Nowiny Lekarskie 2001, 70, 1, 9 – 20
WANDA STRYŁA, JUSTYNA POLASZEK
OCENA SIŁY MIĘŚNIOWEJ I LOKOMOCJI KOŃCZYN
Z NIEDOWŁADEM U CHORYCH PO UDARZE MÓZGU
Z Katedry i Kliniki Rehabilitacji
Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Kliniki: dr hab. med. Wanda Stryła
Streszczenie
SŁOWA KLUCZOWE: udar mózgu, siła mięśniowa kończyny górnej i dolnej z niedowładem, lokomocja
Celem pracy była ocena siły mięśniowej kończyny górnej i dolnej oraz lokomocji u chorych po udarze mózgu. Przebadano 60-osobową grupę chorych w wieku od 40 do 60 lat, w pierwszej dobie zachorowania i po trzech miesiącach usprawniania. Lepsze efekty usprawniania uzyskano w kończynie dolnej aniżeli w kończynie górnej. Po trzech miesiącach usprawniania sprawność w kończynie górnej uzyskało 76% chorych, a 55% chorych uzyskało pełną ruchomość ręki. Natomiast 87% osób unosiło kończynę dolną z prawidłową siłą, 67% osób chodziło samodzielnie i 27% chorych poruszało się z pomocą kuli.
EVALUATION OF MUSCLE STRENGTH AND MOBILITY
IN PATIENTS WITH PARESIS FOLLOWING A STROKE
Summary
KEY WORDS: stroke, muscular strength in paresis
The aim of the study was to determine muscular strength in the upper and lower limb and ability to walk of patients after a stroke. A group of 60 patients aged from 40 to 65 were exa-mined in the first 24 hours following a cerebro-vascular accident and after three months.Creater improvement was gained in the laver limbs than in the arms. After three months recovery 76% of the patients achieved dexterity in the upper limb with 55% patients gaining full mobility of the arm; 87% of the patients could raise the lower limb with full strength, 67% were able to walk without and 27% could walk with the and of crutches.
Udary mózgu stanowią jedną z najczęstszych przyczyn uszkodzeń
mózgu i jedną z najliczniejszych grup schorzeń współczesnej cywilizacji.
W większości krajów Europy i USA zajmują trzecią pozycję wśród przyczyn zgonów – tuż po chorobach serca i nowotworach. Są też jedną z głównych przyczyn inwalidztwa osób czynnych zawodowo [2, 10, 16].
W wielu wysoko uprzemysłowionych krajach świata w ostatnich 30
latach wyraźnie spadła liczba zapadalności i śmiertelności z powodu udarów mózgu. Zmniejszenie zapadalności na udar jest rezultatem sze-roko stosowanej profilaktyki, która jest bowiem skuteczniejsza od naj-lepszej terapii. Nieodłączną częścią zapobiegania jest zawsze rozpo-
W. Stryła, J. Polaszek
znanie, a także eliminacja bądź kontrola czynników ryzyka. Działanie profilaktyczne ma wpływ na większość czynników ryzyka, z wyjątkiem niekontrolowanych, takich jak wiek (powyżej 55 roku życia), płeć (prze-waga do 55 roku życia udarów u mężczyzn) i obciążenie genetyczne [3, 8, 9, 10, 11, 15, 16].
Proces przywracania utraconych funkcji ruchowych odbywa się po-
przez ich przejęcie przez przetrwałe neurony w ognisku chorobowym oraz przez neurony z sąsiednich okolic lub przez przejęcie funkcji przez analo-giczne lustrzane pola drugiej nieuszkodzonej półkuli mózgu. Podstawą plastyczności mózgu jest powstawanie nowych lub uczynnianie istnieją-
cych połączeń synaptycznych. Plastyczność tę ułatwia zdolność neuronów do tworzenia nowych połączeń, np. w procesie uczenia się. Stymula-cja ocalałych komórek nerwowych jest w stanie utrzymać ich aktywność i utorować nowe drogi w celu przywrócenia utraconych czynności ruchowych. Niewykorzystanie plastyczności mózgu ogranicza jego możliwości kompensacyjne [12, 14].
