Systemy i sieci komórkowe
Przykładowe pytania
Geneza systemów komórkowych
1. Zasada działania CTCSS
2. Zasada działania DTMF
3. System trankingowy  zasada pracy, zalety w stos. do systemów
konwencjonalnych
4. Wymagania stawiane systemom komórkowym
Modele propagacyjne i bilans energetyczny
5. Współczynnik strat propagacyjnych g - interpretacja, typowe wartości
6. Bilans energetyczny łącza radiowego  definicja i wzór
7. Elementy uwzględniane w bilansie energetycznym łącza radiowego
Geometria systemu komórkowego
8. Dlaczego sieci komórkowe są budowane na planie sześciokąta
foremnego (a nie kwadratu albo trójkąta równobocznego)?
9. Co to jest pęk (zespół) komórek?
10.Jakie wartości może przyjmować liczność pęku komórek?
Z czego to wynika?
11.System GSM (8 kanałów w paśmie 200 kHz) ma 3 razy większą
efektywność widmową niż system AMPS (1 kanał w paśmie 25 kHz).
Z czego to wynika?
Elementy teorii ruchu telekomunikacyjnego
12.Natężenie ruchu telekomunikacyjnego użytkownika
 definicja (wzór), interpretacja.
13.Natężenie ruchu telekomunikacyjnego łączne
 definicja (wzór), interpretacja
14.Definicja poziomu obsługi (grade of service)
15.Założenia dla formuły Erlang B. Które z nich nie jest prawdziwe?
16.Sektoryzacja nie jest korzystna ze względu na efektywność trankingu,
a jednak jest powszechnie stosowana  dlaczego?
Kodowanie z
ródłowe
17.Charakterystyka PCM
18.Na czym polega kodowanie z
ródłowe percepcyjne?
19.Ogólna charakterystyka kodowania MBE
20.Ogólna charakterystyka kodowania LPC
21.Do czego służą filtry LTP i STP
22.Sposób działania kodera LPC
23.Ogólna charakterystyka kodowania SBC (AAC)
24.Co to jest model psychoakustyczny? Na czym polega jego
maskowanie?
GSM
25.Podstawowe parametry GSM (wielodostęp, modulacja, odstęp między
kanałami, & )
26.Charakterystyka TDMA w GSM
27.Architektura sieci GSM
28.Rola i zadania karty SIM
29.Rola i zadania BSC
30.Rola i zadania MSC i GMSC
31.Rola i zadania rejestrów HLR, VLR
32.Rola i zadania OMC
33.Charakterystyka kanałów logicznych SCH i FCCH
34.Charakterystyka kanałów logicznych BCCH i PCH
35.Charakterystyka kanałów logicznych RACH i AGCH
36.Charakterystyka kanałów logicznych TCH i SACCH
37.Transmisja sygnałów mowy w GSM (kodowanie z
ródłowe, kodowanie
kanałowe, przeplot, metoda transmisji danych w kanale TCH)
Transmisja danych w GSM
38.Interfejsy TAF i IWF
39.Charakterystyka HSCSD
40.Charakterystyka GPRS
41.Charakterystyka EDGE
1. CTCSS - Continuous Tone-CodedSquelch System
" Popularna i stosowana do dziś metoda selektywnego wywołania
grupowego. Polega na nadawaniu zaprogramowanego tonu
sub-akustycznego równolegle z transmisją sygnału audio.
" Istnieje kilka wersji CCITT, różniących się głównie liczbą tonów
(może ich być np. 32, 38 albo 50, w zakresie 67  267 Hz).
" Odbiornik włącza głośnik po wykryciu nośnej i
zaprogramowanego tonu. Ton CCITT nie jest słyszalny dzięki
pasmowemu filtrowi w torze audio
Continuous Tone-CodedSquelch System  system
umożliwiający współdzielenie kanału; transmisja ciągłego
tonu poniżej pasma sygnału audio (tj. 67  250 Hz),
odblokowanie toru audio tylko po wykryciu zgodnego tonu
CTCSS - Continuous Tone-CodedSquelch System
" Zaletą CCITT, zarówno w stosunku do starszej metody Tone
Burst, jak i nowszych (SellCall, DTMF, MDC), jest obecność tonu
przez cały czas transmisji sygnału audio. Liczba kodów CTCSS
jest całkowicie wystarczająca dla wywołania grupowego, jednak
zbyt mała dla wywołań indywidualnych.
2. Zasada działania DTMF
DTMF - Dual-tonemulti-frequencysignaling
DTMF - Dual-tonemulti-frequencysignaling
" System wybierania tonowego, opracowany przez Western
Electric, AT&T w 1963 r. Polega na transmisji kombinacji dwóch
tonów akustycznych, przyporządkowanych danemu znakowi (0-
9, *, #, A-D).
" Częstotliwości DTMF
3. System trankingowy  zasada pracy, zalety w stos. do systemów
konwencjonalnych
Systemy trankingowe
" Systemy komunikacji pozwalające współdzielenie zasobów 
korzystanie z relatywnie małej liczby kanałów dużej liczbie
użytkowników. Po raz pierwszy znalazły zastosowanie w
sieciach telefonicznych (PSTN).
" Nazwa (ang. trunkedsystems) pochodzi o d słowa trunk (z ang.
dosł. pień, korpus) oznaczającego magistralę. W strukturze sieci
telefonicznych magistrale łączą centrale telefoniczne i stanowią
łącza współdzielone, przydzielane przez centralę tylko na czas
trwania połączenia, w przeciwieństwie do pętli abonenckiej
(localloop), łączącej abonenta z centralą.
Radiowy system trankingowy posiada co najmniej 2 kanały (w
prostych systemach FDMA  2 częstotliwości), które są
przydzielane użytkownikom na czas trwania połączenia.
" Systemy trankingowe umożliwiają współdzielenie zasobów
różnym organizacjom (np. kilku różnym firmom albo policji i
straży pożarnej) i pozwalają na realizację połączeń grupowych
(każda organizacja może definiować wiele grup) oraz
indywidualnych.
" Do realizacji systemu trankingowego potrzeba 2 elementów:
_ selektywnego wywołania
_współdzielenia zasobów
" Systemy trankingowe udostępniają też usługi dodatkowe, np.
transmisja kodów statusowych, połączenia priorytetowe itp.
Systemy trankingowe ze skanowaniem
" Pierwsze systemy trankingowe powstały ok. 1980 r. Podobne
technicznie rozwiązania opracowano w General Electric (GE
Mark V) oraz Motorola (LTR).
