WETERYNARIA
W PRAKTYCE
dr inż. Robert Kupczyński*, prof. dr hab. Tadeusz Stefaniak**
*Katedra Higieny Zwierząt i Ichtiologii, **Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy oraz Ochrony Zdrowia Zwierząt, Akademia Rolnicza we Wrocławiu Pierwsze dni i tygodnie życia cieląt są dla ich zdrowia i późniejszego rozwoju okresem niezmiernie istotnym. U nowo narodzonych cieląt występują istotne zmiany adaptacyjne w układzie oddechowym, endokrynologicznym, immunologicznym oraz w zakresie prze-mian metabolicznych.
Ocena zależności
POMIĘDZY POZIOMEM HAPTOGLOBINY W SUROWICY KRWI CIELĄT
A STANEM RÓWNOWAGI KWASOWO-ZASADOWEJ
Najczęściej występującym w tym okre-noustrojowa określana odpowiedzią Rejestrowane były wartości czynni-sie problemem zdrowotnym cieląt są ostrej fazy. Białka ostrej fazy pełnią sze-ków środowiskowych w porodówce oraz choroby przewodu pokarmowego i ukła-reg funkcji biologicznych w organizmie, wewnątrz budki i na zewnątrz w kojcu du oddechowego (Svensson i wsp. 2003).
m.in. zapobiegają uogólnieniu procesu (2 razy dziennie, o godzinie 7.00 i 14.00, Występowanie biegunki zawsze związane zapalnego i ograniczają zasięg uszkodze-3 razy w tygodniu). Wykonano 26 serii jest z dużymi stratami ekonomicznymi.
nia tkanek. Mogą nieswoiście opsonizo-pomiarowych. Temperaturę i wilgotność W skali światowej straty cieląt szaco-wać bakterie, oddziaływać chemotak-względną powietrza mierzono termohi-wane są na 12-15%, a około 75% śmier-tycznie i aktywować układ dopełniacza grometrem AZ 8703 oraz wyliczono in-telności cieląt do 3. tygodnia ich życia (Kostro i wsp. 2003). U bydła określanie deks termiczno-wilgotnościowy (THI) jest wynikiem ostrej biegunki. Etiologia stężenia haptoglobiny (Hp) i surowicze-wg Madera i wsp. (2002).
biegunek jest złożona, gdyż poza czyn-go amyloidu A (SAA) wykorzystuje się Krew od cieląt pobierano z żyły szyjnej nikami środowiskowymi i żywieniowy-do oceny natężenia procesów patologicz-zewnętrznej (przed karmieniem) pomię-
mi ważną przyczyną zachorowalności nych, w diagnostyce różnicowej zakażeń dzy 14. a 28. dniem ich życia. W surowicy i śmiertelności cieląt są czynniki zakaź-
wirusowych i bakteryjnych oraz w ogól-krwi oznaczono koncentrację haptoglo-ne (García i wsp. 2000; Callaway i wsp.
nej ocenie stanu zdrowia i dobrostanu biny (wg Jones i Mould 1984). W pełnej 2003; Stefaniak 2004). Z czynników in-zwierząt (Heegaard i wsp. 2000, Kostro krwi oznaczono poziom parametrów rów-fekcyjnych przyczyną biegunki u cieląt i wsp. 2001). Godson i wsp. (1996) wska-nowagi kwasowo-zasadowej przy użyciu są najczęściej enteropatogenne szczepy zują przydatność oznaczania białek ostrej analizatora gazometrycznego firmy Ciba E. coli, rotawirusy, koronawirusy, Sal-fazy u cieląt ze schorzeniami układu od-Corning-248 w temperaturze 38°C: pH, monella spp. i Cryptosporidium spp. (de la dechowego w celach diagnostycznych prężność tlenu (pO ) i dwutlenku węgla 2
Fuente i wsp. 1998; García i wsp. 2000; i prognostycznych odnośnie przebiegu (pCO ), aktualne stężenie wodorowęgla-2
Sunderland i wsp. 2003). Prowadzą one leczenia. Potwierdzają to również now-nów (HCO –), nadmiar lub niedobór za-3
do subklinicznej lub klinicznej postaci sze badania (Berry i wsp. 2004).
sad (BE), całkowitą zawartość dwutlenku choroby. Patogenne drobnoustroje wy-Celem badań było określenie kon-węgla (CO T) i procenatowe wysycenie 2
stępujące w kale cieląt z biegunką mogą centracji haptoglobiny w surowicy (saturację) hemoglobiny tlenem (sO ) oraz 2
być wykrywane również u cieląt zdro-kr wi cieląt utrzymywanych w bud-wyliczono stosunek komponentu metabo-wych (de la Fuente i wsp. 1998).
kach typu igloo (poza pomieszcze-licznego do oddechowego (HCO –/pCO ).
