Kryminologia jako nauka

Rozdzia³ 1

KRYMINOLOGIA JAKO NAUKA

1.1. Pojêcie i zakres nauki kryminologii

Kryminologia (gr. crimen – przestępstwo, zbrodnia + gr. logos – nauka) pojêcie to nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wie-kryminologii

dzy na temat:

• przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjne-go,

• przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego,

• sprawcy przestępstwa,

• ofiary przestępstwa,

• instytucji kontroli społecznej i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania przestępczości i jej zwalczania1.

Kryminologia jest dyscypliną o charakterze interdyscyplinarnym. Nie posiada własnej metodologii badawczej, jest więc zmuszona do posiłkowania się metodami wykształconymi przez takie nauki, jak m.in.: antropologia, bio-logia, medycyna, psychiatria, psychologia, socjologia, statystyka, ekonomia, historia itp. Po raz pierwszy pojęcia „kryminologia” użyto około 1879 r., a wśród twórców tej dziedziny prawa wymieniani są: Paul Topinard, Rafaele Garofalo, Cesare Lombroso, Adolphe Quetelet, Michel-Andre Guerry.

Kryminologia jest nauką, której nie można jednoznacznie zakwalifikować do konkretnego gatunku. Ma ona cechy, które pozwalają ją przyporządkować do różnych dziedzin życia.

1.2. Kryminologia a inne nauki

Jednym z twórców kryminologii był Cesare Lombroso – lekarz więzien-kryminologia

kryminologia

ny specjalizujący się w psychiatrii. Psychiatria, a zwłaszcza jej wąski dział – a nauki medyczne a nauki medyczne

psychiatria sądowa, odgrywa szczególnie ważną rolę w rozwoju kryminolo-i biologiczne

gii. Wpływ ten wyraża się przede wszystkim udziałem w procesie karnym 1 J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 2004, s. 19.

biegłych psychologów, biegłych lekarzy psychiatrów, którzy zajmują się m.in. diagnozowaniem sprawcy przestępstwa, przez co umożliwiają sądowi określenie stopnia zdolności sprawcy do ponoszenia odpowiedzialności za czyny karalne.

kryminologia

Kryminologia sięga w swych badaniach do dorobku wykształconego a psychologia

przez psychologię. Zarówno jedna, jak i druga nauka przejawia zainteresowanie problematyką osobowości. Kryminologia poszukuje związków zacho-dzących pomiędzy zachowaniami przestępczymi a pewnymi czynnikami o charakterze psychologicznym: osobowością, temperamentem, emocjami oraz poziomem rozwoju umysłowego.

kryminologia

Posiłkuje się również dorobkiem pedagogiki, szczególnie jednym z jej a pedagogika

działów, tj. pedagogiki resocjalizacyjnej. Widoczne jest to przede wszystkim w procesie wykonywania kary i stosowania środków karnych wobec sprawcy danego przestępstwa. Dzięki niej pojawiła się idea traktowania kary pozba-wienia wolności jako środka resocjalizacji sprawcy, czyli ponownego przy-wrócenia sprawcy do normalnego życia w społeczeństwie.

kryminologia

Pomiędzy kryminologią a statystyką występują związki dwojakiego cha-a statystyka

rakteru. Pierwszy dotyczy możliwości tworzenia i gromadzenia danych sta-tystycznych na temat przestępczości, jej obrazu, rozmiarów, nasilenia, dyna-miki, struktury itp. Dzięki tym informacjom powstaje statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa, penitencjarna i kryminalna.

Drugi związek wiąże się z definicją statystyki jako dziedziny, która wykształciła ważne metody i narzędzia opisu oraz analizy i interpretacji badanych zjawisk. Matematyczne metody statystyczne stanowią podstawowy element metodologii badań kryminologicznych.

kryminologia

Współczesna kryminologia nieustannie czerpie z dorobku socjologii.

a socjologia

Postulatem włączonym w obręb zainteresowań kryminologii przez socjologię jest koncentracja na przestępczości jako pewnym zjawisku społecznym, a nie tylko zjawisku indywidualnej psychopatologii.

