BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2002
dr in . ANNA KACZMARSKA
mgr in . WITOLD MIKULSKI
doc. dr in . DANUTA AUGUSTY SKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas
na niestacjonarnych stanowiskach pracy
praktyce, przy ocenie ryzyka Pierwszym krokiem zmierzającym do
Praca wykonana w ramach programu wielo-
zawodowego związanego oszacowania ryzyka zawodowego zwią-
letniego (b. SPR-1) pn.  Bezpieczeństwo
z nara eniem na hałas cząsto zanego z nara eniem na hałas na tym sta-
i ochrona zdrowia człowieka w S
rodowisku pra-
istnieje potrzeba ocenienia tego ryzyka na nowisku pracy jest ustalenie harmonogra-
cy dofinansowanego przez Komitet Badań
niestacjonarnych stanowiskach pracy, na mu pracy (rodzaju i miejsca wykonywa-
Naukowych. Główny koordynator programu:
których w sposób istotny i trudny do opi- nych operacji technologicznych), re imu
Centralny Instytut Ochrony Pracy
sania zmienia sią zarówno miejsce jak pracy urządzeń remontowanych i sąsied-
i warunki wykonywanej pracy. Typowym nich (remont jest realizowany w bloku
przykładem takich stanowisk są brygady energetycznym podczas postoju bądz
Średnioroczny wymiar dni roboczych
remontowe. Na takich stanowiskach pra- w ruchu, z jednoczesnym uwzglądnie- w elektrowni (zgodnie z wyliczeniem
cy standardowe metody oceny nara enia niem warunków pracy bloku sąsiednie- elektrowni) wynosi 209 dni, co stanowi
na hałas na ogół nie pozwalają oszaco- go) oraz kalendarza dni wolnych od pra- przy 5-dniowym tygodniu pracy (209:5
wać ryzyka zawodowego. cy i urlopu wypoczynkowego. = 41,8) ok. 42 tygodnie pracy.
W Centralnym Instytucie Ochrony Pra- W wyniku szczegółowej analizy har-
Praca omawianej ekipy remontowej
cy wykonano pracą o charakterze studial- monogramu pracy omawianej brygady
odbywa sią w obiekcie (blok energetycz-
nym, w której podjąto próbą oszacowa- remontowej, popartej wieloletnią obser-
ny) bądz
w warsztacie (przygotowanie
nia ryzyka zawodowego na niestacjonar- wacją słu b bhp elektrowni, udało sią usta-
prac remontowych  naprawa lub doro-
nych stanowiskach pracy wystąpujących lić nastąpujący rozkład pracy w skali roku:
bienie potrzebnych detali), z ró ną inten-
w jednej z elektrowni wąglowych. W ni-
sywnością w skali roku. W okresie letnim,  42 tygodnie pracy wg planu:
niejszym artykule wyniki tego opracowa-
kiedy jest mniejsze obcią enie elektrow-
" 16 tygodni  praca związana z ob-
nia przedstawiono na przykładzie wybra-
ni, wykonuje sią wiącej planowych re-
sługą lub remontami przeprowadzanymi,
nego stanowiska pracy montera kotłów
montów, natomiast w okresie zimowym,
gdy dwa bloki energetyczne elektrowni
(brygada remontów młynów wąglowych
przy wiąkszym obcią eniu elektrowni,
(sąsiednie) pracują
 fot.) zatrudnionego w systemie cztero-
realizuje sią wiącej remontów w trybie
" 22 tygodnie  praca związana z ob-
brygadowym.
awaryjnym.
sługą lub remontami przeprowadzanymi,
W rozpatrywanej elektrowni przysłu- gdy jeden blok pracuje, a drugi blok (są-
guje wiele dodatkowych dni wolnych od
siedni) jest w postoju
pracy (oprócz ustawowego urlopu wypo-
" 4 tygodnie  praca związana z ob-
czynkowego), tj.:
sługą lub remontami przeprowadzanymi,
 dodatkowe dni wolne w zale ności
gdy dwa bloki (sąsiednie) są w postoju
od sta u pracy (od 1 do 4 dni roboczych)
 10 tygodni  wolne od pracy.
