v
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Radosław Krzy\
anowski
Wykonywanie monta\
u i demonta\
u elementów i zespołów
blacharskich 721[01].Z1.07
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
0
Recenzenci:
mgr in\
. Bartłomiej Marcinkiewicz
mgr in\
. Sylwester Wesołowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Radosław Krzy\
anowski
Konsultacja:
mgr in\
. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].Z1.07
Wykonywanie monta\
u i demonta\
u elementów i zespołów blacharskich, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu blacharz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Monta\
elementów i podzespołów blacharskich 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Naprawa elementów i podzespołów wykonanych z blachy 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.2.4. Sprawdzian postępów 12
4.3. Powłoki ochronne i dekoracyjne 13
4.3.1. Materiał nauczania 13
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.3.3. Ćwiczenia 15
4.3.4. Sprawdzian postępów 17
4.4. Prace monta\
owe, demonta\
owe, naprawcze i regulacyjne maszyn oraz 18
urządzeń
4.4.1. Materiał nauczania 18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.4.3. Ćwiczenia 19
4.4.4. Sprawdzian postępów 20
4.5. Kontrola jakości i prawidłowości wykonanych robót monta\
owych 21
4.5.1. Materiał nauczania 21
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.5.3. Ćwiczenia 22
4.5.4. Sprawdzian postępów 23
4.6. Dokumentacja technologiczna. Kalkulacja usług blacharskich monta\
owych 24
i demonta\
owych
4.6.1. Materiał nauczania 24
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.6.3. Ćwiczenia 25
4.6.4. Sprawdzian postępów 26
4.7. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciw po\
arowej 27
i ochrony środowiska
4.7.1. Materiał nauczania 27
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.7.3. Ćwiczenia 28
4.7.4. Sprawdzian postępów 29
5. Sprawdzian osiągnięć 30
6. Literatura 35
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o montowaniu, demontowaniu
wyrobów i zespołów blacharskich oraz w wykonywaniu innych prac blacharskich.
W poradniku zamieszczono:
- Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
- Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
- Materiał nauczania (rozdział 4), który umo\
liwia samodzielne przygotowanie siÄ™
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on równie\
ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Przed
ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania.
Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, \
e opanowałeś
materiał albo nie.
- Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została tak\
e kartÄ™ odpowiedzi.
- Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umo\
liwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Wykonywanie monta\
u i demonta\
u elementów i zespołów
blacharskich, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 721[01].Z1
 Technologia robót blacharskich i jest oznaczona na zamieszczonym schemacie na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\
arowych, wynikajÄ…cych z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
721[01].Z1
Technologia robót blacharskich
721[01].Z1.01
Posługiwanie się podstawowymi
pojęciami z zakresu blacharstwa
721[01].Z1.02
Wykonywanie elementów i przedmiotów
z blachy z zastosowaniem narzędzi ręcznych
721[01].Z1.03 721[01].Z1.04 721[01].Z1.05
Wykonywanie elementów Wykonywanie elementów Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy i przedmiotów z blachy przedmiotów z blachy metodami
i
z zastosowaniem maszyn z zastosowaniem operacji obróbki plastycznej i cieplnej
i urządzeń mechanicznej obróbki skrawaniem
721[01].Z1.06 721[01].Z1.08
Wykonywanie nierozłącznych połączeń blach Wykonywanie konserwacji i naprawy
elementów i konstrukcji z blachy
721[01].Z1.07
Schemat układu jednostek modułowych.
Wykonywanie monta\
u i demonta\
u
elementów i zespołów blacharskich
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać podstawowe materiały,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa,
- dobierać materiały narzędzia i sprzęt do pracy,
- stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- trasować elementy według dokumentacji,
- posługiwać się ręcznymi narzędziami blacharskimi,
- wykonywać przedmioty z blach z zastosowaniem maszyn,
- wykonywać elementy metodami obróbki plastycznej i cieplnej,
- wykonywać połączenia rozłączne elementów,
- wykonywać połączenia nierozłączne elementów,
- wykonywać elementy z blachy z zastosowaniem mechanicznej obróbki skrawaniem,
- dobierać i zastosować odzie\
ochronną oraz środki ochrony osobistej, w zale\
ności
od prowadzonych prac blacharskich,
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidywać i zapobiegać
zagro\
eniom,
- oceniać własne mo\
liwości w działaniach indywidualnych i zespołowych,
- stosować zasady współpracy w grupie,
- uczestniczyć w dyskusji, prezentacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 scharakteryzować proces monta\
u i demonta\
u,
 scharakteryzować operacje monta\
owe,
 zaplanować procesy monta\
u i demonta\
u blach,
 dobrać metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały pomocnicze do
prac monta\
owych i demonta\
owych,
 dobrać narzędzia ręczne i mechaniczne, przyrządy pomiarowe, maszyny i urządzenia
do wykonywanych prac monta\