Wczesna i prawidłowo prowadzona rehabilitacja ruchowa jest jednym z podstawowych czynników warunkujących poprawę sprawności fizycz-nej chorego. Wdrażanie rehabilitacji wskazane jest natychmiast po przyjęciu chorego do szpitala i zdiagnozowaniu, gdyż zapobiega to wy-stąpieniu powikłań spowodowanych unieruchomieniem [6, 8].
Z przyjętych metod usprawniania osób po udarach mózgu na uwagę
zasługują dwie metody: PNF (proprioceptywne nerwowo-mięśniowe to-rowanie) i metoda Bobath dla dorosłych.
PNF jest koncepcją usprawniania, opierającą się na stosowaniu wzor-ców i odpowiednich technik. Polega na stymulowaniu mięśni poprzez oddziaływanie na eksteroreceptory i proprioreceptory. Ważne jest nawiąza-nie dobrego kontaktu z chorym, uświadomienie na czym polega uspraw-nianie. Należy maksymalnie wykorzystać silniej działające mięśnie i koń-
czyny do pobudzenia słabszych. Ruchy wykonuje się w maksymalnych zakresach ruchu z rotacją.
Metoda Bobath dla dorosłych wykorzystuje także pewne elementy z kon-cepcji PNF. Zwraca się uwagę na odpowiednie ułożenie wałków i poduszek w łóżku pacjenta już od pierwszej doby po zachorowaniu. Są one bodźcem stymulującym nerwy, zapobiegają pogłębieniu niedowładu i przykurczom.
Metoda ta polega na wykonywaniu symetrycznych i asymetrycznych ćwiczeń mobilizujących kończyny niedowładne w celu poprawy sprawności.
Długotrwałe i żmudne ćwiczenia koordynują ruchy, przywracają równowagę mięśniową, a w dalszym etapie ułatwiają samodzielność.
Podstawową zasadą rehabilitacji jest niesprawianie bólu podczas
wykonywania ćwiczeń. Ćwiczenia usprawniające należy przeplatać ma-
Ocena siły mięśniowej i lokomocji kończyn z niedowładem u chorych ...
11
sażami suchymi, podwodnymi, zabiegami rozgrzewającymi i ćwiczenia-mi w wodzie.
Do oceny postępów i wyników leczenia usprawniającego stosowane
są w różnych ośrodkach rehabilitacji skale oceny. Ze znanych różnych skal należy wymienić Europejską Skalę Udarów. W skali tej ocenia się między innymi świadomość, mowę, pole widzenia, ruchy tułowia, ruchy kończyny górnej i dolnej oraz chód pacjenta [14].
Z innych znanych skal oceny osób po udarze należy wymienić skan-
dynawską skalę udarów, skalę oceny jakości życia, w której oprócz oceny czynności kończyn ocenia się zdolność chorego do samoobsługi, aktywność zawodową i sytuację socjalną [cyt. w 19].
Z polskich skal oceny należy wymienić skalę oceny opracowaną przez Oparę.
Jeśli przyjąć, że w Polsce co roku połowa spośród chorych, którzy przeżyli udar niedokrwienny wykazuje objawy ogniskowego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, otrzymamy liczbę ok. 35 tysięcy pacjentów wymagających ustalenia rokowania, oceny wyników leczenia i rehabilitacji, oceny samodzielności (w tym zdolności samoobsługi), jakości ich życia oraz zdolności do pracy. Przydatnym sposobem ułatwiającym dokonanie tych ocen są skale udarów. Są one najbardziej rozpowszechnioną metodą obiektywizacji oceny stanu chorego z niedowładem połowiczym.
Celem pracy była ocena powrotu siły mięśniowej kończyn niedowład-nych oraz ocena lokomocji u chorych po przebytym udarze mózgu, u któ-
rych stosowano leczenie usprawniające według założeń metody PNF oraz z wykorzystaniem zabiegów fizykalnych. Z zabiegów fizykalnych u wszystkich analizowanych chorych stosowano masaż suchy i okłady z fangopa-rafiny.
Materiał badawczy
Materiał badań stanowi 60-osobowa grupa chorych, w tym 29 męż-
czyzn i 31 kobiet (tab.1), po przebytym niedokrwiennym udarze mózgu.
