Fazy w życiu człowieka  IV:
Dojrzałość
Marek Kośmicki
Warszawa
Warszawskie Spotkania Bioetyczne  Część czwarta
XVI Spotkanie  5 stycznia 2012 r.
Życie człowieka na ziemi,
podobnie jak wszystkich bytów ożywionych,
składa się z różnych etapów:
człowiek rodzi się, rośnie, dochodzi
do pełni, starzeje się i umiera
Trzeba się nauczyć przechodzić od jednego
do drugiego etapu łagodnie, bez wstrząsów
i znajdować sens każdego z nich, akceptując
nieunikniony fakt stopniowej utraty
sił fizycznych i psychicznych.
 Człowiek poddany jest czasowi: rodzi się i przemija w czasie. Dzień narodzin staje się pierwszą
datą jego życia, a dzień śmierci ostatnią: alfa i omega, początek i koniec jego ziemskiego
bytowania, jak podkreśla chrześcijańska tradycja, umieszczając te litery greckiego alfabetu na
kamieniach nagrobnych .
Jan Paweł II: Do moich braci i sióstr  ludzi w podeszłym wieku, 1 paz
dziernika 1999, 2.
Psychologia rozwojowa
zajmuje się analizą rozwoju psychicznego człowieka (występującymi
zjawiskami i ich podstawami)
od momentu poczęcia aż do wieku dorosłego
Skupia się na badaniu trzech najważniejszych sfer rozwoju:
1. Rozwój fizyczny (zmiany w ciele, rozwój mózgu, nabywanie
zdolności motorycznych),
2. Rozwój poznawczy (zmiany w procesach myślenia, mające
wpływ na uczenie się, umiejętności językowe i pamięć),
3. Rozwój psychospołeczny (zmiany emocjonalne i społeczne
osobowości).
Wszystkie są ze sobą ściśle powiązane i każda z nich wywiera
wpływ na dwie pozostałe
CYKL ŻYCIOWY*
Idea  cyklu życiowego zakłada istnienie pewnego
porządku w ciągu życia ludzkiego od poczęcia do
starości.
Rozwój fizyczny i psychiczny ma formę przechodzenia
przez kolejne stopnie lub fazy.
Osiągnąwszy pewien stopień rozwoju, poza przypadkami
patologicznymi, nie wraca się już do poprzedniego.
Wszyscy ludzie przechodzÄ… przez kolejne fazy w tej samej
kolejności, choć niekoniecznie w tym samym wieku.
*Oprac. wg Zapata R, Lahortiga F, Monge MÁ. Rozdz. X: Psychologia rozwojowa (I). Fazy rozwojowe. W: Monge MÁ.
(red.): ETYKA W MEDYCYNIE Ujęcie interdyscyplinarne, MediPage, Warszawa 2012  w przygotowaniu do druku
Zegar społeczny
 Zegar społeczny
kulturowa recepta wskazujÄ…ca
 właściwy czas , aby:
- opuścić dom
- zacząć pracę
- ożenić się
- mieć dzieci
- iść na emeryturę
-
Różni się - w zależności od kultury i epoki.
StÄ…d wielu badaczy okazuje sceptycyzm
wobec prób zdefiniowania
życia dorosłego
jako serii
jasno określonych etapów.
Fazy rozwoju wg Rempleina
1. Wiek laktacyjny (pierwszy rok)
2. Pierwsze dzieciństwo (1-5,5)
3. Drugie dzieciństwo (5,5-10,5 lat u kobiet / 12 u
mężczyzn)
4. Młodość (10,5 / 12  20 / 21 lat)
5. Wiek dorosły (20 / 21  56 / 58 lat)
6. Starość (56 / 58 lat i więcej )*
*Faza 6. będzie omawiana na następnym spotkaniu
 DOROSA
OŚĆ
wg dr Ricardo Zapata García
Terminy  dojrzałość i  dorosłość nie oznaczają
precyzyjnie określonych lat.
Raczej odnoszą się do procesu, który zachodzi w połowie życia
i obejmuje zarówno wzrost i rozwój, jak też starzenie się
i pewną schyłkowość.
Dorosłość to szczytowy moment na linii biegnącej
od dzieciństwa i młodości do dojrzałości.