 dodatkowe dni wolne dla pracowni-
Kolejnym krokiem w ocenie ryzyka
ków pracujących w warunkach szkodli-
zawodowego na omawianym stanowisku
wych (5 dni roboczych)
pracy jest przeprowadzenie pomiarów
 dodatkowe dni wolne dla pracowni- hałasu. Zmierzono:
ków zatrudnionych w czterobrygadowej
 hałas słyszalny (zawierający skła-
organizacji pracy (12 dni roboczych).
dowe o cząstotliwościach słyszalnych
Obowiązuje ponadto 40-godzinny ty- 16�16 000 Hz), zgodnie z metodami okre-
dzień pracy (przy zało eniu, e wszyst- ślonymi w polskich normach: PN-N-
01307:1994 [7] i PN-ISO 1999:2000 [9]
kie soboty przypadające w dni robocze
oraz 14 sierpnia  Dzień Energetyka są  hałas infradx
więkowy, zgodnie
dniami dodatkowo wolnymi od pracy).
z procedurą pomiarową opublikowaną
W wyniku tak rozło onego kalenda- w Podstawach i Metodach Oceny R
rodo-
rza dni wolnych średnio ok.10 tygodni wiska Pracy [2]. Z doświadczenia było
Fot. Poziom 0,0 m  rejon młyna wąglowego
rocznie jest wolnych od pracy. wiadomo, e na stanowiskach pracy
7
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2002
w elektrowniach mo e wystąpować ha- W celu przeprowadzenia oceny nara-
n
łas o istotnych składowych w zakresie enia na hałas słyszalny określono poziom
Te = "Ti (2)
cząstotliwości infradz
wiąkowych 1�20 Hz ekspozycji na hałas odniesiony do 8-go-
i=1
i niskich cząstotliwości słyszalnych. dzinnego dnia pracy, LEX,8h, w dB (tab. 2.),
Analogicznie wyznaczono równowa -
Uwzglądniono nastąpujące wielkości: wg wzoru [7, 9]:
ny poziom ciśnienia akustycznego sko-
 dla hałasu słyszalnego:
Te
rygowany charakterystyką cząstotliwo-
" równowa ny poziom dz
wiąku A
LEX,8h = LAeq,Te + 10 lg (3)
To
ściową G.
w czasie Te , LAeq,Te
" maksymalny poziom dz
wiąku A Do bezpośrednich pomiarów wymie- gdzie:
LAeq,Te  równowa ny poziom dz
wiąku A
w czasie Te, LAmax nionych wielkości akustycznych, stoso-
Te  czas ekspozycji, w s, w ciągu dnia roboczego
" szczytowy poziom dz
wiąku C wano całkujące mierniki poziomu dz
wią-
lub określonego dłu szego okresu (jeśli Te jest
w czasie Te, LCpeak ku, przy włączonej charakterystyce dyna- równy 8h, to LAeq,Te jest równy LEX,8h)
To  czas odniesienia równy 8 h = 480 min = 28 800 s
 dla hałasu infradx
więkowego: micznej S i charakterystyce cząstotliwo-
Wyznaczono równie poziom ekspo-
" równowa ny poziom ciśnienia aku- ściowej A (dla hałasu słyszalnego) lub G
zycji na hałas odniesiony do tygodnia pra-
stycznego skorygowany charakterystyką (dla hałasu infradz
wiąkowego).
cy, LEX,w, w dB (tab. 3.), wg wzoru [7, 9]:
cząstotliwościową G (poziom dz
wiąku G)
Przy pomiarze szczytowego poziomu
w czasie Te, LGeq,Te
dz
wiąku C zastosowano charakterystyką �ł1 n łł
0,1�"(LEX,8h )i śł
" szczytowy nieskorygowany poziom LEX,w = 10�lg
�ł
detektora peak i charakterystyką cząsto- "10
(4)
5
�ł śł
ciśnienia akustycznego, LLINpeak. i=1 �ł
�ł
tliwościową C.
