Pojęcia









Kategoria:
Polski


Zakres:
XX lecie


Tytuł:
Pojęcia


Dodano:
1999.08.25









Futuryzm: Ten kierunek został stworzony przez włoskich artystów skupionych wokół Filippo Marinettiego, który w 1909 r. ogłosił swój pierwszy manifest pt. "Futuryzm". Główna idea kierunku to pochwała energii, działania, życia, czyli witalizm i aktywizm odrzucania przeszłości, patrzenie tylko w przyszłość (futurum - czas przyszły), żądanie nowej estetyki, nowego ideału piękna związanego z cywilizacją i techniką. Polski futuryzm miał dwa ośrodki - Warszawę, gdzie działali Anatol Stern i Aleksander Wat, oraz Kraków ze Stanisławem Młodożeńcem, Brunonem Jasieńskim i Tytusem Czyżewskim. Organizowali oni hałaśliwie, szokujące publiczność wieczory, często kończące się interwencją policji. Publikowali manifesty, ulotki, czasopisma ("Gga", "Jednodniówka futurystów", "Nóż w brzuchu"). Głosili więzi literatury z nowoczesnymi przemianami cywilizacyjnymi, podporządkowanie sztuki nowej rzeczywistości, kult techniki, nowoczesności, dynamizmu. Opowiadali się za aktywną postawą wobec życia, prostotą i radością. Zdecydowanie i ostro potępiali przeszłość i tradycję literacką, zwłaszcza tradycyjną wyobraźnię i logikę. Utwór literacki, powinien być dostosowany do nowych czasów - musi być ekonomiczny (maksimum treści i dynamiki, przy minimum słów) i szokujący, niezwykły, by zwracać na siebie uwagę. Futuryści wprowadzili nową typografię - rozbicie zdania i wyrazu, zapis fonetyczny zamiast tradycyjnej ortografii.

Skamandryci: Ważnym ugrupowaniem poetyckim okresu XX-lecia nie mieszczącym się w pojęciu awngardy są skamandryci. Była to grupa poetów działających w Warszawie, wydających pismo "Skamander" (1920-29, 35-39). Należeli do nich Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, potem dołączyli do nich Kazimiera Iłłakowiczówna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Liebert. Początki tego ugrupowania związane są z Uniwersytetem Warszawskim i wydawanym tam przez studentów pismem "Pro Arte et Studio". Opublikowany w nim wiersz Tuwima "Wiosna" pełen brutalizmów i estetycznych prowokacji stał się przyczyną skandalu i rozłamu w redakcji. Formą działalności Skamandrytów był także kabaret "Pod Pikadorem" działający od 1918 roku w kawiarni przy Nowym Świecie. Wieczory literackie i twórczość satyryczna, zapewniały tej grupie popularność wzmocnioną komunikatywnością tej poezji, jasną prostą formą, zacieraniem dystansu pomiędzy autorem a czytelnikiem. Skamandryci nie chcieli tworzyć programu poetyckiego, można jednak wskazać wspólne założenie tych poetów: związek poezji z teraźniejszością, kult codzienności i konkretu, przy zerwaniu z metafizyczną głębią, kult życia, witalizm, fascynacja światem, postulat absolutnej wolności w doborze tematów i środków wyrazu, żądanie doskonałości artystycznej.