3
2
Cielęta, jako zwierzęta podatne na dzia-niem) w powiązaniu z kształtowaniem Krew pobierano i transportowano do la-
łanie ekstremalnych czynników środo-się parametrów równowagi kwasowo-boratorium zgodnie z metodyką badań ga-wiskowych, z racji predyspozycji ana-
-zasadowej.
zometrycznych.
tomiczno-fizjologicznych są też bardziej U wszystkich cieląt biorących udział
podatne na choroby narządu oddechowe-MATERIAŁ I METODY
w badaniach dokonano oceny objawów go, najczęściej opisywane jako syndrom Badaniami w okresie zimowym obję-
klinicznych biegunki, odwodnienia oraz ży-enzootycznej bronchopneumonii cieląt to 25 cieląt rasy HF. Po urodzeniu cielęta wotności według skali punktowej od 0 do i młodego bydła (EBC) lub enzootycz-umieszczane były w kojcach indywidual-3 pkt (tab. 1). Diagnozowano także wystę-
nego odoskrzelowego zapalenia płuc ( calf nych, gdzie przebywały do 3.-5. dnia życia, powanie schorzeń układu oddechowego.
pneumonia) (Stec i Mochol 2003). O wy-następnie przenoszone były do budek typu Cielęta podzielono metodą analogów stąpieniu objawów chorobowych decy-igloo z wybiegiem, na zewnątrz porodów-na trzy grupy, biorąc pod uwagę koncen-duje nie tylko oddziaływanie patogenów, ki. Cielęta otrzymywały siarę i mleko matki trację haptoglobiny w surowicy krwi: ale ponadto szereg czynników predys-
(do 5. dnia życia), a następnie mleko i pre-
– grupa I – prawidłowy poziom hapto-ponujących, jak: suboptymalne warun-parat mlekozastępczy (firmy VIT-TRA) globiny (0-0,05 g/l),
ki utrzymania i warunki środowiskowe, w stosunku 1:1. Od około 5.-10. dnia życia
– gr upa II – poziom haptoglobiny stres czy błędy żywieniowe.
ich dieta oprócz preparatu mlekozastępcze-
< 0,4 g/l,
Rozwojowi miejscowego procesu za-go zawierała ziarno kukurydzy i mieszankę
– gr upa III – poziom haptoglobiny palnego towarzyszy zwykle reakcja ogól-pełnoporcjową (do woli).
> 0,4 g/l.
38
MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”
ROZRÓD – MATKA – NOWORODEK
W PRAKTYCE
Obecność/nasilenie objawów klinicznych Objawy
Nieobecne
Łagodne
Umiarkowane
Ostre
kliniczne
0 pkt
1 pkt
2 pkt
3 pkt
Biegunka
Normalny kał
Kał luźny lub „błotnisty”,
Luźny lub wodnisty kał
Obfity wodnisty kał,
ale uformowany
nieuformowany
domieszka śluzu, krwi.
Odwodnienie
Skóra powraca do
Powrót naciągniętej skóry
Umiarkowane napięcie
Skóra powraca powyżej
normalnej pozycji
w krótkim czasie
skóry, powrót
7 sekund
bezpośrednio po
(<3 sekund)
w 4-7 sekund
naciągnięciu
Stan ogólny
Żywotność, czujność,
Obniżone odpowiadanie
Obniżone. Może niechęt-
Krytyczne. Niezdolne do
prawidłowa reakcja na
na bodźce.
nie utrzymywać pozycję
stania bez pomocy
bodźce
Osłabiony apetyt
stojącą
Tabela 1. Ocena objawów klinicznych biegunki, odwodnienia i żywotności cieląt (wg Sunderlanda i wsp. 2003 w modyfikacji własnej).