Kryminologia rozszerzyła pole swoich badań na społeczne uwarunkowa-nia rodzącej się przestępczości. Zwróciła uwagę na przestępczość powstającą na płaszczyźnie tzw. struktur I stopnia (grupy pierwotne i małe grupy społeczne, rodzina, grupa rówieśnicza), struktur II stopnia (sąsiedztwo, zbiorowość lokalna) oraz struktur III stopnia, czyli społeczeństwa globalnego (państwo).

Wpływy socjologiczne uwydatniły w kryminologii także zainteresowanie społecznymi mechanizmami kontroli przestępczości.

kryminologia

Współcześnie kryminologia wykorzystuje pewne metody i pojęcia wy-a ekonomia

a ek

kształcone przez ekonomię do badań nad zjawiskami przestępczymi. Z biegiem czasu pojawiła się w nauce kryminologii tzw. ekonomiczna teoria przestępczości, o której będzie mowa w dalszej części niniejszego repetytorium.

kryminologia

Historia, a zawłaszcza historia społeczna, stanowi niezwykle cenne źró-

a historia

dło wiedzy w przeprowadzaniu analizy kryminologicznej. Dzięki spojrzeniu na pewne zjawiska w znacznie szerszym kontekście społecznym, a przede wszystkim czasowym, możliwe jest zbudowanie dokładniejszej i bliższej rze-czywistości analizy.

kryminologia

prawo karne

kryminologia

• nauka empiryczna;

• nauka normatywna;

a prawo karne

• odpowiada na pytanie: jak jest?, po- • odpowiada na pytanie: jak być po-nieważ opisuje obiektywną rzeczywi-

winno?;

stość, fakty;

• podstawowa metoda poznania – me- • podstawowa metoda poznania – metoda empiryczna;

toda prawno-dogmatyczna2;

• nauka neutralna wobec wartościowa- • nauka opierająca się przede wszyst-nia;

kim na wartościowaniu;

• stwierdza fakty;

• określa fundamentalne wartości, na

których opierają się ład moralny i po-

rządek społeczny;

• większość doktryny uważa, że urze- • urzeczywistnia bezwzględną koncep-czywistnia względną koncepcję kary

cję kary – jako odpłatę za popełniony

– koncepcja kary celowej;

czyn.

• usiłuje uczynić z przestępstwa jedy-

nie problem praktyczny.

Łącznikiem między kryminologią a prawem karnym może być polityka kryminalna, w której elementy empiryczne łączą się z normatywnymi, tworząc całość2.

1.3. Podstawowe nurty w kryminologii

W trakcie prowadzenia badań kryminologicznych wykształciło się wiele nurtów, które często były wobec siebie sprzeczne. Niemożliwa jest odpowiedź

na pytanie, który z nich jest najlepszy. Można jedynie stwierdzić, który w da-nym czasie jest powszechnie akceptowany, a i to częstokroć podlega dyskusji.

Dlatego w niniejszym repetytorium ograniczamy się tylko do wymienienia i opisania najważniejszych nurtów, określanych paradygmatami.

1.3.1. Kryminologia klasyczna

Powstała w połowie XVIII w., a jej reprezentantami byli przedstawiciele kryminologia kryminologia

szkoły klasycznej prawa karnego. Za twórców uznawani są: Cesare Beccaria, klasyczna Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Anselm – za³o¿enia Feuerbach. Kryminologia klasyczna stworzyła podstawy do budowy nowo-czesnych zasad odpowiedzialności karnej i procesu karnego, jednak jej zało-

żenia mają jednoznacznie kryminologiczny charakter. Do najważniejszych z nich należą stwierdzenia:

2 W doktrynie znane są również takie poglądy, które głoszą, że poznanie prawa karnego jest oparte także na metodzie empirycznej.