Jako cel sam w sobie jest to czas właściwych sobie problemów
i dokonań, jako wiek przejściowy jest to przygotowanie do starości.
Chociaż rozwój w ścisłym tego słowa znaczeniu kończy się wraz z końcem wieku
młodzieńczego, człowiek nadal zmienia się pod względem fizycznym i psychicznym.
W wieku dorosłym, dzięki dojrzałości psychofizycznej, osiąga się pewną równowagę.
Prawidłowości rozwoju w wieku dorosłym nie są już tak uzależnione
od upływającego czasu jak w fazach poprzednich, a uwarunkowane są
bardziej osobistymi doświadczeniami osoby.
Zmiany te nie oznaczają pojawienia się czegoś nowego, lecz utrwalają wcześniejsze
cechy i nadajÄ… osobie coraz bardziej zindywidualizowany profil.
 W społeczeństwach
zachodnich,
z psychospołecznego
punktu widzenia,
dorosłość jest pełnym
przyjęciem wszystkich
odmian życiowej
odpowiedzialności:
- prokreacji i opieki nad rodzinÄ…,
-wychowania i przekazywania norm społecznych;
- pracy i produkcji w obowiązującym systemie ekonomicznym, obowiązków społeczno-politycznych;
- wartości transcendentnych, które spajając wszystkie powyższe wymiary, nadają życiu sens.
Cechy wieku dorosłego
W życiu dorosłym psychika przechodzi ważną zmianę swojej struktury.
Zmniejsza się rola uczuć i znaczenia nabiera myślenie i wola.
Maksymalna skuteczność inteligencji, przesuwa się na płaszczyznę
doświadczenia, krytyki i niezależności kryteriów.
U człowieka dorosłego zmiany struktury wywołują paradoksalne zjawisko:
fizjologiczna krzywa starzenia siÄ™
nie pokrywa się z krzywą dojrzałości duchowej.
Zmiany te  kompensują biologiczną tendencję schyłkową, odczuwalną już w wieku 30 lat.
Dzięki temu, pomimo słabnięcia fizycznego, następuje wzmocnienie duchowe.
Największe zdolności psychofizyczne oraz intelektualne  siłę,
szybkość reakcji, sprawność i koordynację psychomotoryczną,
rozwiązywanie testów na inteligencję  osiąga się już we wczesnym
wieku dorosłym.
Jednak w zadaniach wymagających doświadczenia w
osądzie krytycznym oraz rozeznania, największa
skuteczność przypada na wiek póz
nej dorosłości.
_______________
Najlepsze dzieła artystów, naukowców
i mężów stanu pochodzą
z drugiej połowy ich życia
oraz starości.
 Wraz ze wzrostem osobistych
doświadczeń, następuje
utrwalanie zachowań,
nawyków, zwyczajów i postaw.
Proces ten wiąże się z utratą
elastyczności i trudnością
przyzwyczajenia siÄ™ do nowych
sytuacji. Przyczynia siÄ™ jednak
do coraz wyraz
niejszej
indywidualności osoby.
Automatyzacja i wyrobienie nawyków ułatwiają
działanie i skuteczność.
Z powodu postępującej indywidualizacji nadzwyczaj
pogłębiają się różnice międzyludzkie.
MajÄ… one swe z
ródło w:
- wewnętrznych dyspozycjach, szczególnie w osobistej witalności,
- w okolicznościach środowiskowych,
- w sytuacji społeczno-ekonomicznej danej osoby oraz
- w wydarzeniach dopuszczanych przez Bożą Opatrzność,
takich jak: choroby, poważne straty, groz
ba wojny, rewolucje.
Wczesny wiek dorosły (20/21 lat 30/32 lata)
Młody dorosły człowiek osiągnął dojrzałość fizyczną i pełnię wszystkich funkcji psychicznych.
 Wiek ten charakteryzuje się dużą witalnością i indywidualnością*
oraz wysokim stanem samopoczucia.
Niska tendencja do zmęczenia i szybkie odzyskiwanie sił
czynią osobę zdolną do dużej wydajności . *H. Remplein, s. 665.
