FARMAKOGNOZJA
Pharmakon - trucizna, lek
gnosis - wiedza
1815 -Seydler C.A. / Międzychód – Halle/Sale/ Niemcy
„Analectica Pharmacognostica”
Farmakognozja
1811 -
Schmidt J.A. „Pharmacognosis”
w „Lehrbuch der Materia Medica”, Wiedeń FARMAKOGNOZJA
Polska, Z.S.R.R. Austria, Czechy, Anglia, USA MATERIA MEDICA /Dioskurides „De materia medica”
2011/12
BIOLOGIA FARMACEUTYCZNA Niemcy FARMAKOLOGIA – działanie, zastosowanie leków CHEMIA LEKÓW = chemia medyczna –leki syntetyczne I. Matławska
FARMAKOGNOZJA
FARMAKOGNOZJA- Przedmiot interdyscyplinarny DAWNIEJ– towaroznawstwo
• roślinne
Botanika/biologia
• zwierzęce INNE NIE BYŁY ZNANE
Chemia organiczna
• mineralne
Ekologia biochemiczna
OBECNIE:
interakcje: roślina – zwierzę
• roślinne
Farmako-logia /toksykologia
/
• zwierzęce, przy użyciu bakterii
-kinetyka: los w org
• też fitochemia
-dynamika: mech dział
standaryzacja
Praktyczna
farmakologia, zastosowanie
Naukowa
• poszukiwanie związków naturalnych o potencjalnym dział biologicznym
• badanie /udokumentowanie działania surowców SUROWCE ROŚLINNE = SUBSTANCJE ROŚLINNE
= PLANTAE MEDICINALES FP VIII
SUROWCE=SUBSTANCJE ROŚLINNE
Całe, rozdrobnione, pocięte
rośliny, części roślin ( twory patologiczne: galasy)
• z przerobu części roślin, wydzielin glonów,
olejki eteryczne, oleje roślinne, skrobie, agar, żel aloesowy grzybów,
porostów, też
Wydzieliny
• w postaci proszków
W stanie nieprzetworzonym, przeważnie wysuszonym, czasem świeżym skrobia, lupulina, zarodniki widłaka
1
TWORZENIE NAZW SUROWCÓW ROŚLINYCH
SUROWCE ROŚLINNE = SUBSTANCJE ROŚLINNE
WG FP VI: najczęściej 2-wyrazowe
CZĘŚ
CZ CI
CI RO
R Ś
O LIN
Ś
POLSKICH
-cz roślinne:
Flos – kw
kwiat
iat
Stipites – pędy
organu/część + n rodzaju / gatunku np. liść melisy Inflorescen
In
t
florescen ia
ia//anthodi
anthodium
m-- kwiatostan
Herba – ziele (l. mnoga zioła)
-olejki eteryczne i oleje:
Strobilus-szyszka
herba cum flore
postać + nazwa rośliny, np. olejek eukaliptusowy, olej lniany Stigma – znamię
species –zioła
ŁACIŃSKICH
Rad
Ra i
d x – korzeń
korze , Rhizom
Rh
a
izom – kłą
k cze
łą
Folium – liść folium cum flore
-cz roślinne: rodzaj/gatunek w dopełniaczu + cz rośliny w Bulbus – cebula
u , Tuber – bulwa
Gemma-pączek /Gemmae - pączki
mianowniku l. poj np. Melissae folium Fructus – owoc pseudofructus
Turiones – gałązki
-olejki eteryczne i oleje: nazwa rośliny w dopełniaczu+ postać w Stramentum – słoma
mianowniku l. poj. np. Eucalypti aetheroleum Lini oleum Pericarpium – owocnia
Cortex – kora
epicarpium et mesocarpium
Lignum – drewno
Nazwy: surowców,
Semen – nas
nasieni
enie
rośliny: rodzaj, gatunek, ( autor)
Tegumentum = testa – łupina nas
n
ienna
Embryo --zzarodek
Nux – orzech
orzec
h
SUROWCE ROŚLINNE=SUBSTANCJE ROŚLINNE
SUROWCE ROŚLINNE = SUBSTANCJE ROŚLINNE
GLONY
WYDZIELINY
N
• Succus – sok – nie zastyga Krasnorosty: Karagen – plechy z Chrzęścic, Brodawnic Sok brzozowy, aloesowy=alona
Agar- żel z plech – Galaretówek, Smuklic Sok klonowy z klonu cukrowego
Acer saccharum
Brunatnice: plechy Morszczynu lub workoliścia członowatego S.lacticus – sok mleczowy, Opium crudum z Papaver somniferum Fucus vel Ascophyllum
Gummi – guma (polisacharydy) twardnieje na powietrzu Gumma
G
akacjowa
Tragakanta
POROST - LICHEN
LICHEN
Karaja
island
islan zki
d
Oleoresina -Oleożywica Terebinthina (terpentyna sosnowa) brodaczki
brodac
