1Oddzia³ Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala
Zdefiniowanie jakoœci ¿ycia
im. dr. M. Pirogowa w £odzi, ordynator Oddzia³u Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej
do dziœ nastrêcza wiele trudnoœci.
dr med. Jerzy Okraszewski
Pojêcie to by³o i jest ró¿nie inter-
2Oddzia³ Anestezjologii i Intensywnej Terapii Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala
pretowane przez socjologów.
im. dr. M. Pirogowa w £odzi, ordynator Oddzia³u Anestezjologii i Intensywnej Terapii dr med. Andrzej Masierek
Zgodnoœæ dotyczy pogl¹du, i¿ ja-
koœæ ¿ycia odnosi siê do faktu za-
spokojenia potrzeb, a tak¿e stano-
wiska, i¿ przy opisie zakresu
pojêcia jakoœci ¿ycia wa¿na jest
Jakość życia
zarówno analiza determinantów
obiektywnych, jak i subiektyw-
nych. W pocz¹tkowym okresie roz-
Quality of life
woju badañ nad jakoœci¹ ¿ycia
wiele z nich dotyczy³o obiektyw-
Arkadiusz Michalak1, Katarzyna Krawczyk2, Roman Bocian1,
nych wskaŸników stopnia zaspo-
Jerzy Okraszewski1, Konrad Wroñski1
kojenia potrzeb. Dopiero póŸniej
brano pod uwagê wskaŸniki su-
biektywne, bêd¹ce wyrazem sposo-
bu zaspokojenia potrzeb.
Niniejszy artyku³ wyjaœnia, czym
jest jakoœæ ¿ycia i dlaczego jest ona
tak wa¿na zarówno dla pacjentów,
jak i lekarzy.
Wstêp
nia spo³ecznego, wiêzi z innymi ludŸ-
Badania jakoœci ¿ycia chorych le-mi itp. W najbardziej ogólnym rozu-
S³owa kluczowe: jakoœæ ¿ycia,
czonych ró¿nymi metodami s¹
mieniu, w celu okreœlenia jakoœci ¿y-
znaczenie, zastosowanie.
w XXI w. stale monitorowane [1–11].
cia wiêkszoœæ badaczy w naukach Obecnie trudno sobie wyobraziæ funk-spo³ecznych ³¹czy pojêcie dobrobytu cjonowanie i rozwój nowoczesnej me-i pomyœlnoœci [29, 35, 36].
dycyny bez takich badañ [12–21]. Ba-Dalkey i Rurke pojêciem jakoœci dania nad jakoœci¹ ¿ycia chorych
¿ycia okreœlaj¹ odczuwanie przez cz³owieka pomyœlnoœci i satysfakcji zarówno po leczeniu farmakologicz-z ¿ycia lub jej brak, szczêœcie lub nie-nym, jak i chirurgicznym przyczynia-szczêœcie [30, 36]. S³oñska i Misiuna j¹ siê do opracowania coraz lepszych w s³owniku podstawowych terminów i skuteczniejszych standardów terapii
[37] podaj¹ natomiast, ¿e jakoœæ ¿ycia i postêpowania w danej jednostce choto poczucie satysfakcji jednostek lub robowej [22–28].
grup spo³ecznych wynikaj¹ce ze œwia-domoœci zaspokojenia w³asnych po-Jakoœæ ¿ycia w naukach spo³ecznych trzeb oraz postrzegania mo¿liwoœci Okreœlenie jakoœæ ¿ycia ( quality osi¹gniêcia pe³ni rozwoju jednostko-of life – QL) pojawi³o siê w s³owniku wego i spo³ecznego.
amerykañskim po II wojnie œwiatowej Zdefiniowanie jakoœci ¿ycia
i przechodzi³o stopniow¹ ewolucjê.
do dziœ nastrêcza wiele trudnoœci. Po-Pocz¹tkowo termin ten by³ u¿ywany jêcie to by³o i jest ró¿nie interpretowa-i rozumiany w sensie przeciwstaw-ne przez socjologów. Zgodnoœæ doty-nym do poziomu ¿ycia, bez t³umacze-czy pogl¹du, ¿e jakoœæ ¿ycia odnosi nia jego istoty [29–32]. Wspó³czesne siê do faktu zaspokojenia potrzeb, rozumienie jakoœci ¿ycia jest g³êbsze a tak¿e stanowiska, i¿ przy opisie za-i wynika z obserwacji, ¿e dobrobyt kresu pojêcia jakoœci ¿ycia wa¿na jest ( welfare) i pomyœlnoœæ ( well-being) zarówno analiza determinantów nie maj¹ tego samego znaczenia tre-obiektywnych, jak i subiektywnych.