Pomiar wykonano metodą pośrednią,
gdzie:
W pracy zastosowano metodą pomia-
stosowaną zwykle w sytuacji, gdy hałas LEX,8h  jak we wzorze (3)
ru wielkości akustycznych w wybranych
i  kolejny dzień roboczy w rozwa anym tygodniu
jest zmienny w czasie i wystąpuje okre-
odcinkach czasowych charakterystycz- n  liczba dni roboczych w rozwa anym tygodniu
ślona liczba wyraz
nie rozró nialnych po-
(mo e być ró na od 5).
nych dla typowego hałasu. Całkowita nie-
ziomów hałasu. Równowa ny poziom
Nastąpnie wyznaczono poziom ekspo-
pewność pomiaru określona wg normy
dz
wiąku A w czasie Te wyliczono z na-
zycji na hałas odniesiony do roku pracy,
miądzynarodowej ISO 9612:1997
stąpującego wzoru:
LEX,y, w dB (tab. 3.), wg wzoru [4, 9]:
(w przygotowaniu projekt polskiej nor-
n
�ł my) w zale ności od klasy stosowanej
1
�łT �"100,1�" LAeq ,T �łłł
i
�ł m łł
LAeq ,Te = 10 �" lg 0,1�"(LEX, w)j
�ł �ł �łśł (1)
" i
1
aparatury pomiarowej dla tej metody po-
�ł łłśł
�łTe śł
i LEX,y = 10 �" lg�ł
�ł =1 �ł
"10
(5)
miarowej wynosi 3 dB. Przykładowe
�ł 48 śł
j=1
gdzie:
�ł �ł
wyniki pomiarów przedstawiono w tabe-
LAeq,Ti  równowa ny poziom dz
wiąku A, w dB, uśred-
gdzie:
niony w przedziale czasu Ti li 1.
LEX,w  jak we wzorze (4)
Tabela 1 j  kolejny tydzień roboczy w rozwa anym roku
WYNIKI POMIARÓW m  liczba tygodni roboczych w roku, w którym wy-
stąpuje nara enie na hałas (w omawianym przy-
Hałas
padku m = 42).
Hałas słyszalny
infradx
więkowy
Sytuacja Miejsce pracy, Czas,
Podobnie przeprowadzono oceną na-
ruchowa czynnoS
ci min
LAeq.,Te LAmax LCpeak LGeq.,Te LLINpeak
ra enia na hałas infradz
wiąkowy, określa-
[dB] [dB] [dB] [dB] [dB]
jąc równowa ny poziom ciśnienia aku-
2 bloki Dyspozycja prac 30 65,5 67,2 87,6 82,9 103,2
stycznego skorygowany charakterystyką
pracują
Dopuszczenie do pracy, 45 94,7 96,2 116,1 102,1 116,3
cząstotliwościową G i odniesiony do 8-
likwidacja miejsca pracy
godzinnego dnia pracy, LGeq,8h, w dB
Przerwa, szatnia 60 65,5 67,2 87,6 82,9 103,2
(tab. 2.) (zgodnie z procedurą pomiarową
 prace warsztatowe 47 75,7 94,7 101,7 82,9 103,2
opublikowaną w Podstawach i Metodach
 szlifierka stołowa 8 90,2 94,3 108,2 78,1 106,3 Oceny R
rodowiska Pracy [2]) wg wzoru:
 prace remontowe 270 94,7 96,2 116,1 102,1 116,3
Te
LGeq,8h = LGeq,Te + 10lg
 szlifierka 20 102,8 109,6 122,4 102,2 122,40
(6)
To
Tabela 2 gdzie:
WYNIKI OCENY NARAŻENIA NA HAŁAS (OCENA DZIENNA) LGeq,Te  równowa ny poziom ciśnienia akustycznego
skorygowany charakterystyką cząstotliwo-
WartoS
ć
ściową G, w czasie ekspozycji Te (je eli czas
[dB]
ekspozycji Te jest równy 8h, to LGeq,Te = LGeq, 8h)
Te  czas ekspozycji w ciągu dnia pracy, w s
Poziom ekspozycji na hałas  LEX,8h 94,4
To  czas odniesienia = 8h = 480 min = 28 800 s.