" Działanie tych systemów określa się jako Scan-basedtrunking
4. Wymagania stawiane systemom komórkowym
Wymagania
Doświadczenia wynikające z budowy i eksploatacji systemów
radiotelefonii ruchomej (0G) i systemów komórkowych 1G,
istotnie wpłynęły na koncepcję systemów 2G
Najważniejsze wymagania
" Bardzo duża pojemność przy ograniczonych zasobach
(relatywnie niewielka liczba dostępnych częstotliwości)
" Automatyzacja, w możliwie jak największym stopniu
_ Automatyczne zestawianie połączeń
_ Przenoszenie połączeń podczas przemieszczania się (Handover)
_ Dostęp do usług poza zasięgiem macierzystej sieci (Roaming)
" Poufność i bezpieczeństwo korespondencji
_ Uwierzytelnianie  zarówno terminalu, jak i użytkownika
_ Szyfrowanie korespondencji, w tym połączeń fonicznych
Wysoka jakość sygnału audio, niezależnie od położenia
terminalu
" Możliwość wprowadzania nowych rodzajów usług
" Wymienność sprzętu pomiędzy sieciami różnych operatorów,
możliwość wyboru terminalu różnych producentów
" Niski koszt usług
5. Współczynnik strat propagacyjnych g - interpretacja, typowe wartości
Do uzupełnienia
6. Bilans energetyczny łącza radiowego  definicja i wzór
Bilans energetyczny łącza
radiowego
" Analiza zysków i strat mocy sygnału na
drodze nadajnik-odbiornik
Pozwala wyznaczyć maksymalny promień komórki
Dla komórki o mniejszym rozmiarze
- pozwala dobrać wysokość anteny,
moc nadajnika itp.
Wzór:
Pt - moc nadajnika
G - zyski
L - straty
Psr - moc czułościowa odbiornika
Przykład bilansu
" GSM 900, łącze BS->MS
 7.Elementy uwzględniane w bilansie energetycznym łącza radiowego
8. Dlaczego sieci komórkowe są budowane na planie sześciokąta
foremnego (a nie kwadratu albo trójkąta równobocznego)?
Przyjęcie sześciokątów jako kształtu pokrycia pojedynczej stacji bazowej jest oczywistym
uproszczeniem. Istnieje kilka figur geometrycznych pozwalających na pokrycie danej powierzchni
stykającymi się figurami o takim samym polu. Takimi figurami są trójkąty równoboczne, kwadraty
lub sześciokąty. Te ostatnie najlepiej oddają jednak kolisty kształt ewentualnego pokrycia danej stacji
bazowej w płaskim terenie przy braku przeszkód terenowych. Krawędzie sześciokątów dobrze
aproksymują wtedy granice pomiędzy komórkami mających w przybliżeniu równą wielkość.
9. Co to jest pęk (zespół) komórek?
Pęk (zespół) komórek
" Grupa komórek, z których każda używa
innych częstotliwości nazywana jest
pękiem (zespołem) komórek
" W sześciokątnej geometrii komórek,
pęki muszą tworzyć regularną sześciokątną
siatkę
10.Jakie wartości może przyjmować liczność pęku komórek?
Z czego to wynika?
Liczność pęku komórek musi spełniać
warunek:
co przy sześciokątnej siatce komórek i pęków
sprowadza się do warunku:
Możliwe liczności pęku komórek:
11.System GSM (8 kanałów w paśmie 200 kHz) ma 3 razy większą
efektywność widmową niż system AMPS (1 kanał w paśmie 25 kHz).
Z czego to wynika?
12.Natężenie ruchu telekomunikacyjnego użytkownika
 definicja (wzór), interpretacja.
Elementy teorii ruchu
Telekomunikacyjnego
Natężenie ruchu pojedynczego użytkownika:
gdzie l - średnia liczba połączeń w jednostce
czasu, H - średni czas trwania połączenia
Natężenie ruchu jest wielkością niemianowaną:
[l] = 1/s, [H] = s
Jednostką natężenia ruchu jest Erlang (1E)
Typowo Au = 0.01 .. 0.05 Erlangów
(np. 90s / 1h = 0.025 Erlanga)

13.Natężenie ruchu telekomunikacyjnego łączne
 definicja (wzór), interpretacja
Całkowite natężenie ruchu:
gdzie M - liczba użytkowników korzystających
z tego samego węzła sieci
jest to natężenie ruchu oferowane (offeredload)
systemowi telekomunikacyjnemu przez
użytkowników - może być obsłużone w całości
lub tylko częściowo
14.Definicja poziomu obsługi (grade of service)
Poziom obsługi (Grade of service):
GOS - miara możliwości dostępu do usług
w godzinach największego ruchu (busyhour)
Pb - prawdopodobieństwo blokady
(pp niezrealizowania połączenia z powodu braku
wolnego kanału)
Największy ruch w sieciach komórkowych
przypada na godz. 16-18 w piątki
15.Założenia dla formuły Erlang B. Które z nich nie jest prawdziwe?
Formuła Erlang B
" Założenia:
żądania przydziału kanału mają rozkład Poissona,
czas trwania połączenia - rozkład wykładniczy
żądania przydziału kanału są procesem
bezpamięciowym  niezrealizowanie połączenia nie
wpływa na zachowanie użytkownika
liczba użytkowników jest bardzo duża,
podczas gdy liczba kanałów jest ograniczona

16.Sektoryzacja nie jest korzystna ze względu na efektywność trankingu,
a jednak jest powszechnie stosowana  dlaczego?
Sektoryzacja jest korzystna, jeżeli towarzyszy
jej zmniejszenie liczności pęku komórek.
17.Charakterystyka PCM
Kodowanie PCM (ang. PulseCodeModulation)
" Najstarsza metoda kodowania z
rodłowegosygnałow mowy,
wprowadzona w systemach telefonii
Standard ITU-T G.711A (A-Law) i G.711U (m-Law)
" Pasmo 0,3-3,4 kHz, probkowanie 8 kHz, z rozdzielczością 8b,
z nieliniową kwantyzacją (-> przepływność 64 kb/s)
" Metoda nadal stosowana w telekomunikacji, głownie
przewodowej, w tym VoIP (zarowno H.323, jak i SIP)
Kodowanie PCM (ang. PulseCodeModulation)
" Charakterystyka kompresora/ekspandera jest zawarta
w standardzie ITU-T G.711U (USA) i G.711A (reszta świata):
W praktyce przeprowadzana jest prosta operacja na
wartościach binarnych
18.Na czym polega kodowanie z
ródłowe percepcyjne?