œciowego [30, 31, 33, 34]. Zakres tre-W pocz¹tkowym okresie rozwoju ba-
œci ukrytej pod has³em jakoœæ ¿ycia dañ nad jakoœci¹ ¿ycia wiele z nich wyznaczy³o zjawisko, ¿e wzrost do-dotyczy³o obiektywnych wskaŸników brobytu materialnego i przekroczenie stopnia zaspokojenia potrzeb. Dopiero punktu wzglêdnego zaspokojenia po-póŸniej brano pod uwagê wskaŸniki trzeb wcale nie musi powodowaæ subiektywne, bêd¹ce wyrazem sposo-wzrostu pomyœlnoœci. Taka koncepcja bu zaspokojenia potrzeb.
jakoœci ¿ycia, jako szersze rozumienie W krajach zachodnich rozkwit ba-poziomu ¿ycia, jest o tyle pe³niejsza, dañ nad problematyk¹ jakoœci ¿ycia i¿ obok potrzeb ekonomicznych i œro-w zakresie subiektywnych jej wy-dowiskowych uwzglêdnia tak¿e za-znaczników przypada na
koniec
kres samorealizacji, akceptacji, uzna-lat 70. XX w. Do znacz¹cych nale¿¹ tu G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A 33
Pojêcie jakoœci ¿ycia w medycynie
It has been difficult to define
Abramsa (1973), Rogersa i Conver-jest przedstawiane w nieco innej per-
the term quality of life. The no-
se’a (1975) [30, 38, 39]. Najbardziej spektywie ni¿ w naukach spo³ecz-
tion was and still is construed dif-
systematyczn¹ prób¹ przedstawienia nych. Health-related quality of life
ferently by sociologists. They
subiektywnych wskaŸników w rela-
– HRQoL – oznacza jakoœæ ¿ycia wy-
agree on the view that the quality
cjach z obiektywnymi wyznacznikami znaczon¹ stanem zdrowia, wystêpuj¹-
of life refers to satisfying one’s
by³y badania przeprowadzone przez cymi chorobami, naturalnym proce-
needs. They also agree that in de-
Campbella, Converse’a i Rodgera sem starzenia itp. [32, 34, 50, 51].
scribing the denotation of the no-
w 1976 r. [35].
Na podstawie definicji zdrowia – po-
tion quality of life an analysis
W Polsce nieco póŸniej, bo w la-danej przez Œwiatow¹ Organizacjê
of objective and subjective deter-
tach 80. XX w., w naukach spo³ecznych Zdrowia (WHO) – w 1984 r. Till,
minants is equally significant. In
pojawi³y siê prace dotycz¹ce jakoœci ¿y-McNeil i Bush przyjêli, i¿ „jakoœæ ¿y-
the early stage of research into
cia. Najbardziej znacz¹ce s¹ tu badania cia to globalna koncepcja, do której
the quality of life a great deal of it
prowadzone przez Zak³ad Statystyczno-nale¿y w³¹czyæ psychiczne i socjalne
concerned an objective determi-
-Ekonomiczny GUS i PAN w 1986 r., dzia³anie oraz czynnoœæ fizyczn¹ i ko-
nant of satisfying people’s needs.
obejmuj¹ce du¿¹ populacjê badanych rzystne aspekty dobrego samopoczu-
Not until later were subjective de-
[29, 40–42]. Punktem wyjœcia ich cia, jak równie¿ aspekty negatywne
terminants expressing the way
koncepcji by³o okreœlenie, i¿ jakoœæ spowodowane chorob¹ i niedo³ê-
of meeting people’s needs taken
¿ycia jest kategori¹ relatywn¹, obra-stwem” [44]. Definicja ta umo¿liwia
into consideration.
zem subiektywnych ocen i odczuwa-mierzenie stanów fizycznych i emo-
The following article aims to
nych satysfakcji [42]. Du¿y wk³ad cjonalnych, powi¹zañ socjalnych lub
explain what is meant by the
do poznania jakoœci ¿ycia w populacji ujemnych objawów wynikaj¹cych
quality of life and why it is so
doros³ych Polaków wnios³y badania z choroby i jej leczenia. Wed³ug Tor-przeprowadzone przez Czapiñskiego
meaningful for patients and
rance’a [52] definicja jakoœci ¿ycia w 1988 r. [38]. Opisuj¹ one ogólne za-
doctors alike.
oparta na definicji zdrowia WHO nie le¿noœci wp³ywu obiektywnych wa-oddaje w pe³ni istoty tego pojêcia, runków ¿ycia na odczuwanie zadowo-
Key words: quality of life, mean-
na które sk³adaj¹ siê ró¿ne aspekty, lenia z ¿ycia.
ing, application.
m.in. ekonomiczne, polityczne, este-tyczne i intelektualne, gdy¿ jakoœæ ¿y-Istota pojêcia, zakres i cele badania jakoœci cia wyznaczona stanem zdrowia mo¿e
¿ycia w naukach spo³ecznych
dotyczyæ ka¿dej z tych dziedzin.
