Niebo jak marzenie Niebo jest ważnym elementem większości fotografii przedstawiających pejzaże i to zarówno naturalne, jak i miejskie. Fotografując je, chcielibyśmy, aby na każdym kadrze prezentowało się ono olśniewająco, wspaniale, a przynajmniej barwnie i interesująco. I chod pierwsze próby z reguły nie wypadają zbyt pomyślnie, to jednak nie ma powodów do tego, aby to marzenie porzucad. Zdjęcia krajobrazowe z pięknym niebem nie są bowiem trudne do uzyskania. Jak je robid? Wstęp Istotnym elementem kadru jest niebo. I niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z obrazem kolorowym, czy też czarno-białym, to interesująco sfotografowane niebo nieodmiennie budzi w nas bardzo żywe emocje. Kiedy jednak sami próbujemy je uwiecznid w takiej postaci, to często zdarza się, że zamiast oglądanego przez nas głębokiego błękitu i śnieżnobiałych chmur widzimy na ekranie monitora niezbyt kontrastowe plamy o szarej barwie na bladoniebieskim tle. Takie zdjęcia krajobrazowe prezentują się niezbyt korzystnie i zrozumiałą reakcją na ich widok jest zadawanie sobie pytania: "co robimy zle?". Dobra wiadomośd jest taka, że każdy z nas może stosunkowo łatwo poprawid wygląd nieba na zdjęciach krajobrazowych i nie tylko. Wprawdzie osiągnięty efekt zależy w dużej mierze od umiejętności i determinacji fotografującego, ale za to do upragnionego celu prowadzi znacznie więcej, niż tylko jedna droga. Możliwości działania obejmują stosowanie rozmaitych fotograficznych sztuczek, funkcji aparatu, dodatkowych akcesoriów, jak i cyfrową ingerencję w obraz. Postaramy się pokrótce omówid je wszystkie. Pora dnia i ustawienie względem słooca Niebo bezustannie zmienia swój wygląd nic więc dziwnego więc, że kluczową kwestią dla wykonywania zdjęd krajobrazowych ze wspaniałym niebem jest znalezienie się w plenerze o właściwym czasie. Na temat odpowiedniej pory roku i dnia w fotografii krajobrazowej napisano bardzo wiele i nie ma ani powodu, ani nawet możliwości, aby to wszystko przytoczyd na łamach takiego artykułu, jak ten. Warto natomiast przypomnied kilka elementów szczególnie istotnych z punktu widzenia umieszczania w kadrze nieba. Większośd początkujących fotografów pejzażowych dosyd szybko odkrywa, że czyste niebo, nawet o bardzo pięknej barwie głębokiego błękitu na zdjęciach prezentuje się niezbyt interesująco. Istnieje wprawdzie pewien wyjątek od tej reguły gdy niebo stanowi tło dla wyrazistych kształtów i barw obiektów wypełniających pierwszy plan jednak poza tym najlepiej jest uznad, że całkowicie bezchmurna pogoda niezbyt nadaje się na sesję plenerową. Atrakcyjne niebo na zdjęciach to niebo, na którym się coś dzieje: chmury tworzą intrygujące kształty, przebija się przez nie światło, gdzieś w oddali widad nadchodzącą burzę, bądz nieboskłon przybiera fantastyczne barwy. Podobnie mało atrakcyjne są dni, kiedy niebo przykrywa równa warstwa jednakowych chmur. Pamiętajmy: jednostajnośd nie jest cechą mile widzianą w fotografii pejzażowej. Bardzo dobre momenty do fotografowania to te, które zwiastują nadchodzącą zmianę pogody burzę czającą się na horyzoncie, niebo rozpogadzające się po ulewie, promienie słooca przebijające się przez skłębione chmury itd. Wszystko to dodaje zdjęciom (a zwłaszcza zdjęciom, w którym ważną rolę odgrywa niebo) sporo dynamiki. Zachód słooca w połączeniu z interesującym układem chmur pozwala stworzyd scenę