Kodowanie percepcyjne (MBE/LPC)
" W przeciwieństwie do PCM, kodowanie percepcyjne
nie ogranicza się do kwantyzacji (z ew. kompresją) probek,
lecz wykorzystując wiedzę o powstawaniu mowy  stara się ten
proces odtworzyć
" Sygnał mowy jest niestacjonarnym procesem losowym;
jego cechy statystyczne zmieniają się relatywnie wolno,
dlatego w krotkim okresie czasu (kilka do kilkudziesięciu ms)
można go traktować jako stacjonarny i zbudować jego model
-> Zamiast przesyłać probki sygnału, można przesłać parametry
modelu i odtworzyć sygnał po stronie odbiorczej
Wytwarzanie sygnału mowy
" Strumień powietrza z płuc jest modulowany w krtani przez
struny głosowe; zależnie od zmian ich napięcia, powstaje:
_�Okresowe  wydmuchy - struny głosowe drgają
okres tonu krtaniowego (ang. pitch period) decyduje o wysokości
dz
więku (typowo 60 Hz  400 Hz)
-> głoski dz
więczne
_� �Turbulentny przepływ - struny głosowe częściowo blokują głośnię
-> głoski bezdz
więczne
Wytwarzanie sygnału mowy
" Trakt głosowy (gardło, jama nosowa, jama ustna, język,
policzki, usta) modeluje przepływ powietrza, dzięki czemu
powstają łatwo rozrożnialne głoski:
_� �Trakt głosowy można traktować jak filtr
- zależnie od jego kształtu określone częstotliwości są wzmacniane
lub tłumione, co zmienia  barwę dz
więku
_� �Niektore głoski powstają w wyniku szybkiej zmiany traktu
głosowego (np. głoski plozywne)
Model sygnału mowy
" Najprościej model produkcji mowy można przedstawić jako
model z
rodło-filtr: produkcja mowy jest modelowana jako
operacja filtrowania, gdzie z
rodło dz
więku wzbudza filtr
utworzone przez trakt głosowy. Ponieważ sygnał mowy nie jest
stacjonarny, to parametry z
rodła i filtru są zmienne w czasie.
Model sygnału mowy
" Dla celow kodowania mowy, dokładne modelowanie traktu
głosowego jest ważne w utrzymaniu zrozumiałości mowy,
natomiast skuteczne modelowanie z
rodła wytwarza naturalne
brzmiący głos
model z
rodła<-> naturalne brzmienie
model filtru <-> zrozumiałość mowy
19.Ogólna charakterystyka kodowania MBE
Kodowanie MBE (ang. Multi-Band Excitation)
" Dla stacjonarnego fragmentu mowy (~20 ms) produkt modelu
z
rodło-filtr jest splotem sygnału i odpowiedzi impulsowej filtru
 w dziedzinie częstotliwości iloczynem transformat (DFT)
sygnału i odpowiedzi impulsowej filtru
" Rozdzielczość częstotliwościowa DFT musi odpowiadać
częstotliwości tonu krtaniowego (odwrotność  pitchdelay )
" y
rodło jest modelowane jako suma sygnałow harmonicznych
tonu krtaniowego, o odpowiednio dobranych amplitudach i
fazach (fazy  zgodne dla głosek dz
więcznych albo  losowe
dla głosek bezdz
więcznych)
" Estymacja częstotliwości tonu krtaniowego
_�Może być realizowana przez DFT o wysokiej rozdzielczości,
jednak lepsze efekty daje analiza w dziedzinie czasu
(np. korelacyjna)
" Estymacja fragmentow dz
więcznych/bezdz
więcznych
_� �Dla głosek dz
więcznych widmo składa się z harmonicznych tonu
krtaniowego, dla bezdz
więcznych  sygnał powinien być
aperiodyczny (można to uzyskać np. przez pseudolosowe fazy
pobudzeń harmonicznych)
" Analiza LPC
_�Wyznaczenie wspołczynnikow filtru predykcyjnego LPC
(ang. LinearPredictiveCoding), modelującego obwiednię sygnału
Konwersja LPC  LSP
_�Wspołczynniki filtru predykcyjnego LSP, ak:
są przeliczane na wspołczynniki LSP (ang. Line SpectralPairs):
Pierwiastki LSP leżą na kole jednostkowym, w parach
(można przesłać tylko po jednym z pary, aby odtworzyć całość)
Wspołczynniki LSP są mniej wrażliwe na błędy kwantyzacji niż LPC.