Przeniesienie z nauk spo³ecznych Zdefiniowanie jakoœci ¿ycia jest na grunt medyczny pojêcia jakoœci ¿y-zadaniem trudnym i z³o¿onym, ponie-cia wynika³o z kwestionowania trady-wa¿ ka¿dy ocenia j¹ subiektywnie, cyjnych metod oceny stanu zdrowia w sposób indywidualny, zgodnie ze oraz ³¹czy³o siê z alternatyw¹ modelu swoj¹ osobowoœci¹ i œrodowiskiem, holistycznego wobec biomedycznego w którym ¿yje. Wielu autorów unika wzorca opieki [34, 43–45]. Zaintereso-definiowania jakoœci ¿ycia, ogranicza-wanie t¹ problematyk¹ wi¹za³o siê j¹c siê jedynie do wyliczania kompo-
œciœle z now¹ koncepcj¹ medycyny nentów, które to pojêcie obejmuje.
odpowiedzialnej za ca³ego chorego Ebrahim [53] definiuje trudnoœci (model holistyczny), tzn. nie tylko okreœlenia jakoœci ¿ycia wyznaczonej za przed³u¿enie mu ¿ycia w sensie bio-stanem zdrowia. Wed³ug tego autora logicznym, ale tak¿e pomoc w celu jakoœæ ¿ycia uwarunkowana stanem uczynienia tego ¿ycia aktywnym i zbli-zdrowia jest wyznaczona d³ugoœci¹
¿onym do ¿ycia ludzi zdrowych [34].
¿ycia i modyfikowana przez niepe³no-W medycynie krajów zachodnich sprawnoœæ fizyczn¹, funkcjonalne szczególne zainteresowanie proble-ograniczenie, sposób postrzegania matyk¹ jakoœci ¿ycia pojawi³o siê i spo³eczne mo¿liwoœci, które s¹ wy-w latach 70. XX w., w Polsce nato-znaczane przez chorobê, uszkodzenie miast dopiero lata 80. i 90. ubieg³ego lub sposób postêpowania terapeutycz-stulecia przynios³y gwa³towne zwiêk-nego. Flanagan [54] w badaniach epi-szenie pomiarów i interpretacji badañ demiologicznych, na podstawie odpo-na temat jakoœci ¿ycia chorych wiedzi 3000 doros³ych osób obojga
[46–49]. Uznanym pionierem w me-p³ci na pytanie: Co jest najwa¿niej-dycynie i twórc¹ skali pomiaru jakoœci szym czynnikiem decyduj¹cym o ich
¿ycia pacjentów w zakresie ich spraw-jakoœci ¿ycia? , wnioskowa³, ¿e dla an-noœci ruchowej by³ Karnofsky [39], kietowanych najwa¿niejszy okaza³ siê który pierwszy zwróci³ uwagê, ¿e ich stan zdrowia, w dalszej kolejnoœci efektem koñcowym leczenia powinna dopiero inne czynniki, które zosta³y byæ zarówno poprawa odczuwana su-uszeregowane zgodnie z nastêpuj¹c¹
biektywnie przez chorego, jak i popra-czêstoœci¹: posiadanie i wychowywa-wa aktywnoœci oraz sprawnoœci ru-nie dzieci, poznanie samego siebie, chowej.
praca zawodowa (miêdzy 30. a 50. ro-34
G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A
kiem ¿ycia), komfort materialny i œcis-Z przegl¹du piœmiennictwa doty-zgodnoœci co do definicji ¿ycia uwa-
³e zwi¹zki partnerskie (poza kobieta-cz¹cego interpretacji pojêcia jakoœci runkowanej stanem zdrowia, co wyni-mi powy¿ej 70. roku ¿ycia). Uogól-
¿ycia wynika, i¿ badacze tego proble-ka m.in. z ró¿norodnych zdrowotnych niaj¹c wyniki tych badañ, Flanagan mu dostrzegaj¹ potrzebê analizowania i prozdrowotnych uwarunkowañ tego okreœli³, ¿e „jakoœæ ¿ycia jednostki to zarówno wymiaru obiektywnego, jak pojêcia, a tak¿e zró¿nicowania kultu-stan równowagi miêdzy tym, czego i subiektywnego tej kategorii. Uznaj¹c rowego i œrodowiskowego pojmowa-oczekuje ona od ¿ycia, a tym, co mo-holistyczny charakter jakoœci ¿ycia, nia dobrego samopoczucia, szczêœcia
¿e w nim osi¹gn¹æ”.
