Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie
ZAGROŻENIA EKOLOGICZNE (c.d.)
PROMIENIOWANIE JONIZUJCE
Rozwój techniki wnosi do naszego życia coraz to liczniejsze zródła
promieniowania elektromagnetycznego, które generują fale o różnych
długościach, tj.: promieniowanie gamma, X, ultrafiolet, widzialne,
podczerwień, mikrofale i radiowe. Ich oddziaływanie na organizm
człowieka jest trudne do ustalenia, gdyż nie posiada on receptorów, które
ostrzegają go o ich istnieniu. Na dodatek, skutki działania promieniowania
nie zawsze są natychmiastowe.
Rodzaje promieniowania elektromagnetycznego
Szczególnym rodzajem promieniowania jest promieniowanie jonizujące.
Wywołuje ono w obojętnych atomach i cząsteczkach materii zmiany w ładunkach
elektrycznych, czyli ich jonizację. Promieniowanie jonizujące (gł. rentgenowskie
i gamma) odznacza się dużą przenikliwością, stąd też może ono oddziaływać na
procesy życiowe w wyniku rozrywania wiązań chemicznych i niszczenia struktur
komórkowych.
Promieniowanie jonizujące może mieć postać promieniowania korpuskularnego
(cząstki ą, , neutrony) albo elektromagnetycznego (promieniowanie X, gamma).
PROMIENIOWANIE PROMIENIOWANIE
ALFA GAMMA
PROMIENIOWANIE
JONIZUJCE
PROMIENIOWANIE PROMIENIOWANIE
BETA X
PROMIENIOWANIE
NEUTRONOWE
Rodzaje promieniowania jonizującego
Przykład jonizacji atomu wodoru wywołanej oddziaływaniem kwantu ł
2
PODSTAWOWE POJCIA
Podstawowymi wielkościami fizycznymi są: promieniowanie, cząstki (ą, , ł),
aktywność, okres półrozpadu, reakcja rozszczepienia, reakcja syntezy, masa
krytyczna oraz wielkościami radiologicznymi: dawka, moc dawki i równoważnik
dawki. W znacznej mierze jednostki te są oparte o układ jednostek SI.
W niektórych jednak zródłach spotyka się również nazwy historyczne, będące ich
jednostkami pochodnymi.
Promieniowanie ą
ą
ą
ą
Cząstki alfa składają się z dwóch protonów i dwóch neutronów. Gdy cząstka alfa
przechwyci dwa elektrony, staje się atomem helu. Przez to, że są ciężkie, cząstki
alfa mają małe prędkości nawet przy stosunkowo dużych energiach. Ponadto
dobrze oddziałują z materią jonizując ją, bo mają ładunek +2e, zatem ich zasięg
oddziaływania nie jest duży i w powietrzu jest rzędu 10 cm. Jako skuteczna osłona
przeciwko promieniowaniu alfa może zatem służyć zwykła kartka papieru czy
odpowiednio gruba warstwa powietrza, a nawet zewnętrzna warstwa ludzkiej
skóry. Można by zatem zlekceważyć ten rodzaj promieniowania, co byłoby dużym
błędem, gdyż jesteśmy nań dużo bardziej narażeni, jeśli skażona promieniotwórczo
materia znajdzie się wewnątrz organizmu (np. przez połknięcie lub wdychanie czy
też przez rany).
Promieniowanie
Są to po prostu elektrony, rzadziej pozytrony. Jako cząstki o bardzo małej masie są
wyjątkowo ruchliwe, dlatego rozprzestrzeniają się szybko, ale też szybko oddają
swoją energię jonizując napotkany materiał, przez co łatwo je powstrzymać.
W praktyce wystarczy nawet blacha aluminiowa, by je wyeliminować.
Promieniowanie beta podczas eksplozji jądrowej może powstawać w reakcjach
jądrowych, ale też w wyniku wybijania elektronów z powłok w atomach przez
promieniowanie gamma.