  Miłość ma charakter ściśle
impulsywny, zwłaszcza u płci
męskiej (...). W tym wieku
kocha siÄ™ bardziej samÄ…
miłość niż konkretną osobę.
Nie zagłębia się w jej
autentyczny sposób bycia
ani w okoliczności
zewnętrzne (na przykład
ekonomiczne).
Kobieta w wieku 20 25 lat jest już zdolna do miłości bardziej
uduchowionej i obiektywnej. Widzi swojego wybranego takim, jaki jest
i pomimo tego  albo właśnie dzięki temu  może go pokochać.
U mężczyzny jest to możliwe dopiero w wieku 25 30 lat *. *H. Remplein, s. 665.
Młodzi dorośli chcą nadać życiu głębszy sens, wartość.
Jednak do tego potrzeba zmiany postawy  syntezy
realizmu i idealizmu, która w większości przypadków
staje się możliwa dopiero w średnim wieku dorosłym.
Z jednej strony sÄ…
przekonani do wielkich idei
bez radykalizmu lat młodości
(typowego dla ideowców,
fanatyków i rewolucjonistów),
a z drugiej nie kapitulujÄ…
wobec rzeczywistości ani nie
przeceniają efektów
praktycznych (jak utylitaryści
i materialiści).
 Jako całość wczesny wiek
dorosły stanowi bardzo
pozytywny okres życia,
dający wiele możliwości
realizacji.
Z subiektywnego punktu
widzenia jest to
okres, kiedy krzywa
życia idzie do góry .*
*H. Remplein, s. 667.
 Z punktu widzenia psychospołecznego*,
młody wiek dorosły cechuje
realne i psychiczne oderwanie
od rodziny i podjęcie nowych
zobowiązań.
Kończy się zależność
dziecięco-młodzieńcza, nabiera
się zaufania do siebie, formułuje
się nowe dorosłe cele,
wprowadzajÄ…ce nowe struktury przeznaczone do
zbudowania stabilności i ciągłości.
*D. J. Levinson, W. E. Gooden, El ciclo vital, w: H. I. Kaplan i B. J. Sadock, Tratado de Psiquiatría, Barcelona 1989, s. 1 13.
Tabela: Cele rozwojowe wieku
dorosłego
I. Wczesny wiek dorosły (20/21 lat 30/32 lata)
II. Średni wiek dorosły (30/32 42/44)
III. Póz
ny wiek dorosły (42/44 56/58)
Cele rozwojowe wieku dorosłego I
I. Wczesny wiek dorosły (20/21 lat 30/32 lata)
1. Dokonanie  trzeciej indywidualizacji
2. NawiÄ…zanie relacji osobistych
3. Osiągnięcie dorosłej tożsamości zawodowej
Trzecia indywidualizacja
 Trzecia indywidualizacja , która
następuje w tym wieku, to szczyt procesu
separacyjno-indywidualizującego, który
rozpoczął się w dzieciństwie (pierwsza
indywidualizacja, której efektem było
wrażenie stabilności i zdolności
wchodzenia w relacje z innymi), a który
był kontynuowany podczas wieku
dojrzewania jako psychiczne oderwanie
od rodziców (druga indywidualizacja).
Trzecia indywidualizacja pozwala człowiekowi
na przeformułowanie własnej wewnętrznej definicji
siebie samego - jest odtÄ…d samodzielnym podmiotem,
który może polegać na sobie, który jest zdolny realnie
i psychologicznie zająć się sobą, który stopniowo
zmienia kierunek swoich oczekiwań z rodziny generacyjnej na rodzinę prokreacyjną.
 Innym zadaniem w tym wieku jest
nawiÄ…zanie relacji intymnych.
Wymagana tu jest zdolność
zawiązania silnych więzów
emocjonalnych bez obawy utraty własnej
tożsamości; zdolność do przyjaz
ni, do współpracy z
innymi, do zaangażowania się we wspólne
przedsięwzięcia i dołączenia do konkretnych grup.
Zakłada to zdolność do wzajemnego zaufania, do poświęcenia
i zobowiązania bycia z drugą osobą, zdolność do tolerancji
i akceptowania różnic dostrzeżonych u innych.