Adamczyk [34] wyró¿nia nastêpuj¹ce i satysfakcji. Definicje jakoœci ¿ycia Miêdzynarodowa grupa robocza
wyznaczniki jego jakoœci: stan soma-stosowane w badaniach dotycz¹cych powo³ana przez WHO opracowa³a tyczny, mo¿liwoœæ funkcjonowania, zdrowia maj¹ charakter operacyjny w 1994 r. nieco szersz¹ definicjê jako-ogólny stan zdrowia, objawy chorobo-
– sprowadzaj¹ siê najczêœciej do opisu œci ¿ycia, która brzmi nastêpuj¹co: we, dobrostan psychiczny, zdolnoœæ elementów sk³adowych jakoœci ¿ycia.
„Jakoœæ ¿ycia to postrzeganie przez kontrolowania w³asnego ¿ycia, umie-Dlatego wielu badaczy uwa¿a, ¿e jednostki ich pozycji w ¿yciu, w kon-jêtnoœæ zmagania siê z przeciwnoœcia-do celów medycznych badania nad ja-tekœcie kultury i systemu wartoœci, mi, umiejêtnoœæ przystosowania siê, koœci¹ ¿ycia i uzyskania wzglêdnej w jakich ¿yj¹, oraz jej zwi¹zku z indy-niezale¿noœæ od innych, satysfakcja porównywalnoœci wyników powinny widualnymi celami, oczekiwaniami, z ¿ycia i wsparcie spo³eczne.
uwzglêdniaæ takie kategorie, jak: su-standardami i zainteresowaniami”
Aktualna ocena pojêcia polega biektywne samopoczucie, zmienne fi-
[55]. Zatem jakoœæ ¿ycia to komplek-na wyodrêbnieniu ró¿nic miêdzy jako-zykalne (rodzaj i nasilenie objawu, sowy sposób oceniania przez jednost-
œci¹ ¿ycia niezale¿n¹ ( Nonhealth Rela-ogóle dobre samopoczucie), zmienne kê jej zdrowia fizycznego, stanu emo-ted Quality of Life – NHRQoL) a za-psychologiczne (np. lêk, depresja), cjonalnego, samodzielnoœci i stopnia le¿n¹ od od stanu zdrowia ( Health aktywnoœæ chorego (praca, wypoczy-niezale¿noœci od otoczenia, a tak¿e re-Related Quality of Life – HRQoL) [67].
nek i codzienne zajêcia), kontakty lacji ze œrodowiskiem oraz osobistych Ocena jakoœci ¿ycia niezale¿na od sta-spo³eczne (rodzina, przyjaciele, ¿ycie wierzeñ i przekonañ.
nu zdrowia obejmuje cztery obszary: seksualne), jakoœæ snu, funkcje psy-W zakres jakoœci ¿ycia WHO w³¹-
dwa osobiste i dwa œrodowiskowe: chomotoryczne i poznawcze [32, 35, cza:
1) obszar osobisto-wewnêtrzny, do któ-
45–47, 49, 51, 53, 55–58].
• stan fizyczny,
rego zalicza siê cechy osobowoœci, Ogólnymi celami oceny jakoœci ¿y-
• stan psychiczny,
wierzenia, marzenia, cele i motywa-cia zale¿nej od stanu zdrowia s¹:
• relacje spo³eczne,
cje do ich osi¹gniêcia,
1) pomoc w podejmowaniu indywidu-
• œrodowisko,
2) obszar osobisto-spo³eczny, w sk³ad alnych decyzji klinicznych, wybór
• religiê, wierzenia, przekonania i po-którego wchodz¹ struktura rodziny, z³otych standardów s³u¿¹cych dia-gl¹dy.
przynale¿noœæ do grupy spo³ecznej, gnostyce i leczeniu okreœlonej choWed³ug Siegrista i Junga [56] ja-stan posiadania,
roby w poszczególnych jej stadiach koœæ ¿ycia obejmuje trzy powi¹zane ze 3)
obszar œrodowiska naturalnego, oraz opracowanie porozumieñ miê-
sob¹ elementy ¿ycia ludzkiego, takie do którego zalicza siê wp³yw po³o-dzynarodowych uwzglêdniaj¹cych jak wskaŸniki fizyczne (niepe³no-
¿enia geograficznego, czynników jej standardy,
sprawnoœæ i ból), uwarunkowania psy-meteorologicznych, ska¿enia po-2) uzasadnienie rozdzia³u funduszy chiczne (samopoczucie, stopieñ niepo-wietrza atmosferycznego i wody, spo³ecznych przewidzianych na ca-koju i stan depresji) oraz spo³eczne 4) obszar œrodowiska spo³ecznego, ³okszta³t opieki zdrowotnej, np.
