Leki przeciwdrobnoustrojowe - ogólny podział
a n t y b i o t y k i chemioterapeutyki naturalne półsyntetyczne syntetyczne syntetyczne metabolity produkt synteza nie mają drobnoustrojów naturalny naturalnej naturalnego wzorca
+chemiczna struktury
modyfikacja
penicylina półsyntetyczne aztreonam chinolony benzylowa penicyliny chloramfenikol sulfonamidy aminoglikozydy cefalosporyny trimetoprim makrolidy makrolidy
glikopeptydy ketolidy
Podstawowe grupy – leki przeciwbakteryjne
• -laktamy – penicyliny, penicyliny z inhibitorem, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy
• Aminoglikozydy – streptomycyna, neomycyna, kanamycyna, gentamycyna, tobramycyna, netylmycyna, amikacyna
• Chinolony – kwas nalidyksowy, kwas pipemidynowy,
norfloksacyna, pefloksacyna, ciprofloksacyna, ofloksacyna, sparfloksacyna
moksifloksacyna, lewofloksacyna, gemifloksacyna,
• Tetracykliny – tetracyklina, minocyklina, doksycyklina, tigecyklina
• Makrolidy/ketolidy – erytromycyna,cykliczny węglan erytromycyny (davercin), spiramycyna, roksytromycyna, klarytromycyna, azytromycyna, trolitromycyna
• Linkozamidy – linkomycyna, klindamycyna
• Streptograminy – pristinamycyna, chinupristyna/daflopristyna
• Oksazolidynony - linezolid
• Glikopeptydy – wankomycyna, teikoplanina
• Chloramfenikol – detreomycyna
• Polimyksyny - kolistyna
• Rifamycyny - rifampicyna
• Sulfonamidy – sulfatiazol, sulfaguanidyna,
kotrimoksazol (sulfametoksazol+trimetoprim)
• Nitrofurany – nitrofurantoina, furagin, nifuroksazyd
• Nitroimidazole – metronidazol
• Kwas fusydowy
• Mupirocyna
Mechanizm działania
• blokowanie syntezy ściany komórkowej
-laktamy, glikopeptydy, fosfomycyna
• uszkodzenie błony cytoplazmatycznej
polimyksyny, aminoglikozydy, leki przeciwgrzybicze
• blokowanie syntezy białka
30S – aminoglikozydy, tetracykliny
50S – linkozamidy, streptograminy, chroramfenikol, makrolidy
• blokowanie syntezy DNA
chinolony, metronidazol, nitrofurany, trimetoprim, leki przeciwwirusowe, rifampicyna
• blokowanie syntezy kwasu foliowego- sulfonamidy
Sposób działania
• bakteriobójczy
- zależny od czasu działania - -laktamy
- zależny od stężenia - aminoglikozydy, chinolony
* MBC (minimal bactericidal concentration) – minimalne stężenie potrzebne do zabicia komórki bakterii
• bakteriostatyczny – makrolidy, linkozamidy, ketolidy, tetracykliny, chroramfenikol, sulfonamidy
* MIC (minimal inhibitory concentration) – minimalne stężenie potrzebne do
zahamowania wzrostu
MIC i MBC – w ug/ml lub mg/l,
lek bakteriobójczy: MBC:MIC 4
Zakres działania
• wąskie spektrum, np.