Potrzeba zdolności otwarcia na potrzeby i troski innych, z taką
samÄ… uwagÄ… jak na swoje.
Młody dorosły staje wobec zadania określenia swojej dorosłej
tożsamości zawodowej.
Przejście od uczenia się i zabawy do pracy zawodowej może dokonać się w sposób
stopniowy lub gwałtowny, ale
w pewnym momencie praca staje się centralnym zajęciem,
koniecznym dla stabilności i postępu psychicznego.
Poczucie bycia produktywnym i kompetentnym jest ważną częścią wizji samego siebie
i tożsamości psychospołecznej.
Cele rozwojowe wieku dorosłego II
II. Średni wiek dorosły (30/32 42/44)
1. Rozwój biologicznych i/lub psychicznych
umiejętności rodzicielskich
2. Wytworzenie relacji wzajemnego oparcia
i równości z rodzicami
3. Zrównoważony podział czasu na różne
obowiÄ…zki
Średni wiek dorosły (30/32 42/44)
To centralny okres życia, który powinien być wiekiem dojrzałości człowieka
dorosłego. Dochodzi się do tego dzięki stabilizacji wszystkiego, co do tej pory
było jeszcze niepewne, nieugruntowane.
Postawa życiowa staje się teraz poważniejsza i bardziej refleksyjna. Ze szczytowego
punktu swojego życia człowiek patrzy nie tylko do przodu, ale także
oglÄ…da siÄ™ wstecz, przyjmujÄ…c  nowÄ… postawÄ™ wobec czasu:
docenia się go teraz bardziej i lepiej wykorzystuje, aby czuć życie
bardziej intensywnie i odnieść pełen sukces.
Młody człowiek dorosły uważał, że ma
przed sobÄ… czas nieograniczony (...);
dojrzały człowiek dorosły
natomiast zdaje sobie sprawÄ™,
że dysponuje tylko czasem
ograniczonym i zaczyna
go oszczędzać *. *H. Remplein, s. 668.
 W okresie tym dominuje postawa
ekstrawertywna, to znaczy
zwrócona ku światu zewnętrznemu.
 Człowiek opanowany jest w sposób
szczególny gorliwością produkcyjną
i obiektywnymi celami, choć nie jest
też wolny od żądzy władzy
i osobistego dowartościowania.
Chce być skuteczny i odnieść
sukces.
Braki młodzieńczej siły woli kompensuje większą jej koncentracją:
stałością, wytrwałością, wytrzymałością i męstwem.
Jasne określenie celów, do których dąży, razem z pewnością,
doświadczeniem i wyrobioną rutyną, uzdalnia go do maksymalnej
skuteczności zawodowej  jest to stadium dojrzałości zawodowej *
*H. Remplein.
Obie płcie winny były osiągnąć do tego czasu dojrzałość
społeczną i być zdolne do miłości głębokiej
i wszechogarniającej, a także do dochowywania sobie
wzajemnie wierności i wzięcia odpowiedzialności
za rodzinÄ™.
Ponadto są w stanie zaakceptować z tolerancją i
zrozumieniem inny sposób bycia i inną hierarchię wartości współmałżonka.
Taką postawę ułatwia zachowanie równowagi pomiędzy własnym
idealizmem a realizmem.
Średni wiek dorosłości w normalnych okolicznościach
to szczęśliwy okres.
Człowiek jest w pełni sił i zdolności. Stawia życiu czoła, mając świadomość siebie,
ciesząc się pracą i skutecznością.
 Z punktu widzenia
psychologicznego i społecznego
człowiek ma osiągnąć w średnim wieku
dorosłym trzy zasadnicze cele*.
Po pierwsze  rozwinąć umiejętności rodzicielskie.
Relacje osobiste zostają uzupełnione i skonkretyzowane w wyborze i
aktywnej miłości osoby, z którą zaczyna się dzielić wyłączną
tożsamość rodziców. Rodzicielstwo biologiczno-psychiczne wiąże
się z powstaniem nowych więzi i stopniowym zaangażowaniem
wobec dzieci, co powoduje
głębokie zmiany w psychice.
*D. J. Levinson, W. E.
Po drugie  ma nawiązać z rodzicami
relację wzajemnego oparcia i równości.