Promieniowanie ł
ł
ł
ł
Promieniowanie gamma ma inną naturę niż pozostałe rodzaje. Kwanty gamma są
falami elektromagnetycznymi i poruszają się z prędkością światła, więc ich
działanie można w wielu przypadkach uznać za natychmiastowe. Wyjątkiem od
tego są sytuacje, gdy ośrodek, w którym przemieszcza się to promieniowanie, jest
dla niego nieprzezroczysty. Przy eksplozji jądrowej dzieje się tak zawsze, ponieważ
wysokoenergetyczne fotony gamma silnie oddziałują z atomami. Zazwyczaj chodzi
o jonizację atomów lub inne przekazywanie energii przy zderzeniach z cząstkami,
ale mogą to też być kreacje pary elektron-pozytron lub nawet reakcje jądrowe (jak
w przypadku berylu). Generalnie jednak promieniowanie gamma jest dużo bardziej
przenikliwe niż alfa i beta, niemniej można się przed nimi uchronić. Gruba warstwa
ołowiu lub jeszcze grubsza betonu eliminuje zagrożenie, ale trzeba uważać, gdyż
3
rozproszone promieniowanie zmienia kierunek i może razić z innej strony niż ta,
gdzie znajduje się jego zródło. Całe szczęście promieniowanie rozproszone jest
dużo słabsze od oryginalnego.
Promieniowanie 1n
Neutrony są cząstkami emitowanymi w reakcjach rozszczepienia i syntezy i takie
reakcje mogą powodować. Jako cząstki neutralne elektrycznie nie mają dobrych
własności jonizujących. Ich destruktywna działalność polega w większej mierze na
przekazywaniu energii innym cząstkom takim jak protony (które będąc naładowane
elektrycznie czynią spustoszenie niejako "w ich imieniu") lub fotony gamma
emitowane przez wzbudzane neutronami jądra. Zderzając się z jądrami atomów
neutrony odbijają się sprężyście lub mogą do nich wniknąć początkując przemianę
jądrową. Wskutek zderzeń sprężystych neutrony tracą swą energię, przy czy tracą
ją tym szybciej, im lżejsze jest jądro, które je odbija. Wynika to z zasad
zachowania energii i pędu, a konkluzją jest stwierdzenie, że neutrony są najlepiej
tłumione nie przez ciężkie materiały, jak to było dla pozostałych rodzajów
promieniowania, lecz przez grube warstwy materiałów lekkich. Dobrą osłoną przed
neutronami może być zatem zwykła woda, zawierająca w sobie dużą ilość wodoru,
lub beton, często dodatkowo domieszkowany żelazem, które ma duży przekrój
czynny na wychwyt neutronów.
ROZSZCZEPIENIE
Podstawowymi reakcjami są reakcje rozszczepienia uranu lub plutonu (233U, 235U,
238 239 238
U oraz Pu). Uran jest pierwiastkiem występującym w naturze w stanie U
(99,3%) i 235U (0,7%). Uran-233 oraz pluton-239 trzeba produkować sztucznie w
reaktorach.
Ogólny schemat reakcji rozszczepienia:
235 1 * * *
U +0n236U X + Y + neutrony + energia.
92 92
gdzie symbol (*) oznacza, że nuklid jest nietrwały.
Poniżej podano najczęściej spotykane reakcje rozszczepienia:
235 1 * 89 1
U +0n236U 144Ba* +36Kr* +30 n + E.
92 92 56
235 1 * 94 1
U +0n236U 140Xe* +38Sr* +20 n + E.
92 92 54
Podczas reakcji rozszczepienia jądra uranu uwalnia się bardzo duża ilość energii
(EH"210 MeV) oraz powstaje ok. 235 różnych nuklidów promieniotwórczych.