W odbiorniku można łatwo wyliczyć wspołczynniki LPC:
" Kwantyzacja
_�Wszystkie wyliczone parametry podlegają oszczędnej kwantyzacji;
Na każdą ramkę (20 ms) przypada:
- wpołczynniki LSP 36 b
- Energia sygnału 5 b
- Voicing (alokacja s. harm.) 4 b
- Pitch (ton krtaniowy) 7 b
Razem 50b/20ms, zatem przepływność wynosi 2500 b/s
Większość parametrow to parametry filtru:
nad wierność barwy dz
więku przedłożono zrozumiałość mowy
Zastosowania koderow MBE
" Koder MBE oraz jego udoskonalone wersje,
IMBE (ang. Improved Multi-Band Excitation),
ABME (ang. Advanced Multi-Band Excitation) oraz AMBE+,
są własnością firmy DVSI i są chronione licznymi patentami
" Kodery MBE charakteryzują się mniejszą przepływnością,
niż kodery LPC (GSM MPE-LPC 10 kb/s, TETRA ACELP 5 kb/s),
ale też nieco niższą jakością
-> są stosowane w systemach, gdzie mała przepływność
przeważa nad wiernością barwy dz
więku
_� �Systemy satelitarne: Inmarsat, Irydium
_� �Systemy PMR: Apco P25, NXDN (Kenwood/ICOM), dPMR, DMR
20.Ogólna charakterystyka kodowania LPC
Kodowanie LPC (ang. LinearPredictiveCoding)
" Dla stacjonarnego fragmentu mowy (~20 ms) wykorzystuje się
model z
rodło-filtr, przy czym z
rodło jest okresowym ciagiem
impulsow dla głosek dz
więcznych albo szumem dla głosek
bezdz
więcznych
" Filtr LPC składa się zwykle z dwochblokow, LTP i STP:
_� �Filtr predykcji krotkookresowej STP (ang. Short-Term Prediction)
wykorzystuje kilkanaście ostatnich probek, kształtuje widmo
_� �Filtr predykcji długookresowej LTP (ang. Long-Term Prediction)
ma tylko jeden odczep, ale z opoz
nieniemrownym okresowi
tonu krtaniowego  modeluje ton krtaniowy (zmiany amplitudy)
" Struktura filtru STP
_� �Filtr predykcji krotkookresowej STP (ang. Short-Term Prediction)
wykorzystuje kilkanaście ostatnich probek, kształtuje widmo
" Struktura filtru LTP
_� �Filtr predykcji długookresowej LTP (ang. Long-Term Prediction)
ma tylko jeden odczep, ale z opoz
nieniemrownym okresowi
tonu krtaniowego  modeluje ton krtaniowy (zmiany amplitudy)
Kwantyzacja
_�Wszystkie wyliczone parametry podlegają oszczędnej kwantyzacji;
Na każdą ramkę (20 ms) przypada (GSM, koder RPE-LTP):
- Amplitudy pobudzeń 180 b
- Faza pobudzenia 8 b
- Wpołczynniki LTP 36 b
- Wpołczynniki LTP 36 b
Razem 260b/20ms, zatem przepływność wynosi 13 kb/s
Dużo większa niż w MBE liczba parametrow pobudzenia:
zbliżona zrozumiałość mowy, wyższa wierność barwy dz
więku
" Kodery LPC występują w wielu rożnych wariantach
(rożnią się głownie metodą generowania pobudzeń):
_� �RPE-LTP (RegularPulseExcitation - Long Term Prediction)
Koder FR (Full Rate) systemu GSM
Wg obecnych standardow jakość sygnałow mowy słaba;
Zastąpiony koderem EFR (Enhanced Full Rate, typu ACELP)
oraz AMR (Adaptive Multi-Rate, też ACELP);
Stosowany rownież w telefonii VoIP
_� �VSELP (Vector Sum ExcitedLinearPrediction)
Koder systemu IS-54 (USA, system 2 generacji, TDMA)
Wykorzystuje kwantyzację wektorową  pobudzenie jest ważoną
sumą wektorowpobudzeń zapisanych w książce kodowej;
Wariant kodera CELP
" Kodery LPC występują w wielu rożnych wariantach
(rożnią się głownie metodą generowania pobudzeń):
_� �CELP (Code-ExcitedLinearPrediction)
Wykorzystuje kwantyzację wektorową oraz pobudzenia zapisane
w dwoch książkach kodowych: stałej (Fixedcodebook)oraz
adaptacyjnej (adaptivecodebook). Pobudzenie jest sumą słow z
obu książek kodowych, a takie podejście skraca obliczenia.
(Pierwsze proby: 1983, superkomputer Cry, 150s:1s)
_� �ACELP (AlgebraicCode-ExcitedLinearPrediction)
Metoda opatentowana przez VoiceAgeCorporation.
Wariant CELP, w ktorym książka kodowa nie jest zapisana
w pamięci  slowa kodowe są obliczane
Bardzo szeroko stosowany: TETRA, GSM (EFR), MPEG-4,
UMTS (AMR)
Kodery LPC występują w wielu rożnych wariantach
(rożnią się głownie metodą generowania pobudzeń):
_� �HVXC (HarmonicVectorExcitationCoding)
Hybrydowy koder, w ktorym głoski dz
więczne są kodowane
metodą MBE, a dz
więczne CELP;
Stosowany w MPEG-4 dla bardzo małych przepływności
_� �AMR (Adaptive Multi-Rate)
Zestaw 8 koderow typu ACELP, o przepływności 2kb/s do 12 kb/s;
Umożliwia adaptację łącza  wybor kodera o przepływności
dopasowanej do możliwości łącza radiowego (w połączeniu z
kodowaniem protekcyjnym) oraz połączenia międzysystemowe
23.Ogólna charakterystyka kodowania SBC (AAC)
Kodowanie z
rodłowesygnałow audio
Kodowanie z
rodłowesygnałow audio
" Podobnie jak MBE/LPC jest kodowaniem typu percepcyjnego
(zorientowanego na percepcję sygnału, a nie na sam sygnał),
jednak ze względu na złożoność sygnałow audio, zamiast
modelu z
rodła wykorzystuje percepcyjny model odbiorcy
" Technicznie jest odmianą kodowania podpasmowego
(ang. Sub-Band Coding)  polega na podziale sygnału na szereg
odrębnych pasm przy pomocy transformaty DFT (Discref Fourier
Transform) lub DCT (DiscretCosineTransform)
24.Co to jest model psychoakustyczny? Na czym polega jego
maskowanie?
Model psychoakustyczny - model matematyczny mówiący jakie informacje o dz
więku są
rozpoznawalne przez ludzkie ucho. Polega na podwyższeniu progu detekcji sygnału
maskowanego w wyniku obecności innego sygnału - maskera.
25.Podstawowe parametry GSM (wielodostęp, modulacja, odstęp między
kanałami, & )
26.Charakterystyka TDMA w GSM
TDMA (Time DivisionMultiple Access)
wielodostęp z podziałem czasowym
Polega na podziale czasu dostępu do medium transmisyjnego na
szczeliny czasowe (Time Slot). Na potrzeby transmisji przydzielana
jest pewna liczba szczelin czasowych. Transmisja danych nie jest
więc ciągła.