Chorzy przebywali na Oddziale Neurologicznym w Wojewódzkim Szpi-
talu Zespolonym w Lesznie; chorzy przebywali na oddziale przez okres 4 tygodni. Przez pozostałe 2 miesiące obserwowani chorzy byli usprawniani w trybie ambulatoryjnym. W doborze grupy chorych do badań
uwzględniano wyniki badania komputerowego. Były to przypadki, w któ-
rych stwierdzono niewielkie zmiany ogniskowe lub bez zmian ogniskowych w mózgu (tab. 4).
W. Stryła, J. Polaszek
Tabela 1. Liczba mężczyzn i kobiet wśród chorych
Liczba chorych
Liczba mężczyzn
Liczba kobiet
60
29
31
Badanie przeprowadzono u chorych w wieku od 40 do 65 lat. Przedziały wiekowe przedstawione są w tabeli 2. Chorzy w przedziale wiekowym od 40
do 45 lat to 3 osoby, w tym 2 mężczyzn i 1 kobieta. Chorych w przedziale wiekowym od 46 do 50 lat było 6 osób, w tym 2 mężczyzn i 4 kobiety. Chorzy pomiędzy 51. a 55. rokiem życia stanowili 10-osobową grupę, w tym 5 mężczyzn i 5 kobiet. Grupa chorych w przedziale wiekowym od 56 do 60
lat liczyła 7 osób, w tym 3 mężczyzn i 4 kobiety. Najliczniejsza grupa chorych mieściła się w przedziale wiekowym od 61 do 65 lat i liczyła 34 osoby, po 17 mężczyzn i kobiet.
Tabela 2. Przedział wiekowy chorych
Przedział wiekowy
Liczba chorych
Liczba mężczyzn
Liczba kobiet
40-45
3
2
1
46-50
6
2
4
51-55
10
5
5
56-60
7
3
4
61-65
34
17
17
U wszystkich badanych osób stwierdzono niedowład połowiczy, w tym 23 chorych (10 mężczyzn i 13 kobiet) miało niedowład prawostronny, natomiast u 37 chorych (19 mężczyzn i 18 kobiet) występował niedowład lewostronny.
Tabela 3. Lokalizacja niedowładu
Lokalizacja niedowładu
Liczba chorych Liczba mężczyzn
Liczba kobiet
Niedowład prawostronny
23
10
13
Niedowład lewostronny
37
19
18
U wszystkich chorych po udarze wykonano komputerowe badanie mó-
zgu. U 46 chorych, w tym 20 mężczyzn i 26 kobiet stwierdzono niewielkie ogniska niedokrwienne w mózgu. U 14 chorych (9 mężczyzn i 5 kobiet) mimo śladowych niedowładów nie stwierdzono zmian w mózgu.
Tabela 4. Zmiany ogniskowe w mózgu
Zmiany ogniskowe w mózgu
Liczba chorych Liczba mężczyzn
Liczba kobiet
Bez zmian ogniskowych
14
9
5
Niewielkie zmiany ogniskowe
46
20
26
Ocena siły mięśniowej i lokomocji kończyn z niedowładem u chorych ...
13
Tabela 5. Liczba chorych z afazją poudarową w analizowanym materiale badawczym
Liczba chorych z afazją
Liczba mężczyzn
Liczba kobiet
8
3
5
Afazja wystąpiła u 8 chorych: 3 mężczyzn i 5 kobiet z niedowładem połowiczym prawnostronnym.
Metodyka badań
Ocenę funkcjonalną analizowanych chorych i ocenę chodu przepro-
wadzono trzykrotnie. Pierwsze badanie wykonano w pierwszej lub drugiej dobie po zachorowaniu, drugie po trzech tygodniach, a trzecie po trzech miesiącach od wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu.
Dla określenia wyżej wymienionych funkcji przyjęto własną skalę punktową, wzorując się na skalach dotychczas znanych. Skala ta pozwala na ocenę siły mięśniowej kończyn podczas ruchu oraz ocenę chodu. Osoba zdrowa według tej skali uzyskiwała maksymalnie 70 punktów.