owych i demonta\
owych,
 przygotować materiały do prac monta\
owych i demonta\
owych,
 scharakteryzować techniki obróbki blach przewidzianych do monta\
u,
 wykonać prace monta\
owe i demonta\
owe narzędziami ręcznymi, mechanicznymi oraz
elektronarzędziami,
 dokonać monta\
u i demonta\
u elementów oraz podzespołów wykonanych z blachy,
 posłu\
yć się urządzeniami do łączenia blach,
 zastosować ró\
ne techniki Å‚Ä…czenia montowanych blach,
 nało\
yć powłoki ochronne i dekoracyjne po wykonaniu prac monta\
owych, zgodnie
z dokumentacjÄ…
 skontrolować jakość wykonanych prac blacharskich monta\
owych oraz demonta\
owych,
 ocenić jakość wykonanych prac monta\
owych,
 sporządzić kalkulacje wykonania blacharskich usług monta\
owych i demonta\
owych,
 skorzystać z dokumentacji technicznej monta\
u,
 posłu\
yć się normami, dokumentacją konstrukcyjną i technologiczną,
 skorzystać z katalogów, poradników,
 dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywania prac monta\
owych
i demonta\
owych,
 zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej
i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy,
 zabezpieczyć przed korozją połączenia blach po ich monta\
u.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Monta\
elementów i podzespołów blacharskich
4.1.1. Materiał nauczania
Po wykonaniu elementów blacharskich zgodnie z projektem, nale\
y sprawdzić czy
wszystkie ze sobÄ… pasujÄ…. Je\
eli wykonane elementy pasujÄ… mo\
na przystąpić do monta\
u.
Proces monta\
u podobnie jak i etap wykonania elementów opisany jest w dokumentacji.
W dokumentacji technologicznej zamieszczone sÄ… informacje potrzebne do poprawnego
wykonania monta\
u takie jak:
- rodzaj zastosowanego połączenia do zamocowania elementu,
- kolejność wykonywania monta\
u ró\
nego rodzaju połączeń prowadzących do
zmontowania poszczególnych elementów w zaprojektowaną całość.
Połączenia elementów i podzespołów w zale\
ności od potrzeb eksploatacyjnych mogą
być wykonywane jako ruchome lub nieruchome.
Połączenia nieruchome wykonywane są jako:
- rozłączne,
- nierozłączne.
Połączenia tego typu stosowane są wszędzie tam, gdzie wymagane jest sztywne
połączenie miedzy sobą elementów.
Połączenia nieruchome rozłączne to takie, które mo\
na rozłączyć bez uszkodzenia
zespołu blacharskiego lub elementu. Przykładem połączenia nieruchomego rozłącznego jest
połączenie gwintowe.
Połączenia gwintowe mo\
na wykonać za pomocą:
- śruby i nakrętki  rysunek 1 a),
- śruby  rysunek 1 b),
- wkręta  rysunek 1 c).
Rys. 1. Rodzaje połączeń gwintowych [2, s. 314]
Połączenie nieruchome nierozłączne to takie, które w czasie demonta\
u spowoduje
uszkodzenie rozłączanych elementów. Połączenia nierozłączne mo\
na wykonywać jako:
- spawane,
- zgrzewane,
- lutowane,
- nitowane,
- klejone.
Połączenia ruchome stosuje się wszędzie tam, gdzie w trakcie eksploatacji wymagana jest
mo\
liwość przemieszczania jednego elementu względem drugiego np. pokrywy silników.
Połączenia ruchome realizowane są za pomocą zawiasów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim dokumencie mo\
na odszukać informację dotyczącą stosowanego połączenia
oraz kolejności monta\
u?
2. Jakie rozró\
niamy połączenia w zale\
ności od potrzeb eksploatacyjnych?
3. Jakie rozró\
niamy połączenia nieruchome?
4. Gdzie stosowane są połączenie nieruchome?
5. Wymień połączenia nieruchome nierozłączne?
6. Gdzie stosowane są połączenia ruchome?
7. Jakich elementów u\
ywa się do wykonywania połączeń ruchomych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj połączenie nitowane dwóch płaskich blach, które poka\
e Ci nauczyciel. Blachy
połącz zgodnie z załączonym rys., przy pomocy nitów zrywalnych. Po zakończeniu ćwiczenia
sporzÄ…dz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) zgromadzić potrzebne narzędzia,
4) zgromadzić potrzebne materiały,
5) wytrasować poło\
enie otworów,
6) zapunktować otwory,
7) wywiercić otwory,
8) znitować elementy,
9) sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
11) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
12) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem zgodności z rysunkiem
i trwałości,.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- blachy płaskie gr. 1mm,
- nity zrywalne,
- punktak,
- rysik,
- młotek ślusarski,
- wiertarka,
- komplet wierteł do metalu,
- nitownica,
- notatnik,
- rysunek połączenia,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca monta\
u nitowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Ćwiczenie 2
Na podstawie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej dobierz materiały i narzędzia
a następnie zamontuj osłonę na wskazanej przez nauczyciela spawarce. Po zakończeniu
ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) zgromadzić potrzebne narzędzia,
4) zgromadzić potrzebne materiały,
5) spasować osłony,
6) zamontować osłony zgodnie z dokumentacją techniczno ruchową,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości monta\
u
osłony.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- dokumentacja Techniczno-Ruchowa,
- osłony blaszane,
- spawarka,
- materiały dostępne w pracowni szkolnej,
- narzędzia dostępne w pracowni szkolnej,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca monta\
u osłon.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) korzystać z dokumentacji technicznej?
1
1