Maksymalny poziom dx
więku A  LAmax 109,6
Wyznaczono równie równowa ny
Szczytowy poziom dx
więku C  LCpeak 122,4
poziom ciśnienia akustycznego skorygo-
Równoważny poziom ciS
nienia akustycznego skorygowany charakterystyką 100,6 wany charakterystyką cząstotliwościową
częstotliwoS
ciową G  LGeq,8h
G odniesiony do tygodnia pracy, LGeq,w,
Szczytowy nieskorygowany poziom ciS
nienia akustycznego  LLINpeak 122,4
w dB (tab. 3.), wg wzoru [2]:
8
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2002
Tabela 3
WYNIKI OCENY NARAŻENIA NA HAŁAS NA BADANYM STANOWISKU PRACY (OCENA ROCZNA), (k  krotnoS
ć wartoS
ci NDN)
k
LEX,w LEX,y k(LEX,y) LAmax,y k(LAmax,y) LCpeak,y k(LCpeak,y) LGeq,w LGeq,y k(LGeq, ) LLIN,peak, y k(LLIN wypad-
Liczba
Stanowisko Przypadki
y
[dB] [dB] [dB] [dB] [dB] [dB] [dB] )
tygodni
peak,y
kowa
Monter 2 bloki
16 94,4 91,9 4,91 109,6 0,54 122,4 0,23 100,6 97,6 0,36 12.2.2 0,08 4,91
remontów
kotłów 1 blok
22 90,8 95,6
(brygada
remontów
0 bloków
4 90,0 93,6
młynów)
wolne
10
Tabela
�ł1 n łł
0,1�"(LGeq,8h )i śł WYNIKI OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO ZWIĄZANEGO Z NARAŻENIEM NA HAŁAS 4
LGeq,w = 10lg
�ł
"10
(7)
�ł5 i=1 śł Lp. Stanowisko KrotnoS
ć, k Ryzyko
�ł �ł
gdzie:
1. Monter kotłów (brygada remontów młynów)
4,91 k > 1 duże
i  kolejny dzień roboczy w rozwa anym tygodniu
n  liczba dni roboczych w rozwa anym tygodniu
(mo e być ró na od 5)
LGeq,8h  jak we wzorze (6).
Jako wartości dopuszczalne hałasu in- ograniczenia hałasu [5], a tym samym do
Nastąpnie, analogicznie jak dla hałasu
fradz
wiąkowego przyjąto wartości NDN ograniczenia ryzyka zawodowego.