Ekspresjonizm: Tendencje ekspresjonistyczne polegające na sile i gwałtowności wyrazu, deformacji obrazu rzeczywistości, dążenia do wyrażania bogactwa psychiki ludzkiej, pojawiły się już w Młodej Polsce , w utworach Jana Kasprowicza, T. Micińskiego i St. Przybyszewskiego. Również u poszczególnych pisarzy XX-lecia można odnaleźć te cechy obrazowania (np.: Witkacy). Mianem polskiego ekspresjonizmu określa się prąd artystyczny, który powstał pod koniec I wojny światowej. Nawiązywał do niemieckiego ekspresjonizmu (monarchijskiej grupy malarzy "Błękitny jeździec" i drezdeńskiej - "Most"), a swój ośrodek miał w Poznaniu. Wokół pisma "Zdrój", wydawanego tam przez J. Hulewicza, skupiła się grupa artystów i literatów, którzy przyjęli nazwę "Bunt". Należeli do nich A. Bederski, W. i B. Hulewicz, St. Kubicki, J. Stur, Z. Kosidowski, J. Wittlin i G. Zegadłowicz. Artyści założyli, że sztuka jest wyrazem duszy i to jest jej jedyny cel. Sztuka nie może naśladować rzeczywistości, lecz powinna eksponować podmiot wypowiedzi, jego przeżycia, stany uczuciowe. Utwory ekspresjonistyczne składały się często z różnorodnych, luźno związanych obrazów, które miały stanowić wyraz osobowości podmiotu. W poetyce tego kierunku charakterystyczna jest dosadność słownictwa, dobór słów szokujących, o silnym zabarwieniu emocjonalnym, przejaskrawienia, elementy brzydoty. Język wypowiedzi daleki jest od potocznego, zawiera cechy wzniosłości, retoryki.

Awangarda Krakowska: Ugrupowanie poetów skupione wokół Tadeusza Peipera i jego pisma "Zwrotnica" (wydawanego z przerwami w latach 1922-27). Należeli do niego Julian Przyboś, Jalu Kurek, Jan Parandowski i Adam Ważyk. Ugrupowanie to głosiło związek literatury z teraźniejszością, w przeciwieństwie do przyszłościowego nastawienia futurystów. Poezja powinna współbrzmieć z współczesnością, odzwierciedlać fascynację pisarzy cywilizacją, rozwojem techniki, miast. Najbardziej pasjonującym tematem miało być życie wielkich miast, wielkich zbiorowisk ludzkich, włączonych w rytm miarowej, mechanicznej produkcji. Stąd hasło "3 x M" - tzn. miasto, masa, maszyna. W mieście i cywilizacji należy szukać nowego ideału piękna, odpowiedniego dla nowych czasów. Sztuka powinna służyć społeczeństwu, dając ludziom wypoczynek po pracy i zachętę do dalszego trudu. Poeci awangardy krakowskiej przeciwstawiali się ostro tradycji romantycznej, zwłaszcza uczuciowości tej poezji, opisywaniu stanów duszy. Głosili "wstyd uczuć", "okiełznanie uczuć". Poezja ma streszczać świat, a nie odtwarzać wnętrze poety. Stąd wynikał postulat ekwiwalentyzacji uczuć, czyli wynajdywania dla nich poetyckich odpowiedników. Awangarda zerwała także z romantycznym pojęciem natchnienia. Uznała, że poezja jest wynikiem świadomej pracy intelektualnej, umysłowej obróbki słów; literatura to rzemiosło rygor i dyscyplina. Postulowano nowy typ metafory, która nie byłaby stylistyczną ozdobą, ani sposobem odtwarzania rzeczywistości, jej opisu, porównania. Nowa metafora miała być związkiem pojęciowym, któremu w rzeczywistości nic nie odpowiada, miała tworzyć, nową rzeczywistość czysto poetycką. Zrezygnowano także z regularnych, pełnych, bliskich rymów, proponując rymy oddalone. Zwracano też uwagę na stronę typograficzną wiersza, nadając jej także wymowę artystyczną.

Formizm: Formiści - była to grupa artystyczna działająca w Krakowie od 1917 r. Należeli do niej Tytus Czyżewski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Leon Chwistek, Zbigniew i Andrzej Pronaszko. Początkowo współpracowali z Poznańskim "Buntem" i nazywali siebie ekspresjonistami. Grupa ta wypowiadała się głównie poprzez manifestację i działalność plastyczną, chociaż formułowała także propozycje dotyczące literatury. Dążyli do stworzenia nowego stylu w sztuce, który łączyłby nowatorstwo europejskie z rodzimym prymitywizmem (folklorem). Naczelnym pojęciem programów była forma oparta na kompozycji, kolorze i technice. Miała ona dominować nad treścią. Proponowano odlogicznianie poezji - komponowanie tekstów z przypadkowo zestawionych słów, co wprowadziłoby element niespodzianki, nieoczekiwanych skojarzeń.



Autor: Nieznany