Do zajścia rozszczepienia w każdym przypadku niezbędne jest wchłonięcie
neutronu przez jądro. W skutek rozpadu powstają dwa nowe jądra, które są zwykle
w stanach wzbudzonych i po jakimś czasie emitują one fotony gamma i 2 lub 3
nowe neutrony, w zależności od tego, jakie pierwiatki powstały. Te nowe neutrony
mogą stać się zarzewiem następnych reakcji rozszczepienia, o ile zajdą
odpowiednie warunki. W ten sposób powstaje reakcja łańcuchowa.
4
SYNTEZA
Reakcjom syntezy ulegają tylko izotopy lekkich jąder. Warunkiem ich zajścia jest
bardzo wysoka temperatura, przekraczająca nieraz temperaturę panującą we
wnętrzu Słońca (czyli dziesiątki milionów kelwinów). Takie temperatury osiągane
są także podczas eksplozji nuklearnych bazujących na rozszczepieniu.
Najważniejsze reakcje syntezy to:
D + T 4He + n + 17,6 MeV
D + D 3He + n + 3,27 MeV (50%)
D + D T + p + 4,03 MeV (50%)
T + T 4He + 2n + 11 MeV
3
He + D 4He + p + 18,4 MeV
6
Li + n T + 4He + 4,78 MeV
7
Li + n T + 4He + n + 2,47 MeV
6
Li + D 24He + 22,4 MeV
7
Li + D 24He + n + 15 MeV
yRÓDAA PROMIENIOWANIA JONIZUJCEGO
yródła promieniowania jonizującego w środowisku przyrodniczym można
podzielić na dwie grupy, w zależności od pochodzenia zródła, a mianowicie na:
(a) zródła promieniowania naturalnego
(b) zródła promieniowania sztucznego, tzw. zródła cywilizacyjne.
Promieniowanie naturalne jest związane z występowaniem w środowisku dużej
ilości nuklidów promieniotwórczych. Ich początek sięga wybuchów gwiazd
supernowych, które doprowadziły do powstania Słońca i naszego układu
planetarnego. Z upływem czasu duża ilość pierwiastków promieniotwórczych,
uległa przeobrażeniu w pierwiastki trwałe, stanowiące obecnie przeważający
składnik układu planetarnego Słońca, m.in. skorupy ziemskiej. Te nuklidy
i produkty ich rozpadu są zródłem naturalnego promieniowania jonizującego,
oddziałującego na istoty żywe.
W skład naturalnych szeregów promieniotwórczych wchodzą ciężkie pierwiastki,
które są ułożone następująco:
1) szereg torowy: 232Th 208Pb,
2) szereg uranowo radowy: 238U 206Pb,
3) szereg uranowo aktynowy: 235U 207Pb.
5
Szeregi te zawierają 11 pierwiastków (Tl, Pb, Bi, Po, At, Rn, Ra, Ac, Th, Pa i U)
reprezentowanych przez 43 izotopy promieniotwórcze. Wszystkie nuklidy mają
okres połowicznego rozpadu znacznie krótszy od wieku Ziemi. Istnieje także
w skorupie ziemskiej 16 pierwiastków (m.in.: K, V, Rb, Te, La, Sm, Re)
reprezentowanych przez 18 izotopów promieniotwórczych o okresie połowicznego
rozpadu dłuższym od czasu istnienia Ziemi
Drugim zródłem promieniowania jonizującego w środowisku jest promieniowanie
kosmiczne i wytwarzane przez nie pierwiastki radioaktywne w atmosferze i na
powierzchni Ziemi. W reakcjach jądrowych wysokoenergetycznych cząstek ze
składnikami atmosfery (azotem, tlenem i argonem) oraz pyłami powstaje około 30
3 205
izotopów dwudziestu kilku pierwiastków od H do Bi. W Polsce przeciętne
stężenie Rutenu w wodzie pitnej wynosi 0,4-2,0 Bq/litr, a w wodach leczniczych do
1200 Bq/litr.
Promieniowanie sztuczne jest związane ze stosowaniem izotopów
promieniotwórczych m.in. w nauce, technice, medycynie oraz z promieniowaniem
wywołanym próbnymi wybuchami jądrowymi lub awariami obiektów techniki
jądrowej.
