabezpieczającego inwestora o zmianę ceny kontraktu futures, aby odzwierciedlić zysk lub stratę inwestora, Wypełnienie warunków kontraktu gwarantowane jest przez izbę rozrachunkową. Spełnia ona rolę pośrednika. Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 299 Ceny kontraktów futures: cena kontraktu futures w dniu zawarcia kontraktu (futures price); jest ona ustalona tzn. po wystawieniu kontraktu obowiązuje obie strony i po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przyszłości; cena kontraktu futures na rynku (futures price); ceny kontraktów futures na rynku zmieniają si, co oznacza, że taki sam kontrakt zawarty dzień pózniej ma prawdopodobnie inną cenę, która z kolei obowiązuję obie strony; cena bieżąca przedmiotu kontraktu na rynku (spot price). K Jajuga, T Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 207 Ceny kontraktów futures: Różnica między ceną bieżącą i ceną kontraktu futures nazywa się bazą. Jeśli baza jest ujemna, to Jeśli baza jest dodatnia, to sytuację taką nazywa się taką sytuację nazywa się contango, inaczej report. backwardation, inaczej deport. W miarę zbliżania się terminu dostawy wartość bazy powinna zbliżać się do zera. K Jajuga, T Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 207-208 Gdy cena instrumentu bazowego rośnie, wówczas wartość kontraktu spada i odwrotnie. jeżeli podmiot przewiduje, że cena instrumentu bazowego na rynku spadnie, to dziś kupuje futures na instrument bazowy; jeżeli podmiot uważa, że cena instrumentu bazowego wzrośnie, to dziś sprzedaje futures na instrument bazowy; Bankowość podręcznik dla studentów, pod red. J Głuchowskiego, J Szambelańczyka Strategia long futures Jeżeli: Dochód nabywcy kontraktu Cena bieżąca > cena ustalona w kontrakcie to inwestor futures uzyskuje dochód równy różnicy między tymi dwiema 20 cenami; 0 Gdy: 1 2 3 4 5 6 7 8 Cena bieżąca < cena ustalona -20 w kontrakcie to inwestor ponosi stratę. cena instrumentu pierwotnego K Jajuga, T Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 208 doch ód Strategia short futures Gdy: Dochód sprzedającego kontrakt Cena bieżąca < cena ustalona w kontrakcie to inwestor futures uzyskuje dochód równy różnicy między tymi dwiema 20 cenami 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Gdy: -20 Cena bieżąca > cena ustalona w kontrakcie to inwestor cena instrumentu pierwotnego ponosi stratę. K Jajuga, T Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 209 dochód Rodzaje kontraktów futures w zależności od aktywu pierwotnego Towarowe Kontrakty Futures (commodity futures) przedmiotem kontraktu mogą być np. metale szlachetne, bawełna, ropa naftowa, zboże, soja itp. Finansowe Kontrakty Futures (financial futures) - Walutowe Kontrakty Futures (currency futures), - Procentowe Kontrakty Futures (interest rate futures), - Indeksowe Kontrakty Futures (stocks index futures). Rynek pieniężny i kapitałowy, praca zbiorowa pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 304 Finansowe kontrakty futures : 1. Walutowe kontrakty futures (currency futures); polega na kupnie lub sprzedaży określonej waluty obcej po określonej cenie w pewnym momencie w przyszłości, instrumentem pierwotnym jest waluta innego kraju, tzn. cena kontraktu futures jest wyrażona jako kurs waluty; 2. Procentowe kontrakty futures (interest rate futures); ich cena zależy wyłącznie od poziomu stóp procentowych, instrumentem pierwotnym jest oprocentowany papier wartościowy, np. obligacja; 3. Indeksowe kontrakty futures (index futures); są to kontrakty terminowe na akcje, ale nie odnoszą się do akcji bezpośrednio, lecz do indeksu akcji instrumentem pierwotnym jest indeks rynku. K Jajuga, T Jajuga, Inwestycje& , PWN, Warszawa 1999, s. 209 Towarowe kontrakty futures: Towarowe kontrakty futures występują w szczególności na giełdach towarowych. Zasada ich funkcjonowania jest taka sama jak w odniesieniu do futures wystawionych na instrumenty finansowe. Różnią się one jednak od financial futures tym, że są często rozliczane faktyczną dostawą danego towaru. K Jajuga, T Jajuga, Inwestycje& , PWN, Warszawa 1999, s. 209-210 Kontrakt swap umowa między dwiema lub więcej stronami co do wymiany przyszłych przepływów gotówkowych według wcześniej okreslonych zasad, polega na sprzedaży (zakupie) danego instrumentu bazowego na jeden termin przy równoczesnym nabyciu (sprzedaży) tego samego instrumentu na inny termin Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 331 Cechy swapów: Duża elastyczność co do ich wartości nominalnej, Elastyczność czasu realizacji i warunków. Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 332 Podstawowy podział swapy procentowe swapy walutowe Podział opiera się na kryterium rodzaju instrumentu bazowego, którym mogą być papiery dłużne lub waluty obce. Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 332 Swap procentowy (interest rate swap) Jego istotą jest zamiana między stronami umowy płatności odsetkowych w tej samej walucie według różnych stóp procentowych, bez dokonywania płatności kapitałowych Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 332 Swap procentowy Strony umowy wymieniają się zadłużeniami oprocentowanymi według stałej stopy procentowej na oprocentowane według zmiennej stopy procentowej i odwrotnie Strona A Strona B Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 332 Swap procentowy Przepływy finansowe kalkulowane są na podstawie stałej lub zmiennej stopy procentowej. Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 332 Swapy walutowe (currency swap) Swapy klasyczne następuje zmiana jednej waluty na drugą na rynku natychmiastowym, z jednoczesną zamianą tychże walut w terminie pózniejszym - ma miejsce dwukrotna zamiana walut - nie występuje płatność odsetek od walut tworzących operację swapową Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 334 Swapy walutowe (currency swap) Swapy walutowe nowego typu - polegają na wymianie pomiędzy obiema stronami kontraktu określonych równoważnych sum płatności w dwóch różnych walutach. Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 335 Fixed - floating swap walutowy stały na zmienny następuje zamiana płatności o stałym oprocentowaniu na płatności o zmiennym oprocentowaniu. Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 335 Fixed - fixed swap walutowy stały na stały następuje zamiana płatności o stałym oprocentowaniu Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 335 Floatnig - floating swap walutowy zmienny na zmienny następuje zamiana płatności o zmiennym oprocentowaniu Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 335 Podział ze względu na sposób realizacji kontraktu Swap rzeczywisty dochodzi do faktycznej zamiany jednego instrumentu bazowego na inny. Swap nierzeczywisty nie dochodzi do formalnej zamiany przedmiotów transakcji, następuje wyrównanie, między stronami kontraktu, różnic wynikających z posiadanych przez nie instrumentów lub wymiana strumieni pieniężnych związanych z tymi instrumentami. Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 337 Podział ze względu na czas obowiązywania umowy Swap spot-forwad polega na zakupie (sprzedaży) instrumentu bazowego na rynku kasowym (spot), z równoczesną odsprzedażą tego instrumentu w przyszłym terminie (forward) Swap forward-forward składa się z dwóch operacji dokonywanych na dwa przyszłe terminy Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 337 Podział ze względu na liczbę stron kontraktu Swap czysty występują dwie strony kontraktu Swap kombinowany występują trzy strony (strona A zawiera transakcje swap ze stroną B, przy równoczesnym zawarciu przeciwnej transakcji ze stroną C). Rynek pieniężny& , pod red. I. Pyki, Katowice 2001, s. 337 Opcje Pojedyncza opcja to kontrakt, który daje jego właścicielowi prawo do kupienia lub sprzedania określonej liczby instrumentu bazowego (podstawowego) po ustalonej w nim stałej cenie w ciągu określonego czasu. J. Socha, Rynek papierów wartościowych w Polsce, Olympus, Warszawa 2003, s. 393 Cechy opcji: 1. Niesymetryczność praw i obowiązków - nabywca kontraktu posiada prawo do zakupu lub sprzedaży określonego instrumentu pierwotnego, w zamian