Zaburzenia psychiczne i zachowania związane z uzależnieniem od alkoholu
Alkohol a zaburzenia psychiczne
" Zjawisko nadużywania alkoholu oraz współwystępowania zaburzeń psychicznych
obejmuje szeroki zakres problemów i stanów chorobowych.
" Uzależnienie od alkoholu współwystępuje z zaburzeniami psychicznymi o wiele
częściej niż sądzi większość klinicystów: > 20% osób z zaburzeniami psychicznymi
nadużywa alkoholu lub jest od niego uzależniona.
" Zaburzenia związane z używaniem alkoholu mogą być przyczyną wielu różnych
zaburzeń psychicznych lub mogą nasilać przebieg istniejących zaburzeń,
począwszy od schizofrenii a skończywszy na zaburzeniach lękowych.
" Używanie, nadużywanie i uzależnienie od alkoholu może powodować lub
pogarszać przebieg zaburzeń osobowości.
" Leczenie uzależnienia od alkoholu i współwystępujących zaburzeń psychicznych
wymaga skoordynowanego postępowania terapeutycznego, w którym
uwzględnione zostaną oba rodzaje problemów zdrowotnych.
" Częste powiedzenie A.A. brzmi  Nie istnieje taki problem, którego alkohol nie
mógłby pogorszyć .
Epidemiologia:
" U 53% osób uzależnionych od alkoholu stwierdzono współwystępowanie innych
zaburzeń psychicznych.
" Stwierdzono, że 22,5% populacji ogólnej w którymś okresie życia spełnia kryteria
dla zaburzeń psychicznych niezwiązanych z uzależnieniem.
" Stwierdzono, że 13,5% populacji w jakimś okresie życia spełnia kryteria dla
nadużywania lub uzależnienia od alkoholu.
Etiopatogeneza:
" Czynniki genetyczne mają wpływ zarówno na nadużywanie alkoholu, jak i
występowanie wielu zaburzeń psychicznych.
" Badania nad rolą czynników genetycznych w rozwoju uzależnienia od alkoholu
stworzyło okazję do uzyskania odpowiedzi na to pytanie dzięki wykorzystaniu
mapowania ludzkiego genomu w badaniu zachowań samobójczych u osób
uzależnionych od alkoholu. Doświadczenie kliniczne wskazuje na powszechne
współwystępowanie obu tych stanów. Hesselbrock i wsp. [2004] wykazali znaczący
genetyczny związek między zachowaniami samobójczymi a chromosomem 2.
" Inne badania Wanga i wsp. [2004] wykazały, że lokalne zmiany w obrębie genu
CHRM 2 mogą stanowić czynnik ryzyka zarówno uzależnienia od alkoholu, jak i
depresji.
" Badanie par bliz
niąt jednojajowych wykazało, że czynniki genetyczne odpowiadają
za ok. 49% wariancji w przypadku wieku inicjacji alkoholowej oraz 25% wariancji
czasu do powstania uzależnienia od alkoholu [Liu i Blacker  2004].
" Alkohol jest bardzo podstępnym środkiem chemicznym, przynoszącym ulgę lub
przyjemność. Przenika do mózgu i naśladuje produkowane przez organizm
substancje kojące m. in. endorfiny. Uzależnić może się każdy, a sprzyja temu
 polska kultura i styl życia.
" Jeżeli człowiek zetknie się z alkoholem przed 20 r.ż., nie zdaje sobie sprawy z
zagrożeń jakie on niesie. Zaczyna pić, zachwycony, że znalazł wreszcie świetne
lekarstwo na smutek i stres, a nawet na poprawę sprawności seksualnej.
1 z 7
Wśród czynników sprzyjających uzależnieniu wymienia się:
" predyspozycje genetyczne,
" uwarunkowania neurofizjologiczne,
" cechy charakteru,
" uwarunkowania środowiskowe.
Bardziej podatne na uzależnienie są osoby nadwrażliwe, nadmiernie przeżywające porażki
życiowe.