Sztuczne zródła promieniowania jonizującego to:
aparatura rentgenowska - diagnostyczna i terapeutyczna oraz przemysłowa,
a także kineskopy telewizyjne, prostowniki próżniowe średnich i wielkich
mocy, betatrony, akceleratory
izotopy promieniotwórcze - "bomby" kobaltowe lub cezowe, igły radowe,
mierniki lub czujniki stosowane w przemyśle (gęstościomierze,
pojemnościomierze, wagi izotopowe, czujniki dymu itp.), znakowanie
radioizotopowe.
Żródła naturalnego i sztucznego promieniowania
Kosmos
11%
yródłą
sztuczne
20%
Skorupa
ziemska
69%
Skorupa ziemska yródłą sztuczne Kosmos
6
Okres półrozpadu wybranych izotopów promieniotwórczych
Izotop T1/2
131
I 8 dni
140
Ba 13 dni
32
P 14,5 dnia
89
Sr 51 dni
60
Co 5,25 lat
22
Na 26 lat
90
Sr 28 lat
137
Cs 30 lat
14
C 5 568 lat
239
Pu 500 000 lat
Obecność niepożądanych substancji promieniotwórczych w środowisku (- tzw.
skażenie promieniotwórcze) może stanowić poważne zagrożenie dla życia
człowieka. Skażenie to najczęściej jest spowodowane przez:
awarie reaktorów,
spalanie paliw kopalnych, z których następuje uwalnianie radu czy toru,
bezpośrednie zrzucanie radioaktywnych odpadów do mórz i oceanów, bądz
składowanie ich w ziemi,
eksploatacje i przerabianie rud, np. uranu,
nieprzestrzeganie norm dotyczących produkcji materiałów budowlanych
z wykorzystaniem radioaktywnych popiołów i żużli, powstających ze
spalania węgla kamiennego i brunatnego,
przeprowadzanie próbnych wybuchów jądrowych.
Do 1980 r. przeprowadzono na świecie 423 próby wybuchów jądrowych
w atmosferze o łącznej mocy 545,4 MT, z czego 217,4 MT pochodziło z reakcji
rozszczepienia, a 228 MT z reakcji syntezy.
Maksymalne dopuszczalne stężenia transuranowców [Bq/m3]
Izotop Powietrze Gleba x 103
233
U 0,15 37
238
U 0,11 7,4
239
Pu 0,0022*** 740
241
Am 0,0074 37
242
Cm 0,15 259
***
- tj. stężenie 10 mln razy mniejsze niż HCN.
7
Pomiar stężenia 137Cs w powietrzu
Przykładem obrazującym obawy i nadzieje związane z promieniotwórczością jest
eksploatacja elektrowni jądrowej. Elektrownia jądrowa, nazywana także atomową,
jest to elektrownia, która w skali przemysłowej przetwarza energię jądrową na
elektryczną. Zwykle reaktor jądrowy o dużej mocy jest połączony z klasyczną
elektrownią cieplną. Moc elektrowni jądrowej zależy od rodzaju reaktora i metody
chłodzenia. Uzyskiwana z elektrowni moc cieplna jest zwykle zamieniana na
energię elektryczną.
8
Schemat pierwszego reaktora atomowego skonstruowanego przez Fryderyka Joliot-
Curie. Oznaczenia: 1 - pręt bezpieczeństwa, 2 - pręt sterujący, 3 - osłona betonowa,
4 - wymiennik ciepła, 5 - grafit, 6 - pręty uranowe, 7 - pompa
Schemat elektrowni jądrowej
Paliwem atomowym jest przede wszystkim uran 238 i jego izotop uran 235.
W warstwie ziemi o grubości 16 km znajduje się 1000 miliardów ton uranu.