o znacznej sile wyrazu. Jeśli chodzi o porę dnia, trudno powiedzied coś więcej, niż tylko raz jeszcze przypomnied naczelną zasadę fotografii pejzażowej: zdjęcia należy robid rankiem i póznym popołudniem, najlepiej w okresie tzw. złotej godziny, czyli w ciągu kilkudziesięciu minut przed i po wschodzie oraz zachodzie słooca. Przebijające się przez atmosferę pod kątem ostrym promienie słooca oświetlają ziemię ciepłym światłem. To z kolei tworzy ciekawe kontrasty z intensywnie niebieskim niebem oraz białymi i szarymi chmurami, bądz też pięknie dopełniając je w sytuacji, gdy ma ono ciepły czerwonawy odcieo. Wtedy też różnica jasności między niebem a ziemią jest najmniejsza i najprostsza do opanowania, co nie pozostaje bez wpływu na ekspozycję zdjęcia (więcej na ten temat na następnej stronie w rozdziale poświęconym filtrom połówkowym). Nie należy też pomijając momenty, gdy fotografujemy wschody i zachody słooca albo gdy naszym celem jest uchwycenie promieni światła przebijających się zza chmur ustawiad się przodem do tarczy słonecznej. Nie dośd, że wiąże się to ze spadkiem kontrastu zdjęcia i ryzykiem powstania efektu flary, to również samo niebo widziane z tej perspektywy wydaje się byd bledsze, a chmury płaskie i nijakie. Dużo lepsze efekty w tym zakresie (i nie tylko w tym) daje pozycja zapewniająca nam oświetlenie boczne lub tylne. Bardzo interesujące ujęcia krajobrazowe z niebem w roli głównej łatwo można uzyskad zaraz przed wschodem i po zachodzie słooca, gdy nieboskłon ma zróżnicowaną kolorystykę, a chmury są w interesujący sposób podświetlone od dołu. Czas naświetlania jak aparat zobaczy chmury Wykonując zdjęcia z widocznymi w kadrze chmurami, najczęściej mamy możliwośd uwiecznienia ich na wiele sposobów nie tylko tak, jak sami je widzimy. Wszystko to dlatego, że chmury nie są elementem stałym, lecz bezustannie przemieszczają się i zmieniają swój wygląd. Jeżeli robią to wystarczająco szybko, to wówczas manipulując czasem naświetlania możemy osiągnąd interesujące efekty. Filtry O tym, że znalezienie się we właściwym miejscu o właściwej porze nie gwarantuje jeszcze uzyskania udanych zdjęd krajobrazowych przekonało się bardzo wielu fotografów. Często dobrze jest mied pod ręką trochę przydatnego wyposażenia. Szczególnie użyteczne w fotografii krajobrazowej są filtry. Właściwe użycie odpowiednich filtrów pozwala uchwycid na zdjęciach naprawdę zachwycające niebo. Efekty działania wielu z nich można też z mniejszym lub większym powodzeniem spróbowad symulowad w programie graficznym. Filtr polaryzacyjny Gdyby dowolnego, dysponującego chod niewielkim doświadczeniem fotografa krajobrazowego zapytad, jaki dodatek do ulubionego aparatu i obiektywu uważa za najbardziej niezbędny, to prawie na pewno usłyszelibyśmy, że jest to filtr polaryzacyjny. Filtr ten, dzięki swojej właściwości zatrzymywania światła spolaryzowanego w określony sposób umożliwia m.in. znaczne przyciemnienie nieba i zwiększenie intensywności jego kolorystyki bez zmiany jasności fotografowanego krajobrazu oraz chmur. Fotografowanie z wykorzystaniem filtra polaryzacyjnego, zwanego potocznie "polarem" wymaga (poza samym filtrem) również pewnego treningu i wiedzy. Ci, którzy dopiero rozpoczynają swoją przygodę z tym urządzeniem, z reguły potrzebują nieco czasu na nauczenie się zasad jego obsługi. Oprócz bowiem ustawienia samego filtra (dokonuje