(stopieñ izolacji od otoczenia i mo¿li-czyli religiê, kulturê, oœwiatê, opieka lekarska, pielêgniarska, do-woœæ pe³nienia ról spo³ecznych). Stel-transport, ³¹cznoœæ, mo¿liwoœæ za-mowa, szpitale, sanatoria, hospicja, cer [57] podkreœla, i¿ jakoœæ ¿ycia jest kupu ¿ywnoœci i innych dóbr mate-domy opieki, rehabilitacja, leki poziomem wielowymiarowym. Uwa-rialnych, organizacjê czasu wolne-i protezy,
¿a, ¿e istnieje wiele sposobów rozu-go, opieki zdrowotnej i stopieñ 3) rozwój przemys³u, rzemios³a i han-mienia jakoœci ¿ycia, istotne jednak bezpieczeñstwa publicznego.
dlu zwi¹zany bezpoœrednio lub po-jest, by pojêcie to odnosi³o siê do tych Health Related Quality of Life jest œrednio z ochron¹ zdrowia oraz wymiarów, które maj¹ dla pacjenta wielowymiarowy i obejmuje przew³aœciwa organizacja rynku i poli-kluczowe znaczenie. Przedstawia na-strzeñ miêdzy cz³owiekiem, jego cho-tyka cenowa, g³ównie w odniesie-stêpuj¹ce wymiary jakoœci ¿ycia: rob¹ i œrodowiskiem (naturalnym i spo-niu do leków.
• troski fizykalne – objawy choroby, ³ecznym), w którym ten cz³owiek ¿yje.
Najczêœciej stawiane szczegó³owe ból,
Choroba wywo³uje objawy wyma-
cele badania jakoœci ¿ycia w medycy-
• zdolnoœci funkcjonalne – aktyw-gaj¹ce leczenia. Zarówno choroba, jak nie odnosz¹ siê do:
noϾ,
i leczenie wywieraj¹ wp³yw bezpoœred-
• uzyskania dodatkowych informacji
• poczucie zadowolenia w rodzinie, ni na stan fizyczny i psychiczny chore-ukazuj¹cych ogólnie stan chorego
• emocjonalnoœæ – zadowolenie, go, jak i poœredni – na jego sytuacjê obarczonego chorob¹ i leczeniem;
• duchowoœæ,
spo³eczn¹ (w rodzinie, grupie spo³ecz-
• poszukiwania ró¿nic w jakoœci ¿ycia
• funkcjonowanie spo³eczne,
nej, œrodowisku pracy) oraz ekono-osób chorych w porównaniu z popu-
• satysfakcja z leczenia – koszty le-miczn¹ (ograniczenie zarobków, koszty lacj¹ ludzi zdrowych,
czenia,
pomocy lekarskiej, leków, protez itp.).
• oceny stopnia poprawy jakoœci zdro-
• orientacje na przysz³oœæ,
wia po zastosowaniu leczenia,
• seksualizm, intymnoœæ,
Podsumowanie
• okreœlenia skutków psychologiczne-
• przedmiot zainteresowañ – zajmo-Podsumowuj¹c rozwa¿any pro-
go oddzia³ywania na chorego w pro-wanie siê czymœ.
blem, nale¿y zauwa¿yæ, ¿e nie ma cesie leczenia choroby,
G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A 35
• oceny skutków efektu leczenia le-Piœmiennictwo
15. Podolec P, Mura A, Rubiœ P. et al.
kiem A na jakoœæ ¿ycia chorego 1.
Trögner J. Physical activities and Quality of life after homograft aor tic w porównaniu z lekiem B,
rehabilitation. Ther Umsch 2008; 65: valve replacement and reoperation.
459-62.
Przegl Lek 2004; 61: 631-5.
• okreœlenie kierunków poprawy jako-2. Motl RW, Snook EM. Physical activity, 16. Janz NK, Janevic MR, Dodge JA, et al.