- tylko ziarenkowce Gram(+)
penicylina benzylowa, glikopeptydy, makrolidy, linkozamidy,
kwas fusydowy
- tylko bakterie Gram(-) - aztreonam
- tylko beztlenowce - metronidazol
• szerokie spektrum
– Gram(+), Gram(-), beztlenowce
penicyliny szerokowachlarzowe, cefalosporyny, karbapenemy,
aminoglikozydy, chinolony, tetracykliny, kotrimoksazol
• inne „zakresy” działania
* bakterie atypowe
* bakterie beztlenowe
* przeciwprątkowe
* przeciwgrzybicze
* przeciwwirusowe
Zakres działania - ukierunkowany
• bakterie atypowe – chlamydie, mykoplazmy, Legionella
makrolidy, tetracykliny, chinolony
• bakterie beztlenowe – makrolidy, linkozamidy, chloramfenikol, penicyliny, cefoksytyna, cefotetan, metronidazol
• leki przeciwprątkowe
* I rzut – rifampicyna (RMP), izoniazyd (INH), etambutol (EMB), streptomycyna (SM), pyrazynamid (PZA)
* II rzut – kanamycyna, wiomycyna, amikacyna, kapreomycyna, PAS, etionamid, cykloseryna, fluorochinolony, klarytromycyna
mogą być różne układy
• leki przeciwgrzybicze
leki przeciwwirusowe
Penicyliny
działanie: blokowanie syntezy peptydoglikanu (różne powinowactwo do PBP-białka wiążące penicylinę) cechy: niska toksyczność, wrażliwość na laktamazy, alergia
• Naturalne – penicylina benzylowa G, penicylina fenoksymetylowa V
paciorkowce, gronkowce penicylinazo(-), Clostridium, Bacillus, Neisseria, Peptostreptococcus, Treponema
• Półsyntetyczne ..
Penicyliny półsyntetyczne
• izoksazolowe - oporne na penicylinazę gronkowcową
– metycylina, oksacylina, kloksacylina, dikloksacylina, flukloksacylina
gronkowce penicylinazo (+) i (-)
• szerokowachlarzowe
- aminopenicyliny – ampicylina, amoksycylina
jak penicylina + Enterobacteriacae, Haemophilus Enterococcus,Listeria, Moraxella)
- karboksy-,ureido-piperazynopodobne – karboksycylina, tikarcylina,
piperacylina, mezlocylina, azlocylina
j.w. + Pseudomonas, Acinetobacter
- skojarzone z inhibitorem – ampicylina/sulbaktam, amoksycylina /kwas
klawulanowy, tikarcylina /kw. klawulanowy,
piperacylina/tazobaktam, cefoperazon/ sulbaktam
wykazują aktywność wobec szczepów opornych
Cefalosporyny
nie działają na Enterococcus, Listeria, MRSA, większość beztlenowców, zróżnicowana aktywność, penetracja do CUN, dobra tolerancja, wrażliwe na laktamazy
• I gen. – cefalotyna, cefazolina, cefradyna, cefadroksyl, cefaleksyna (paciorkowce, gronkowce penicylinazo(+), E.coli,Klebsiella,Proteus)
• II gen. – cefaklor,cefuroksym, cefamandol, cefprozil
j.w. + Haemophilus, Moraxella laktamazo(+)
cefoksytyna, cefotetan - beztlenowce
• III gen. – bardziej oporne na laktamazy, penetrują do CUN –
cefotaksym, ceftriakson
ceftazydym, cefoperazon (+ Pseudomonas, Acinetobacter)
doustne: cefiksym, ceftibuten, cefetamet, cefpodoksym, lorakarbef
nie działają na Pseudomonas, słabiej na gronkowce
• IV gen. – cefepim, cefpirom
lepiej na gronkowce, bardziej oporne na laktamazy,
Monobaktamy, karbapenemy
• monobaktamy – aztreonam
bakterie Gram(-) tlenowe – Neisseria, Haemophilus, pałeczki G(-)
• karbapenemy – imipenem, meropenem, ertapenem
największa znana aktywność:
tlenowe Gram(+), Gram(-), beztlenowce, enterokoki
ale nie działają na:
MRSA, Enterococcus faecium, Corynebacterium jejkeum, Burkholderia cepacia, Stenotrophomonas maltophilia Makrolidy – bakteriostatyczne (50S)
• 14-członowe – erytromycyna, cykliczny węglan erytromycyny (davercin), roksytromycyna, klarytromycyna