2) wykonywać monta\
elementów i podzespołów blacharskich za
pomocą połączeń rozłącznych?
1
1

3) wykonywać monta\
elementów i podzespołów blacharskich za
pomocą połączeń nierozłącznych?
1
1

4) omówić, gdzie podczas monta\
u elementów i podzespołów
blacharskich nale\
y stosować połączenia ruchome?
1
1

5) omówić, gdzie podczas monta\
u elementów i podzespołów
blacharskich nale\
y stosować połączenia nieruchome?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Naprawa wyrobów i elementów wykonanych z blachy
4.2.1. Materiał nauczania
Przez naprawę wyrobów i elementów blaszanych nale\
y rozumieć przywrócenie tym
elementom właściwości u\
ytkowych po ich uszkodzeniu. Wyroby w trakcie eksploatacji
ulegają uszkodzeniom, które mogą uniemo\
liwiać dalsze u\
ytkowanie lub pogorszyć
właściwości estetyczne. Ten sam rodzaj uszkodzenia dla jednego wyrobu mo\
e
uniemo\
liwiać dalszą jego eksploatację, a dla innego pogorszy tylko właściwości estetyczne
np. przebicie beczki uniemo\
liwi jej dalszÄ… eksploatacje, ale przebicie obudowy pogorszy
tylko właściwości estetyczne.
W zale\
ności od rodzaju uszkodzenia oraz typu elementu, nale\
y dobrać właściwy
sposób naprawy. Najtrudniejsze do wykonania są naprawy elementów zamkniętych takich
jak: beczki, zbiorniki na paliwo itp.
Podczas napraw zbiorników oraz beczek po substancjach palnych, nale\
y pamiętać
o dokładnym wymyciu wnętrza zbiornika po to, aby pozbyć się oparów. Operację tą
wykonuje się w następujący sposób: zbiornik wło\
yć do wanny z gorÄ…cÄ… wodÄ… (70 90°C) na
okres 24 godzin, następnie wysuszyć ciepłym sprę\
onym powietrzem.
Aby wykonać naprawę nale\
y najpierw zdemontować element uszkodzony. Kolejną
czynnością będzie oczyszczenie z ognisk rdzy. Oczyszczenie z rdzy mo\
e odbywać się
ręcznie lub mechanicznie. Usuwanie rdzy występującej na du\
ej powierzchni, nale\
y
wykonać sposobami chemicznymi lub mechanicznie, przez piaskowanie. Po usunięciu korozji
mo\
na przystąpić do naprawy uszkodzeń.
W celu znalezienia niewidocznych nieszczelności, w zbiornikach nale\
y napełnić
je sprÄ™\
onym powietrzem i zanurzyć w wannie z wodą. Wydostające się ze zbiornika
pęcherze wska\
ą dokładną lokalizację uszkodzenia. Płytkie wgniecenia naprawia się przy
pomocy ręcznych narzędzi blacharskich. Głębokie zaś w miejscach niedostępnych dla
narzędzi blacharskich mo\
na wyprostować przylutowując śrubę łbem w miejscu
największego zagłębienia. Następnie nakręca się nakrętkę i ciągnąc za nakrętkę wyciąga się
wgniecenie. Odlutowanie śrub kończy operację prostowania.
Pęknięcia powierzchni zbiorników i szwów najlepiej jest naprawiać przy pomocy
spawania gazowego. Pęknięcia zbiorników, które mieszczą się w granicach 8 50 mm, spawa
się bez nakładek wzmacniających, jednak takie uszkodzenie nale\
y przygotować przed
operacją spawania. Wyprostować krawędzie pęknięcia, wywiercić otwory przy końcach
pęknięcia o średnicy 2 3 mm. Wiercenie otworów ma na celu zmniejszenie naprę\
eń
powstajÄ…cych w czasie spawania a tak\
e zapobiegnięcie dalszemu pękaniu zbiornika
w miejscu uszkodzenia.
Pęknięcia o długości powy\
ej 50 mm wymagają zastosowania nakładek.
Naprawiając miejsca przebić (otwory), których średnica jest większa ni\
12 mm, nale\
y
stosować łaty. A
atÄ™ nale\
y wykonać tak, aby była większa od naprawianego otworu,
maksymalnie o 15 mm.
Naprawa uszkodzonych: beczek, puszek, itp. mo\
e te\
odbywać się przez: wstawianie
nowych den, dopasowywanie wieczek wciskanych, spawanie lub wymianę obręczy beczek.
Naprawa uszkodzonych pokryw oraz innych elementów otwartych, sprowadzać się
będzie do operacji: prostowania, klepania, wybijania wgnieceń itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak mo\
na zdefiniować naprawę wyrobów z blachy?
2. Które wyroby sprawiają największe trudności podczas naprawy?
3. Jaką czynność nale\
y wykonać przed przystąpieniem do naprawy zbiorników, w których
przechowywano substancje Å‚atwopalne?
4. W jaki sposób dokonuje się lokalizacji niewidocznych nieszczelności zbiorników?
5. W jaki sposób naprawia się większe wgniecenia zbiorników w miejscach trudno
dostępnych dla narzędzi?
6. W jaki sposób dokonuje się napraw pękniętych zbiorników?
7. W jaki sposób dokonuje się napraw przebitych zbiorników?
8. Przy pomocy, jakich operacji dokonuje się napraw elementów otwartych typu pokrywy?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz sposób naprawy oraz potrzebne narzędzia niezbędne do przywrócenia
właściwości u\
ytkowych wskazanego przez nauczyciela zbiornika. Po zakończeniu ćwiczenia
sporzÄ…dz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) dokonać oględzin zbiornika,
4) określić sposób naprawy,
5) dobrać narzędzia,
6) sporządzić w notatniku notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
9) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowość
zaproponowanych rozwiązań.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- uszkodzony zbiornik,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca napraw zbiorników.
Ćwiczenie 2
Dokonaj operacji prostowania wskazanego przez nauczyciela elementu uszkodzonej
obudowy. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zgromadzić potrzebne narzędzia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4) zgromadzić potrzebne materiały,
5) wykonać prostowanie,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
9) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem jakości przeprowadzonej
naprawy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- uszkodzona obudowa,
- klepadła,
- kowadełko,
- młotki blacharskie,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca naprawy wyrobów i elementów wykonanych z blachy.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować rodzaj uszkodzenia wyrobów z blachy?
1
1

2) dobrać sposób naprawy do rodzaju uszkodzenia?
1
1

3) przygotować wyroby do przeprowadzenia naprawy?
1
1

4) omówić, jaki sposób nale\
y przygotować do naprawy zbiorniki,
w których przechowywano substancje łatwopalne?
1
1