Zalety TDD:
 Większa efektywność wykorzystania medium transmisyjnego
 Możliwość dynamicznego przydziału zasobów
(np. w GPRS/EDGE 1-6 TS)
_� �Stosowane m.in. w D-AMPS, Wimax, DECT, Bluetooth, TETRA, DMR
może być stosowane w połączeniu z CDMA (np. UMTS) oraz
OFDMA (np. LTE)
" Ramka TDMA
_� �Na każdej częstotliwości utworzono 8 kanałów
- przez zastosowanie zwielokrotnienia czasowego TDMA
Ramka TDMA (ramka podstawowa) ma czas trwania 4,615 ms,
Szczelina czasowa (ramka elementarna)  577 m�s
_� �Kanał fizyczny w GSM to ciąg kolejnych ramek elementarnych
(szczelin czasowych o tym samym numerze) na określonej
częstotliwości nośnej (w kierunku uplink lub downlink)
27.Architektura sieci GSM
Architektura sieci GSM
Oznaczenia:
" MS  Mobile Station
" BS  Base Station
(BTR  Base Transceiver Station)
" BSC  Base Station Controller,
" OMC  Operation and Maintenance Center,
" MSC  Mobile Switching Center,
GMSC  Gateway Mobile Switching Center,
" AuC  Authorization Center,
" HLR  Home Location Register,
" VLR  VisitorLocation Register,
" EIR  Equipment Identity Register
Stacja ruchoma MS (Mobile Station)
" Stację ruchomą tworzą 2 oddzielne fizycznie jednostki:
- Wyposażenie stacji (Mobile Equipment, ME)
- Moduł identyfikacji użytkownika (Subscriber Identity Module,
SIM)
28. Rola i zadania karty SIM
" Karta SIM - karta mikroprocesorowa,
która realizuje następujące funkcje:
_� �przechowywania określonych danych użytkownika
_� �uwierzytelniania użytkownika
_� �kryptograficznej ochrony danych przesyłanych w kanale radiowym
Uwierzytelnianie ma dwie formy:
_� �Pasywną
- wprowadzenie 4-cyfrowego PIN (Personal IdentificationNumber)
_� �Aktywną
- podczas rejestracji MS
29.Rola i zadania BSC
Sterownik stacji bazowych BSC (Base Station Controller)
" Steruje i monitoruje pracę wielu BS
(typowo od kilkunastu do kilkudziesięciu).
" Głównym zadaniem jest zarządzanie kanałami radiowymi,
fizycznymi i logicznymi, będącymi w dyspozycji stacji bazowych,
oraz funkcje komunikacyjne z centralą radiokomunikacyjną MSC
i centrum operacyjno-utrzymaniowym OMC.
" Może być fizycznie umieszczony razem z jedną z BS,
zupełnie oddzielnie bądz
razem z MSC
30.Rola i zadania MSC i GMSC
Centrala komutacyjna MSC (Mobile Switching Center)
" Pełni rolę centrali telefonicznej:
uczestniczy w zestawianiu połączenia między użytkownikami
sieci komórkowej, sieci telefonicznej, ISDN i Internetu.
Centrala tranzytowa GMSC
(Gateway Mobile Switching Center)
" Centrala będąca interfejsem między siecią komórkową i sieciami
PSTN, ISDN lub Internetem.
" Zarządza bazami danych użytkowników macierzystych HLR
i numerów przeniesionych FNR
" Centrale MSC i GMSC zarządzają własnymi bazami danych
użytkowników wizytujących VLR i stacji ruchomych EIR
31.Rola i zadania rejestrów HLR, VLR
Baza danych użytkowników macierzystych HLR
(Home Location Register)
" Przechowuje dane dotyczące użytkowników zarejestrowanych w
obszarze, który jest ich obszarem macierzystym, określonym przez
adres zamieszkania:
_� �Numer telefonu sieci publicznej
_� �Międzynarodowy numer IMSI użytkownika sieci GSM
_� �Dozwolone usługi, z których użytkownik może korzystać
_� �Tajny klucz do uwierzytelniania i szyfracji/deszyfracji,
oraz dane przejściowe:
_� �Adres VLR (aktualny obszar centralowy dostępu do stacji ruchomej)
_� �Numer do przekierowań połączeń
" Każde połączenie nadchodzące jest zawsze kierowane najpierw do
macierzystej centrali stacji ruchomej, która w bazie danych HLR
odszukuje aktualne położenie użytkownika (adres VLR) i dokonuje
przekazania połączenia do właściwej centrali
Baza danych użytkowników wizytujących VLR
(VisitorLocation Register)
" Zawiera dane użytkowników aktualnie zarejestrowanych w
obszarze centrali MSC. Zawiera część danych HLR oraz dane
tymczasowe:
_� �Tymczasowy numer użytkownika (TMSI),
używany przez czas pobytu użytkownika na określonym obszarze
Eliminuje to konieczność transmisji IMSI drogą radiową,
utrudniając zlokalizowanie położenia MS
" Wspomaga własną centralę radiokomunikacyjną w zakresie:
_� �Nawiązywania połączenia ze stacją ruchomą
_� �Realizacji procedur uwierzytelniania i szyfracji/deszyfracji,
eliminuje to odwołania do HLR i przyspiesza nawiązywanie
połączenia.
32.Rola i zadania OMC
Centrum operacyjno-utrzymaniowe OMC
(Operation and Maintenance Center)
" Nadzoruje pracę podległych urządzeń,
uruchamianie urządzeń zapasowych w wypadku awarii,
" Rejestruje przypadki niskiej jakości transmisji
oraz przeciążenia sieci i powiadamia o tym operatora.
" Może zdalnie przeprowadzać rekonfigurację BS
w przypadku rozbudowy stacji bazowycc
" Oblicza i rejestruje kosztów połączeń dla każdego użytkownika.
33.Charakterystyka kanałów logicznych SCH i FCCH
34.Charakterystyka kanałów logicznych BCCH i PCH
35.Charakterystyka kanałów logicznych RACH i AGCH
36.Charakterystyka kanałów logicznych TCH i SACCH
Kanały logiczne GSM
" FCCH (FrequencyCorrection Channel)
kanał korekcji częstotliwości, służący do przekazywania MS
wzorcowego sygnału harmonicznego, zapewniający odbiór
synchroniczny sygnałów z modulacją GMSK
" SCH (Synchronization Channel)
kanał przeznaczony do synchronizacji czasowej (ramkowej) MS z
BS; służy też do przesyłania identyfikatora ciągu uczącego
stosowanego w danej SB oraz numeru ramki TDMA
" BCCH (Broadcast Control Channel)
kanał rozgłoszeniowy,
informujący MS o parametrach lokalnej sieci (adres obszaru
przywoławczego, identyfikator operatora, częstotliwości kanałów
podstawowych w sąsiednich BS) oraz parametrach związanych
z dostępem
Kanały logiczne GSM
" PCH (Paging Channel)
kanał wywoławczy BS _� �MS
" RACH (Random Access Channel )
kanał stosowany przez MS
do przesyłania do BS żądania dostępu do sieci GSM
" AGCH (Access Grant Channel)
kanał wykorzystywany przez BS do przekazywania do MS informacji
o przydziale dla niej określonego kanału SDCCH oraz informacji
o wyprzedzeniu czasowym momentów ramek TDMA
37.Transmisja sygnałów mowy w GSM (kodowanie z
ródłowe, kodowanie
kanałowe, przeplot, metoda transmisji danych w kanale TCH)
Transmisja danych w GSM
Statyczne sterowanie mocą
" Poziom mocy nadajnika zależy od akceptowalnej jakości
odbioru, a więc głównie od odległości MS - BS,
która zmienia się w czasie.