Czynność
Liczba punktów
Ocena siły mięśniowej kończyny górnej
– unosi kończynę z prawidłową siłą
– 15
– unosi kończynę z obniżoną siłą lub/i poprzez zgięcie w st. łokciowym
– 10
– porusza kończyną, ale niezdolny do pokonania siły ciężkości
– 5
– porażenie kończyny
– 0
Ocena siły ręki
– pełna
– 15
– obniżona, lecz ruchomość pełna
– 10
– porusza, lecz nie zaciska pięści
– 5
– porażenie ręki
– 0
Ocena siły mięśniowej kończyny dolnej
– unosi kończynę z prawidłową siłą
– 15
– unosi kończynę z obniżoną siłą lub/i poprzez zgięcie w st. kolanowym
– 10
– porusza kończyną, ale niezdolny do pokonania siły ciężkości
– 5
– porażenie kończyny
– 0
Ocena zgięcia grzbietowego stopy
– wbrew oporowi
– 10
– wbrew sile ciężkości
– 5
– stopa opadająca
– 0
Ocena chodu
– chodzi samodzielnie
– 15
– chodzi z pomocą kuli
– 12
– chodzi z asekuracją innej osoby
– 10
– porusza się na wózku inwalidzkim
– 5
– leży w łóżku
– 0
W. Stryła, J. Polaszek
Ocena siły mięśniowej i lokomocji kończyn z niedowładem u chorych ...
15
Uzyskane dane z przeprowadzonych badań poddano analizie staty-
stycznej. Obliczono średnią arytmetyczną, średnie odchylenie standardowe oraz istotność różnicy statystycznej według testu t-Studenta dla prób zależ-
nych. Za różnicę znamienną statystycznie przyjęto tp < 0,05. Otrzymane wyniki porównano między grupą mężczyzn i kobiet oraz w grupie niedowładów prawostronnych i niedowładów lewostronnych.
Wyniki badań
W grupie 60 chorych, po udarze mózgu, poddano analizie siłę mięśniową kończyny górnej, kończyny dolnej i lokomocji (tabela 6). W pierwszej dobie, po przyjęciu, chorzy uzyskali średnio 25,75 punktu (o. s. 15,04). Po 3 tygodniach średnia liczba uzyskanych punktów wynosiła 47,78 (o. s.
10,40). Po 3 miesiącach usprawniania badana grupa chorych uzyskała średnio 62,83 punktu (o. s. 10,78) w wyniku oceny siły mięśniowej kończyn i lokomocji.
Uzyskane wyniki porównano pomiędzy grupą kobiet i mężczyzn. W pierwszej dobie, po przyjęciu, mężczyźni uzyskali średnio wyższe wartości punktowe 28,78 (o. s. 16,24) niż kobiety, u których średnia liczba punktów wynosiła 22,90 (o. s. 13,46). Po 3 miesiącach usprawniania średnia liczba punktów oceniających siłę mięśniową kończyn i lokomocję wzrosła, co pozwoliło uzyskać u mężczyzn średnio 50,14 punktu (o. s. 14,96), natomiast u kobiet średnio 45,58 punktu (o. s. 13,20). Po 3 miesiącach prowadzonych ćwiczeń kończyn górnych i dolnych kobiety i mężczyźni uzyskali zbliżone wartości punktowe. Dla mężczyzn średnia wynosiła 62,45 punktu (o. s.
11,58), a dla kobiet 63,19 punktu (o. s. 10,18).
Dokonano również porównania siły mięśniowej kończyny górnej i dolnej oraz lokomocji u chorych z niedowładem prawostronnym i lewostronnym.
Nieco wyższą średnią liczbę punktów w pierwszej dobie po przyjęciu uzyskali chorzy z niedowładem lewostronnym – 26,76 punktu (o. s. 16,17) ani-
żeli chorzy z niedowładem prawostronnym – 24,13 punktu (o. s. 13,20). Po 3 tygodniach usprawniania nieco wyższe wartości punktowe stwierdzono u chorych z niedowładem prawostronnym, średnio 48,17 punktu (o. s.