Małżeństwo i rodzicielstwo to zadanie
ułatwiają. Rodzicielstwo pogłębia
oderwanie od rodziny, z której się
pochodzi i pozwala na zrównanie się z
własnymi rodzicami, którzy do tej pory
mieli zarezerwowany dla siebie przywilej
bycia rodzicami.
W miarę jak młody dorosły człowiek
zawiera małżeństwo, staje się rodzicem,
pracuje, nawiązuje dorosłe przyjaz
nie
i staje się członkiem społeczności, dopełnia
siÄ™ trzecia indywidualizacja, czyli
psychiczna relacja uzależnienia zmienia się
w innÄ… relacjÄ™: wzajemnego oparcia i
równości.
 Osoba w średnim wieku
dorosłym ma w sposób
zrównoważony dzielić czas między
różne dorosłe obowiązki: osobiste,
rodzinne, zawodowe, społeczne,
odpoczynek, itd.
Wielość ról i zajęć, które na tym etapie życia spadają na człowieka,
wymagają konieczności nawyku dobrego organizowania się,
planowania i kontroli. Nadmierny zapał wobec niektórych tylko zajęć  przy
zaniedbywaniu innych  może spowodować konfliktogenną utratę równowagi na
niektórych płaszczyznach działania lub co najmniej zubożenie osobiste,
ograniczenie zainteresowań i doświadczenia.
Cele rozwojowe wieku dorosłego III
III. Póz
ny wiek dorosły (42/44 56/58)
1. Zaakceptowanie starzenia się ciała, ograniczenia czasu i śmierci
2. Podtrzymywanie intymności i nadawanie na nowo wartości
relacji małżeńskiej
3.  Pozwolenie dzieciom na odejście , nawiązanie z nimi relacji
równości i przyjęcie nowych członków rodziny
4. Zaakceptowanie odwrócenia ról (w stosunku do rodziców w
podeszłym wieku)
5. Umożliwianie i wspieranie wymiany pokoleniowej w środowisku
społecznym i zawodowym
Póz
ny wiek dorosły (42/44 56/58)
Póz
ny wiek dorosły, nazywany także wiekiem inwolucji, to okres
dekadencji biologicznej i poważnych zmian psychicznych.
Pomiędzy 45 a 50 rokiem życia pojawia się widoczna dyspozycja do
tak zwanych kryzysów życiowych.
U kobiet klimakterium (z Å‚aciny climax = drabina: opadanie krzywej
życia) zaczyna się normalnie między 40 a 50 rokiem życia i kończy
się około 55 roku życia. Menopauza (ustanie okresów
miesiączkowych) następuje prawie zawsze między 45 a 50 rokiem
życia.
Chociaż u mężczyzn nie występuje klimakterium w
sensie dosłownym, ani nie dochodzi do utraty
możliwości prokreacyjnych, często między
50 a 56 rż. zachodzą zjawiska podobne do tych,
które przechodzi kobieta w okresie krytycznym:
pewne ogólne zmęczenie, utrata elastyczności,
tendencja do depresji i perturbacji organicznych (andropauza).
 Zwiększa się w tym czasie u obu płci
predyspozycja do zachorowań oraz śmiertelność.
Przeważa depresyjny odbiór życia, któremu
towarzyszy utrata witalności.  Zmniejsza się siła
narzucania siebie i nabiera większego znaczenia
samoobrona oraz osobiste bezpieczeństwo *.
Widoczne na zewnÄ…trz zmiany wyglÄ…du osoby
mogą powodować poczucie niższości. W pracy
zawodowej spada zapał i wydajność, a
jednocześnie wzrasta zmęczenie.
Obniżanie się krzywej życia zmienia także poczucie czasu.
Ma się większe niż do tej pory wrażenie, że czas mija coraz szybciej.
Człowiek coraz bardziej wraca do przeszłości. *H. Remplein, op. cit., s. 671.
 Dostrzegając objawy starzenia, osoba, której
brakuje dojrzałości, może reagować w
sposób nieodpowiedni: kurczowo trzymać się
młodości, widząc w niej tylko stronę
pozytywną, natomiast w póz
niejszym wieku
tylko stronę negatywną; przerażać się na
myśl o starości; obrażać się i odczuwać
wrogość wobec osób młodych.