Z tego względu moc nadajnika MS musi się stopniowo zmieniać
_� �potrzebne jest sterowanie mocą
" Moc nadajnika jest zmieniana skokowo, w zależności od
producenta sprzętu co 2dBm lub 3dBm
Jest to tzw. statyczne sterowanie mocą stacji ruchomej;
Rozkazy generuje BS, oddzielnie dla każdej MS
Dynamiczne sterowanie mocą, kompensujące wpływ zaników
wielodrogowych, w GSM nie jest stosowane
Transmisja sygnałów mowy
Kodowanie z
ródłowe
" Kodowanie LPC (ang. LinearPredictiveCoding)
_� �Dla stacjonarnego fragmentu mowy (~20 ms) wykorzystuje się
model z
ródło-filtr, przy czym z
ródło jest okresowym ciagiem
impulsów dla głosek dz
więcznych albo szumem dla głosek
bezdz
więcznych
Kodowanie z
ródłowe
" Filtr LPC składa się zwykle z dwóch bloków, LTP i STP:
_� �Filtr predykcji krótkookresowej STP (ang. Short-Term Prediction)
wykorzystuje kilkanaście ostatnich próbek, kształtuje widmo
_� �Filtr predykcji długookresowej LTP (ang. Long-Term Prediction)
ma tylko jeden odczep, ale z opóz
nieniem równym okresowi
tonu krtaniowego  modeluje ton krtaniowy (zmiany amplitudy)
Kodowanie z
ródłowe
" Koder działa wg zasady analiza przez syntezę
_� �Koder określa rodzaj pobudzenia oraz parametry filtru LPC,
odtwarza sygnał mowy i porównuje go z sygnałem wejściowym;
Parametry pobudzenia i filtru są optymalizowane wg kryterium LMS
(minimalizacji błędu średniokwadratowego);
Kodowanie z
ródłowe
" Kwantyzacja
_�Wszystkie wyliczone parametry podlegają oszczędnej kwantyzacji;
Na każdą ramkę (20 ms) przypada (GSM, koder RPE-LTP):
- Amplitudy pobudzeń 180 b
- Faza pobudzenia 8 b
- Wpółczynniki LTP 36 b
- Wpółczynniki LTP 36 b
Razem 260b/20ms, zatem przepływność wynosi 13 kb/s
Kodowanie kanałowe
" Koder z
ródłowy sygnałów mowy RPE-LTP w GSM
_� �Na każdą ramkę (20 ms) przypada:
- Amplitudy pobudzeń 180 b
- Faza pobudzenia 8 b
- Wpółczynniki STP 36 b
- Wzmocnienia LTP 8 b
- Opóz
nienie LTP 24 b
_� �Ze względu na wpływ poszczególnych bitów na jakość, podzielono
je na klasy:
- Klasa Ia 50 b  kluczowe dla jakości
- Klasa Ib 132 b  ważne
- Klasa II 78 b  najmniej istotne
_� �Przepływność 13 kb/s na wyjściu kodera wzrasta do 22,8 kb/s
po kodowaniu (R�57% �3/5)
Kodowanie kanałowe
" Koder z
ródłowy sygnałów mowy RPE-LTP w GSM
_� �Bity klasy Ia są zabezpieczane kodem CRC (53,50)
- wykrycie błędu CRC powoduje odrzucenie całej ramki
_� �Bity klasy Ia z CRC i Ib są kodowane kodem splotowym (2,1,5)
_� �Bity klasy II nie są kodowane
Przeplot
" Dla ramki sygnału mowy (20 ms) o długości 260 bitów
otrzymujemy ciąg kodowy o długości 456 bitów.
" Ciąg ten podlega następnie przeplataniu bitów,
po czym jest dzielony na 8 bloków o długości 57 bitów;
Bloki te podlegają przeplataniu z blokami poprzedniego lub
następnego ciągu kodowego - w każdym pakiecie normalnym
występują bowiem 2 bloki o długości 57 bitów każdy i cały ciąg
kodowy ramki sygnału mowy jest przesyłany w szczelinie
czasowej w 8 kolejnych ramkach podstawowych TDMA
Przeplot
" Przeplatanie przekątne bloków ma na celu zmniejszenie
prawdopodobieństwa dyskwalifikacji odtwarzanych w odbiorniku
ramek sygnału mowy, gdy występują zaniki.
Jeśli zanik spowoduje serię błędów tylko w 1 z 8 pakietów,
to stopa błędów nie przekroczy 0,125 cała ramka może być
poprawnie odtworzona (gdyby w pakiecie były przesyłane 2
bloki tej samej ramki, to stopa błędów osiągnęłaby 0,25 i cała
ramka sygnału mowy zostałaby zdyskwalifikowana)
Transmisja danych w GSM
" Transmisja danych jest dla systemu GSM  w przeciwieństwie
do systemow 1G  czymś naturalnym: jest to system w pełni
cyfrowy i wszystkie usługi, w tym transmisja sygnałow mowy,
odbywa się cyfrowo
" W żadnym wypadku nie można użyć GSM do transmisji
modemowej (jak w PSTN)  gdzie sygnał modulacji cyfrowej w
paśmie 0,3-3kHz jest podawany na wejście m.cz.
_� �transmisja w GSM, zoptymalizowana dla sygnałow mowy,
nie przeniesie poprawnie sygnału modemu
Transmisja danych w GSM
" Udostępnienie usług przenoszenia wymaga zdefiniowania
interfejsow (stykow):
_� �DTE  terminal GSM
_�MSC  inne sieci (PSTN, ISDN, & )
Ich zadaniem jest dopasowanie strumieni danych (tj. głownie
metody i szybkości transmisji). Są to interfejsy:
_� �TAF  Terminal Adaptation Function,
_� �IWF  InterworkingFunction
38.Interfejsy TAF i IWF
TAF  Terminal Adaptation Function
_� �Zależnie od typu terminalu, zintegrowany styk modemowy V.24,
albo styk ISDN. Najprostsze terminale nie mają TAF
" IWF  InterworkingFunction
_� �Umieszczony w GMSC
_� �Zadania: adaptacja szybkości, kontrola błędow (ARQ), kontrola
przepływu, funkcje modemu akustycznego (PSTN, transmisja
danych, np. V.21, V.22, V.26, V.32, oraz faks, V.29)
39.Charakterystyka HSCSD
Podsystem HSCSD (High SpeedCircuitSwitched Data),
usługi przyspieszonej transmisji danych w trybie komutacji
kanałow
" Wprowadzany w specyfikacji fazy 2+, w 1996 r.,
w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie na większe
przepływności transmisji danych
" Przeznaczony do przyspieszonej transmisji pakietow danych
komputerowych oraz pakietow danych przesyłanych w czasie
rzeczywistym (sygnały mowy oraz obrazu, oddzielnie,
albo razem jako usługa multimedialna).