5) wykonać naprawę wgniecionych wyrobów z blachy?
1
1

6) wykonać naprawę przebitych wyrobów z blachy?
1
1

7) wykonać naprawę pękniętych wyrobów z blachy?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.3. Powłoki ochronne i dekoracyjne
4.3.1. Materiał nauczania
Powłoki ochronne nakładane mo\
na podzielić na:
 powłoki powstałe w trakcie zmian strukturalnych lub chemicznych elementów
metalowych,
 powłoki metaliczne wykonane z metali odpornych na korozję,
 powłoki niemetaliczne.
Przed nało\
eniem powłok ochronnych nale\
y dokładnie oczyścić podło\
e z rdzy, tłuszczy
oraz innych zanieczyszczeń. Operacja oczyszczenia ma na celu zapewnienie właściwej
przyczepności powłoki do metalu oraz zabezpieczenie elementu przed dalszym rozwojem
rdzy. Oczyszczanie powierzchni metalowych przed nało\
eniem powłok mo\
na wykonać
w sposób mechaniczny lub chemiczny.
Metody mechaniczne
Najwa\
niejsze metody mechanicznego oczyszczania to: skrobanie, szczotkowanie ręczne
lub szczotkami drucianymi osadzonymi na wiertarkach, czyszczenie papierem ściernym,
szlifowanie. MetodÄ… mechanicznÄ… jest tak\
e czyszczenie strumieniowo-ścierne zwane
najczęściej piaskowaniem lub śrutowaniem. W tej metodzie materiał ścierny w postaci piasku
kwarcowego lub śrutu, wyrzucany jest z dyszy aparatu z du\
ą prędkością pod ciśnieniem
sprÄ™\
onego powietrza.
Metoda chemiczna
Polega na wykonaniu dwóch procesów: odtłuszczenia i wytrawienia. Odtłuszczenie
przeprowadzane jest przed wytrawianiem, poniewa\
pozostawienie tłustych nalotów
na powierzchni metalu spowoduje niedopuszczenie kwasu trawiÄ…cego do powierzchni.
Najczęściej u\
ywane rozpuszczalniki to: benzyna, trójchloroetylen, czterochlorek węgla.
Wytrawianie ma na celu usunięcie z powierzchni metalowych: rdzy, tlenków oraz
wodorotlenków metali nie\
elaznych. Stal wytrawia się najczęściej w 8 10% roztworze kwasu
siarkowego o temperaturze 65 70°C. Zamiast roztworu kwasu siarkowego mo\
na zastosować
10 15% roztwór kwasu solnego. Do trawienia u\
ywa siÄ™ tak\
e roztworów kwasu
fosforowego. Po trawieniu niezbędne jest płukanie wodą, najlepiej, gdy jest stosowana do
tego celu gorąca woda. Powierzchnie, które będą pokrywane powłokami malarskimi po
płukaniu poddaje się pasywacji. Operacje pasywacji wykonuje się, aby nie dopuścić do
powstania korozji nalotowej w trakcie suszenia. Pasywacje wykonuje się w rozcieńczonych
roztworach kwasu fosforowego i chromowego.
Powłoki uzyskane przez zmiany strukturalne lub chemiczne metali
Powłoka uzyskana przez chemiczną zmianę powierzchni to powłoka fosforanowa.
Wykonuje się ją zanurzając element w wodnym roztworze fosforanów cynku i magnezu.
Powłoki ochronne metaliczne
Powłoka wykonywana w drodze zanurzenia w ciekłych metalach lub metalizacji
natryskowej. Przez zanurzenie w ciekłym metalu wytwarza się na powierzchni, powłoka
metalowa trwale związana z podło\
em. W ten sposób wykonuje się: cynowanie, cynkowanie
i ołowiowanie. Metalizacja natryskowa polega na stopieniu metalu powłokowego
i natryskiwaniu stopionego metalu przy pomocy sprÄ™\
onego powietrza na zabezpieczany
element. Proces stopienia metalu powłokowego odbywa się w pistolecie, do którego
podawany jest metal w postaci drutu. Do pistoletu podłączone są tak\
e przewody z tlenem
i acetylenem oraz sprÄ™\
one powietrze. Acetylen i tlen słu\
Ä… do doprowadzenia metalu do
płynnej postaci, a sprę\
one powietrze słu\
y do wykonania natrysku. MetodÄ… metalizacji
natryskowej mo\
na pokrywać elementy stalowe następującymi metalami: miedzią,
aluminium, cynkiem, ołowiem, stopami, niklu z miedzią, cyną oraz niklem. Powierzchnia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
drutów stosowanych do metalizacji powinna być czysta. Na rysunku 2 przedstawiono pistolet
do metalizacji natryskowej.
Rys. 2. Pistolet do metalizacji natryskowej: 1  palnik, 2  drut, 3  krÄ…\
ek posuwajÄ…cy drut, 4  turbinka
napędzająca krą\
ek, 5  zawór regulujący, 6  przewody doprowadzające do palnika tlen, acetylen
i powietrze. [5, s. 378]
Powłoki niemetaliczne są to powłoki malarsko-lakiernicze. Nakładane są najczęściej
technikami malowania ręcznego lub natryskowego. Powłoki malarskie wykonywane są z kilku
warstw. Na oczyszczoną powierzchnię nakłada się warstwę farby podkładowej, ma ona za
zadanie zabezpieczenie elementu przed korozją. Farby podkładowe zawierają składniki
oddziaływujące chemicznie i elektrochemicznie na metal. Następnie po wyschnięciu warstwy
podkładowej nakłada się dwukrotnie farbę nawierzchniową. Warstwa nawierzchniowa chroni
warstwę podkładową przed działaniem czynników zewnętrznych, a tak\
e nadaje właściwości
estetyczne. Niedopuszczalne jest malowanie elementów metalowych na zewnątrz w czasie
opadów deszczu. Do malowania elementów metalowych najczęściej stosowane są farby olejne.
W trakcie malowania nale\
y zwrócić uwagę na to, by nakładać powłoki o równej grubości.
Nało\
enie zbyt grubej warstwy farby spowoduje powstanie zacieków. Pistolet do malowania
natryskowego posiada zbiornik na farbę, oraz podłączenie pod wą\
ze sprÄ™\
onym powietrzem.
Dysza pistoletu powinna być oddalona od malowanego elementu około 25 cm i ustawiona cały
czas prostopadle do elementów malowanych. Zmiana kąta ustawienia dyszy względem
malowanego elementu, spowoduje wykonanie powłoki o zmiennej grubości.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak dzielimy powłoki ochronne?
2. Jaki nale\
y przygotować powierzchnię zabezpieczanego elementu przed nało\
eniem
powłoki ochronnej?
3. Jakimi sposobami mo\
na oczyścić powierzchnię przed nało\
eniem powłok ochronnych?
4. W jaki sposób wykonuje się oczyszczenie powierzchni sposobem mechanicznym?
5. W jaki sposób wykonuje się oczyszczenie powierzchni sposobem chemicznym?
6. W jakim celu i jakimi metodami dokonuje siÄ™ operacji pasywacji?
7. Jakimi metodami dokonuje się nało\
enia powłok ochronnych drogą metalizacji?
8. Jak wykonywana jest metalizacja natryskowa?
9. Jak wykonywane są powłoki malarsko-lakiernicze?
10. Jakimi metodami mo\
na wykonywać powłoki malarsko-lakiernicze?
11. Jak prawidłowo nale\
y wykonywać powłoki malarsko-lakiernicze metodą natryskową?
12. Jakie narzędzie słu\
y do wykonywania powłoki malarsko-lakierniczej metoda
natryskowÄ…?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji projektowej określ, jaki rodzaj powłoki nale\
y wykonać
po operacji monta\
u. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w notatniku,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z dokumentacją projektową,
5) określić rodzaj powłoki,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
9) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości określenia
rodzaju powłok.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 dokumentacja projektowa dotycząca zabezpieczenia elementów powłokami,
 zeszyt przedmiotowy,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca powłok ochronnych i dekoracyjnych.
Ćwiczenie 2
Wykonaj pokrycie wskazanej blachy powłoką dekoracyjną technika malowania ręcznego.
Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować materiały,
5) przygotować narzędzia,
6) przygotować powierzchnię blachy do naniesienia powłoki,
7) nanieść warstwę podkładową,
8) nanieść warstwy dekoracyjne,
9) oczyścić narzędzia,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
12) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
13) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem jakości i prawidłowości
wykonania powłoki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa,
 rozpuszczalnik do farb chlorokauczukowych,
 farba podkładowa typu unikor,
 farba chlorokauczukowa,
 szmaty z włókna naturalnego,
 szczotka druciana,
 płótno ścierne 100,
 pędzel płaski,
 naczynie do wymycia pędzla,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca powłok ochronnych i dekoracyjnych nanoszonych
ręcznie.
Ćwiczenie 3
Wykonaj pokrycie wskazanej blachy powłoką dekoracyjną, techniką malowania
natryskowego. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować materiały,
5) przygotować narzędzia,
6) przygotować powierzchnię blachy do naniesienia powłoki,
7) przygotować agregat oraz pistolet do natrysku,
8) nanieść warstwę podkładową,
9) nanieść warstwy dekoracyjne,
10) oczyścić narzędzia,
11) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
12) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
13) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
14) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem jakości i prawidłowości
wykonania powłoki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 blacha stalowa,
 rozpuszczalnik do farb chlorokauczukowych,
 farba podkładowa typu unikor,
 farba chlorokauczukowa,
 szmaty z włókna naturalnego,
 szczotka druciana,
 płótno ścierne 100,
 pistolet do natrysku,
 agregat,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca powłok wykonywanych metodą natryskową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału rodzaju powłok ochronnych i dekoracyjnych?
1
1