Może też pojawić się zjawisko nazywane  paniką, bo będzie za póz
no
(chęć odzyskania czasu straconego, nadrobienia nieosiągniętych
celów, niedoświadczonych przeżyć... zanim będzie za póz
no).
Zachowania te mogą spowodować pod koniec piątej dekady życia
kryzysy zawodowe, rodzinne, małżeńskie i egzystencjalne.
Uczucie monotonii jest w większości spowodowane utratą własnej witalności, nowość
jakiejÅ› zmiany jest bodz
cem, który daje jedynie chwilową poprawę i nie może
przywrócić witalności typowej dla młodości.
 Podczas gdy dotąd żyło się niejako
kierując się na zewnątrz i dążyło się
do posiadania, prestiżu i władzy, teraz
zwraca się ku wnętrzu i zaczyna się
troska o wartości osobiste
i formacyjne.
Skutkuje to uspokojeniem wewnętrznym
oraz afirmacjÄ… siebie, wzrostem istniejÄ…cej
wciąż życiowej energii, która pozwoli na
dokończenie życiowych celów.
U osoby dojrzałej zachodzi
zmiana postawy. Poprzez
W ten sposób, dzięki odnalezieniu siebie
świadomą introwersję
poprzez czasową introwersję, następuje
rezygnuje siÄ™ z zadowolenia
nowa ekstrawersja, powrót do
w sferze witalnej i dochodzi
społeczeństwa, tym razem na wyższym
się do dojrzałości w sferze
duchowej.
poziomie.
Póz
ny wiek dorosły jest wielką próbą osobowości. Dzięki przejściu od
sfery witalnej do sfery duchowej udaje się uzyskać siłę potrzebną do
pogodnego przyjęcia ograniczeń fizycznych i przygotowania się do
śmierci.
Erikson* określa główne zadanie tego
wieku terminem: produktywność.
Rozumie przez to altruistycznÄ…
zdolność do wytwarzania i
kreatywności - nowych istot,
nowych idei, nowych
produktów, w tym także
odrodzenie siebie - oraz
stania się dla następnego
pokolenia mentorem i wzorem
idealnych wartości.
* Zob. D. J. Levinson, W. E. Gooden, op. cit.
Zadania psychospołeczne w póz
nym wieku dorosłym:
1. Zaakceptowanie starzenia się ciała, ograniczenia czasu i śmierci;
2. Ożywianie życia intymnego, z uwagi na wpływ czynników
fizycznych, psychicznych i środowiskowych, dowartościowanie
małżeństwa i zobowiązań podjętych w poprzednich etapach;
3. Pozwolenie dzieciom na odejście, nawiązanie z nimi relacji równości
i przyjęcie nowych członków rodziny (w sferze zawodowej cel
ten oznacza otwarcie na wymianÄ™ pokoleniowÄ…);
4. Zaakceptowanie odwrócenia ról w stosunku do rodziców,
którzy są już w podeszłym wieku.
W póz
nym wieku dorosłym szczególnie trudnym
zadaniem jest zapewnienie opieki rodzicom
w podeszłym wieku.
Oznacza to bowiem nie tylko koszty ekonomiczne i bycie z nimi, ale
także obliguje do powrotu do tematów z dzieciństwa, koncentruje
uwagę na ograniczeniach czasu, na śmierci i uprzedza
nieuniknioną zamianę ról z własnymi dziećmi.
Podsumowanie
1. Życie człowieka na ziemi (& ) składa się z różnych etapów (& ) trzeba
nauczyć się przechodzić od jednego do drugiego etapu łagodnie,
bez wstrząsów i znajdować sens każdego z nich, akceptując
nieunikniony fakt stopniowej utraty sił fizycznych i psychicznych.
JP II: Do moich braci i sióstr  ludzi w podeszłym wieku, 1 paz
dziernika 1999, 2.