14,51). Chorzy z niedowładem lewostronnym średnio uzyskali 47,54
punktu (o. s. 14,11). Po 3 miesiącach leczenia usprawniającego niewiele wyższe wartości punktowe uzyskali chorzy z niedowładem prawostronnym, średnio 63,96 punktu (o. s. 10,57), natomiast chorzy z niedowładem lewostronnym uzyskali średnio 62,14 punktu (o. s. 11,01).
W badanej grupie chorych szczegółowo analizowano siłę mięśni koń-
czyny górnej (tabela 7). Zaobserwowano, że po 3 tygodniach po wystą-
pieniu udaru chorą kończynę górną z prawidłową siłą unosiły tylko 4 oso-
W. Stryła, J. Polaszek
by, w tym 3 mężczyzn i 1 kobieta; 44 chorych (21 mężczyzn i 23 kobiety) unosiło kończynę górną z obniżoną siłą lub poprzez zgięcie w stawie łokciowym. Stwierdzono, że 7 chorych, w tym 1 mężczyzna i 6 kobiet poruszało kończyną, ale niezdolni byli do pokonania siły ciężkości. Porażenie kończyny górnej, w wyniku przebytego udaru, występowało u 5 osób, w tym u 4 mężczyzn i u 1 kobiety. Po okresie 3 miesięcy usprawniania sprawność kończyny górnej uległa zdecydowanej poprawie. Kończynę gór-ną, z prawidłową siłą, unosiło 46 osób, w tym 24 mężczyzn i 22 kobiety. 10
chorych, w tym 2 mężczyzn i 8 kobiet, unosiło kończynę górną z obniżoną siłą lub przez zgięcie w stawie łokciowym. U 3 mężczyzn i 1 kobiety stwierdzono niezdolność do pokonania siły ciężkości chorej kończyny.
Tabela 7. Ocena siły mięśniowej kończyny górnej u chorych po przebytym udarze mózgu
Po 3 tygodniach
Po 3 miesiącach
Ocena siły mięśniowej KG
pkt
Ogó-
Ogó-
ł
M
K
M
K
em
łem
Unosi kończynę
z prawidłową siłą
15
4
3
1
46
24
22
Unosi kończynę
z obniżoną siłą lub/i
10
44
21
23
10
2
8
poprzez zgięcie w stawie
łokciowym
Porusza kończyną, ale nie-
zdolny do pokonania siły
5
7
1
6
4
3
1
ciężkości
Porażenie
0
5
4
1
0
0
0
Przeprowadzono również szczegółowe badanie siły ręki-dłoni chorej kończyny (tabela 8). Po 3 tygodniach usprawniania, pełną siłę dłoni wy-kazywało tylko 3 mężczyzn, obniżoną siłę, lecz pełną ruchomość dłoni zaobserwowano u 46 chorych (u 21 mężczyzn i u 25 kobiet). Z tej grupy badanych poruszały ręką, lecz nie zaciskały pięści, 4 osoby (1 mężczyzna i 3 kobiety). Porażenie dłoni występowało u 7 osób (u 4 mężczyzn i u 3 kobiet).
Po 3 miesiącach ćwiczeń manualnych siła dłoni uległa poprawie u większości chorych. 33 osoby (18 mężczyzn i 15 kobiet) uzyskało pełną ruchomość dłoni, natomiast u 20 osób (u 7 mężczyzn i u 13 kobiet) obserwowano nadal obniżoną siłę ręki, lecz pełną ruchomość. 4 chorych (2 mężczyzn i 2 kobiety) poruszało ręką swobodnie, lecz nie potrafiło zacisnąć pięści.
U 3 chorych (2 mężczyzn i 1 kobiety) nadal utrzymywało się porażenie, nie obserwowano poprawy czynności.
Ocena siły mięśniowej i lokomocji kończyn z niedowładem u chorych ...