się tego za pomocą obrotowego pierścienia na oprawce) ważna jest też orientacja aparatu względem zródła światła (czyli słooca) oraz fotografowanej sceny. Używanie "polara" jest szczególnie trudne w przypadku obiektywów szerokokątnych, do których światło wpada z bardzo wielu płaszczyzn w rezultacie efekt działania polaryzatora potrafi byd mocno zróżnicowany w różnych częściach kadru. Ponadto starsze typy polaryzatora (tzw. liniowe) wykazują tendencje do zakłócania systemów AF w lustrzankach i mimo atrakcyjnej ceny nie należy ich kupowad chyba, że fotografujemy aparatami kompaktowymi lub tzw. bezlusterkowcami, takimi jak Sony NEX czy Olympus PEN. Najczęściej czasy naświetlania rzędu od kilku sekund do kilku minut wykorzystuje się, aby poruszające się chmury i niebo o ciekawej kolorystyce utworzyły intrygującą mieszankę barwną. Wielu pejzażystów nadmorskich wykorzystuje tę technikę, aby uzyskad zarówno na wodzie, jak i sklepieniu niebieskim efekt mglistego rozmycia. Niejednokrotnie obraz taki potrafi byd równie interesujący, jak ten przedstawiający ostre, kłębiące się chmury, a przy tym bardziej pasuje do klimatu ujęcia. Pełne odtworzenie efektów działania filtra polaryzacyjnego za pomocą technik cyfrowych nie jest możliwe. Nie usuniemy w prosty sposób odblasków z powierzchni lustrzanych odbid i wody, ani żaden automatyczny mechanizm programowy nie oceni, które obszary na zdjęciu należy przyciemnid i wzmocnid ich kolorystykę. Niemniej w stosunku do zdjęd krajobrazowych i nieba w szczególności możemy spróbowad dokonad pewnych poprawek, które zbliżą nas do działania "polara". Nie będzie to jednak symulacja idealna i należy się z tym pogodzid. Poprawa wyglądu nieba "ą la filtr polaryzacyjny" sprowadza się do trzech czynności: wzmocnienia kontrastu zdjęcia, zwiększenia intensywności barwy nieba oraz jego przyciemnienie. Dwie ostatnie czynności najłatwiej jest przeprowadzid w aplikacjach takich jak Adobe Lightroom, czy Nikon CaptureNX, które umożliwiają korektę określonych fragmentów obrazu za pomocą tzw. punktów kontrolnych. W Photoshopie podobny efekt można osiągnąd za pomocą narzędzi Barwa / Nasycenie (Hue/Saturation) oraz Mieszanie Kanałów (Channel Mixer). W nowszych wersjach tego programu dostępna jest też namiastka mechanizmu punktów kontrolnych. Często działaniu filtra polaryzacyjnego towarzyszy też wzrost efektu winietowania, zwłaszcza jeżeli fotografujemy obiektywem szerokokątnym. Dodanie winiety jest stosunkowo proste i w programach graficznych najczęściej są służące do tego celu opcje. W razie ich braku zawsze można też nałożyd na zdjęcie warstwę gradientową (planszę, na której jedna barwa płynnie przechodzi w drugą) kołową przezroczystą w środku i czarną na krawędziach. Filtr połówkowy Jednym z największych problemów pojawiających się podczas fotografowania pejzaży jest znaczna różnica jasności pomiędzy obszarem nieba i ziemi na korzyśd tego pierwszego. Występuje ona właściwie o każdej porze dnia i powoduje, że przy poprawnie wyeksponowanym krajobrazie niebo na zdjęciu ulega prześwietleniu. Z punktu widzenia utrzymania właściwej jasności nieba na zdjęciach a w konsekwencji jego bogatej kolorystyki i kontrastu konieczne jest zatem wyrównanie jasności obszaru nieba i ziemi. Służą do tego filtry szare połówkowe (ang. graduated ND lub split neutral density), które są częściowo zupełnie przezroczyste, częściowo