Ilość porcji standardowych w wybranych rodzajach alkoholu
1 porcja standardowa = 10g czystego alkoholu etylowego
1 kufel piwa 200ml = lampka wina 100ml = kieliszek wódki 25ml
Piwo o mocy 5% 0,33l = 1 2/3 porcji alkoholu (16,5g)
Piwo o mocy 5% 0,5l = 2,5 porcji alkoholu (25g)
Wino o mocy 10% 100ml = 1 porcja alkoholu (10g)
wino o mocy 15% 100ml = 1,5 porcji alkoholu (15g)
Wódka o mocy 40% 50ml = 2 porcje (20g)
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane alkoholem (ICD-10)
" Ostre zatrucie alkoholowe
" Picie ryzykowne
" Picie szkodliwe
" Uzależnienie od alkoholu
" Zespół abstynencyjny
" Majaczenie alkoholowe
Przewlekłe psychozy alkoholowe
" Paranoja alkoholowa
" Przewlekła halucynoza alkoholowa
" Depresja alkoholowa
" Psychoza Korsakowa
Przewlekłe zaburzenia spowodowane alkohole
" Encefalopatia alkoholowa
" Otępienie alkoholowe
Podstawowymi pojęciami definiujące 3 podstawowe modele picia alkoholu:
" picie ryzykowne,
" picie szkodliwe,
" uzależnienie
2 z 7
Picie ryzykowne  to takie picie alkoholu, które jest potencjalnie związane z
powstawaniem szkód zdrowotnych (np. prowadzenie samochodu, praca na wysokości,
obsługiwanie urządzeń mechanicznych pod wpływem alkoholu).
Picie szkodliwe  rozpoznaje się w przypadkach stwierdzenia, że alkohol jest przyczyną
lub współprzyczyną wystąpienia szkód zdrowotnych: somatycznych, psychicznych lub
zaburzeń zachowania, które mogą doprowadzić do niesprawności lub negatywnie wpływać
na stosunki interpersonalne. Rozpoznanie picia szkodliwego związane jest z określeniem
szkód w kategoriach medycznych (np. alkoholowe uszkodzenie wątroby, polineuropatia
alkoholowa, zapalenie trzustki, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia wchłaniania) lub
psychologiczne (np. stany depresyjne, lękowe). Innym warunkiem rozpoznania picia
szkodliwego jest niestwierdzenie objawów uzależnienia od alkoholu.
Uzależnienie od alkoholu  to dość typowy zespół objawów somatycznych.
behawioralnych i poznawczych, w których picie alkoholu staje się priorytetowe nad innymi
poprzednio ważniejszymi zachowaniami.
Kryteria diagnostyczne uzależnienia od alkoholu:
Aby je rozpoznać musimy stwierdzić występowanie w okresie ostatniego roku przynajmniej
3 z n/w objawów:
" silna potrzeba ( głód ) picia albo kompulsywne picie alkoholu,
" Trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z piciem w sensie upośledzenia:
kontrolowania rozpoczęcia picia, długości trwania picia, ilości alkoholu.
" Zespół abstynencyjny spowodowany przerwaniem picia lub zredukowaniem dawki
alkoholu.
" Występowanie tolerancji (potrzeba coraz większych dawek alkoholu do wywołania
efektu upicia, poprzednio osiąganego mniejszymi dawkami.
" Postępujące zaniedbywanie alternatywnych przyjemności i zainteresowań z
powodu picia.
" Picie alkoholu mimo wiedzy o jego szkodliwości na stan zdrowia.
" Istotnym utrudnieniem w procesie diagnostyki uzależnienia od alkoholu jest fakt, że
u znacznej części osób uzależnionych występuje mechanizm zaprzeczania, osoby
te minimalizują lub wręcz negują, występowanie problemów alkoholowych.
Ostre zaburzenia alkoholowe:
Wg danych PARPA, szacuje się, że w Polsce 10% populacji nadużywa alkoholu, z tego
800 tys. to osoby uzależnione od alkoholu. Śmiertelność w ostrych zatruciach alkoholem
etylowym wynosi około 2,5%, a w przypadku tzw. zatruć mieszanych (alkohol + leki) jest
kilkakrotnie większa. W przypadku zatruć alkoholami nie konsumpcyjnymi śmiertelność
przekracza 20%.
