K

onspekt w

iadomości w

ystarczających d

o u

zyskania z aliczenia z p

rzedmiotu

T

eoria s tosunków m

iędzynarodowych

I

Istota i uwarunkowania stosunków międzynarodowych

1) Funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych:

a) główne

deskryptywna – opis stosunków międzynarodowych za pomocą aparatu pojęciowego i definiowanych kategorii

eklsplanacyjna – wyjaśnienie pewnych fenomenów poprzez formułowanie teorii, modelów

prognostyczna – przewidywanie stanów rzeczywistości międzynarodowej na podstawie teorii

b) pozostałe

aksjologiczna – dostosowanie działań do modelu wartości (jak powinno być) instrumentalna – wyjaśnienie co robić, aby osiągnąć określony cel podmiotowa – wyjaśnienie co się zmienia w rzeczywistości międzynarodowej pod wpływem wiedzy o rzeczywistości

2) pojęcie teorii stosunków międzynarodowych (3 znaczenia): a) subdyscyplina – część nauki o stosunkach międzynarodowych b) zbiór założeń kategorii i praw służących wyjaśnieniu i przewidywaniu zjawisk w stosunkach międzynarodowych

c) zbiór założeń wspólnych dla więcej niż jednej teorii stosunków międzynarodowych

– paradygmat (szkoła)

3) metody badawcze

a) behawioralna – systematyczna analiza danych empirycznych w celu odkrycia związków przyczynowo skutkowych

b) instytucjonalna – opis instytucji systemów i struktur decyzyjnych c) teoria racjonalnego wyboru – analiza zachowań podmiotów w określonych warunkach oparta na założeniu o racjonalności ich postępowania (teoria gier, teoria wyboru społecznego)

4) uwarunkowania stosunków międzynarodowych (co je kształtuje) a) czynnik geopolityczny

b) uwarunkowania militarne

c) czynnik geoekonomiczny

d) czynnik demograficzny

e) czynnik narodowościowy

f) czynnik ideologiczny

g) czynnik osobowościowy

h) czynnik organizacyjny (strukturalny).

II

Nurty badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych

1) podstawowe paradygmaty:

a) realizm

przedstawiciele: N. Spykmann, H. Morgentau

założenia

państwa najważniejszym uczestnikiem stosunków międzynarodowych brak władzy centralnej w stosunkach między państwami – anarchia bezpieczeństwo państwa mogą zapewnić sobie wyłącznie same

siła podstawowym czynnikiem kształtującym stosunki międzynarodowe państwa działają racjonalnie.

b) idealizm (szkoła liberalna)

1

przedstawiciele: J. Bentham, R Cobden, J. S. Mill

założenia:

państwo podstawowym uczestnikiem stosunków międzynarodowych i reprezentantem narodu

zbieżność podstawowych interesów uczestników stosunków

międzynarodowych

polityka zagraniczna oparta o wartości moralne

prawo międzynarodowe gwarantem pokoju

organizacje międzynarodowe instrumentem polityki międzynarodowej.

2) pozostałe paradygmaty

a) neorealizm

modyfikacja realizmu poprzez rozszerzenie listy podmiotów międzynarodowych b) neoliberalizm

modyfikacja liberalizmu uwypuklająca relacje między państwami a podmiotami pozaterytorialnymi

c) globalizm

nurt wyrosły z nauki marksistowskiej oparty na założeniach, że państwa są reprezentantami klas społecznych i grup interesów oraz nieuchronności zmiany modelu relacji międzynarodowych

d) nurty postmodernistyczne

teorie oparte nie na faktach, ale na pewnych modelach teoretycznych, do których powinno się dostosować rzeczywistość (podejścia feministyczne, ekologiczne).

III

Uczestnicy stosunków międzynarodowych

1) definicja uczestnika stosunków międzynarodowych – zorganizowane grupy społeczne, których działania wykraczając poza granice jednego państwa, mają na celu i mogą wpłynąć na kształtowanie się stosunków międzynarodowych

2) podział wg kryterium prawno-międzynarodowego

a) posiadające podmiotowość prawno-międzynarodową

państwa

uczestnicy terytorialni

niektóre organizacje międzynarodowe

b) nie posiadające podmiotowości rawno-międzynarodowej

organizacje międzynarodowe

międzyrządowe

pozarządowe

struktury transnarodowe

społeczności zorganizowane

kulturowo

religijnie

cywilizacyjnie.

IV

Teoria adaptacji politycznej

1) definicja adaptacji politycznej – proces dążenia państwa do osiągnięcia stanu równowagi między jego własnymi potrzebami i interesami a wymaganiami formułowanymi przez środowisko międzynarodowe oraz środowisko wewnątrzpolityczne 2) typy adaptacji politycznej wg Z. J. Pietrasia

a) pasywna

zamierzona – świadome wyrażenie zgody na oddziaływanie środowiska zewnętrznego

niezamierzona (sklerotyczna) – ośrodek decyzyjny nie wyraża zgody na wywieranie wpływu, ale powstrzymuje się od działań

2

b) kreatywna – poszukiwanie punktu równowagi między dynamiką środowiska międzynarodowego a dynamiką środowiska wewnętrznego

c) aktywna – odrzucenie wpływów środowiska, państwo samodzielnie kształtuje otoczenie

d) nadrealistyczna – dostosowanie państwa do sytuacji środowiskowej, która istnieje jedynie w świadomości decydentów.