Koszty transmisji zależą od czasu trwania połączenia
oraz  odległości
HSCSD polega na możliwości przydzielenia jednej stacji
ruchomej więcej niż jednej ramki elementarnej (szczeliny
czasowej) w ramce TDMA
" Przepływność wzrasta tyle razy, ile ramek zostanie
Przydzielonych
" Nie są wymagane żadne zmianydotychczasowej
infrastrukturze systemu
HSCSD
" Połączenia w podsystemie HSCSD są zestawiane w drodze
negocjacji terminalu z podsystemem i są zależne od lokalnego
obciążenia.
" W realizacji usług HSCSD ruchomego terminala uczestniczy
interfejs TAF (Terminal Adaptation Function);
możliwe są oba tryby transmisji:
_� �nieprzezroczysta
_� �przezroczysta.
HSCSD
" W trybie transmisji nieprzez
roczystej użytkownik żądający
obsługi może otrzymać 1Ł�nŁ�4 ramek elementarnych w ramce
TDMA i liczba przydzielonych ramek może się zmieniać podczas
połączenia.
_�Maksymalna szybkość transmisji wynosi:
4 �0 9,6 kb/s = 38,4 kb/s
_� �Jednym u ubocznych efektow amerykanizacji GSM
(system PCS, aka GSM 1900) było wprowadzenie trybu transmisji
danych przy osłabionym zabezpieczeniu kodowym,
o sprawności R�2/3, a wowczas:
4 �0 14,4 kb/s = 57,6 kb/s
HSCSD
" W trybie transmisji przezroczystej terminal może użytkować
1Ł�nŁ�6 szczelin czasowych w ramce TDMA.
Można uzyskać stałą szybkość transmisji i stałe opoz
nienie
_�Maksymalna szybkość transmisji wynosi:
6 �0 9,6 kb/s = 57,6 kb/s
_� �Przy osłabionym zabezpieczeniu kodowym (R�2/3):
6 �0 14,4 kb/s = 86,4 kb/s
W obu trybach, transmisji nieprzez
roczystej i przezroczystej,
można stosować silniejsze zabezpieczenia kodowe (do R�1/6),
przy odpowiednio obniżonej przepływności
" Podsystem HSCSD nigdy nie zyskał większej popularności:
_� �Niedopasowanie do potrzeb
Dominująca metoda transmisji danych to transmisja pakietowa
_�Wysoki koszt połączeń
Koszt zależy od czasu trwania połączenia, liczby zajmowanych
kanałow i  odległości , niezależnie od tego ile danych zostało
faktycznie przesłanych;
niezależnie od powyższego, koszt był relatywnie wysoki
_�Wkrotce po HSCSD został wprowadzony znacznie wydajniejszy
system transmisji danych w GSM - GPRS
40.Charakterystyka GPRS
System GPRS (General Packet Radio Service ),
usługi transmisji danych w trybie komutacji pakietow
" Wprowadzany w specyfikacji fazy 2+, w 1997 r.,
uruchomiony po raz pierwszy ok. 2001 r.
" Przeznaczony do przyspieszonego i taniego przesyłania
pakietow danych komputerowych napływających przypadkowo
z terminali ruchomych
Koszty zależą od rzeczywistego czasu przesyłania
danych w kanale radiowym (uzależnionego od wielkości
zbiorów danych przenoszonych przez pakiety),
a nie od czasu trwania połączeń, jak przy komutacji kanałow
Transmisja w trybie komutacji pakietow jest identyczna, jak w
sieci Internet i jest stosowana do usług, ktore są już od dawna
znane w sieci Internet, w tym:
_� �poczty elektronicznej,
_� �przeglądania stron WWW,
_� �FTP,
a w przyszłości obejmie wszystkie rodzaje usług, także usługi
czasu rzeczywistego (sygnały mowy, video).
Ten proces, nazywany konwergencją sieci i usług, prowadzi
do zastąpienia wszystkich obecnie używanych sieci (rownież
np. w PSTN) sieciami pakietowymi. Rownież sieci szkieletowe
systemow 4G mają być sieciami pakietowymi (All IP Network)
Proces standaryzacji podsystemu GPRS, umożliwiający budowę
podsieci GPRS, został skupiony na pokonaniu mankamentow,
jakie cechował stosowany dotąd w sieci GSM tryb komutacji
kanałow, w tym:
_� �zmniejszeniu średniego czasu dostępu terminala do zasobow sieci
_� �zwiększeniu efektywności wykorzystania kanałow radiowych
_� �zmniejszeniu kosztow transmisji
_� �zapewnieniu kompatybilności protokołow komunikacyjnych podsieci
GPRS z protokołami sieci pakietowych IP.
Aby można było zrealizować GPRS, trzeba było rozbudować
dotychczasową infrastrukturę sieci GSM, ktora była
zorientowana wyłącznie na usługi w trybie komutacji kanałow.
GPRS - nowe rodzaje węzłow komutacji pakietow:
" SGSN (Serving GPRS SupportNode) - węzeł GPRS
_� �Umożliwia transmisję między MS a podsiecią GPRS.
_� �Transmisja między węzłami SGSN i GGSN odbywa się w sieci
opartej na protokole IP.
" GGSN (Gateway GPRS SupportNode) - brama GPRS
_� �Zapewnia interfejs z zewnętrznymi sieciami opartymi na technice
komutacji pakietow.
_� �Realizuje dobor drogi do węzła SGSN obsługującego pożądaną
stację ruchomą, z tym że informacja o doborze drogi dla danej
stacji ruchomej jest zapisywana w HLR.