Wprawdzie większa część tego surowca znajduje się w stanie silnego rozproszenia
co bardzo utrudnia, a nawet częściowo uniemożliwia jego eksploatację. Jednakże,
nawet te ilości uranu, które potrafimy wydobyć stosunkowo niewielkim kosztem,
zdolne są do zabezpieczenia nas w paliwo atomowe na bardzo długi okres. Oprócz
tego, energię można również czerpać z innego ciężkiego pierwiastka - toru,
z którego otrzymuje się izotop uranu 233 bezpośrednio wykorzystywany
w reakcjach rozszczepienia.
9
Jest to bardzo korzystne dla środowiska, ponieważ uzyskujemy energię elektryczną
bez konieczności stosowania będących już na wyczerpaniu naturalnych paliw
kopalnych, takich jak węgiel kamienny, brunatny lub ropa naftowa.
17% elektryczności na świecie jest wytwarzane w elektrowniach jądrowych.
Wydajność energetyczna 1 g 235U odpowiada 2,7.106 g węgla kamiennego.
Elektrownia jądrowa nie degraduje środowiska, nie emitując do atmosfery
szkodliwych produktów spalania, takich jak różnego rodzaju gazy i pyły.
W ostatnich latach daje się zaobserwować narastający sprzeciw społeczeństw
przeciwko energetyce jądrowej. Niewątpliwie jest on spowodowany skutkami
składowania odpadów radioaktywnych oraz skutkami awarii reaktorów
atomowych, np. w 1986 roku w Czarnobylu.
Zalety elektrowni jądrowej:
Nie emituje pyłów oraz szkodliwych gazów, przez co w minimalnym stopniu
degraduje środowisko.
Eliminuje problemy usuwania i składowania lotnych popiołów.
Wielokrotne zmniejszenie ilości odpadów i powierzchni ich składowania.
Ogranicza eksploatację paliw kopalnych.
Nie wymaga hałaśliwych urządzeń do nawęglania.
Zajmuje niedużą powierzchnię.
Wady elektrowni jądrowej:
Możliwość wydzielania nuklidów promieniotwórczych podczas eksploatacji
reaktora jądrowego
Kłopotliwy problem składowania i zagospodarowywania radioaktywnych
odpadów, powstających z reaktora jądrowego.
Możliwość skażenia wód, powietrza i gleb znajdujących się w rejonie
składowania odpadów.
W przypadku awarii reaktora stanowi zagrożenie skażenia radioaktywnego.
10
Elektrownia jądrowa ma niewątpliwie więcej zalet niż wad. Poza tym, świat
znajduje się w sytuacji bez wyjścia, ponieważ niebawem definitywnie skończą się
zapasy wszystkich paliw kopalnych i prawdopodobnie nie będzie alternatywy dla
elektrowni atomowych.
ODPADY PROMIENIOTWÓRCZE
Odpady promieniotwórcze są to substancje (stałe, ciekłe, gazowe) zanieczyszczone
powierzchniowo lub objętościowo substancjami promieniotwórczymi.
yródła:
- kopalnie rud uranu i zakłady przerobu tych rud,
- produkcja paliwa reaktorowego oraz przerób paliwa wypalonego,
- eksploatacja reaktorów energetycznych i badawczych,
- eksploatacja izotopów promieniotwórczych /przemysł, służba zdrowia, ośrodki
naukowe, wojsko/,
- awarie reaktorów jądrowych.
Rodzaje odpadów w Polsce:
- niskoaktywne - odzież ochronna, sprzęt laboratoryjny, lignina, itp. co
uległo skażeniu przez zetknięcie się z substancjami
promieniotwórczymi. Odpady te nie wymagają
specjalnych osłon podczas transportu lub przetwarzania.
- średnioaktywne - koncentraty promieniotwórcze powstałe w procesie
zatężania ścieków, zużyte materiały sorpcyjne oraz części
konstrukcyjne urządzeń jądrowych.
- wysokoaktywne - wypalone paliwo jądrowe oraz pozostałości po jego
przerobie.