T. laricina – t.modrzewiowa
GRZYBY
Resina -żywica
Drożdże lekarskie Faex medicinalis
Colophonium (Kalafonia) (Podophylli resina) Sporysz Secale cornutum
FP VIII: Mastix-Mastyks (Pistacia lentiscus /Chios) Benzoe tonkinensis –żywica benzoesowa B.sumatrans –ż. b. sumatrzańska
SUROWCE POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO
Lacca-Szelak z żywiczej wydzieliny samic owadów Kerria lacca FPVIII Oleje rybie, w tym bogate w wit A/D3; omega-3 , z rekina Adeps suillus – smalec wieprzowy FPVI SUROWCE ROŚLINNE=SUBSTANCJE ROŚLINNE
Woski:
WYDZIELINY
Lanolina FPVI
Wosk żółty/biały– FPVIII
Oleogummiresina – oleogumożywica Myrrha -mirra Olbrot – Cetaceum z masy jamy głowy waleni Produkty białkowe
e
Balsamum -Balsam - poch kw benzoesowego / cynamonowego B.peruvianum, tolutanum
żelatyna–FP VIII
ketgut FPVI
Enzymy poch zwierzęcego…
Toksyny białkowe: jad żmiji, jad pszczeli 2
POCHODZENIE SUROWCÓW ROŚLINNYCH
POCHODZENIE SUROWCÓW ROŚLINNYCH
16-20% światowej produkcji ziół należy do Polski ZE STANU NATURALNEGO Polska- półn.-wsch (ok. 20%) ok. 4 tys ton Z UPRAW
- znajomość gat. leczniczych
ok 80% surowców roślinnych z upraw ok. 60 gat-14 tys ton
- proste narzędzia, uwzględnianie czynników ekologicznych: Zalety
- przepisów ochrony gat: ścisła, częściowa, lokalna
- duża ilość z ogr. powierzchni
- ze stanowisk masowych
- ekonomizacja (mechanizacja)
- częś i
c roślin st n
a owią
h s
cyc
urowi :
ec
- lokalizacja np. blisko wytwórn
wy
i
twórn
kora, pączki, kwiatostany ze ściętych gałązek,
- Ï wydajności: zabiegi agrotechniczne
- zostawienie dorodnych okazów do reprodukcji
- surowiec - wyrównane cechy morfologiczne,
- rozszerzanie stanowisk - podsiewy introdukcja chemiczne,
- wprowadzanie gat na stanowiska,
- wprowadzenie odmian hodowlanych
na których wyginęły- reintrodukcja
– przenoszenie gatunków do upraw
Uprawy szklarniowe
drzewa i krzewy: kwiatostan lipy, liść brzozy….
rośliny zielne: korzeń mniszka, kłącze perzu….
ZABIEGI HODOWLANE- prace badawcze
BIOTEC
BIOTE HN
H OL
N
OGIA RO
OL
ŚLINNA
Ś
Cel:
CEL
Uzyskanie - subst czynnych w hodowli tkanek roślinnych
- wyprodukowania materiału do uprawy: Wady
dającego wysoki plon i
- mała wydajność
wysoką zawartość zw czynnych
- droga aparatura
Metody:
Zalety
aklimatyzacja
- mo li
ż wość bi
ść otransforma j
c i
ji w zw o większe jj k
a tywność
selekcja
- uzyskanie związków z rośliny obcej danej florze krzyżowanie: mieszańce o nowych cechach Szikonina: korzenie nawrotu czerwonokorzeniowego Mentha piperita =
Mentha viridis (M.longifolia + M. rotundifolia )
+M. aquatica
ZB
Z IÓR SU
IÓR S ROWCÓW RO
U
ŚLINNYC
Ś
H
2.
pory dnia
PORA ZBIORU
• dni pogodne, po opadnięciu rosy i przed wieczorną Uwzględniamy:
najwięcej olejku: 10 – 15oo
1.fazę rozwojową rośliny OKRES ZBIORU
• owoce osypujące się → wilgotna pogoda
• kwiaty i kwiatostany - początek, pełnia kwitnienia
• liście - pełnia rozwoju
3.
pory roku
CZAS ZBIORU
• zioła – kwitnienie/ początek
• wiosna
- do połowy V- kory, korzenie, kłącza, pąki
• owoce, nasiona – odpowiednie stadium dojrzałości
• lato
- od połowy V do końca IX
• kory – wiosną 2-4 letnie gałązki liście, zioła, kwiaty, owoce, nasiona
• pąki - wczesna wiosna, późna jesień
• jesień
- od IX do zamarznięcia ziemi -
• korzenie, kłącza –wiosna, jesień korzenie, kłącza
• zima - zimozielone:
jemioła, owoce jałowca
3