Ostre zatrucie alkoholem etylowym jest następstwem farmakologicznego działania
alkoholu na organizm ludzki i przejawiać się może zaburzeniami świadomości, procesów
poznawczych, spostrzegania, afektu, zachowań, a także innych funkcji i reakcji
psychofizycznych organizmu. W miarę upływu czasu zaburzenia ustępują całkowicie, o ile
nie dojdzie do powikłań lub uszkodzenia tkanek. Powikłaniami mogą być urazy,
zachłyśnięcia wymiocinami, drgawki, majaczenie, ostre choroby somatyczne, śpiączka.
3 z 7
Objawy ostrego zatrucia alkoholem są zazwyczaj proporcjonalne do ilości wypitego
alkoholu etylowego.
Objawy zatrucia alkoholem w zależności od jego stężenia we krwi:
Fizjologiczne reakcji na alkohol:
0,3 0,5 0 Upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, nieznaczne zaburzenia równowagi,
euforia, obniżenie krytycyzmu.
0,5 0,7 0 Zaburzenia sprawności ruchowej, nadmierna pobudliwość i gadatliwość, a także
obniżenie samokontroli oraz błędna ocena własnych możliwości, które prowadzą do fałszywej
oceny sytuacji.
0,7-2,00 Zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie progu bólu,
spadek sprawności intelektualnej pogłębiające się w miarę nasilania się intoksykacji alkoholowej.
Opóz
nienie czasu reakcji, drażliwość, zachowania agresywne, pobudzenie seksualne, wzrost
ciśnienia krwi, przyspieszenie rytmu serca.
2,0-3,00 Zaburzenia mowy (bełkotliwa), wyraz
ne spowolnienie i zaburzenia równowagi (chód
marynarski), przewracanie się, wzmożona senność, znaczne obniżenie zdolności do kontroli
własnych zachowań.
3,0-4,00 Spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik odruchów fizjologicznych,
głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki.
> 4,00 Głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka naczynio-ruchowego i
oddechowego, możliwość porażenia tych ośrodków przez alkohol  stan zagrożenia życia.
Nietypowe reakcje na alkohol
Upicie patologiczne
Przemijająca, krótkotrwała psychoza po relatywnie małych dawkach alkoholu (nie powodujących
znacznych zaburzeń zachowania u innych osób). Skutkiem najczęściej są czyny karalne. Upicie
patologiczne kończy się nagle snem terminalnym i pozostawia po sobie niepamięć przeżyć i
wydarzeń.
Upicie powikłane
Nieproporcjonalne do ilości wypitego alkoholu zmiany zachowania połączone z silnym
pobudzeniem ruchowym.
Złożona postać upicia zwykłego
Występuje wówczas, kiedy na osobę będącą w stanie zwykłego upicia zadziała silny bodziec w
postaci urazu psychicznego lub mechanicznego. Stan upicia pogłębia się gwałtownie i na plan
pierwszy wysuwać się może pobudzenie ruchowe połączone z agresją.
Stany silnego depresyjnego pobudzenia
Mogą łączyć się z niespodziewanymi i udanymi zamachami samobójczymi.
4 z 7
Zespół abstynencyjny (odstawienia)
" U osób uzależnionych od alkoholu, w miarę postępu uzależnienia, równolegle
rozwijają się objawy zespołu abstynencyjnego. Do wystąpienia tych objawów
prowadzi przerwanie lub ograniczenie picia alkoholu; równocześnie występuje głód
alkoholowy któremu towarzyszy świadomość, że kolejna porcja alkoholu spowoduje
złagodzenie dolegliwości.
" W ok. 24-36 godzin po znacznym ograniczeniu lub zaprzestaniu picia rozwija się
zespół abstynencyjny o zróżnicowanym obrazie i nasilaniu.
" Na przebieg zespołu abstynencyjnego mają wpływ: rodzaj alkoholu, długość picia
oraz stan psychofizyczny osoby pijącej.
" Objawy abstynencyjne utrzymują się od kilkunastu godzin do kilku dni, a
postępowanie jest uzależnione od stanu klinicznego pacjenta.
" W zespole abstynencyjnym można wyodrębnić dwie podstawowe grupy objawów:
A) somatyczne  gł. zw. z zaburzeniami układu autonomicznego (brak łaknienia,
nudności, wymioty, biegunka, tachykardia, C.T.K., potliwość).
B) psychiczne  nadpobudliwość, niepokój, lęk, zaburzenia nastroju, dysforia,
drażliwość, poczucie winy, zaburzenia snu).
