Geneza instytucji budżetu

ANGLIA

1273 – uprawnienia w zakresie podatków

1688 – uprawnienia w zakresie wydatków

POLSKA

1374 uprawnienia w zakresie podatków

1504 – rozdział skarbu królewskiego od skarbu państwa

GOSPODARKA BUD

1768 – uchwalono pierwszy budżet

ŻETOWA

1791 – konstytucja 3 maja – prawo budżetowe

I SYSTEM BUD

FRANCJA

ŻETOWY

1598 – oddzielenie majątku państwa od majątku króla

1781 – po raz pierwszy opublikowany został budżet państwa

1817 – funkcjonuje instytucja budżet państwa

1862 – prawo budżetowe

Pojęcie budżetu publicznego

Strumienie budżetowe

Budżet publiczny to zestawienie przewidywanych dochodów

BUDŻET PUBLICZNY

i wydatków oraz przychodów i rozchodów związku

publicznoprawnego na określony z góry okres (rok

budżetowy), uchwalane przez organ stanowiący.

DOCHODY

MINUS

WYDATKI

Budżet publiczny postrzegany jest jako:

Scentralizowany fundusz pieniężny

NADWYŻKA

PLUS

PLUS

DEFICYT

Plan finansowy

Norma prawa (ustawa/uchwała budżetowa)

PRZYCHODY

MINUS

ROZCHODY

Instrument polityki fiskalnej (polityki budżetowej)

Instrument zarządzania finansami publicznymi

Zasady budżetowe

Gospodarka budżetowa i zasady budżetowe

1/2

GOSPODARKA BUDŻETOWA – to wszystkie czynności

Zasada zupełności (powszechności) wymaga ujęcia w budżecie wszystkich

związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków

dochodów i wydatków państwa.

budżetowych, czyli planowanie budżetu, gromadzenie

Zasada jawności głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków

społeczeństwu, a konkretnie organom przedstawicielskim, organizacjom

dochodów i przychodów budżetowych, dokonywanie

społecznym, obywatelom.

wydatków

i

rozchodów

budżetowych,

kontrola

Zasada jedności głosi, iż wszystkie dochody i wydatki państwa powinny przestrzegania dyscypliny finansów publicznych (dyscypliny

być objęte budżetem.

budżetowej).

Zasada równowagi – bezwzględnej (dochody = wydatki) i względnej –

dopuszcza się istnienie deficytu i wskazanie źródeł jego sfinansowania.

ZASADY BUDŻETOWE – to postulaty nauki pod adresem

ustawodawstwa

i

praktyki

dotyczące

prawidłowej

Zasada szczegółowości (specjalizacji) głosi, iż dochody powinny być

ujmowane według źródeł a wydatki według przeznaczenia, przy czym

organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej.

środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie i tylko

do wysokości ustalonej w budżecie.

Zasada przejrzystości (jasności) – układ budżetu powinien pozwalać na

rozpoznanie procesów zachodzących w budżecie.

Zasady budżetowe

2/2

System budżetowy

Zasada realności – postuluje maksymalną precyzję planowaniu dochodów

SYSTEM BUDŻETOWY – to system norm prawnych i

i wydatków budżetowych.

procedur określających:

Zasada jednoroczności głosi, że budżet obejmuje okres roku.

kompetencje

organów

publicznych

w

sprawach

Zasada uprzedniości postuluje aby budżet był

uchwalony przed

rozpocz

budżetowych,

ęciem roku budżetowego.

Zasada gospodarności wymaga racjonalnego (oszczędnego) wydatkowania

formy

organizacyjne

gospodarki

budżetowej

i

środków.

pozabudżetowej,

Zasada

polityczności

–

budżet

przygotowywany,

uchwalany

i

zasady gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych,

wykonywany jest przez organy władzy publicznej, której reprezentantami

są politycy z różnych ugrupowań, a więc w strukturze i poziomie

zasady rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej,

dochodów oraz wydatków budżetu odzwierciedla się

realizacja

zasady procedury budżetowej,

programów wyborczych i walka polityczna.

zasady dyscypliny finansów publicznych.

Formy organizacyjno-prawne

Jednostka budżetowa

jednostek sektora finansów publicznych

1/2

FORMY GOSPODARKI BUDŻETOWEJ (budżetowanie brutto)

Jednostka budżetowa (państwowa i samorządowa) nie posiada

JEDNOSTKI BUDŻETOWE

osobowości prawnej i pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z

FORMY GOSPODARKI POZABUD

bud

ŻETOWEJ (budżetowanie netto)

żetu,

a

pobrane

dochody

odprowadza

na

rachunek

odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki

RACHUNEK DOCHODÓW PLACÓWEK OŚWIATOWYCH

samorządu terytorialnego.

SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE

Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu.

Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan

AGENCJE WYKONAWCZE

dochodów i wydatków (plan finansowy jednostki budżetowej).