" PCU (Packet Control Unit)
_�Moduł obsługi pakietow w BSC (np. buforowanie danych)
GPRS  komutacja pakietow
" W trybie komutacji pakietow nie ma zestawiania połączenia,
gdyż MS jedynie dostarcza pakiety do węzła SGSN.
Węzeł ten przesyła je dalej zgodnie z regułą doboru trasy,
wynikającą z adresu docelowego i obciążenia podsieci GPRS.
_� �Trasa przesyłania kolejnych pakietow dla tego samego terminala
z
rodłowego i docelowego może być zmienna.
_�Opoz
nienie transmisji jest przypadkowo zmienne dla kolejnych
pakietow, w zależności od chwilowego obciążenia podsieci GPRS
GPRS  komutacja pakietow
" Terminal ruchomy automatycznie informuje węzeł SGSN
o zmianie swego położenia z dokładnością do obszaru
przywołań, gdyż wowczas zmienia się trasa przekazywania
pakietow. O zmianie położenia terminala jest powiadamiana
baza danych HLR i węzeł GGSN.
Kanały logiczne GSM
" PDTCH (Packet Data Traffic Channel)
służy do przenoszenia danych użytkownika;
" PBCCH (Packet Broadcast Control Channel)
kanał rozgłoszeniowy, stosowany przez każdą stację bazową;
informuje MS o parametrach sieci GSM i GPRS
" PCCCH (PacketCommon Control Channel)
podzielony na cztery kanały: PRACH, PAGCH, PPCH, PNCH
PNCH (Packet Notification Channel) służy do powiadamiania MS
o połączeniach grupowych lub rozgłoszeniowych
" PACCH (PacketAssociated Control Channel)
służy do przekazywania informacji sterujących związanych z
transmisją w używanych przez MS PDTCH
" PTCCH (Packet Timing Advance Control Channel)
stosowany do synchronizacji ramkowej
GPRS  kodowanie kanałowe
" Zdefiniowano 4 schematy kodowania CS1-4 (CodingScheme);
Kodowanie obejmuje
_� �Dodanie bloku kontroli parzystości BCS (Block CheckSequence):
_� �Kodowanie splotowe R=1/2 (oprocz CS4)
_�Wykluczanie bitow
Schemat CS4 (tylko kodowanie CRC, bez kodu splotowego),
może być efektywnie stosowany tylko w pobliżu stacji bazowej
na ok. 25% komorki, natomiast CS1  ok. 98%komorki
GPRS  kodowanie kanałowe
" Przepływności dostępne dla użytkownika są mniejsze, niż
podaje specyfikacja systemu, ze względu na dodatkowe
informacje protokołu RLC (Radio Link Protocol)
Klasa transmisji (Multislot Class)
określa liczbę szczelin czasowych wykorzystywanych p. MS
" Zdefiniowano 12 klas transmisji
Klasa 12 pozwala używać 5 szczelin czasowych w każdej ramce
TDMA, przy czym w każdym kierunku (uplink i downlink)
nie może być ich więcej niż 4;
" Podział przepływności w obu kierunkach może być symetryczny
lub asymetryczny (np.1+3, 2+2, 3+1), jednak w każdym
kierunku musi być w użyciu przynajmniej jedna ramka el.
GPRS  usługi
" Dostęp do sieci Internet
_� �Usługi WWW, FTP
_� �Bankowość elektroniczna
_� �Poczta elektroniczna
" VoIP
" Wideotelefonia, telekonferencje
" Dystrybucja informacji w trybie rozsiewczym
(np. informacje drogowe, ostrzeżenia meteo, & )
GPRS, dzięki komutacji pakietow, zapewnia
" dużą efektywność wykorzystania kanałow radiowych,
" niewielkie średnie opóz
nienie transmisji pakietow
" dużą przepływność,
ktore mogą być negocjowane, a ponadto zapewnia
znacznie niższy koszt transmisji, ktory jest uzależniony
od ilości przesyłanych danych, a nie od czasu trwania
połączenia i odległości, jak w przypadku CSD/HSCSD
41.Charakterystyka EDGE
EDGE (Enhanced Data Rates for Global Evolution)
" Podsystem GSM wprowadzony dla osiągnięcia przepływności
większych, niż osiągane w podsystemach HSCSD i GPRS.
Rozwinięcie GPRS i HSCSD:
- EGPRS (Enhanced General Packet Radio Service)
- ECSD (EnhancedCircuitSwitched Data)
Był nawet nazywany systemem 3G (realnie raczej 2,5G)
" Wprowadza do GSM nowy rodzaj modulacji: 8PSK;
Pasmo kanału częstotliwościowego i format ramki są
identyczne.
EDGE warstwa fizyczna
" Modulacja 8-PSK
Wprowadzona dla uzyskania większych przepływności danych
(oprocz GMSK  stosowanej dla mniejszych przepływności);
Efektywność widmowa rośnie 3x (w 8-PSK na symbol
przypadają 3 bity, w GMSK  1 bit)
" Aby zachować pasmo kanału częstotliwościowego (200 kHz)
oraz format ramki elementarnej i podstawowej, stosuje się
filtr o charakterystyce podobnej, jak filtr gaussowski w GMSK;
Ze względu na  pamięć filtru, w odbiorniku stosowany jest
detektor Vitterbiego; EDGE  kodowanie kanałowe
" Zdefiniowano 9 schematow kodowania MCS1  MSC9
(Modulation and CodingScheme); Kodowanie obejmuje
_� �Dodanie bloku kontroli parzystości BCS (Block CheckSequence):
_� �Kodowanie blokowe nagłowkow RLC
_� �Kodowanie splotowe danych, koder splotowy (3, 1, 7), R=1/3
_�Wykluczanie bitow
" Schematy MCS1-4 wykorzystują GMSK i maja parametry
zbliżone do GPRS, schematy MCS5-9 wykorzystują 8-PSK
Klasa transmisji (Multislot Class)
określa liczbę szczelin czasowych wykorzystywanych p. MS
" Liczbę klas transmisji zwiększono do 17
Klasa 34 pozwala używać 6 szczelin czasowych w każdej ramce
TDMA, przy czym w każdym kierunku (uplink i downlink)
nie może być ich więcej niż 5;
" Podział przepływności w obu kierunkach może być symetryczny
lub asymetryczny (np.1+3, 2+2, 3+1), jednak w każdym
kierunku musi być w użyciu przynajmniej jedna ramka el.
Większość klas ma niesymetryczne łącza uplink i downlink,
ponieważ takie wykorzystanie transmisji danych jest typowe