za określone świadczenie pieniężne (premię), natomiast sprzedający kontrakt zobowiązany jest do wykonania wszelkich nabytych praw przez kupującego w zamian za z góry określoną premię, 2. Opcja może być sprzedawana i kupowana wielokrotnie, nim upłynie termin jej ważności. Rynek pieniężny i kapitałowy:, red. I. Pyka, Katowice 2001, s. 316 Podstawa opcji: Instrument bazowy np. akcje opcyjne, Określona cena instrumentu bazowego, po której opcja może być egzekwowana cena kontraktu, cena wykonania, Termin ważności opcji, dzień wygaśnięcia opcji J. Socha, Rynek papierów wartościowych w Polsce, Olympus, Warszawa 2003, s. 393 Uczestnicy transakcji opcyjnych: Posiadacz opcji holder kupujący opcję kupna, Wystawiający opcje writer sprzedający opcję kupna, Posiadacz opcji holder - kupujący opcję sprzedaży, Wystawiający opcje writer sprzedający opcję sprzedaży. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje& , PWN, Warszawa 1999, s. 183 Ceny: Wykonania (rozliczenia) cena po jakiej opcja jest wykonana; ustalana w momencie wstawienia opcji; stała, Cena opcji (premia) cena prawa, które nabywa posiadacz opcji; wartość rynkowa opcji zmieniająca się w czasie, Cena instrumentu pierwotnego wartość rynkowa instrumentu, na który opiewa opcja. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje& , PWN, Warszawa 1999, s. 182 Daty: Wygaśnięcia opcji posiadacz opcji może skorzystać z przysługującego mu prawa do przed upływem określonego terminu, Wykonania opcji termin, w którym opcja jest wykonana. Rynek pieniężny i kapitałowy, red. I. Pyka, Katowice 2001, s. 317 Rodzaje opcji: Kupna, Akcyjne, Sprzedaży, Walutowe, Gołe opcje kupna, Procentowe, Indeksowe, Amerykańskie, Na kontrakty futures Europejskie, Towarowe, Warranty, K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa1999, s. 181-183 Opcja kupna: Daje posiadaczowi prawo zakupu instrumentu finansowego, będącego tu instrumentem pierwotnym(np. akcji), po określonej cenie, w ustalonym okresie. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 181 Opcja sprzedaży: Daje jej posiadaczowi prawo do sprzedaży instrumentu finansowego, będącego tu instrumentem pierwotnym, po określonej cenie, w ustalonym okresie. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 181 Gołe opcje kupna : W przeciwieństwie do opcji pokrytych wystawiający opcję faktycznie nie posiada instrumentów, na które ona opiewa; pożycza akcje opcyjne od domu maklerskiego i w przypadku realizacji opcji odkupuje je od niego. J. Socha, Rynek papierów wartościowych w Polsce, Olympus, Warszawa 2003, s. 395 Opcja amerykańska: Jej posiadacz może ją wykonać w dowolnym dniu od momentu jej nabycia do terminu wygaśnięcia. Opcje tego typu zdecydowanie przeważają. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 182 Opcja europejska: Jej posiadacz może ją wykonać jedynie w dniu, w którym przypada termin wygaśnięcia opcji. Tak więc termin wykonania i wygaśnięcia są takie same. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 182 Ze względu na instrument bazowy wyróżniamy opcje: Akcyjne na akcje, Walutowe na waluty innego kraju, tzn. cena wykonania wyrażona jest jako kurs waluty, Procentowe na oprocentowane papiery wartościowe, np. obligacja, Indeksowe na indeksy rynku. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 183 Opcje na kontrakty futures: Instrument pochodny oparty na innym instrumencie pochodnym. Rynek pieniężny i kapitałowy, red. I. Pyka, Katowice 2001, s. 323 Opcje towarowe: Występują na rynkach towarów, w szczególności na giełdach towarowych; zasada ich funkcjonowania jest taka sama jak dla opcji na instrumenty finansowe różnią się jedynie podstawą ich wystawienia (towary np. metale lub płody rolne). K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 183 Warrant szczególny rodzaj opcji: Warrant akcyjna opcja kupna wystawiona przez firmę na swoje własne akcje. Występują też warranty obligacyjne, gdzie instrumentem pierwotnym są obligacje firmy, która wystawia warrant. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 183 Warrant: W rozumieniu Regulaminu GPW w Warszawie, jest swoistego rodzaju prawem przysługującym nabywcy warrantu wobec emitenta warrantu Rynek pieniężny i kapitałowy, red. I. Pyka, Katowice 2001, s. 341 Prawa przysługujące nabywcy nabycia akcji przyszłych emitenta warrantu po z góry określonej cenie (warrant subskrpcyjny) żądania zapłaty w ustalonym terminie różnicy pomiędzy: ceną wykonania a ceną rynkową instrumentu bazowego (warrant opcyjny sprzedaży), ceną rynkową instrumentu bazowego ceną wykonania (warrant opcyjny kupna) Rynek pieniężny i kapitałowy, red. I. Pyka, Katowice 2001, s. 341 Wykonanie opcji: Ponieważ opcja daje prawo, a nie zobowiązuje, jej posiadacz wtedy skorzysta z tego prawa, gdy jest to opłacalne (cena instrumentu bazowego ukształtuje się na odpowiednim poziomie). Skorzystanie z tego prawa jest to wykonanie lub rozliczenie opcji. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 181 Przykład: opcja kupna z ceną wykonania 100 i premią 10: Dochód posiadacza opcji K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 184 Wnioski: 1. Gdy cena rynkowa instrumentu pierwotnego jest niższa od ceny 100, posiadacz opcji nie wykona jej, ponieważ opłaca mu się kupić instrument na rynku; ponosi on wówczas stratę równą premii, 2. Gdy cena rynkowa instrumentu pierwotnego jest wyższa od 100 jednostek ale niższa od 110, wówczas nadwyżka ceny rynkowej nad ceną wykonania nie rekompensuje premii i nadal posiadacz opcji ponosi stratę, 3. Gdy cena rynkowa jest wyższa od 110 jednostek, nabywca opcji kupna osiąga zysk, który rośnie tym szybciej, im szybciej rośnie cena instrumentu pierwotnego. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 183 Dochód wystawiającego opcję kupna: K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 184 Wnioski: 1. sytuacja sprzedającego opcję kupna jest odwrotna do sytuacji kupującego opcje. 2. zysk nabywcy opcji jest stratą sprzedającego opcję. 3. strata może być bardzo duża, gdy cena instrumentu pierwotnego gwałtownie wzrośnie. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 184 Sytuacje inwestującego w opcje: 1. Opcja jest w cenie opłaca się ją wykonać; dla opcji kupna przy cenie wykonania niższej niż bieżąca cena rynkowa instrumentu pierwotnego, dla opcji sprzedaży przy cenie wykonania wyższej niż cena bieżąca, K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 182 Sytuacje... c.d.: 2. Opcja nie jest w cenie nie opłaca się jej wykonać; dla opcji kupna przy cenie wykonania wyższej niż bieżąca cena rynkowa instrumentu bazowego, dla opcji sprzedaży przy cenie wykonania niższej od ceny bieżącej, K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 182 Sytuacje... c.d.: 3. Opcja jest po cenie gdy cena wykonania jest równa bieżącej cenie rynkowej instrumentu pierwotnego, którego ta opcja dotyczy. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 182 Wartość opcji: Na wartość opcji składają się: Wartość wewnętrzna, Wartość zewnętrzna/czasowa. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 187 Wartość wewnętrzna: wartość wewnętrzna- różnica między rynkową ceną instrumentu bazowego a ceną wykonania opcji. Opcja ma wartość wewnętrzną, gdy jest rentowna ( opcja w cenie) dla opcji kupna: wartość wewnętrzna = cena instrumentu pierwotnego cena wykonania dla opcji sprzedaży: wartość wewnętrzna = cena wykonania cena instrumentu pierwotnego K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 187 Wartość wewnętrzna: Gdy opcja nie jest w cenie albo jest po cenie wartość wewnętrzna wynosi zero. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 188 Wartość zewnętrzna: wartość w czasie- element premii będący różnicą między wysokością premii a wartością wewnętrzną opcji (opcja w cenie) dla opcji kupna : wartość w czasie = premia opcyjna ( cena instrumentu pierwotnego cena wykonania) dla opcji sprzedaży : wartość w czasie = premia opcyjna ( cena wykonania cena instrumentu pierwotnego) K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 188 Wartość czasowa: Dla opcji nie w cenie i po cenie równa jest wartości premii. Wraz z nadejściem terminu wykonania opcji wartość w czasie spada do zera. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 188 Przykład: - bieżąca cena akcji wynosi 115 w dniu 15 kwietna - opcja kupna z ceną wykonania 125 do dnia 1 czerwca Nikt nie kupi takiej opcji z zamiarem natychmiastowego zrealizowania, dlatego jej wartość wewnętrzna wynosi 0. Jednakże opcja ma dodatnią wartość czasową np. 5, gdyż możliwe jest że cena akcji do czerwca wzrośnie powyżej 125. Wartość opcji wynosi więc 5. - bieżąca cena akcji wynosi 115 w dniu 15 kwietnia - opcja sprzedaży z ceną wykonania 125 do dnia 1 listopada Opcja posiada wartość wewnętrzną10 (125-115) oraz dodatnią wartość czasową np. 10 ( wartość większa niż 5 bo termin listopadowy jest bardziej odległy niż czerwcowy) . Wartość opcji wynosi więc 20. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 188 Czynniki wpływające na wartość opcji: Cena wykonania, Cena instrumentu pierwotnego, Długość okresu do terminu wygaśnięcia opcji, Zmienność cen instrumentu pierwotnego, Stopa wolna od ryzyka. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 189 Proste strategie opcyjne: 1. nabycie opcji przyjęcie długiej pozycji (long position), 2. zakup opcji kupna (long call), 3. zakup opcji sprzedaży (long put), 4. wystawienie opcji przyjęcie krótkiej pozycji ( short position), 5. wystawienie opcji kupna ( short call), 6. wystawienie opcji sprzedaży ( short put). K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 199 Złożone strategie opcyjne: Hedging, Spekulacja, Arbitraż, Combination, Spread. T K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 199-203 Hedging: Działanie polegające na zabezpieczeniu się przed niepożądanymi zmianami cen instrumentów finansowych oraz transfer ryzyka na inne podmioty, które są w stanie przejąć to ryzyko w celu osiągnięcia zysku. Instrumenty pochodne pozwalają więc na zmniejszenie ryzyka zmiany cen aktywów pierwotnych, stanowiąc narzędzie zarządzania ryzykiem np.: covered call wystawienie opcji kupna oraz zakup akcji, covered put wystawienie opcji sprzedaży oraz sprzedaż akcji. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 199 Spekulacja: Polega na próbie trafnego przewidzenia zmian na rynku oraz odpowiedniemu inwestowaniu w celu maksymalnego wykorzystania tych tendencji. Spekulacja jednak zawsze wiąże się z ryzykiem poniesienia znacznej straty i dlatego można ją określić jako działanie przeciwstawne do hedgingu. Rynek pieniężny i kapitałowy, red. I. Pyka, Katowice 2001, s. 265 Arbitraż: Istota tego typu transakcji polega na równoczesnym sprzedawaniu i kupowaniu instrumentu na rynku transakcji terminowych i kasowych. Celem jest osiągnięcie zysku bez narażania się na ryzyko, co jest możliwe dzięki temu, iż cena terminowa odchyla się od ceny od ceny na rynku kasowym. Rynek pieniężny i kapitałowy:, red. I. Pyka, Katowice 2001, s. 265 Combination: Polega na zakupie różnych opcji (kupna i sprzedaży) wystawionych na tę samą akcję ( ten sam instrument pierwotny) lub wystawianiu różnych opcji kupna i sprzedaży na te same akcje. Terminy wygaśnięcia opcji w tej strategii są takie same np.: 1. long straddle ( long call + long put, ta sama cena wykonania), 2. hort strangle ( short call + short put , różne ceny wykonania). K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 200-201 Spread: Strategia w której inwestor jest jednocześnie nabywcą i wystawiającym opcję na tę samą akcję. Strategia ta występuje w trzech wariantach: 1. horizontal spread ( pozioma rozpiętość) opcje mają te same ceny wykonania i różne terminy wygaśnięcia, 2. diagonal spread ( diagonalna rozpiętość) opcje mają różne ceny wykonania i różne terminy wygaśnięcia, 3. vertical spread ( pionowa rozpiętość) opcje mają różne ceny wykonania i te same terminy wygaśnięcia. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1999, s. 203 Literatura: Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa K. Jajuga, T. Jajuga Rynek papierów wartościowych Polsce J. Socha Rynek pieniężny i kapitałowy Praca zbiorowa pod red. I. Pyki Instrumenty pochodne na rynku kapitałowym , W. Tarczyński