œci opieki wobec chorego.
self-ef ficacy, and quality of life in Factors influencing quality of life in Bior¹c pod uwagê efekty otrzymy-multiple sclerosis. Ann Behav Med older women with hear t disease. Med wanych wyników badañ jakoœci ¿ycia 2008; 35: 111-5.
Care 2001; 39: 588-98.
w zakresie powy¿szych celów, wyda-3. Liu-Ambrose Y, Khan KM, Eng JJ, et al.
17. Eiser C, Morse R. Quality-of-life je siê, i¿ kolejne doœwiadczenia uzy-Both resistance and agility training measures in chronic diseases of childhood. Health Technol Assess skiwane przy mierzeniu jakoœci ¿ycia reduce back pain and improve health-
-related quality of life in older women 2001; 5: 1-157.
przyczyniaj¹ siê do rozwoju metod with low bone mass. Osteoporos Int 18. Tessier S, Vuillemin A, Ber trais S, et al.
lepszych ni¿ obecnie istniej¹ce, co 2005; 16: 1321-9.
Association between leisure-time w rezultacie powinno doprowadziæ 4. Schwarz S, Völzke H, Alte D, et al.
physical activity and health-related do jeszcze lepszego rozumienia czyn-Menopause and determinants of quality of life changes over time. Prev ników wp³ywaj¹cych na jakoœæ ¿ycia quality of life in women at midlife and Med 2007; 44: 202-8.
zale¿n¹ od stanu zdrowia.
beyond: the study of health in 19. Burns CM, Tijhuis MA, Seidell JC. The relationship between quality of life and Z socjologicznego punktu widzenia pomerania (SHIP). Menopause 2007; 14: 123-34.
perceived body weight and dieting celem badania jakoœci ¿ycia zale¿nej 5. Fr y PS. Predictors of health-related histor y in Dutch men and women. Int od stanu zdrowia jest ustalenie relacji quality of life perspectives, self-esteem, J Obes Relat Metab Disord 2001; 25: pomiêdzy nadziejami i ambicjami lu-and life satisfactions of older adults 1386-92.
dzi a ich doœwiadczeniami wynikaj¹-
following spousal loss: an 18-month 20. Rütten A, Abel T, Kannas L, et al. Self cymi z rzeczywistoœci, w której ¿yj¹.
follow-up study of widows and widowers.
repor ted physical activity, public health, and perceived environment: results W odniesieniu do jakoœci opieki me-Gerontologist 2001; 41: 787-98.
from a comparative European study.
dycznej, badanie jakoœci ¿ycia spro-6.
Zullig KJ, Valois RF, Drane JW.
J Epidemiol Community Health 2001; Adolescent distinctions between quality wadza siê do odpowiedzi na pytanie, 55: 139-46.
of life and self-rated health in quality of na ile nadzieje i oczekiwania pacjen-21. McLachlan SA, Devins GM, Goodwin PJ.
life research. Health Qual Life tów s¹ spe³nione przez wspó³czesn¹
Validation of the European Organization Outcomes 2005; 3: 64.
medycynê [34].
for Research and Treatment of Cancer 7. Raina P, O’Donnell M, Rosenbaum P, et Quality of Life Questionnaire (QLQ-C30) Krytycznie przedstawione cele ba-al. The health and well-being of as a measure of psychosocial function dania jakoœci ¿ycia pacjentów w pro-caregivers of children with cerebral in breast cancer patients. Eur J Cancer cesie leczenia ocenia Kowalik [59].
palsy. Pediatrics 2005; 115: 626-36.
1998; 34: 510-7.
Wskazuje on, ¿e dotychczas w opiece 8. Eichler HG, Mavros P, Geling O, et al.
22. Lee MK, Son BH, Hwang SY, et al.
Association between health-related medycznej pomiar jakoœci ¿ycia s³u-Factors affecting health-related quality quality of life and clinical efficacy
¿y³ jedynie do rejestracji pozytyw-of life in women with recurrent breast endpoints in rheumatoid ar thritis nych i negatywnych zmian w psy-cancer in Korea. Qual Life Res 2007; patients after four weeks treatment 16: 559-69.
chicznym funkcjonowaniu osoby with anti-inflammator y agents. Int J Clin 23. Morris KS, McAuley E, Motl RW. Self-chorej pod wp³ywem okreœlonych me-Pharmacol Ther 2005; 43: 209-16.