zaś szare, dzięki czemu pozwalają ograniczyd ilośd światła docierającą do matrycy aparatu w wycinku kadru. Filtry takie odznaczają się zróżnicowaną intensywnością oraz rodzajem przejścia (miękkie lub twarde) pomiędzy obszarem przezroczystym i przyciemnionym, dzięki czemu każdy fotograf może znalezd typ najbardziej odpowiadający jego potrzebom. W przypadku filtrów połówkowych najpopularniejsze rozwiązanie w postaci nakręcanej na obiektyw oprawki ze szklanym krążkiem wiąże się z poważnymi ograniczeniami wymusza bowiem na fotografującym ustawianie horyzontu w samym środku kadru. Znacznie wygodniejsze jest więc skorzystanie z systemu prostokątnych filtrów systemu Cokin, gdzie wysokośd położenia punktu przejścia pomiędzy częścią szarą i przezroczystą można swobodnie regulowad. Jeżeli nie dysponujemy filtrem połówkowym, a chcemy złagodzid rozbieżności w ekspozycji pomiędzy niebem a ziemią, to możemy spróbowad zrobid to poprzez obróbkę cyfrową. Większośd nowoczesnych aplikacji do edycji fotografii ma dedykowane narzędzia symulujące działanie filtrów graduated ND. I tak na przykład w Lightroomie jest to opcja Graduated Filter w module Develop (analogiczna do niej znajduje się też w module Adobe Camera Raw). W innych można natomiast skorzystad z narzędzi generujących powyżej zdjęcia warstwę gradientową o przebiegu liniowym z przezroczystości w kolor czarny. Tak zrobimy m.in. w Photoshopie oraz GIMPie. Wiele programów umożliwia symulowanie efektów działania filtrów grad ND. Najlepiej mechanizmy te sprawdzają się w przypadku zdjęd zapisanych w formacie RAW. Jednak chęd skorzystania z metod cyfrowych nie uprawnia nas do zignorowania kwestii różnic w jasności obszarów nieba i ziemi na etapie wykonywania zdjęd. Wręcz przeciwnie aby zdjęcie nadawało się do tego typu edycji, musimy pomyśled o tym jeszcze w plenerze. Aby więc niebo nie uległo przepaleniu, a jednocześnie to, co poniżej nie okazało się nadmiernie niedoświetlone, należy precyzyjnie ustawid ekspozycję i w miarę możliwości zawsze zapisywad zdjęcia w formacie RAW. Oprócz najważniejszych w fotografii krajobrazowej "polarów" i "połówek" istnieje też wiele innych rodzajów filtrów. Jeden z nich jest bardzo przydatny w szczególnej odmianie fotografii krajobrazowej, jaką jest fotografia czarno-biała. Mowa o filtrach barwnych, wśród których szczególne znaczenie podczas wykonywania zdjęd nieba mają filtry czerwone i pomaraoczowe. Filtry barwne w fotografii czarno-białej Gdy celem naszym nie jest wykonanie zdjęcia kolorowego, lecz monochromatycznego (niezależnie od tego czy będzie to obraz czarno-biały, czy tonowany), to otrzymujemy do rąk kolejną broo od wielu już lat wspomagającą fotografów krajobrazowych: czerwone i pomaraoczowe filtry barwne. Znane i powszechnie stosowane od samego zarania fotografii filtry barwne służą do osłabiania określonych kolorów na zdjęciu, w efekcie czego obraz monochromatyczny tego typu wydaje się byd w danym miejscu nieco ciemniejszy. W przypadku fotografii krajobrazowej użycie filtra czerwonego owocuje silnym wytłumieniem składowych niebieskiej i turkusowej widma świetlnego (filtr barwny najsilniej pochłania kolory leżące po przeciwnej stronie koła barw, a przepuszcza "swoje"). W efekcie niebo staje się znacznie bardziej kontrastowe, chmury wyrazniejsze, a ekspozycja bardziej wyrównana. Chod początkującemu fotografowi może się