V

Teoria ról międzynarodowych

1) definicja roli międzynarodowej – spójny system, wybranych przez państwo, działań w stosunkach zewnętrznych

2) rola jest funkcją – determinanty roli:

a) wyznaczniki polityki państwa

b) systemy międzynarodowe

c) metasystemy wartości (doktryny i programy działania)

3) klasyfikacja ról wg kryteriów

a) hierarchiczności

syntetyczne

cząstkowe

b) twórcy

narzucone przez środowisko

wybierane przez państwo

c) efektywności

deklaratywne

rzeczywiste

d) zakresu przestrzennego

globalne

regionalne

lokalne

e) stosunku do rzeczywistości

rewolucyjne

innowacyjne

konserwatywne

reakcyjne

f) przedmiotowego

polityczne

ideologiczne

ekonomiczne

kulturowe

sportowe.

VI

Teorie integracji

1) Unia Europejska w nurtach teoretycznych

a) realizm

integracja europejska - wynikiem rywalizacji ZSRR-USA, państwa odrzuciły wzajemną rywalizację, aby razem sprostać zagrożeniu, po ustaniu zagrożenia instytucje unijne jako skuteczna forum budowy równowagi sił

b) liberalizm

autonomia instytucji Unii jest wynikiem przekazania uprawnień przez państwa władze państw prowadzą grę na dwóch poziomach:

wewnątrz państw – budowa bazy politycznej i poparcia

poziom międzynarodowy – działania (negocjacje) w celu umocnienia pozycji wewnętrznej

3

c) nowy instytucjonalizm

instytucje poprzez wpływ na zachowania państw utrzymują stabilność i równowagę międzynarodową

integracja europejska - procesem dynamicznym i zinstytucjonalizowanym nie możliwym do kontroli przez rządy

d) studia porównawcze

wielopoziomowe zarządzanie

Unia systemem sprawowania władzy bez formalnego rządu (władza rozłożona na wielu poziomach zarządzania od gminy aż po poziom instytucji europejskich)

koncepcja fuzji

integracja europejska zmierza do fuzji (stopienia) państw w państwo federalne, proces ten przypomina cykliczne ruchy wahadła powodujące raz wzmocnienie integracji, a raz jej osłabienie

VII Teoria systemów międzynarodowych

1) kategorie analizy sytemowej

a) system – istniejący rzeczywiście schemat powiązań między elementami b) granica systemu – miejsce gdzie następuje skokowy spadek interakcji między elementami systemu

c) środowisko – wszystko, co znajduje się poza granicami systemu, ale jest z nim związane

d) wejścia – zdarzenia, zjawiska, procesy oddziaływujące ze środowiska na system e) wyjścia - zdarzenia, zjawiska, procesy oddziaływujące z wnętrza systemu na środowisko

f) mechanizm utrzymania stanu równowagi - sprzężenie zwrotne powodujące, że system i otoczenie są w stanie przetrwać bez większych zmian 2) sposoby postrzegania zmian systemu

a) ujęcie statyczne

prawa funkcjonowania systemu – reguły opisujące działanie systemu bez zmian prawa rozwoju systemu – reguły określające, w jaki sposób system może ulec przebudowie

b) ujęcie dynamiczne – zmiany struktur wewnętrznych, których celem jest utrzymanie stabilności systemu oraz zachowanie jego celów i funkcji

3) podstawowe pojęcia związane z analizą systemową

a) system spenetrowany – system, w którym jeden z uczestników ma zdolność wpływania na zachowania pozostałych

b) stan równowagi systemu – takie ułożenie powiązań między elementami systemu, że państwa postrzegają panujący ład jako korzystny dla siebie

c) system homeostatyczny – system, w którym państwa są w stanie właściwie reagować na chwilowe zakłócenia lub zmiany w środowisku

4) klasyfikacje systemów

a) zasięg przestrzenny

regionalne

subregionalne

b) wyznaczniki cywilizacyjno-kulturowe

centrum

peryferia

semiperyferia

c) dostęp do subsystemu

otwarte

4

zamknięte

VIII Procesy globalizacji

1) definicja globalizacji (wg W. Anioła) – zespół sprzężeń między ładami, których celem jest dążenie do ujednolicenia postaw życia społeczno-ekonomicznego i politycznego świata

2) kluczowe pojęcia

a) glokalizacja – zespół zachowań podmiotów dostosowujących formę działania do globalnych wyzwań, zachowujących przy tym elementy charakterystyczne dla lokalnej tożsamości danego podmiotu (globalne w formie, lokalne w treści) b) kontrglobalizacja – budowanie siły państwa na podstawie odrębności kulturowo cywilizacyjnych

IX

Prognostyczny aspekt nauki o stosunkach międzynarodowych

1) teoretyczne modele ewolucji rzeczywistości międzynarodowej: a) koniec historii – F. Fukuyama w swoim artykule przepowiada zwycięstwo liberalnej demokracji, po takim zwycięstwie zakończy się okres sporów ideowych między państwami, co spowoduje zanik wojen i powstanie nowego kooperacyjnego ładu międzynarodowego

b) zderzenie cywilizacji – S. P. Huntington przepowiada zastąpienie zimnowojennych konfliktów między mocarstwami walkami pomiędzy cywilizacjami (grupami państw zjednoczonych wspólną kulturą i historią), na styku granic owych cywilizacji zapowiada powstanie ognisk zapalnych owocujących wojnami.

c) nadchodząca anarchia – R. D. Kaplan wskazuje na, wynikające z osłabienia mocarstw, zjawisko pogłębiającej anarchizacji stosunków międzynarodowych, stwierdza on, że zjawiska społeczne (takie jak nacjonalizm, poczucie odrębności i przynależność do grup etnicznych), efekty globalizacji (takie jak przeludnienie, migracje) oraz katastrofy naturalne i wywołane przez człowieka będą prowadzić do osłabienia państw i w konsekwencji wybuchu wojen pomiędzy nimi.

5