Miejsce pomiaru
Porodówka
Budka
Kojec
t
f
THI
t
f
THI
t
f
THI
Godz.
x
5,40
68,33
44,58
1,25a
72,37
38,00
-0,08a
63,19
37,57A
7.00
s
2,41
11,52
3,51
4,50
7,94
6,06
4,94
11,95
5,40
Godz.
x
6,94
66,58
46,97
4,55a
64,54
43,58
3,78a
57,71
43,23A
14.00
s
2,32
12,21
3,63
3,22
14,77
5,12
3,17
16,01
4,64
Tabela 2. Średnie wartości temperatury (t), wilgotności względnej powietrza (f) oraz wartość indeksu termiczno-wilgotnościowego (THI).
a – istotność różnic przy p≤0,05 A – istotność różnic przy p≤0,01
Wyniki badań poddane zostały anali-
(THI). Indeks THI jest czułym wskaź-
kraczała 1 pkt. Najbardziej prawidłową zom statystycznym przy użyciu programu nikiem stresu cieplnego zwierząt, od-
żywotnością charakteryzowały się cie-statystycznego Statgraphics ver. 5.0.
zwierciedlającym panujące war un-lęta grupy I (0,42 pkt), nieco gorszą –
ki termiczno-wilgotnościowe. Po raz cielęta grupy III (0,94 pkt). U badanych WYNIKI I DYSKUSJA
pierwszy zaproponowany został przez cieląt nie stwierdzono większego nasi-
Średnia temperatura powietrza w koj-McDawel i wsp. w 1976 roku. Wartość lenia objawów biegunki. Ocena punk-cu o godz. 7.00 wyniosła -0,08°C, nieco THI >72 określa warunki powodują-
towa u wszystkich cieląt nie przekra-wyższa była wewnątrz budki (1,25°C).
ce stres gorąca, zaś THI <35 wskazuje czała 1 pkt, a więc u poszczególnych Pod koniec okresu badawczego przej-na stres zimna u zwierząt (Silanikove zwierząt były to objawy co najwyżej ściowo odnotowano obniżenie się tem-2000, Mader i wsp. 2002). W badaniach o łagodnym nasileniu (tab. 2). Naj-peratury powietrza poniżej 0°C. W go-własnych wartości średnie nie zostały więcej przypadków schorzeń układu dzinach popołudniowych stwierdzono przekroczone, natomiast skrajnie w po-oddechowego stwierdzono w grupie wzrost (p≤0,05) temperatury powie-szczególnych pomiarach wykonanych III (3 przypadki).
trza wraz z jednoczesnym obniżeniem o godz. 7.00 stwierdzono THI na po-Wśród 25 cieląt biorących udział w ba-się wilgotności względnej powietrza ziomie 25,5.
daniach u 12 z nich poziom haptoglobiny (tab. 1, ryc. 1). Odzwierciedleniem tych Stan ogólny badanych zwierząt we-w surowicy krwi był poniżej granicy wy-zmian było kształtowanie się wartości dług przyjętej skali oceny (tab. 1) był
krywalności. Jest to zgodne z innymi ba-indeksu termiczno-wilgotnościowego prawidłowy. Ocena punktowa nie prze-daniami (Stefaniak 2000; Humblet i wsp.
MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”
39
WETERYNARIA
W PRAKTYCE
krwi cieląt grupy II i III była na zbliżonym poziomie. Wyższe
7
stężenia haptoglobiny w surowicy krwi nie miały prawdopodobnie związku z kształtowaniem się wartości parametrów gazome-trycznych krwi.
Występująca u nowo naro-
dzonych cieląt kwasica typu oddechowego powinna ulec kom-
pensacji już po upływie 6 do 24 godzin od chwili ich naro-dzin (Varga i wsp. 2001). Hejłasz i wsp. (1987) stwierdzili, że peł-
na normalizacja pH krwi i ukła-dów buforowych następuje około 10. dnia życia. Podobne wyniki uzyskali Albrycht i wsp. (1995).
U cieląt pochodzących od krów Ryc. 1. Kształtowanie się wartości temperatury powietrza w okresie doświadczenia.
z kwasicą zaburzenia równowa-gi kwasowo-zasadowej w postaci kwasi-Występowanie
Stopień
Stan
Schorzenia
cy oddechowej mogą utrzymać się o wiele Grupa
biegunki
odwodnienia
ogólny
układu
dłużej, nawet do 3. tygodnia ich życia (Ja-
(pkt)
(pkt)
(pkt)
oddechowego
neczek i wsp. 1991). Dodatkowo cielęta te x
0,19
0,34
0,42
I
1
charakteryzują się większą podatnością na s
0,36
0,31
0,13
choroby infekcyjne, w tym przewodu po-x
0,30
0,73
0,70
II
1
karmowego. Ponadto biegunka prowadzi s
0,21
0,30
0,28
do zaburzeń równowagi kwasowo-zasa-x
0,48
0,7
0,94
III
3
dowej, przy czym w jej przebiegu docho-s
0,37
0,38
0,31
dzi do kwasicy metabolicznej (Albrycht Tabela 3. Ocena objawów klinicznych biegunki, odwodnienia, żywotność cieląt oraz występowanie schorzeń układu oddechowego.