Ilość odpadów promieniotwórczych jest bardzo mała w porównaniu do ilości
odpadów produkowanych przez przemysł, np. do wytworzenia 1000 MW
elektrownia węglowa potrzebuje 2 mln ton węgla - 7 mln ton odpadów (150-200
tyś. ton popiołu, reszta gazy), a elektrownia jądrowa potrzebuje 35 ton uranu - 10
ton odpadów wysokoaktywnych i 100 ton średnio- i niskoaktywnych.
Przykład silnika izotopowego firmy Patek (1954) do napędzania zegarków
ręcznych - na osi osadzony jest wirnik z izotopem promieniotwórczym, który
osłonięty jest stojanem. Wirnik ładuje się dodatnio, a stojan ujemnie. Ruch
wywołany jest przyciąganiem się ładunków elektrycznych. W celu zapewnienia
ruchu ustalonego konieczne jest wyładowanie nagromadzonych ładunków
(w wyniku lawinowej jonizacji gazu dochodzi do tzw. zapłonu wyładowania
samodzielnego).
11
Składowanie:
I. Wstępne przetwarzanie odpadów na drodze:
- chemicznej - powstanie trudno rozpuszczalnych związków chemicznych
zawierających izotopy promieniotwórcze /oczyszczanie ścieków
radioaktywnych/
- fizycznej - zestalanie odpadów (asfalt, cement, tworzywa sztuczne)
- inżynierskiej - opakowania stalowe oraz betonowe konstrukcje bunkrów
- bez przetwarzania - transport do rejonów asejsmicznych o uregulowanym
systemie wodnym i wyłączonych z działalności gospodarczej (kopalnie,
pieczary po wybuchach podziemnych, wyspy).
II. Unieszkodliwianie odpadów
W Polsce Instytut Energii Atomowej (IEA) - rocznie 250 m3 przetworzonych
odpadów:
- odpady ciekłe niskoaktywne - sorpcja (>99%), zestalanie w asfalcie;
- o.c. średnioaktywne - zatężanie przez odparowywanie. Pozostałość (>99,9%)
zestalanie w cemencie; wkłady filtrów adsorpcyjnych - zestalanie w żywicach
epoksydowych;
- stałe odpady niskoaktywne - sprasowywanie w prasie hydraulicznej (obj.
zmniejsza się do 5 razy) - bębny stalowe - CSOP.
12
ODDZIAAYWANIE PROMIENIOWANIA JONIZUJCEGO NA LUDZI
Skutki i następstwa promieniowania jonizującego zależą przede wszystkim od
90 137
dawki promieniowania, tzn. rodzaju izotopu (np. Sr, Cs), rodzaju
promieniowania (np. ą, , ł, n), czasu ekspozycji i natężenia promieniowania. Dla
człowieka dopuszczalne dawki są różne, zależnie od wieku, stanu zdrowia
i organu napromieniowanego.
Wielkości i jednostki dozymetryczne
Wielkość Jednostka Wzór Definicja
Liczba rozpadów
Bq (bekerel)
Aktywność
A promieniotwórczych zachodzących
zródła
Ci (kiur)*
w nim w jednostce czasu
Bq/kg, Aktywność jednostki masy,
Aktywność
Bq/m3, Awł objętości lub powierzchni
właściwa
Bq/m2 emitujących promieniowanie
Energia promieniowania E
Gy (grej)
Dawka
D = E/m przekazana jednostce masy
pochłonięta
Ra (Rad)*
substancji
Dawka pochłonięta w jednostce
czasu (zwykle jest to 1 s, 1 min,
Gy/rok,
Moc dawki = dD/dt 1 h), moc dawki pochłoniętej to
mGy/h
szybkość przekazywania energii
ośrodkowi materialnemu [Gy/h].
Aadunek jonów wytworzonych
C/kg
Dawka przez promieniowanie fotonowe w
(Kulomb/kg)
X = Q/m
ekspozycyjna jednostce masy napromieniowanej
R (Rentgen)*
substancji
HT = " R.DTR
Dawka pochłonięta D przez tkankę
Sv (Sivert)
R czynnik
Równoważnik
T z uwzględnieniem różnych
dawki HT Rem (rem)* wagowy
typów promieniowania
promieniowania
*
- dawna jednostka.