2) omówić sposób przygotowania blach przed nało\
eniem powłok?
1
1

3) scharakteryzować powłoki ochronne?
1
1

4) scharakteryzować powłoki dekoracyjne?
1
1

5) omówić techniki nanoszenia powłok ochronnych i dekoracyjnych?
1
1

6) przygotować powierzchnie do nało\
enia powłok ochronnych
i dekoracyjnych?
1
1

7) nakładać powłoki ochronne?
1
1

8) nakładać powłoki dekoracyjne?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.4. Prace monta\
owe, demonta\
owe, naprawcze i regulacyjne
maszyn oraz urządzeń
4.4.1. Materiał nauczania
Do wykonywania prac blacharskich niezbędne są specjalistyczne maszyny i urządzenia.
Aby zapewnić ich właściwe funkcjonowanie oraz mo\
liwie długi okres bezawaryjnej
eksploatacji nale\
y dokonywać regularnych konserwacji i przeglądów.
Ka\
dy producent dołącza do maszyny instrukcję nazywaną Dokumentacją Techniczno
Ruchową w skrócie DTR. W Dokumentacji Techniczno Ruchowej podane są wszystkie
warunki u\
ytkowania maszyny. Dokumentacja Techniczno Ruchowa oprócz części opisowej
zawiera tak\
e rysunek zło\
eniowy.
Wszystkie maszyny i urzÄ…dzenia nale\
y odpowiednio konserwować, pozwoli
to na właściwe funkcjonowanie oraz maksymalne wydłu\
enie \
ywotności maszyny. Prace
konserwacyjne mo\
na podzielić na:
 obsługę codzienną w skład której wchodzi: czyszczenie maszyny, smarowanie
elementów ruchomych itp.,
 przeglądy okresowe wykonywane zgodnie z instrukcją obsługi (DTR),
 naprawy doraz
ne polegające na usuwaniu luzów części ruchomych i likwidacji drobnych
uszkodzeń,
 wymiana wyeksploatowanych części maszyn,
 remonty generalne wykonywane najrzadziej, tylko jeden lub dwa razy w ciągu całego
okresu eksploatacji urzÄ…dzenia.
Maszyny blacharskie nale\
y ustawiać zawsze na twardym i równym podło\
u.
Po ustawieniu maszyny we właściwym miejscu, nale\
y sprawdzić i ewentualnie skorygować
wypoziomowanie oraz stabilność urządzenia.
Najszybciej w maszynach blacharskich zu\
ywają się elementy, które mają bezpośredni
kontakt z blachą, czyli na przykład: w przypadku narzędzi do cięcia, są to ostrza lub
w przypadku krawędziarek, listwy gnące.
Wyeksploatowane części maszyn typu: listwy krawędziarek czy no\
e maszyn do cięcia,
zazwyczaj nadajÄ… siÄ™ do regeneracji (ostrzenia, szlifowanie).
W trakcie demonta\
u elementów mocowanych w kilku punktach, nale\
y najpierw
poluzować wszystkie śruby łączące, dopiero wtedy odkręcić śruby całkowicie. W przypadku,
gdy śruby się zapiekły i stawiają du\
y opór podczas odkręcania, nale\
y u\
yć preparatów
penetrujÄ…cych. Do prac demonta\
owych niezbędne są przynajmniej dwie osoby, jedna do
przytrzymania demontowanego elementu, druga do odkręcenia śrub. Podczas transportu
listew i no\
y maszyn tnÄ…cych, nale\
y uwa\
ać, aby nie uszkodzić tych elementów. No\
e oraz
listwy wykonane są z twardych stopów stalowych, które są wra\
liwe na uderzenia.
Monta\
elementów skręcanych więcej ni\
jedną śrubą, nale\
y wykonywać w następujący
sposób:
 wkręcać śruby tak aby nie wyczuwać oporu (śruby 1 5 na schemacie wkręcania śrub)
rys. 3,
 dokręcać do delikatnego oporu śruby skrajne i środkowe (śruby 1, 5 i śruba 3
na schemacie wkręcania śrub),
 dokręcać do delikatnego oporu pozostałe śruby ale na przemian jedną z prawej jedną
z lewej (śruby 2, 4 na schemacie wkręcania śrub),
 dokręcać śruby do wyraz
nego oporu według tego samego schematu jak w dokręcaniu
do delikatnego oporu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
 1 2 3 4 5
Rys. 3. Schemat wkręcania śrub [opracowanie własne]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza skrót DTR?
2. Co to jest DTR?
3. Co zawiera DTR?
4. Które elementy maszyn najszybciej się zu\
ywajÄ…?
5. Jak dzielimy prace konserwacyjne?
6. W jakim celu przeprowadza siÄ™ prace konserwacyjne?
7. W jaki sposób demontujemy elementy przykręcone więcej ni\
jedną śruba?
8. W jaki sposób montujemy no\
e maszyn tnących mocowane więcej ni\
jedną śrubą?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
We wskazanej przez nauczyciela krawędziarce dokonaj wymiany listew z belek gnących.
Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) sprawdzić czy jesteś odpowiednio przygotowany pod względem bezpieczeństwa i higieny
pracy,
4) skompletować narzędzia,
5) dobrać potrzebne materiały,
6) odkręcić listwy,
7) przykręcić listwy,
8) sprawdzić prawidłowość monta\
u,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
11) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
12) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości wymiany
listew gnÄ…cych.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- krawędziarka,
- listwy gnÄ…ce,
- zestaw kluczy płaskich,
- zestaw kluczy nasadowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
- przybory do pisania,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca prac naprawczych i regulacyjnych maszyn.
Ćwiczenie 2
Na podstawie DTR dokonaj przeglądu krawędziarki i dokonaj niezbędnych napraw.
Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przeczytać DTR
4) dokonać przeglądu krawędziarki,
5) ustalić zakres napraw,
6) skompletować narzędzia,
7) dobrać potrzebne materiały,
8) dokonać napraw,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
11) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
12) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości
przeprowadzonych napraw.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- krawędziarka,
- DTR,
- preparat penetrujący do zapieczonych śrub,
- zestaw kluczy płaskich,
- zestaw kluczy nasadowych,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca prac naprawczych i regulacyjnych maszyn.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić co zawiera Dokumentacja Techniczno Ruchowa?
1
1