" U ok. 5% hospitalizowanych pacjentów dochodzi do powikłania z.a. majaczeniem
alkoholowym lub drgawkami.
Zespoły abstynencyjne z majaczeniem  powikłanie zespołu abstynencyjnego ostrą
psychozą alkoholową (majaczenie alkoholowe, ostra halucynoza alkoholowa) jest
bezwzględnym wskazaniem do hospitalizacji psychiatrycznej. Majaczenie abstynencyjne
jest najczęściej spotykaną psychoza alkoholową i występuje u około 5% osób
uzależnionych.
Do objawów nasilonego zespołu abstynencyjnego dołączają się: nasilony niepokój,
lęk, ok. zaburzenia świadomości, omamy, iluzje, urojenia. Objaw Liepmana (ucisk na gałki
oczne powoduje pojawienie się omamów wzrokowych). Objaw Reichardta (czystej kartki).
Poza tym charakterystyczne dla majaczenia są: bezsenność i nasilenie objawów
wieczorem i w nocy. Śmiertelność dochodzi do 1%.
Napady padaczkowe  kolejnym powikłaniem zespołu abstynencyjnego są napady
drgawek. Występują u ok. 5-15% alkoholików w ok. pierwszego tygodnia po odstawieniu
alkoholu. Napady padaczkowe mają charakter uogólnionych napadów toniczno-
klonicznych typu grand mal. W ok. między napadami zapis EEG jest prawidłowy.
Ostra halucynoza alkoholowa  występuje rzadziej niż majaczenie drżenne. Głównymi
objawami są: omamy słuchowe oraz wiążące się z nimi urojenia, omamy imperatywne o
nieprzyjemnej treści. Psychoza trwa od kilku dni do kilku miesięcy. Zachowana jest dobra
pamięć doznań psychotycznych. Ustępuje przy zachowaniu abstynencji.
Postępowanie w nasilonych zespołach abstynencyjnych:
" W przypadku cech odwodnienia  podawanie dożylnie płynów (PWE, glukozy i soli).
" Uzupełnienie niedoboru witamin gr. B oraz A, E, D i C.
" Uzupełnienie niedoboru elektrolitów (K, Mg).
" W calu złagodzenia objawów z.a. stosuje się Diazepam oraz Klometiazol.
" Neuroleptyki stosuje się ostrożnie gł. w przypadkach ciężkich majaczeń i ostrej
halucynozy alkoholowej.
5 z 7
Przewlekła halucynoza alkoholowa
Podstawowe objawy są takie same jak w o.h.a. Występują one jednak przewlekle, mają
tendencję do nawrotów nawet przy całkowitej abstynencji. Omamy słuchowe z upływem
czasu są mniej intensywne i mniej częste, nieraz alkoholik odnosi się do nich krytycznie.
Może się jednak zdarzyć, że objawy psychotyczne (urojenia) utrzymują się i tworzą pewien
system. Przebieg p.h.a. jest o tyle niepomyślny, że chorzy po wyjściu ze szpitala wracają
do picia. Powoduje to zaostrzenie objawów psychotycznych, które nawet po ponownym
zachowaniu abstynencji mogą utrzymywać się latami.
Paranoja alkoholowa (obłęd zazdrości alkoholowe, z. Otella)
Charakteryzuje się urojeniami niewierności. Przebieg wyraz
nie przewlekły, urojenia
wskazują tendencję do rozbudowy i systematyzacji. Zazdrość o partnerkę jest zjawiskiem
częstym u alkoholików i wchodzi ona w systemy racjonalizacyjne jako usprawiedliwienie
picia, jest powodem dla którego zdegradowani psychicznie alkoholicy w sposób brutalny
traktują swoje żony, a nierzadko i dzieci, gdyż wątpią w swoje ojcostwo. Dopóki nie
wystąpi psychoza, zarzuty zdrady wypowiadane są w st. upicia. W p.a. pojawiają się już
urojenia, a psychoza jest trudna do leczenia. Nierzadko osoby te prowadzą rejestr rywali.
Urojenia mają charakter absurdalnych. Rokowanie niepomyślne i nawet długotrwała
abstynencja i leczenie nie wpływa na powrót krytycyzmu.