13
Rodzaj i zakres energii
R
promieniowania
Fotony wszystkich energii 1
Elektrony i miony wszystkich energii 1
Neutrony < 10 keV 5
> 10 keV do 100 keV 10
> 100 keV do 2 MeV 20
> 2 Mev do 20 MeV 10
> 20 Mev 5
Protony > 2 MeV 5
Cząstki ą, ciężkie jony 20
E = " T.HT
T czynnik
Dawka Dawka określana z dawki
Sv (Sivert)
wagowy
efektywna E równoważnej
różnych
tkanek
Narząd T
Jelito grube 0,12
Czerwony szpik kostny 0,12
Płuca 0,12
Żołądek 0,12
Pęcherz moczowy 0,05
Wątroba 0,05
Przełyk 0,05
Tarczyca 0,05
Skóra 0,01
Powierzchnia kości 0,01
14
W zakładach pracy, w których są wykorzystywane zródła promieniotwórcze,
obowiązują odpowiednie normy. Są one dostosowane do rodzajów promieniowania
i podlegają ciągłym zmianom, wraz z postępem wiedzy na temat szkodliwego
wpływu promieniowania na organizmy żywe.
DAWKI GRANICZNE
Dawki graniczne dotyczą sumy rocznych dawek napromieniowania zewnętrznego
i wewnętrznego. Do dawek granicznych nie zalicza się dawek pochodzących od
zródeł naturalnych i dawek otrzymanych przy wykonaniu zabiegów medycznych.
Zalecane dawki graniczne
Wielkość dawki granicznej*) [mSv]
Rodzaj dawki granicznej
Osoby pracujące Osoby z ogółu
ludności
Dawka skuteczna (efektywna) 20 1
Dawka przekroczona 50 (max. w ciagu 5 lat max. w ciągu 5 lat
100) 5
Dawka graniczna (równoważna)
1. dla soczewek oczu 150 15
2. dla skóry 500 50
3. dla dłoni, przedramion, 500 50
stóp i podudzi
LD50 (człowiek) 4 000
*)
Przy ustalaniu dawek granicznych bierze się pod uwagę człowieka standardowego, czyli osobę
dorosłą, o wadze 70 kg, wzroście 174 cm, pracującą 8h dzienne przez 5 dni w tygodniu,
spożywającą 1,5 kg żywności i 1,2 l płynów dzienne. Jego zużycie powietrza wynosi 20 m3 na
dobę, w tym 10 m3 w ciągu 8h pracy.
Statystyczny Polak w ciągu roku od zródeł promieniowania naturalnego otrzymuje
dawkę do 2,6 mSv (największy udział w tej dawce ma radon w powietrzu), Roczna
średnia dawka ze zródeł sztucznych jest szacowana w Polsce na 0,9 mSv (znaczna
większość tej dawki pochodzi od diagnostycznych badań radiologicznych). Dawka
pochodząca od promieniowania kosmicznego rośnie wraz z wysokością n.p.m. Na
poziomie morze wynosi 0,3 0,5 mSv na rok, na wysokości 3 km już 1,2 mSv,
a powyżej 9 km ponad 10 mSv.