-efficacy and environmental correlates tod leczenia. Proponuje nowe teore-9. Pourel N, Peiffer t D, Lar tigau E, et al.
of physical activity among older women tyczne ujêcie jakoœci ¿ycia w medy-Quality of life in long-term sur vivors of and women with multiple sclerosis.
orophar ynx carcinoma. Int J Radiat cynie, które umo¿liwia znaczne po-Health Educ Res 2008; 23: 744-52.
Oncol Biol Phys 2002; 54: 742-51.
szerzenie celów badawczych. Nowoœæ 24. Bordeleau L, Szalai JP, Ennis M, et al.
10. Ajani JA, Moiseyenko VM, Tjulandin S, Quality of life in a randomized trial of tego ujêcia wynika z mo¿liwoœci ak-et al. Quality of life with docetaxel plus group psychosocial suppor t in tywnego wykorzystania procesu le-cisplatin and fluorouracil compared metastatic breast cancer: overall czenia na korzyœæ zmian jakoœci ¿ycia with cisplatin and fluorouracil from a effects of the inter vention and an osób chorych. Proponowane dzia³ania phase III trial for advanced gastric or exploration of missing data. J Clin maj¹ polegaæ na:
gastroesophageal adenocarcinoma: the Oncol 2003; 21: 1944-51.
V-325 Study Group. J Clin Oncol 2007;
• d¹¿eniu do eliminowania takich zda-25. Mosconi P, Apolone G, Barni S, et al.
25: 3210-6.
rzeñ w trakcie leczenia, które wywo-Quality of life in breast and colon 11. Goodwin PJ, Black JT, Bordeleau LJ, cancer long-term sur vivors: an ³uj¹ u chorego negatywne prze¿ycia, Ganz PA. Health-related quality-of-life assessment with the EORTC QLQ-C30
• d¹¿eniu do wytwarzania i wzmac-measurement in randomized clinical and SF-36 questionnaires. Tumori niania zdarzeñ powoduj¹cych po-trials in breast cancer-taking stock.
2002; 88: 110-6.
wstanie u chorego prze¿yæ pozytyw-J Natl Cancer Inst 2003; 95: 263-81.
26. Luo N, Fones CS, Lim SE, et al. The nych,
12. Evangelista LS, Dracup K, Doering L, et European Organization for Research al. Physical activity patterns in hear t
• zmianie stosunku doœwiadczanych and Treatment of Cancer Quality of Life transplant women. J Cardiovasc Nurs Questionnaire (EORTC QLQ-c30): prze¿yæ pozytywnych i negatyw-2005; 20: 334-9.
validation of English version in nych, co spowoduje zmianê w do-13. McAuley E, Konopack JF, Motl RW, et Singapore. Qual Life Res 2005; 14: znawanej jakoœci ¿ycia.
al. Physical activity and quality of life in 1181-6.
Wszystkie powy¿ej przedstawione older adults: influence of health status 27. Taphoorn MJ, Stupp R, Coens C, et al.
propozycje dzia³añ powinny sprzyjaæ and self-ef ficacy. Ann Behav Med Health-related quality of life in patients z jednej strony wprowadzaniu zmian 2006; 31: 99-103.
with glioblastoma: a randomised 14. Gjeilo KH, Wahba A, Klepstad P, et al.
przez chorego w poznawczym wy-controlled trial. Lancet Oncol 2005; 6: The role of sex in health-related quality 937-44.
miarze jakoœci ¿ycia, a z drugiej przy-of life after cardiac surger y: 28. Hjermstad MJ, Fossa SD, Bjordal K, spieszaniu procesu jego zdrowienia.
a prospective study. Eur J Cardiovasc Kaasa S. Test/retest study of the n
Prev Rehabil 2008; 15: 448-52.
European Organization for Research 36
G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A
and Treatment of Cancer Core Quality-49. Zhan L. Quality of life: conceptual and of-Life Questionnaire. J Clin Oncol measurement issues. J Adv Nurs 1995; 13: 1249-54.
1992; 17: 195-8.
29. Dmoch T, Rutkowski J. Badanie pozio-50. Beckmann J, Ditlev G. Pojêcie jakoœci mu i
jakoœci ¿ycia. Wiad Statyst
¿ycia. W: Kaplan A (red.). Promocja 1985; 10: 27-31.
zdrowia w chorobach przewlek³ych. Od-30. Misiuna M. Jakoœæ ¿ycia geneza i inter-kr ywanie nowej jakoœci ¿ycia. Instytut pretacja pojêcia w krajach cywilizacji za-Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, chodniej. Przegl Soc 1979; 1: 115-36.
£ódŸ 1997.