17
Tabela 8. Ocena siły ręki u chorych po przebytym udarze mózgu
Po 3 tygodniach
Po 3 miesiącach
Ogó-
Ogó-
Ocena siły
pkt
ł
M
K
M
K
em
łem
Pełna
15
3
3
0
33
18
15
Obniżona, lecz ruchomość
10
46
21
25
20
7
13
pełna
Porusza, lecz nie zaciska
5
4
1
3
4
2
2
pięści
Porażenie
0
7
4
3
3
2
1
W tabeli 9. zawarte są dane dotyczące analizy siły mięśni kończyny dolnej. Na podstawie uzyskanych wyników badań stwierdzono, że po 3 tygodniach leczenia usprawniającego u 24 chorych, w tym u 15 mężczyzn i u 9
kobiet, unoszenie kończyny odbywało się z prawidłową siłą w pełnym za-kresie ruchu. W grupie 30 chorych (10 mężczyzn i 20 kobiet) unoszenie kończyny następowało z obniżoną siłą lub przy zgięciu w stawie kolanowym. 5 osób (3 mężczyzn i 2 kobiety) poruszało kończyną dolną, ale nie-zdolne były do pokonania jej siły ciężkości. Po 3 miesiącach usprawniania 52 osoby (25 mężczyzn i 27 kobiet) unosiły kończynę dolną z prawidłową siłą. 8 chorych (4 mężczyzn i 4 kobiety) unosiło kończynę z obniżoną siłą lub poprzez zgięcie w stawie kolanowym.
Tabela 9. Ocena siły mięśniowej kończyny dolnej u chorych po przebytym udarze mózgu
Po 3 tygodniach
Po 3 miesiącach
Ocena siły mięśniowej
pkt
KD
Ogó-
Ogó-
ł
M
K
M
K
em
łem
Unosi kończynę z prawidłową siłą
15
24
15
9
52
25
27
Unosi kończynę z obniżoną siłą
lub/i poprzez zgięcie w stawie
10
30
10
20
8
4
4
kolanowym
Porusza kończyną, ale niezdolny
5
5
3
2
0
0
0
do pokonania siły ciężkości
W tabeli 10. przedstawiono analizę siły zgięcia grzbietowego stopy u chorych po przebytym udarze mózgu. W 3 tygodnie po udarze zaobserwowano u 22 chorych (15 mężczyzn i 7 kobiet) prawidłowe zgięcie stopy wbrew oporowi. Zgięcie grzbietowe stopy wbrew sile ciężkości stwierdzono u 36 chorych (13 mężczyzn i 23 kobiet). Stopa opadająca utrzymywała się u 1 mężczyzny i 1 kobiety. Po 3 miesiącach leczenia usprawniającego
W. Stryła, J. Polaszek
stwierdzono prawidłowe zgięcie grzbietowe stopy wbrew oporowi u 46 osób (22 mężczyzn i 24 kobiet), natomiast 14 chorych (7 mężczyzn i 7 kobiet) zginało stopę wbrew sile ciężkości.
Tabela 10. Ocena zgięcia grzbietowego stopy u chorych po przebytym udarze mózgu
po 3 tygodniach
po 3 miesiącach
Ocena zgięcia
pkt
grzbietowego stopy
Ogó-
Ogó-
ł
M
K
M
K
em
łem
Wbrew oporowi
10
4
3
1
46
24
22
Wbrew sile ciężkości
5
44
21
23
10
2
8
Stopa opadająca
0
7
1
6
4
3
1
Ocena lokomocji u chorych po przebytym udarze mózgu wykazała,
że po 3 tygodniach usprawniania 19 osób (12 mężczyzn i 7 kobiet) chodziło samodzielnie. 15 chorych (7 mężczyzn i 8 kobiet) poruszało się z pomocą kuli, 18 chorych (8 mężczyzn i 10 kobiet) chodziło z asekuracją drugiej osoby, 6 osób (1 mężczyzna i 5 kobiet) poruszało się na wózku inwalidzkim. 2 osoby (1 mężczyzna i 1 kobieta) to osoby leżące w łóżku. Po 3 miesiącach usprawniania lokomocja chorych uległa znacznej poprawie. 40 osób (19 mężczyzn i 21 kobiet) poruszało się samodzielnie. 16 chorych (8 mężczyzn i 8 kobiet) chodziło z pomocą kuli. 4 chorych (2 mężczyzn i 2 kobiety) chodziło z asekuracją drugiej osoby.