2) posługiwać się DTR podczas napraw i przeglądów?
1
1

3) dokonać przeglądów okresowych maszyn?
1
1

4) dokonać demonta\
u elementów maszyn?
1
1

5) dokonać monta\
u elementów maszyn?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.5. Kontrola jakości i prawidłowości wykonanych robót
monta\
owych
4.5.1. Materiał nauczania
Monta\
elementów oraz zespołów blacharskich powinien być wykonywany zgodnie
z dokumentacją techniczną. Kontrolę jakości wykonuje się na podstawie kart instrukcyjnych
dla kontroli jakości. Na rysunku 4 pokazano przykładową kartę instrukcyjną dla kontroli
jakości.
Rys. 4. Karta instrukcyjna dla kontroli jakości [4 s. 299]
W karcie instrukcyjnej dla kontroli jakości podane są wymiary podlegające kontroli
oraz narzędzia, jakimi nale\
y się posłu\
yć w trakcie dokonywania kontroli. Ponadto
instrukcja zawiera rysunek warsztatowy kontrolowanego elementu oraz informacje, które
nie są zaznaczone na rysunku. Szczególną uwagę nale\
y zwrócić na zachowanie wymiarów
zgodnych z dokumentacją oraz jakości wykonanych połączeń. Monta\
nieruchomych
połączeń rozłącznych obejmuje: dokładne pasowanie łączonych elementów i zespołów,
wiercenie otworów na połączenia gwintowe, wkręcanie śrub lub wkrętów oraz zakręcanie
nakrętek. Jakość monta\
u rozłącznych połączeń zale\
y przede wszystkim od prawidłowości
wykonanych otworów na śruby i wkręty. Niedopuszczalne jest, aby elementy łączące takie
jak wkręty, nakrętki były pozostawione jako nie dokręcone do wyczuwalnego oporu. Dla
uzyskania właściwej jakości monta\
u połączeń ruchomych konieczne jest: zachowanie
niezbędnych luzów między elementami. Wymagany luz podany jest w dokumentacji
(najczęściej luzy wykonywane są w zakresie 3 7 mm). W czasie montowania elementów lub
zespołów bez względu na metodę monta\
u lub rodzaj wykonywanych połączeń, nale\
y
zwrócić uwagę na następujące elementy:
 zachowanie \
ądanych wymiarów monta\
owych,
 niedopuszczenie w czasie trwania monta\
u do deformacji elementów lub zespołów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Na podstawie, jakiego dokumentu wykonuje siÄ™ monta\
elementów?
2. Na podstawie, jakiego dokumentu wykonuje się sprawdzenie prawidłowości wykonanych
robót monta\
owych?
3. Co zawiera karta instrukcyjna kontroli jakości?
4. Od czego zale\
y jakość wykonania połączeń rozłącznych?
5. Jaki jest najczęściej stosowany zakres luzów dla połączeń ruchomych?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji procesu technologicznego dobierz niezbędne narzędzia
do wykonania kontroli jakości wykonanych robót monta\
owych. Po zakończeniu ćwiczenia
sporzÄ…dz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z dokumentacją,
5) dobrać narzędzia kontrolno-pomiarowe,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
9) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości doboru
narzędzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 dokumentacja procesu technologicznego,
 narzędzia kontrolno pomiarowe zamieszczone w dokumentacji procesu technologicznego,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca prac kontroli jakości wykonanych robót monta\
owych.
Ćwiczenie 2
Na podstawie dokumentacji procesu technologicznego przeprowadz
kontrolę jakości
wykonanych robót monta\
owych wskazanej obudowy. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz

notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z dokumentacją,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
5) dobrać narzędzia kontrolno-pomiarowe,
6) dokonać kontroli jakości,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem dokładności i jakości
przeprowadzonej kontroli.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 dokumentacja procesu technologicznego,
 maszyna z zamocowanÄ… obudowÄ…,
 suwmiarka,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca prac kontroli jakości wykonanych robót monta\
owych.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić na podstawie jakiego dokumentu dokonuje się kontroli
jakości wykonanych robót monta\
owych? 1
1

2) dobrać narzędzia do kontroli na podstawie dokumentacji?
1
1

3) dokonać kontroli robót monta\
owych na podstawie dokumentacji?
1
1

4) określić jakie informacje są zawarte w karcie kontroli jakości?
1
1

5) stwierdzić czy kontrolowany zakres prac monta\
owych został
wykonany prawidłowo? 1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.6. Dokumentacja technologiczna. Kalkulacja usług
blacharskich monta\
owych i demonta\
owych
4.6.1. Materiał nauczania
Dokumentacja technologiczna w najszerszym zakresie mo\
e składać się z dokumentów
takich jak:
 kart technologicznych nazywanych planem operacyjnym,
 kart instrukcyjnych trudniejszych operacji,
 kart instrukcyjnych do kontroli jakości,
 kart-kwitów pobrania materiałów,
 kart rozkroju arkuszy blachy,
 kart kalkulacyjnych lub kart normowania czasu,
 rysunków konstrukcyjnych specjalnych przyrządów i narzędzi.
Powy\
sze trzy dokumenty majÄ… zastosowanie w procesach monta\
u i demonta\
u.
Karty technologiczne (plany operacyjne) są dokumentami określającymi kolejność
operacji. Wzór tego dokumentu jest opracowany w Polskiej Normie. Karty technologiczne
są podstawowymi dokumentami. Wszystkie pozostałe wykonywane są na ich podstawie, czyli
stanowią uszczegółowienie kart technologicznych.
Karty instrukcyjne operacji (wzór znajduje się w Polskiej Normie) są przeznaczone dla
pracownika wykonującego daną operację. Zawierają wyszczególnienie operacji, przyrządów,
sprawdziany a tak\
e dane o u\
ywanych maszynach. Karty instrukcyjne stosuje siÄ™ dla operacji
zło\
onych z szeregu zabiegów, które nie zostały podane szczegółowo w karcie
technologicznej.
Karty instrukcyjne dla kontroli jakości zawierają rysunek warsztatowy kontrolowanego
elementu, wykaz sprawdzeń wymiarów oraz niezbędnych narzędzi kontrolno-pomiarowych
a tak\
e wszelkich dodatkowych wymagań nie umieszczonych na rysunkach.
Pozostałe dokumenty nie znajdują zastosowania w pracach monta\
owych
i demonta\
owych.
Kalkulacja robót monta\
owych i demonta\
owych.
Aby określić koszt wykonywanych robót, najwygodniej jest skorzystać z Katalogów
Nakładów Rzeczowych (KNR). Roboty blacharskie ujęte są w katalogu nr 2-02 oraz 2-04.
Skalkulowanie danej roboty sprowadza siÄ™ do znalezienia odpowiedniej tabeli i wypisania
z niej nakładów. Są to nakłady pracy, materiałów oraz pracy sprzętu. Aby właściwie dokonać
kalkulacji nale\
y skorzystać z informatorów podających jednostkowe ceny robocizny,
materiałów oraz pracy sprzętu. Wykonując kalkulację przy pomocy Katalogów Nakładów
Rzeczowych, uwzględnia się wszystkie koszty, jakie ponosi wykonawca podczas
wykonywania określonej pracy. Tak więc ujęte są koszty takie, które musi ponieść
wykonawca aby zakupić potrzebne materiały oraz wszystkie inne koszty związane z realizacją
określonego zadania. Przed dokonaniem kalkulacji nale\
y bardzo dokładnie zapoznać się
z opisem znajdujÄ…cym siÄ™ przed ka\
dym działem zawartym w Katalogu Nakładów
Rzeczowych.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich dokumentów składa się dokumentacja technologiczna?
2. Które dokumenty składające się na dokumentacje technologiczna mają zastosowanie
w trakcie monta\
u i demonta\
u?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
3. Jakie informacje zawierajÄ… karty instrukcyjne trudniejszych operacji?
4. Jakie informacje zawierają karty instrukcyjne do kontroli jakości?
5. Na podstawie, czego dokonuje się kalkulację robót monta\
owych i demonta\
owych.
6. W KNR, o jakich numerach ujęte są roboty blacharskie?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technologicznej oraz Katalogów Nakładów Rzeczowych
sporzÄ…dz
zapotrzebowanie na materiały niezbędne do zamontowania wskazanej obudowy
spawarki. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z dokumentacją technologiczną,
5) zapoznać się z KNR,
6) sporządzić zapotrzebowanie na materiały,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem kompletności oraz potrzebnej
ilości materiałów do zamocowania obudowy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 dokumentacja procesu technologicznego,
 KNR 2-02 oraz 2-04,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca kalkulacji robót blacharskich.
Ćwiczenie 2
Dokonaj kalkulacji wykonania monta\
u obudowy maszyny na podstawie KNR
oraz informatorów podających ceny jednostkowe. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz

notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z dokumentacją technologiczną,
5) zapoznać się z KNR,
6) zapoznać się z informatorem cen jednostkowych,
7) dokonać kalkulacji robót,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem poprawności wykonanej
kalkulacji.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 dokumentacja procesu technologicznego,
 KNR 2-02 oraz 2-04,
 informator cen jednostkowych,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca kalkulacji robót blacharskich.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) posługiwać się dokumentacją technologiczną?
1
1

2) posługiwać się KNR?
1
1

3) sporządzić zapotrzebowanie na potrzebne materiały do robot
1
1

monta\
owych?
4) dokonać kalkulacji robót monta\
owych?
1
1

5) określić które KNR-y zawierają informacje o robotach blacharskich
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.7. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciw
po\
arowej i ochrony środowiska
4.7.1. Materiał nauczania
Ochrona przeciwpo\
arowa
W czasie prac z rozpuszczalnikami, benzyną i innymi materiałami łatwo palnymi
zabrania się palenia papierosów oraz u\
ywania otwartego ognia.
Zabrania siÄ™ samodzielnych napraw instalacji elektrycznej lub napraw spalonych
bezpieczników.
W warsztacie powinny być łatwo dostępne gaśnice: pianowa oraz koc gaśniczy.
Przepisy bhp
Ka\
dy pracownik powinien być wyposa\
ony w ubranie drelichowe, bawełniane dwu
częściowe lub kombinezon. Ubranie robocze nie mo\
e być porwane. Wszystkie guziki
ubrania muszą być pozapinane. Na głowie pracownik musi mieć nakrycie głowy w postaci
czapki lub beretu. Przed przystÄ…pieniem do prac z u\
yciem narzędziami zasilanymi energią
elektrycznÄ… nale\
y sprawdzić stan przewodów zasilających. Jeśli przewody są przecięte, lub
przetarte, wówczas takim narzędziem nie mo\
na wykonywać \
adnych prac. W takim
przypadku narzędzie nale\
y oddać do naprawy. Zabrania się dokonywania samodzielnych
napraw urządzeń elektrycznych.
Podczas wykonywania czynności trawienia blach, przelewania kwasu i przenoszenia
wytrawionych blach nale\
y u\
ywać rękawic gumowych, fartuchów gumowych oraz okularów
ochronnych. Transport kwasów stę\
onych nale\
y wykonywać za pomocą wózków.
Rozcieńczanie kwasów nale\
y wykonywać wlewając kwas do wody nigdy odwrotnie.
Trawienie nale\
y wykonywać w pomieszczeniach zaopatrzonych w wyciągi powietrza. Opary
kwasów są szkodliwe dla zdrowia, dlatego nale\
y bezwzględnie zastosować się do przepisów
wydanych w tym względzie.
Nakładanie powłok malarskich pędzlem mo\
na wykonywać w pomieszczeniach
zamkniętych pod warunkiem sprawnie działającej wentylacji. Jeśli nakładanie powłok
malarskich odbywa siÄ™ przy pomocy pistoletu natryskowego, pracownik zobowiÄ…zany jest
do u\
ywania maski przeciwpyłowej.
Podczas metalizowania powierzchni metalami szkodliwymi dla zdrowia np.: ołowiem,
cynkiem konieczne jest u\
ywanie środków ochrony osobistej w postaci maski lub półmaski.
Przed rozpoczęciem metalizowania na stanowisku nale\
y uruchomić wyciąg powietrza.
W pomieszczeniu, w którym odbywa się monta\
i demonta\
musi znajdować się
wyposa\
ona apteczka.
Przepisy ochrony środowiska
Odpady przemysłowe nie mogą być wyrzucane razem z bytowymi. Zabrania się wlewać
do kanalizacji zu\
yte roztwory kwasów. Takie roztwory nale\
y zlewać do pojemników
i oddawać do utylizacji wyspecjalizowanym firmom. Zabrudzone olejem lub zu\
yte szmaty
po smarach lub rozpuszczalnikach tak\
e nale\
y składować osobno. Zabrania się
samodzielnego palenia substancji i materiałów groz
nych dla środowiska (zu\
yte
rozpuszczalniki, zaolejone szmaty itp.).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W czasie, jakich prac nie mo\
na u\
ywać otwartego ognia?
2. Jakie wymagania musi spełniać ubranie robocze?
3. Jaka czynność powinna poprzedzić pracę elektronarzędziami?
4. Jakiej odzie\
y ochronnej nale\
y u\
ywać podczas prac z kwasami?
5. Gdzie nale\
y wyrzucać odpady przemysłowe?
6. Gdzie nale\
y wylewać zu\
yte roztwory kwasów?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród przedstawionych środków ochrony osobistej wybierz te, które nale\
y u\
ywać
w trakcie prac z kwasami. Po zakończeniu ćwiczenia sporządz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) dobrać właściwe środki ochrony osobistej do prowadzenia prac z kwasami,
4) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
7) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości dobranych
środków ochrony osobistej do prac z kwasami.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 środki ochrony osobistej dostępne w pracowni szkolnej,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie 2
Spośród przedstawionych środków ochrony osobistej wybierz, które nale\
y u\
ywać
w trakcie nanoszenia powłok ochronnych metodą natryskową. Po zakończeniu ćwiczenia
sporzÄ…dz
notatkÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) dobrać właściwe środki ochrony osobistej do nanoszenia powłok ochronnych metodą
natryskowÄ…,
4) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,
7) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod względem prawidłowości dobranych
środków ochrony osobistej do nakładania powłok metoda natryskową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 środki ochrony osobistej dostępne w pracowni szkolnej,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów bhp w trakcie nanoszenia powłok metodą
natryskowÄ….
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać środki ochrony osobistej do prac z kwasami?
1
1