INSTYTUCJE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ

Jednostki budżetowe tworzą, łączą, likwidują, przekształcają

odpowiednio: ministrowie, kierownicy urzędów centralnych,

PAŃSTWOWE FUNDUSZE CELOWE

wojewodowie, inne organy na szczeblu centralnym - państwowe

PAŃSTWOWE I SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE

jednostki budżetowe, organy stanowiące JST – samorządowe

jednostki budżetowe.

Jednostka budżetowa

Samorządowe zakłady budżetowe

2/2

1/3

Samorządowe jednostki budżetowe prowadzące działalność określoną w ustawie o Zadania własne JST mogą

być wykonywane przez samorządowe zakłady

systemie oświaty gromadzą na wydzielonym rachunku dochody określone w

budżetowe w zakresie:

uchwale przez organ stanowiący JST pochodzące w szczególności ze spadków,

gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi,

zapisów, darowizn, odszkodowań w postaci pieniężnej na rzecz jednostki

dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

budżetowej.

wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania

Organ stanowiący JST określa:

ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń

sanitarnych,

wysypisk

i

unieszkodliwiania

odpadów

komunalnych,

samorządowe jednostki budżetowe, które gromadzą dochody,

zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

źródła z których dochody są gromadzone na rachunku,

lokalnego transportu zbiorowego,

przeznaczenie dochodów, z tym że dochody wraz z odsetkami nie mogą być

targowisk i hal targowych,

przeznaczone na finansowanie wynagrodzeń osobowych,

zieleni gminnej i zadrzewień,

sposób i tryb sporządzania planu finansowego dochodów i wydatków nimi

kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i finansowanych, dokonywania zmian w tym planie oraz ich zatwierdzania.

urządzeń sportowych,

Wydatki z rachunku dochodów własnych mogą być dokonywane do wysokości

utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w

kwot zgromadzonych dochodów, w ramach planu finansowego.

szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu

Środki finansowe pozostające na rachunku dochodów własnych na dzień 31

ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania,

grudnia roku budżetowego, podlegają odprowadzeniu na rachunek budżetu JST w

cmentarzy.

terminie do dnia 5 stycznia następnego roku.

Samorządowe zakłady budżetowe

Samorządowe zakłady budżetowe

2/3

3/3

Samorządowe zakłady budżetowe (SZB) odpłatnie wykonują

wyodrębnione zadania i pokrywają koszty swojej działalności z

SZB tworzą, łączą, likwidują, przekształcają organy

przychodów własnych.

stanowiące JST.

Podstawą gospodarki finansowej SZB jest roczny plan finansowy,

SZB dokonują wpłat do budżetu JST nadwyżek środków

obejmujący przychody, koszty działalności i inne obciążenia, stan

obrotowych,

ustalonych

na

koniec

okresu

środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i

koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem JST.

sprawozdawczego, chyba, że organ stanowiący JST

SZB otrzymywa

postanowi inaczej.

ć z budżetu JST dotację celową na zadania bieżące

finansowane z udziałem środków europejskich i innych

W planie finansowym SZB mogą być dokonywane zmiany

bezzwrotnych środków zagranicznych; dotację

celową

na

w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od

dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, jednorazową dotację

planowanych przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie

na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe; dotację podmiotową.

spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu JST ani

zwiększenia dotacji z budżetu.

Agencje wykonawcze

Agencje wykonawcze

1/3

2/3

Agencja wykonawcza (AW) jest państwową osobą prawną

Projekt rocznego planu finansowego ustala właściwy organ AW w

tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań

porozumieniu z ministrem sprawującym nadzór nad AW i po

zatwierdzeniu przez niego projekt ten jest przekazywany Ministrowi

państwa.

Finansów.

Zasady działania AW, w tym zasady prowadzenia gospodarki

Planowane dochody AW nie powinny być wyższe od planowanych

finansowej, określa ustawa i jej statut.

wydatków AW (ewentualnie na takie przekroczenie może wyrazić

Podstawą gospodarki finansowej AW jest roczny plan finansowy

zgodę Minister Finansów).

obejmujący przychody z prowadzonej działalności, dotacje z

W planie finansowym AW mogą być dokonywane zmiany

budżetu państwa, zestawienie kosztów funkcjonowania AW

przychodów i kosztów po uzyskaniu zgody ministra sprawującego

nadzór nad AW, wydanej po uzyskaniu zgody komisji sejmowej

realizacji wyodrębnionych zadań, środki na wydatki majątkowe,

właściwej do spraw budżetu.

wynik finansowy, stan należności, zobowiązań

i środków

Zmiany planu finansowego AW nie mogą powodować zwiększenia

pieniężnych na początek i koniec okresu.

zobowiązań AW ani pogorszenia wyniku finansowego AW; o

dokonanych zmianach należy powiadomić Ministra Finansów.

Agencje wykonawcze

Instytucja gospodarki budżetowej

3/3

1/3

AW może otrzymywać dotacje z budżetu państwa w zakresie

Instytucja gospodarki budżetowej (IGB) jest jednostką sektora

określonym w odrębnych ustawach. AW może zaciągnąć

finansów publicznych tworzoną w celu realizacji zadań publicznych,

zobowiązania na okres realizacji danego zadania przekraczający

która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania, pokrywa koszty

rok budżetowy, jeżeli wydatki niezbędne na obsługę zobowiązania

swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.

znajdują się w rocznym planie finansowym.