Dyskusja
Wyniki rehabilitacji chorych z udarem mózgu zależą od rodzaju, roz-ległości i miejsca uszkodzenia mózgu, stanu innych narządów w szczególności układu krążenia, wieku chorego, czasu rozpoczęcia i sposobu leczenia we wczesnym okresie udaru mózgu oraz postępowania
usprawniającego we wszystkich okresach leczenia. Nie bez znaczenia jest także poziom inteligencji chorego, cechy osobowości i opieka rodzi-ny [1, 6, 8].
Znaczenie ma także umiejscowienie ogniska chorobowego w stosunku do półkuli dominującej. Chorzy z niedowładem lewostronnym, mimo za-chowanej zdolności porozumiewania się i sprawnej dominującej kończyny górnej, osiągają gorsze wyniki w usprawnianiu aniżeli chorzy z niedowładem prawostronnym z powodu zaburzeń percepcji i sposobu reakcji na negatywnie działające bodźce.
Obserwuje się u nich brak skutecznej poprawy w sferze emocjonalno -
motorycznej, a także częściej niż inni chorzy cierpią oni na obniżenie na-stroju i zmniejszenie motywacji [1, 2].
Ocena siły mięśniowej i lokomocji kończyn z niedowładem u chorych ...
19
Do oceny wyników i postępów leczenia w analizowanej grupie cho-
rych, zastosowano skalę pozwalającą na ocenę siły mięśniowej koń-
czyn, a także lokomocji. Uzyskane wyniki badań pozwoliły na ocenę wyników leczenia w analizowanej grupie chorych.
Podczas prowadzonych badań dotyczących siły mięśniowej kończyn
z niedowładem zaobserwowano, że po trzech miesiącach usprawniania analizowanych chorych liczba punktów uzyskana w grupie mężczyzn
i kobiet była zbliżona. Natomiast porównanie grupy chorych z niedowładem prawostronnym i lewostronnym wykazało, że chorzy z niedowładem prawostronnym uzyskali lepszą sprawność, aniżeli chorzy z niedowładem lewostronnym.
Podczas trzymiesięcznego okresu usprawniania badanej grupy cho-
rych zdecydowanie lepsze wyniki uzyskano w poprawie sprawności
kończyny dolnej, aniżeli w kończynie górnej. 52 osoby (87%) unosiły kończynę dolną z prawidłową siłą. Zgięcie grzbietowe stopy wbrew oporowi wykonywało 46 chorych (77%).
Uzyskanie tak wysokich wartości punktowych, dotyczących sprawno-
ści kończyny dolnej, pozwalało chorym na sprawną lokomocję. Po
trzech miesiącach usprawniania 40 chorych (67%) chodziło samodzielnie, a 16 chorych (27%) poruszało się z pomocą kuli.
O wczesnej poprawie sprawności kończyny dolnej z niedowładem
informują również wyniki badań przeprowadzonych w innych ośrodkach
[1, 3, 6, 7].
W Górnośląskim Centrum Rehabilitacji „Repty”, po upływie 4-5 mie-sięcy od wystąpienia udaru 53% osób chodziło samodzielnie, 32% osób poruszało się z asekuracją i urządzeniami pomocniczymi, a 15% osób chodziło z pomocą innych osób [13].
Można przypuszczać, że szybki powrót sprawności w kończynie nie-
dowładnej jest skutkiem wczesnej pionizacji chorych, obciążeniem chorej kończyny, a także koniecznością wykorzystywania obu kończyn dolnych podczas lokomocji.
Z uzyskanych wyników badań wynika, że pełną sprawność w niedo-
władnej kończynie górnej, po trzech miesiącach usprawniania, uzyskało 76% chorych, a 55% chorych uzyskało pełną ruchomość ręki z dobrą siłą.
Feys i współautorzy [4] również uważają, że kończyna górna funkcjo-nuje gorzej aniżeli kończyna dolna u chorych po przebytym udarze mózgu.
Holmquist i współautorzy w swoich doniesieniach ze Sztokholmu [7]
informują, że po trzech miesiącach po wystąpieniu udaru istnieje umiar-kowane lub całkowite wyzdrowienie u chorych w lokomocji i sprawności manualnej, co jest zbieżne z naszymi obserwacjami.