to wydawad dośd dziwne, głównym zastosowaniem dla filtrów barwnych jest uzyskiwanie określonych efektów w fotografii czarno-białej. W przypadku zdjęd krajobrazowych szczególnie użyteczne są filtry o barwach ciepłych, które pozwalają wzmocnid kontrast pomiędzy niebem a chmurami. Działanie filtrów barwnych bardzo łatwo można odtworzyd w komputerze. Co więcej, wiele narzędzi obecnych zarówno w programach graficznych, jak i w oprogramowaniu samego aparatu umożliwia osiągnięcie w fotografii czarno-białej takich właśnie efektów. W przypadku Photoshopa narzędziem takim tradycyjnie jest wspomniane już w tym artykule Mieszanie Kanałów (po zaznaczeniu opcji Czarno-białe). Znacznie wygodniej jednak skorzystad z opcji Czarno-białe (Black and White) z menu Obraz -> Dopasowania (Image -> Adjustments), która została wprowadzona w nowszych wersjach programu. Z kolei w Lightroomie wszystkie niezbędne narzędzia służące do tego celu dostępne są w module Develop na panelu B&W (po jego uruchomieniu zdjęcie automatycznie przełączone zostaje w tryb czarno-biały). Niektórzy fotografowie zwracają uwagę na fakt, że stosowanie tradycyjnych filtrów barwnych pozwala uzyskad większą rozpiętośd tonalną uwiecznianej sceny. Jest tak, ponieważ zmieniając zdjęcie w komputerze usuwamy z niego częśd zarejestrowanych informacji, a korzystając z filtrów tradycyjnych sprawiamy, że światło ulega zmianie jeszcze przed jego dotarciem do przetwornika aparatu. Z drugiej jednak strony edycja cyfrowa otwiera przed fotografującymi znacznie większe możliwości mogą oni bez problemu korygowad barwy bardziej swobodnie i z większą dozą przewidywalności, aniżeli przy użyciu filtrów tradycyjnych. Nie bez znaczenia pozostaje też fakt, że efekty nieudanej obróbki w programie graficznym zawsze można cofnąd. Począwszy od wersji CS3 program Adobe Photoshop dysponuje bardzo przydatnymi opcjami służącymi do korygowania tonalności zdjęd czarno-białych. Filtr barwny w przypadku krajobrazowej fotografii czarno-białej może w pewnych sytuacjach zrobid dla zdjęcia to, co filtry połówkowe i polaryzacyjne razem wzięte. Dotyczy to jednak tylko zdjęd, w których niebo nie jest w pełni pokryte chmurami. Wówczas bowiem nie będzie na nim widad kolorów, którymi dałoby się sterowad. Trzeba też pamiętad o konieczności dobrania właściwego koloru filtra do pory dnia czerwone szkiełko doskonale sprawdzi się w ciągu dnia, gdy niebo jest błękitne, ale będzie zupełnie bezużyteczne o zachodzie słooca. HDR w zastępstwie filtrów W sytuacji braku filtrów istnieje jeszcze jedna metoda, aby wykonywane przez nas zdjęcia krajobrazowe odznaczały się bogatą kolorystyką nieba. Jest nią skorzystanie z techniki High Dynamic Range, która właściwie użyta pozwala bardzo nie tylko wyciągnąd ze sceny maksimum jej tonalności (co czyni stosowanie filtra połówkowego zupełnie niepotrzebnym), ale też skompresowad tę tonalnośd w taki sposób, że uzyskamy zdjęcie przebijające swoją dynamiką nawet to, co otrzymalibyśmy za pomocą "polara". Inne możliwości Przedstawione powyżej fizyczne i cyfrowe metody uzyskania idealnego nieba w fotografiach krajobrazowych nie są jedynymi możliwościami, jakimi dysponujemy. Z pomocą może przyjśd nam też nasz aparat. I chod to, co z jego pomocą osiągniemy w istocie rzeczy nie będzie się różnid zbytnio od przedstawionych wcześniej technik (głównie programowych), to jednak warto