IGB może być tworzona przez ministra lub szefa Kancelarii Prezesa

AW jest zobowiązana corocznie wpłacać do budżetu państwa (do

Rady Ministrów, organ lub kierownika jednostki – Kancelaria

dnia 30 czerwca po roku, w którym nadwy

Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta RP, Trybunał

żka powstała), na

Konstytucyjny, NIK, SN, NSA i wojewódzkie sądy administracyjne,

rachunek bieżących dochodów państwowej jednostki budżetowej

Krajowa Rada Sądownictwa, sądownictwa powszechnego, Rzecznika

obsługującej ministra sprawującego nadzór nad AW, nadwyżkę

Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady

środków finansowych ustalonych na koniec roku, pozostającą po

Radiofonii i Telewizji, Generalnego Dyrektora Ochrony Danych

uregulowaniu zobowiązań podatkowych (Rada Ministrów może w

Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej, Krajowego Biura

szczególnej sytuacji wyrazić zgodę na niewpłacanie tej nadwyżki).

Wyborczego, Państwowej Inspekcji Pracy.

Instytucja gospodarki budżetowej

Instytucja gospodarki budżetowej

2/3

3/3

IGB może otrzymywać dotacje z budżetu państwa w zakresie

Nowotworzonej IGB może być przyznana jednorazowa dotacja na

określonym w odrębnych ustawach.

pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

Podstawą gospodarki finansowej IGB jest roczny plan finansowy

W planie finansowym IGB mogą być dokonywane zmiany

obejmujący przychody z prowadzonej działalności, dotacje z

przychodów i kosztów w trakcie roku budżetowego po uzyskaniu

budżetu państwa, zestawienie kosztów funkcjonowania AW,

zgody organu wykonującego funkcje organu założycielskiego.

realizacji wyodrębnionych zadań, środki na wydatki majątkowe,

Zmiany planu finansowego IGB nie mogą powodować zwiększenia

wynik finansowy, stan należności, zobowiązań

i środków

dotacji z budżetu państwa ani pogorszenia planowanego wyniku

pieniężnych na początek i koniec okresu.

finansowego AW; o dokonanych zmianach należy niezwłocznie

Koszty IGB mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych

powiadomić Ministra Finansów.

środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym

IGB działa na podstawie statutu nadanego przez organ wykonujący

dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z okresów

funkcje organu założycielskiego.

poprzednich.

Dyrektora IGB powołuje i odwołuje organ wykonujący funkcje

organu założycielskiego.

Państwowy fundusz celowy

Państwowy fundusz celowy

1/2

2/2

Państwowy fundusz celowy (PFC) jest tworzony na podstawie

Koszty PFC mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych

odrębnej ustawy i nie posiada osobowości prawnej.

środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym

Przychody PFC pochodzą ze środków publicznych, a koszty są

dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z okresów

poprzednich.

ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych.

W palnie finansowym PFC mogą być dokonywane zmiany

PFC stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym

polegające

na

zwiększeniu

prognozowanych

przychodów

i

dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej PFC albo inny

odpowiednio kosztów, jednak zmiany te nie mogą powodować

organ wskazany w tej ustawie.

zwiększenia dotacji z budżetu państwa.

Do PFC nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem

Jeżeli PFC posiada zobowiązania wymagalne, to zwiększenie

przychodów, z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego i

przychodów w pierwszej kolejności przeznacza się na ich spłatę.

darowizn, jest dotacja z budżetu państwa.

Zmiany kwot przychodów i kosztów PFC dokonuje odpowiednio

Podstawą gospodarki finansowej PFC jest roczny plan finansowy.

minister lub organ dysponujący tym funduszem celowym po

Ze środków PFC mogą być udzielane pożyczki JST, jeżeli

uzyskaniu zgody Ministra Finansów i opinii sejmowej komisji do

ustawa tworząca PFC tak stanowi.

spraw budżetu.

Państwowe i samorządowe osoby prawne

Państwowe i samorządowe osoby prawne (PSOP) tworzone są na

podstawie odrębnych ustaw.

Podstawą gospodarki finansowej PSOP jest plan finansowy.

Plany finansowe PSOP sporządzane są zgodnie z ustawami o ich

tworzeniu, z uwzględnieniem przepisów ustawy o finansach

publicznych.

Projekty finansowe POP są przekazywane Ministrowi Finansów.

PSOP wyodrębniają

w planach finansowych: przychody z

prowadzonej działalności, dotacje z budżetu państwa lub budżetów

JST, koszty (wynagrodzenia i składki od nich naliczane, płatności

odsetkowe wynikające z zaciągniętych zobowiązań, zakup towarów i

usług), środki na wydatki majątkowe, środki przyznane innym

podmiotom, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu,

stan środków pieniężnych na początek i koniec okresu.