W. Stryła, J. Polaszek
Wnioski
1. Odpowiednio dobrane skale oceny funkcjonalnej mogą być obiek-
tywnymi wskaźnikami postępów wyników i oceny leczenia usprawniają-
cego chorych po udarze mózgu.
2. Po leczeniu usprawniającym zaobserwowano w analizowanej grupie chorych znaczną poprawę siły mięśni kończyny dolnej w stosunku do siły mięśni kończyny górnej oraz poprawę lokomocji u większości chorych.
3. Płeć nie stanowiła kryterium prognostycznego w usprawnianiu chorych.
4. Analizowani chorzy w wyniku leczenia usprawniającego uzyskali w większości przypadków samodzielność w wykonywaniu podstawowych
czynności życiowych.
5. Zaobserwowano, że chorzy z niedowładem prawostronnym uzy-
skali lepszą sprawność aniżeli chorzy z niedowładem lewostronnym po okresie trzymiesięcznego usprawniania.
Piśmiennictwo
1. Brola W., Czernicki J.: Ocena stanu funkcjonalnego i jakości życia pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu. Post. Rehab., 1998, 12, 2, 59-67. – 2. Czerner M., Wieczorek E.: Udary mózgu - rokowanie w zależności od miejsca uszkodzenia mózgu. Post. Rehab., 1997, 11, 3, 9-19. – 3. Evenson K.R., Rosamond W.D., Cai J. et al.: Physical activity and ischemic stroke risk. The atherosclerosis risk in communities study. Stroke, 1999, 30, 7, 1333-1339. – 4. Feys H.M., Weerdt W.J., Selz B.E. et al: Effect of a Therapeutic Intervention for the hemiplegic upper limb in the acute phase after stroke. Stroke, 1998, 29, 4, 785-792. –
5. Frey J.L., Jahnke H.K., Bulfinch E.W.: Differences in stroke between white, Hispanic and Native American patients. Stroke, 1998, 29, 1, 29-33. – 6. Guldrog B., de Ronining M.: Out-come of subacute stroke rehabilitation. Stroke, 1998, 29, 4, 779-784. – 7. Holmquist L.W., Koch L., Kostulas V. et al.: A randomized controlled trial of rehabilitation of home after stroke in southwest Stokholm. Stroke, 1998, 29, 3, 591-597. – 8. Indredanik B., Bakke F., Slørdahl S.A. et al.: Treatment in a combined acute and rehabilitation stroke unit: Which aspects are most important ? Stroke, 1999, 30, 5, 917-923. – 9. Kristensen B., Malm J., Carlberg B. et al.: Epidemiology and etiology of ischemic stroke in young adults aged 18 to 44 years in Northern Sweden. Stroke, 1997, 28, 9, 1702-1709. – 10. Kwolek A. Wróbel B.: Czynniki ryzyka udaru mózgu u chorych rehabilitowanych szpiatalnie. Post. Rehab., 1997, 11, 3, 21-27.
11. Lee J-Min, Paffenberger R.S.: Physical activity and stroke incidente. The Harvard alumni health study. Stroke, 1998, 29, 10, 2049-2054. – 12. Mann G., Dip G., Hankey G., Cameron D.: Swallowing function after stroke: Prognosis and prognostic factors at 6 months.
Stroke, 1999, 30, 4, 744-748. – 13. Opara J.: Analiza przypadłości wybranych skal udarów do oceny wyników rehabilitacji chorych z niedowładem połowiczym – rozprawa habilitacyjna.
Katowice 1996. – 14. Scandinavian Stroke Study Group Meeficenter trial of nemodilution in ischemic stroke, T. Results in the total study population. Stroke, 1987, 18, 691-699. – 15.
Sempere A.P., Duarte J.,Cabezas C. et al.: Etiopathogenezis of Transient Ischemic Attacks and Minor Ischemic Strokes. Stroke, 1998, 29, 1, 40-45. – 16. WHO MONICA Project: Stroke Trends in the WHO Monica Projest. Stroke, 1997, 28, 3, 500-506.
Dr hab.med. Wanda Stryła – Kierownik Katedry i Kliniki Rehabilitacji Akademii Medycznej ul. 28 Czerwca 1956 nr 135/147, 61 - 545 Poznań