słyszalnego, wyznaczono równowa ny
określone w rozporządzeniu MPiPS [6],
poziom ciśnienia akustycznego skorygo-
tj.:
wany charakterystyką cząstotliwościową
PIŚMIENNICTWO
 równowa ny poziom ciśnienia aku-
G odniesiony do roku pracy LGeq,y, w dB
stycznego skorygowany charakterystyką
[1] Augustyńska D. Ocena ryzyka zawodowego
(tab. 3.), wg wzoru:
wynikającego z narażenia na hałas w S
wietle
cząstotliwościową G odniesiony do 8-
przepisów europejskich i krajowych. Bezpieczeń-
n
�ł łł
0,1�"(LGeq,w )i śł godzinnego dnia pracy/tygodnia pracy,
stwo Pracy 9/2002
1
LGeq,8h (LGeq,w ) = 102 dB
LGeq,y = 10lg
�ł
"10
(8)
48
[2] Hałas infradx
więkowy. Procedura pomiaro-
�ł śł  szczytowy nieskorygowany poziom
�ł i=1 �ł
wa. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pra-
ciśnienia akustycznego LLIN peak = 145 dB
gdzie:
cy, R.17, nr 2(28), 2001, s. 47-53
LGeq,w  jak we wzorze (7) Wyniki oceny ryzyka zawodowego
i  kolejny tydzień roboczy w rozwa anym roku
[3] Ocena ryzyka zawodowego. T. 1: Podstawy
związanego z nara eniem na hałas sły-
m  liczba tygodni roboczych w roku, w którym wy-
metodyczne. W. M. Zawieska (red.). CIOP, War-
szalny i hałas infradz
wiąkowy z uwzgląd-
stąpuje nara enie na hałas (w omawianym przy-
szawa 2001
padku m = 42). nieniem krotności (k) wartości NDN
[4] The Noise Manual, Fifth Edition, W: E.H.
Oceną ryzyka zawodowego związane- przedstawiono w tabeli 4.
Berger, L.H. Royster, J.D. Royster, D.P. Driscoll,
go z nara eniem na hałas przeprowadzo-
M. Layne, AIHA (American Industrial Hygiene
no według ogólnie przyjątych zasad [1,
*
Association) PRESS, 2000
* *
3, 8]:
[5] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Jak wynika z przeprowadzonych ba- Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
P < 0,5 Pdop  ryzyko małe
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
dań, nawet po uwzglądnieniu dodatkowej
0,5 Pdop d" P d" Pdop  ryzyko średnie
pracy. DzU nr 119, poz. 844
ilości dni wolnych od pracy i zró nico-
P > Pdop  ryzyko du e,
wanego charakteru pracy (praca w warsz- [6] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie
tacie i w remontowanym obiekcie przy
gdzie:
najwy szych dopuszczalnych stą eń i natą eń
ró nych re imach pracy), ryzyko zawo-
P  wartość wielkości charakteryzującej nara enie
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowi-
Pdop  dopuszczalna wartość wielkości charakteryzu- dowe związane z nara eniem na hałas na
sku pracy. DzU nr 79, poz. 513, 2001, nr 4, poz.
jącej nara enie.
badanym niestacjonarnym stanowisku
36
Przyjąto jako wartości dopuszczalne
pracy montera kotłów (brygada remon-
[7] PN-N-01307:1994 Hałas. Dopuszczalne war-
hałasu słyszalnego wartości NDN (naj-
tów młynów) jest du e.
toS
ci hałasu w S
rodowisku pracy. Wymagania
wy szego dopuszczalnego natą enia) ha-
Na oceną ryzyka zawodowego wpły- dotyczące wykonywania pomiarów
łasu określone w rozporządzeniu MPiPS
wa głównie hałas słyszalny; hałas infra-
[8] PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bez-
[6], tj.:
dz
wiąkowy na badanych stanowiskach
pieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne
 poziom ekspozycji na hałas odnie-
pracy nie przekracza wartości dopuszczal- do oceny ryzyka zawodowego
siony do 8-godzinnego dnia pracy lub ty-
nych.
[9] PN-ISO 1999:2000 Wyznaczanie ekspozycji
godnia pracy,  LEX,8h (LEX,w) = 85 dB
W miejscach pracy, gdzie zarejestro-
zawodowej na hałas i szacowanie uszkodzenia
 maksymalny poziom dz
wiąku A,
wany poziom hałasu rzutuje na przekro- słuchu wywołanego hałasem
LAmax = 115 dB
czenie wartości dopuszczalnych, nale y
[10] ISO 9612:1997 Acoustics  Guidelines for
 szczytowy poziom dz
wiąku C,
przedsiąwziąć środki zarówno organiza-
the measurement and assessment of exposure to
LCpeak = 135 dB
cyjne jak i techniczne zmierzające do noise in a working environment
9