31. S³oñska Z. Jakoœæ ¿ycia w perspektywie 51. Deyo RA. The quality of life, research socjologicznej. Streszczenia XI Ogólno-and care. Ann Inter Med 1991; 114: polskiego Sympozjum Sekcji Medycyny 695-7.
Psychosomatycznej PTP i PTL. Ko³o-52. Torrance GW. Utility approach to brzeg 19–21 maj 1995.
measuring health-related quality of life.
32. de Walden-Ga³uszko K, Majkowicz M.
J Chronic Dis 1987; 40: 593-603.
Jakoœæ ¿ycia w chorobie nowotworowej.
53. Ebrahim S. Clinical and public health Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego, perspectives and applications health-Gdañsk 1994.
related quality of life measurement.
33. Draper P. Quality of life as quality of be-Soc Sci Med 1995; 41: 1439-46.
ing: an alternative to the subject-object 54. Flanagan JC. Measurement of quality of dichotomy. J Adv Nurs 1992; 17: 965-life: current state of the ar t. Arch Phys
-970.
Med Rehabil 1982; 63: 56-9.
34. Tobiasz-Adamczyk B. Jakoœæ ¿ycia w na-55. The World Health Organization Quality ukach spo³ecznych i medycynie. Sztuka of Life assessment (WHOQOL): position Leczenia 1996; 2: 33-40.
paper from the World Health
35. Campbell A, Converse PE, Rodgers WL.
Organization. Soc Sci Med 1995; 41: The Quality of American Life.
1403-9.
Perceptions, Evaluations and Satisfac-56. Siegris J, Junge A. Conceptual and tions. Russel Sage Fundations, New methodological problems in quality of York 1976.
life in clinical medicine. Soc Sci Med 36. Noess S. Quality of life research.
1989; 29: 463-70.
Concepts, methods and applications.
57. Bañka A, Derbis R. Psychologiczne i pe-Institute of Applied Social Research, dagogiczne wymiar y jakoœci ¿ycia.
Oslo 1987.
Gemini, Poznañ-Czêstochowa 1994.
37. S³oñska Z, Misiuna M. S³ownik podsta-58. Draper P. Quality of life as quality of wowych terminów. Promocja zdrowia.
being: an alternative to the subject-Wydawnictwo Zak³adu Promocji Zdro-object dichotomy. J Adv Nurs 1992; 17: wia, Instytut Kardiologii, Warszawa 965-70.
1993.
59. Kowalik S. Jakoœæ ¿ycia pacjentów 38. Czapiñski J. Psychologia szczêœcia.
w procesie leczenia. W: Waligóra J. Ele-Przegl¹d badañ i zar ys teorii cebulowej.
menty psychologii klinicznej. Wydawnic-PWN, Warszawa 1994.
two Naukowe UAM, Poznañ 1994.
39. Fallowield L. Quality of life. Souvenirs Press Ltd., London 1990.
Adres do korespondencji
40. Mierzejewski S. Kilka uwag dotycz¹cych dr med., mgr zarz. Konrad Wroñski koncepcji badania jakoœci ¿ycia. Wiad Oddzia³ Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej Statyst 1987; 12: 35-7.
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital 41. Rutkowska J. Jak badaæ jakoœæ ¿ycia?
im. dr. M. Pirogowa w £odzi
Wiad Statyst 1988; 5: 41-3.
ul. Wólczañska 195
42. Sierzputowska E. Jakoœæ ¿ycia. Wiad 90-531 £ódŸ
Statyst 1989; 7: 5-10.
tel. +48 42 636 76 11
43. Meeberg GA. Quality of life: a concept e-mail: konradwronski@poczta.wp.pl analysis. J Adv Nurs 1993; 18: 32-38.
44. Osoba MD. Badanie jakoœci ¿ycia zale¿-
nej od stanu zdrowia pacjentów onokolo-gicznych. Nowotwory 1993; 43: 185-92.
45. Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kra-ków 1995.
46. Jarema M. Badanie jakoœci ¿ycia. W: Medycyna psychosomatyczna i psycho-logia chorego somatycznie wobec za-gro¿enia i wskazañ cywilizacyjnych wspó³czesnego œwiata. Wydawnictwo Uniwersyteckie, £ódŸ 1996.
47. Jarema M, Konieczyñska Z. Ocena jako-
œci ¿ycia zale¿nej od stanu zdrowia.
Streszczenia XI Ogólnopolskiego Sympozjum Sekcji Medycyny Psychsomatycznej PTL i PTP. Ko³obrzeg, 19–21 maja 1995.
48. Meyza J. Komfor t ¿ycia chor ych na raka. Medycyna po Dyplomie 1995; 3: 11-2.
G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A 37