• 15-członowe – azytromycyna
• 17-członowe - spiramycyna
Spektrum – ziarniaki Gram(+), Gram(-), beztlenowe, laseczki beztlenowe,
Helicobacter pylori
bakterie atypowe (C hlamydia, Mycoplasma, Legionella,Ureaplasma, Rikettsia)
azytromycyna słabiej klarytromycyna – Haemophilus
Oporność krzyżowa – oznaczamy wrażliwość tylko na erytromycynę
Oporność MLS –
B na makrolidy, linkozamidy, streptograminę B
Objawy uboczne – biegunka, wymioty, wysypka
Linkozamidy – linkomycyna, klindamycyna – większa aktywność w kierunku beztlenowców, większa zaburzenia flory jelitowej
C lostrdium difficile
Streptograminy A, B – pristinamycyna, chinupristina+daflopristina (Synercid) działa na MRSA, PRSP, VISA, VRE
( Enterococcus.faecium)
Aminoglikozydy - bakteriobójcze
• Naturalne - streptomycyna, neomycyna, kanamycyna, gentanycyna, tobramycyna
• Półsyntetyczne - netylmycyna, amikacyna
Spektrum – pałeczki Gram(-) wyjątek Haemophilus, słabiej gronkowce
nie działąją na paciorkowce i enterokoki (zła przepuszczalność) – jedynie w leczeniu skojarzonym z penicylinami nie działają na beztlenowce – kojarzone z laktamami
Wady: nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, iniekcyjne
nefro- i ototoksyczne
efekt poantybiotykowy – wymagają monitorowania
Wrażliwość oznaczamy na każdy antybiotyk oddzielnie!!
Chinolony
• I generacja (chinolony) - kwas nalidyksowy, kwas pipemidynowy
• II generacja (fluorochinolony) norfloksacyna, pefloksacyna, ciprofloksacyna, ofloksacyna, flerofloksacyna, lomekfoksacyna, temafloksacyna,
pałeczki Gram (-), bakterie atypowe, paciorkowce i gronkowce raczej oporne,
zakażenia układu moczowego (P. aeruginosa), układu oddechowego, mukowiscidoza, prątki
• III generacja (fluorochinolony) lewofloksacyna, sparfloksacyna, gatifloksacyna, grepafloksacyna wyższą aktywnością wobec Gram(+), głównie gronkowce i paciorkowce, mniejsza wobec Gram(-), silniej na patogeny atypowe
• IV generacja (naftyrydynochinolony) moksifloksacyna, trowafloksacyna
głównie bakterie beztlenowe, Gram(+)-dodatnie, atypowe patogeny oddechowe
• Objawy uboczne rzadko
- nudności, wymioty, biegunka, bóle głowy, senność, niepokój, uszkodzenie nerek, wątroby
- skórne reakcje alergiczne - fototoksyczność
- zwiększone ryzyko uszkodzenia ścięgien u osób po 60 roku życia, po przeszczepie narządów i w trakcie leczenie kortykoidami.
- uszkadzają tkankę chrzęstną (chondrotoksyczność), ograniczające stosowanie leków tej grupy u dzieci i młodzieży
Niepożądane działania antybiotyków
• Bezpośrednie działanie toksyczne
– działanie nefrotoksyczne - polimyksyny, aminoglikozydy
– działanie hepatotoksyczne - tetracykliny
– działanie ototoksyczne (niszczą struktury ucha wewnętrznego) - aminoglikozydy
– działanie toksyczne na szpik kostny - chloramfenikol
• Reakcje uczuleniowe (wysypki skórne, obrzęki, gorączka, wstrząs anafilaktyczny, śmierć) - penicyliny (test uczuleniowy)
• Dysbakteriozy i ich następstwa (zwłaszcza po podaniu doustnym) - zmniejszenie naturalnej flory bakteryjnej człowieka, w konsekwencji:
- zaburzenia trawienia i przyswajania składników odżywczych, następnie
niedobory witamin
- nadkażenia np. opornymi na antybiotyki gronkowcami lub pałeczkami
- wtórne zakażenia grzybicze
Metody oznaczania wrażliwości na antybiotyki
- dyfuzyjno-krążkowa
- probówkowa (rozcieńczeniowa, kolejnych rozcieńczeń) - MIC, MBC
- Etest - MIC