i wsp. 1994, Constable i wsp. 2001, Suzuki 2004), ponieważ u zwierząt klinicznie dobry marker stanów zapalnych w prze-i wsp. 2002).
zdrowych stężenie Hp jest często niewy-biegu bronchopneumonii, dodatkowo Hp krywalne, natomiast w surowicy chorych może być przydatna diagnostycznie oraz WNIOSKI
ulega wyraźnemu podwyższeniu. W przy-wskazywać na konieczność terapii tego 1. Warunki wychowu cieląt w okresie padku 6 cieląt średnie stężenie Hp w su-schorzenia (Berry i wsp. 2004, Humblet zimowym (umiarkowany stres zim-rowicy krwi wyniosło 0,2 g/l (grupa II), i wsp. 2004).
na) sprzyjają występowaniu stanów natomiast u 7 cieląt aż 1,29 g/l (grupa III).
U wszystkich badanych cieląt wystę-
zapalnych narządu oddechowego.
U wszystkich cieląt z tej grupy, u których powała lekka kwasica typu oddechowego Utrzymanie cieląt w budkach typu stwierdzono schorzenia układu oddecho-
(tab. 1). Nie stwierdzono statystycznych igloo oraz wczesne wprowadzenie do wego, jednocześnie odnotowano wysokie różnic w kształtowaniu się poziomów pa-ich diety pasz stałych nie predysponuje wartości haptoglobiny. Przy ostrym zapa-rametrów równowagi kwasowo-zasadowej do występowania biegunki.
leniu płuc stężenie Hp w surowicy krwi pomiędzy grupami, jedynie wyższy (p≤0,05) 2. Nie stwierdzono związku między wystę-
wyniosło nawet 2,63 g/l. Gordson i wsp.
nadmiar zasad odnotowano u cieląt gru-powaniem kwasicy oddechowej a wzro-
(1996) oraz Humblet i wsp. (2004) uwa-py I (6,54 mmol/l) w porównaniu do gru-stem poziomu haptoglobiny u cieląt.
żają stężenie Hp w surowicy krwi cieląt za py III (3,36 mmol/l). Największe procesy 3. U cieląt ze stanami zapalnymi narządu kompensacyjne odnotowano u cieląt gru-oddechowego poziom haptoglobiny Haptoglobina
py I, przy podwyższonym pCO stwierdzo-był znacząco wyższy niż u zwierząt 2
[g/l]
no wysokie wartości HCO — i BE. W efek-klinicznie zdrowych, co wskazuje na 3
Grupa I (n=12)
nb*
cie pH krwi wyniosło 7,378. Najbardziej przydatność tego parametru zarówno Grupa I (n=6)
0,2 ± 0,1A
nasilona hiperkapnia wystąpiła u cieląt w monitorowaniu zdrowia, jak i prze-Grupa I (n=7)
1,29 ±0,74A
grupy II, przy podobnie podwyższonych biegu leczenia.
Tabela 4. Koncentracja haptoglobiny w surowicy krwi (x±s).
wartościach komponentu metaboliczne-
*poniżej wykrywalności metody go jak w przypadku grupy I. Wartość pH
Piśmiennictwo dostępne u autorów.
A – istotność różnic pomiędzy grupami przy p≤0,01
–
pO
pCO
HCO – act.
BE
O SAT
CO T
HCO act.
Grupa
pH
2
2
3
2
2
3
[kPa]
[kPa]
[mmol/l]
[mmol/l]
[%]
[mmol/l]
pCO2
I
x
7,378
3,43
7,36
31,72
6,54a
40,77
33,01
19,10
(n=12)
s
0,026
0,39
0,41
2,13
2,63
6,07
2,23
1,11
II
x
7,346
2,93
8,02
31,78
4,62
32,35
31,33
17,61
(n=6)
s
0,039
0,82
0,98
3,34
3,01
12,15
4,65
1,67
III
x
7,342
3,12
7,68
30,29
3,36a
34,11
31,99
17,53
(n=7)
s
0,043
0,71
0,73
2,65
2,71
12,40
2,71
1,71
Tabela 5. Średnie wartości parametrów równowagi kwasowo-zasadowej we krwi cieląt.
a – istotność różnic pomiędzy grupami przy p≤0,05
40
MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”