Depresja  jedną z konsekwencji nadużywania alkoholu mogą być zaburzenia depresyjne
do złudzenia przypominające klasyczne objawy depresji pod postacią obniżonego
nastroju, poczucia beznadziejności i zaburzeń snu. Zawsze należy rozważyć postawienie
wstępnego rozpoznania indukowanych alkoholem chorobowych zaburzeń nastroju,
lękowych czy psychotycznych, zanim nie uzyska się ostatecznego dowodu w postaci
ustąpienia objawów depresji po zaprzestaniu picia. To, że alkohol może powodować
objawy depresji i zaburzeń lękowych nie jest szczególnie zaskakujące, biorąc pod uwagę,
że pod względem farmakologicznym można go uznać za substancję działającą
depresyjnie na O.U.N. Chociaż ważne jest rozróżnienie pomiędzy ciężkim epizodem
depresyjnym, a depresją związaną z nadużywaniem alkoholu, lekarze raczej rzadko mają
możliwość, aby odczekać 3 tyg. w celu zróżnicowania tych zaburzeń.
Psychoza Korsakowa
Jest rzadkim powikłaniem alkoholizmu; przebieg choroby jest przewlekły, a rokowania
niepomyślne. Zapadają na nią starsi wiekiem alkoholicy, stosunkowo częściej kobiety.
Pierwszoplanowym objawem w p.K. są zaburzenia funkcji pamięci, głównie procesów
zapamiętywania. Chory prawie natychmiast zapomina o wydarzeniach bieżących,
dawniejsze natomiast pamięta nieco lepiej, chociaż ich zasób sukcesywnie także ubożeje.
Niezdolność zapamiętywania prowadzi do znacznego zaburzenia orientacji. W
następstwie zaburzeń pamięci powstają tzw. luki pamięciowe, które wypełnia
konfabulacjami t.j. naprędce zmyślonymi fantazjami.
Stan somatyczny tych osób wskazuje na znaczne wyniszczenie. P.K. prowadzi raczej
rzadko do śmierci, stanowi jednak jedno z najważniejszych, bo nieodwracalnych powikłań
alkoholizm.
6 z 7
Postępowanie terapeutyczne
" Plany leczenia muszą być dostosowane do indywidualnej sytuacji alkoholika.
" Największą skuteczność terapeutyczną zapewnia skierowanie pacjenta na
odpowiednio dobrany 12-to stopniowy program w Oddziale Leczenia Uzależnień.
" W terapii osób uzależnionych od alkoholu różne techniki psychoterapii grupowej.
" A.A.  żadna inna metoda nie okazała się tak skuteczna, jak wzajemnie świadczona
sobie pomoc przez alkoholików w ramach meetingów A.A.
" Tylko autentyczne przyznanie się przed samym sobą do utraty zdolności do
kierowania własnym życiem w związku z piciem alkoholu, może stanowić wstępny
krok do znalezienia takich form i umiejętności kierowania własnymi czynami, które
mogą dać efekt terapeutyczny.
"  Przestaniesz pić albo umrzesz
Pomoc udzielana osobom uzależnionym od alkoholu polega na:
" Przerwaniu ciągu picia,
" Wsparciu zmagań pacjentów z psychicznymi i fizycznymi następstwami
nadużywania alkoholu,
" Nakłanianiu do zachowania abstynencji.
Głównym celem terapii osób uzależnionych od alkoholu jest zapobieganie nawrotom picia
alkoholu.
" I etap terapii zaczyna się od 30-to dniowego programu realizowanego w warunkach
szpitalnych lub w warunkach leczenia dziennego.
" II etap polega na psychoterapii grupowej mającej na celu wypracowanie
poznawczych strategii zapobiegania nawrotom pomagających unikać sytuacji, w
których pacjentowi może grozić powrót do picia. Celem jest nauczenie pacjentów
nowych zachowań, aby radzili sobie w sytuacjach prowadzących do ponownego
picia.
" III etap  przynależność do grupy samopomocy A.A. realizującej filozofię 12-tu
kroków do trzez
wości.
Zgodnie z filozofią A.A.:
 Człowiek nie ma dostatecznej mocy, aby panować nad uzależnieniem od
alkoholu bez pomocy istoty wyższej oraz wsparcia innych osób .
7 z 7