2) dobrać środki ochrony osobistej do prac związanych z nakładaniem
powłok ochronnych? 1
1

3) omówić sposób postępowania z odpadami przemysłowymi?
1
1

4) omówić sposób postępowania z uszkodzonymi elektronarzędziami?
1
1

5) omówić z jakich elementów powinno składać się kompletne ubranie
robocze?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o ró\
nym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za ka\
dÄ… poprawnÄ… odpowiedz
mo\
esz uzyska 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla ka\
dego zadania podane
sÄ… cztery mo\
liwe odpowiedzi: a), b), c), d). Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna;
wybierz jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Je\
eli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uwa\
asz za
poprawnÄ….
8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdy\
sÄ… one na poziomie wy\
szym ni\
pozostałe (dotyczy to pytań 15 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
rozwiÄ…zanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie
odpowiedzi.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Przed monta\
em elementu wykonanego z blachy nale\
y dokonać operacji
a) gięcia.
b) pasowania.
c) montowania.
d) punktowania.
2. Połączenia elementów blacharskich mogą być realizowane jako
a) rozłączne.
b) rozdzielne.
c) rozkładalne.
d) nierozkładalne.
3. Połączenia ruchome wykonywane są za pomocą
a) nitów.
b) zawiasów.
c) śrub i nakrętek.
d) operacji zgrzewania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4. Płukanie zbiorników po substancjach łatwopalnych nale\
y wykonywać w wodzie
o temperaturze
a) 30 50°C.
b) 50 70°C.
c) 60 80°C.
d) 70 90°C.
5. Płukanie zbiorników po substancjach łatwopalnych nale\
y wykonywać w wodzie przez
a) 8 godzin.
b) 12 godzin.
c) 24 godziny.
d) 32 godziny.
6. W przypadku pęknięć zbiorników na długości 40 mm
a) nie stosuje się nakładki.
b) nale\
y zastosować nakładkę.
c) mo\
na nie stosować nakładki.
d) nie stosuje się nakładki jeśli zbiornik jest o pojemności poni\
ej 35 litrów.
7. Pasywację wykonuje się w rozcieńczonych roztworach kwasu
a) solnego.
b) siarkowego.
c) węglowego.
d) fosforowego.
8. Oczyszczanie powierzchni metalowych metodą strumieniowo-ścierną odbywa się za
pomocÄ…
a) piasku płukanego.
b) papieru ściernego.
c) szczotki drucianej.
d) piasku kwarcowego.
9. Metoda chemiczna oczyszczania blach przed nało\
eniem powłok zabezpieczających
polega na
a) wytrawianiu.
b) odtłuszczaniu.
c) odtłuszczaniu i wytrawianiu.
d) odtłuszczaniu, wytrawianiu i pasywacji.
10. Powłoki ochronne metaliczne mo\
na wykonać w procesie
a) trawienia.
b) pasywacji.
c) malowania.
d) natryskiwania.
11. Powłoki ochronne niemetaliczne nanosi się metodą
a) pasywacji.
b) malowania.
c) natryskowÄ….
d) malowania lub natryskowÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
12. W skład Dokumentacji Techniczno-Ruchowej wchodzi rysunek
a) techniczny.
b) zło\
eniowy.
c) warsztatowy.
d) technologiczny.
13. Do obsługi codziennej maszyn zalicza się
a) regulacje.
b) czyszczenie.
c) czyszczenie i regulacje.
d) czyszczenie i smarowanie elementów ruchomych.
14. Jakość wykonania połączeń rozłącznych zale\
y od
a) grubości łączonych elementów.
b) dokładności wykonania otworów.
c) dokładności wykonania pasowania.
d) ostrości wiertła którym wiercono otwory.
15. Roboty blacharskie ujęte są w KNR o numerze
a) 2-01.
b) 2-02.
c) 2-03.
d) 3-01.
16. Kontroli jakości dokonuje się na podstawie
a) kart instrukcyjnych.
b) rysunku technicznego.
c) rysunku zło\
eniowego.
d) rysunku aksonometrycznego.
17. Kalkulację robót monta\
owych wykonuje siÄ™ na podstawie
a) Kart Nakładów Robocizny.
b) Kart Nakładów Rzeczowych.
c) Katalogów Nakładów Robocizny.
d) Katalogów Nakładów Rzeczowych.
18. Trawienie blach nale\
y wykonywać w pomieszczeniach
a) zamkniętych.
b) z otwartymi oknami.
c) zaopatrzonych w wyciÄ…gi.
d) zaopatrzonych w wentylacjÄ™.
19. Ubranie drelichowe powinno być wykonane z
a) wełny.
b) bawełny.
c) wiskozy.
d) mikrofibry.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
20. Okularów ochronnych u\
ywa siÄ™ podczas
a) trawienia blach.
b) przenoszenia blach.
c) malowania pędzlem.
d) oczyszczania blach płótnem ściernym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Wykonywanie monta\
u i demonta\
u elementów i zespołów blacharskich
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Numer pytania ODPOWIEDZI Punkty
1 a b c d
a b c d
2
b c d
3 a
a b c d
4
b c d
5 a
a b c d
6
b c d
7 a
a b c d
8
b c d
9 a
a b c d
10
b c d
11 a
b c d
12 a
a b c d
13
b c d
14 a
a b c d
15
b c d
16 a
a b c d
17
b c d
18 a
a b c d
19
b c d
20 a
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
6. LITERATURA
1. Kawecki J., Świdziński, J. Zgorzelski S.: Technologia Blacharstwo. WSiP, Warszawa 1991
2. Martinek W., Michnikowski Z.: Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999
3. Stojanowski J.: Blacharstwo karoseryjne. WSiP, Warszawa 1978
4. Szenejko W.: Blacharstwo samochodowe. WKA
, Warszawa 1967
5. Mały ilustrowany leksykon techniczny. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1983
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35