15
Wartości średnie dawki efektywnej w Polsce
Udział
Średnie dawki
Składowe promieniowania procentowy
[mSv/rok na osobę]
[%]
Promieniowane kosmiczne 0,290 8,0
Promieniowanie gamma z podłoża 0,040 1,1
Promieniowanie 222Rn i 220Rn oraz ich
0,080 2,2
pochodnych na wolnym powietrzu
Opad promieniotwórczy po wybuchach
jądrowych oraz po katastrofie 0,021 0,6
czernobylskiej
Promieniowanie gamma w budynkach 0,380 10,6
Promieniowanie 222Rn i 220Rn oraz ich 1,580 43,9
pochodnych wewnątrz budynków
Radionuklidy (bez radonu) 0,409 11,4
Diagnostyka rentgenowska i badania
0,780 21,7
in vivo
Zagrożenia zawodowe w górnictwie 0,016 0,4
Inne (przedmioty powszechnego użytku) 0,005 0,1
Razem: 3,600 100,0
ROZPORZDZENIA I AKTY PRAWNE W ZAKRESIE
PROMIENIOWANIA JONIZUJCEGO
W ustawodawstwie krajowym i międzynarodowym istnieje wiele przepisów
dotyczących ochrony radiologicznej. Do przestrzegania prawa w tym zakresie
powołano instytucje, których obowiązkiem jest czuwanie nad stanem ochrony
radiologicznej w skali całego kraju. W Polsce jest to Państwowa Agencja
Atomistyki, w ramach której działa Państwowy Dozór Bezpieczeństwa
Jądrowego i Ochrony Radiologicznej oraz Centralne Laboratorium Ochrony
Radiologicznej:
1. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz.U. z 2001 r. Nr 3
poz.18, Nr 100, poz. 1085 i Nr 154, poz. 1800, z 2002 r. Nr 74, poz. 676 i Nr
135, poz. 1145)
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 2002 r. w sprawie dawek
granicznych promieniowania jonizującego (Dz. U. Nr 111, poz. 969)
3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002 r. w sprawie
przypadków, w których działalność związana z narażeniem na promieniowanie
jonizujące nie podlega obowiązkowi uzyskania zezwolenia albo zgłoszenia, oraz
przypadków, w których może być wykonywana na podstawie zgłoszenia (Dz.
U. Nr 137, poz. 1153)
16
4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002 r. w sprawie rodzajów
stanowisk mających istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa
jądrowego i ochrony radiologicznej, szczegółowych warunków i trybu
nadawania uprawnień dla osób, które mogą być zatrudnione na tych
stanowiskach, oraz szczegółowych warunków i trybu nadawania uprawnień
inspektora ochrony radiologicznej (Dz. U. Nr 145, poz. 1217)
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie ochrony
przed promieniowaniem jonizującym pracowników zewnętrznych narażonych
podczas pracy na terenie kontrolowanym (Dz. U. Nr 201, poz. 1693)
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie
dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwolenia na
wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania
jonizującego albo przy zgłoszeniu wykonywania tej działalności (Dz. U. Nr 220,
poz. 1851)
7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia w sprawie szczegółowych
warunków bezpiecznej pracy ze zródłami promieniowania jonizującego (Dz. U.
Nr 239, poz. 2029)
8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia w sprawie wymagań
dotyczących sprzętu dozymetrycznego (Dz. U. Nr 239, poz. 2032)
9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 grudnia 2002 r. w sprawie
warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego w celach
medycznych oraz sposobu wykonywania kontroli wewnętrznej nad
przestrzeganiem tych warunków (Dz. U. Nr 241, poz. 2098)
10. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia w sprawie planów
postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych (Dz. U. Nr 239,
poz. 2033)
11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie wymagań
dotyczących rejestracji dawek indywidualnych (Dz. U. Nr 207, poz. 1753)
ZAPAMITAJCIE TEN ZNAK !!!
17
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Sieci komputerowe wyklady dr FurtakWykład 05 Opadanie i fluidyzacjaWYKŁAD 1 Wprowadzenie do biotechnologii farmaceutycznejmo3 wykladyJJZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ PRZEDSIĘBIORSTWA Z DNIA 26 MARZEC 2011 WYKŁAD NR 3Wyklad 2 PNOP 08 9 zaoczneWyklad studport 8Kryptografia wykladBudownictwo Ogolne II zaoczne wyklad 13 ppozwyklad09Sporzadzanie rachunku przepływów pienieżnych wykład 1 i 2fcs wyklad 5Wyklad08 Zaopatrz wWodeWyklad3więcej podobnych podstron