wspomnied o oferowanych nam funkcjach. Głównie dlatego, że funkcje te dostępne są w nieco inny sposób, niż zostało to opisane do tej pory. Tryby tematyczne Praktycznie od początku istnienia fotografii cyfrowej we wszystkich aparatach (za wyjątkiem najbardziej zaawansowanych modeli profesjonalnych, w których było to zbędne) obecne są programy tematyczne. Wśród nich program "Krajobraz" (ang. landscape) nieodmiennie zajmuje jedno z pierwszych miejsc na liście dostępnych opcji. Czy może on w jakiś widoczny sposób wpłynąd na wygląd nieba na fotografiach? Otóż tak. Jaskrawa kolorystyka wielu zdjęd krajobrazowych połączona z bardzo intensywnym nasyceniem barwy zielonej i niebieskiej to częsty efekt działania programu tematycznego "Krajobraz". Działanie programów tematycznych sprowadza się do sterowania w sposób zaprogramowany przez twórców aparatów parametrów ekspozycji oraz takich elementów obrazu jak ostrośd, nasycenie barw i kontrast. Jednym z nieodzownych efektów działania takiego trybu jest modyfikacja niektórych kolorów na zdjęciu. W przypadku programów do zdjęd krajobrazowych wzmacniane jest przede wszystkim nasycenie koloru zielonego i niebieskiego modyfikacja tego drugiego powoduje m.in. zwiększenie kontrastu pomiędzy niebem a chmurami i w konsekwencji efekt jest podobny do tego, jaki uzyskujemy symulując cyfrowo działanie filtra polaryzacyjnego. Style barwne W sposób podobny do powyższego, chod nieco bardziej subtelnie, działają mechanizmy spotykane od kilku lat (zwłaszcza w lustrzankach cyfrowych) mechanizmy stylów barwnych. Są one spotykane pod różnymi nazwami np. w aparatach firmy Canon noszą one nazwę Picture Styles ale efekty ich działania sprowadzają w gruncie rzeczy do jednego: modyfikacji kolorystyki zdjęd na poziomie tzw. krzywych gamma. Program Adobe Lightroom od wersji 2. wzbogacony został o możliwośd nakładania na zdjęcia zapisane w formacie RAW profili barwnych. Dzięki temu, że aplikacja rozpoznaje on model aparatu, którym wykonane zostało zdjęcie, możliwe jest uzyskanie takich fotografii, jakie wykonalibyśmy z wykorzystaniem stylów barwnych dostępnych w naszym aparacie. Nie wnikając w szczegóły techniczne, modyfikacje te polegają dokładnie na tym samym, na czym polega modyfikacja kolorystyki zdjęd za pomocą takich narzędzi Photoshopa jak Krzywe (Curves) czy Mieszanie Kanałów. Pozwala to zmodyfikowad z poziomu aparatu kolorystykę zdjęcia bez ruszania innych jego parametrów, takich jak ostrośd, czy jasnośd. Niektóre aparaty pozwalają też na nakładanie stylów barwnych już na gotowe zdjęcia zapisane w formacie RAW. Dzięki temu możliwe jest bezstratne modyfikowanie kolorystyki obrazu i jednoczesne korzystanie z manualnych trybów ekspozycji (jest to najważniejsza różnica pomiędzy stylami barwnymi, a opisanymi powyżej programami tematycznymi). Podsumowanie Nowoczesny fotograf dysponuje bardzo wieloma możliwościami kontroli rozmaitych elementów zdjęcia. Dotyczy to również fotografii krajobrazowych. Jest to bardzo dobra wiadomośd, ponieważ nie jesteśmy ograniczeni tylko do jednej metody, z której nie zawsze możemy skorzystad (ponieważ np. nie dysponujemy szklanym filtrem połówkowym). Prawdą jest jednak, że pomimo bardzo dynamicznego rozwoju technik cyfrowych najlepsze efekty, jeśli chodzi o uzyskiwanie idealnego nieba na zdjęciach, nadal dają sprawdzone metody opracowane przed dziesiątkami lat.