2. Wiek dorosły (20 / 21  56 / 58 lat): I. Wczesny wiek dorosły (20/21 lat 30/32
lata); II. Średni wiek dorosły (30/32 42/44); III. Póz
ny wiek dorosły (42/44 56/58)
3. Największe zdolności psychofizyczne oraz intelektualne osiąga się już
we wczesnym wieku dorosłym. Jednak w zadaniach wymagających
doświadczenia w osądzie krytycznym oraz rozeznania, największa skuteczność
przypada na wiek póz
nej dorosłości.
4. Wraz ze wzrostem osobistych doświadczeń, następuje utrwalanie
zachowań, nawyków, zwyczajów i postaw. Proces ten wiąże się z utratą
elastyczności i trudnością przyzwyczajenia się do nowych sytuacji. Przyczynia
siÄ™ jednak do coraz wyraz
niejszej indywidualności osoby. Automatyzacja i
wyrobienie nawyków ułatwiają działanie i skuteczność.
Podsumowanie -2
5. Młody dorosły charakteryzuje się dużą witalnością i indywidualnością
oraz wysokim stanem samopoczucia. Niska tendencja do zmęczenia i
szybkie odzyskiwanie sił czynią taką osobę zdolną do dużej wydajności.
6.  Trzecia indywidualizacja , która występuje w okresie wczesnej
dorosłości, to szczyt procesu separacyjno-indywidualizującego, który
rozpoczął się w dzieciństwie (I indywidualizacja), a który był kontynuowany
podczas wieku dojrzewania jako psychiczne oderwanie od rodziców (II
indywidualizacja).
7. Średni wiek dorosłości w normalnych okolicznościach to szczęśliwy
okres. Człowiek jest w pełni sił i zdolności. Stawia życiu czoła, mając
świadomość siebie, ciesząc się pracą i skutecznością. Obie płcie
powinny osiągnąć do tego czasu dojrzałość społeczną i być zdolne do
wzięcia odpowiedzialności za rodzinę.
8. Póz
ny wiek dorosły, nazywany także wiekiem inwolucji, to okres
dekadencji biologicznej i poważnych zmian psychicznych. Pomiędzy
45 a 50 rż. pojawia się widoczna dyspozycja do tak zwanych
kryzysów życiowych (menopauza  klimakterium, andropauza).
Podsumowanie -3
9. Dostrzegając objawy starzenia, osoba, której brakuje dojrzałości,
może reagować w sposób nieodpowiedni: kurczowo trzymać się
młodości, widząc w niej tylko stronę pozytywną, natomiast w
póz
niejszym wieku tylko stronÄ™ negatywnÄ….
10. Propozycje zadań psychospołeczne w póz
nym wieku dorosłym:
10.1. Zaakceptowanie starzenia się ciała, ograniczenia czasu i śmierci;
10.2. Ożywianie życia intymnego, z uwagi na wpływ czynników fizycznych,
psychicznych i środowiskowych, dowartościowanie małżeństwa i zobowiązań
podjętych w poprzednich etapach;
10.3. Pozwolenie dzieciom na odejście, nawiązanie z nimi relacji równości i przyjęcie
nowych członków rodziny (w sferze zawodowej cel ten oznacza otwarcie na
wymianÄ™ pokoleniowÄ…);
10.4. Zaakceptowanie odwrócenia ról w stosunku do rodziców, którzy są już w
podeszłym wieku.
11. W póz
nym wieku dorosłym szczególnie trudnym zadaniem jest
zapewnienie opieki rodzicom w podeszłym wieku.
Następne spotkania
w 2012 r.
Spotkanie XVII (2 lutego 2012): Fazy w życiu człowieka  V: Wiek
podeszły  Starość.
Spotkanie XVIII (1 marca 2012): Zespół wypalenia zawodowego
i inne problemy etyczne zwiÄ…zane z pracÄ….
Spotkanie XIX (12 kwietnia 2012): Niektóre aspekty ludzkiej
płciowości. [uwaga, II czwartek miesiąca, ponieważ I czwartek = W. Czwartek]
Spotkanie XX (10 maja 2012): Radość życia i przeszkody w jej
odczuwaniu. [uwaga, II czwartek miesiąca, ponieważ I czwartek = 3 Maja]
Prezentacje z bioetyki są nadal dostępne na stronie internetowej
www.bioetyka.pl
1. Strona startowa
2. Zagadnienia ogólne
3. Prezentacje