Dynamiczna analiza rozwoju społ ek woj podkarpackiego(1)
Zeszyty 2005 Naukowe nr 669 Akademii Ekonomicznej w Krakowie Wac"aw Nelec Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju Andrzej Prusek Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju Dynamiczna analiza rozwoju spo"eczno-ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego oraz ich typizacja 1. Wst´p Celem artykuÅ‚u jest dynamiczna analiza taksonomiczna rozwoju spoÅ‚eczno- -ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego w dwóch poziomach, a mianowicie 1995 i 2001 r. Porównanie tych poziomów pokazuje rozwój spoÅ‚ecz- no-ekonomiczny, który dokonaÅ‚ siÄ™ w tym okresie. JednoczeÅ›nie w celu ukazania głównych, wewnÄ™trznych determinant tego rozwoju przeprowadzono analizÄ™ naj- ważniejszych aspektów rozwoju gospodarczego i spoÅ‚ecznego w przekroju powia- tów województwa podkarpackiego. Analiza ta ma na celu ukazanie wewnÄ™trznej struktury rozwoju spoÅ‚ecznego i gospodarczego poszczególnych powiatów. IntegrujÄ…c cechy typologiczne opisujÄ…ce poszczególne aspekty rozwoju bada- nych powiatów opracowano syntetycznÄ… ocenÄ™ ich rozwoju spoÅ‚eczno-ekonomicz- nego w badanych poziomach czasowych. Na podstawie tej syntetycznej oceny przeprowadzono również typizacjÄ™ powiatów województwa podkarpackiego pod wzglÄ™dem poziomu rozwoju spoÅ‚eczno-gospodarczego. WyodrÄ™bnienie tych homo- genicznych typów powiatów pozwala na opracowanie dla nich, dostosowanych do ich wewnÄ™trznych uwarunkowaÅ„, strategii rozwoju subregionalnego. 112 WacÅ‚aw Nelec, Andrzej Prusek 2. Powiaty w nowym podziale administracyjnym kraju Dnia 1 stycznia 1999 r. wprowadzono w Polsce zasadniczy trójstopniowy podziaÅ‚ terytorialny paÅ„stwa. Podstawowe zasady ustrojowe, organizacyjne oraz finansowe tych jednostek regulujÄ… odpowiednie ustawy1. Jednostkami zasadni- czego trójstopniowego podziaÅ‚u terytorialnego paÅ„stwa jest, obok 16 nowych, samorzÄ…dowych województw2, również 308 nowo utworzonych powiatów ziem- skich i 65 powiatów grodzkich3. Nowe powiatowe jednostki samorzÄ…du terytorialnego otrzymaÅ‚y znacznie mniejsze prawa i obowiÄ…zki niż istniejÄ…ce wczeÅ›niej gminy, tj. uposażono je w niewielkie dochody wÅ‚asne oraz przekazano im do wykonania pewnÄ… część zadaÅ„ publicznych. Uczyniono również nastÄ™pny krok w kierunku decentralizacji wÅ‚adzy w Polsce, czego przejawem jest przekazanie znacznej części kompetencji i zadaÅ„ publicznych powiatom i samorzÄ…dowym województwom. Zgodnie wiÄ™c z zasadÄ… pomocniczo- Å›ci, wszystkie sprawy lokalne, których nie mogÄ… zrealizować gminy, w tym zwÅ‚asz- cza zadania administracyjne z zakresu usÅ‚ug publicznych, które majÄ… ponadgminny zasiÄ™g przestrzenny, otrzymaÅ‚ do wykonania samorzÄ…d powiatowy. Powiat staÅ‚ siÄ™ jednostkÄ… zasadniczego podziaÅ‚u terytorialnego, której miesz- kaÅ„cy tworzÄ… z mocy prawa lokalnÄ… powiatowÄ… wspólnotÄ™ samorzÄ…dowÄ…. Przy- należność do lokalnej wspólnoty samorzÄ…dowej ma charakter powszechny i przy- musowy. Powszechność oznacza szeroki krÄ…g czÅ‚onków wspólnoty powiatowej, wyznaczony przez fakt zamieszkiwania na okreÅ›lonym terytorium, w przeciwieÅ„- stwie do samorzÄ…dów zawodowych, gospodarczych o węższym krÄ™gu czÅ‚onków, zÅ‚Ä…czonych w korporacje z tytuÅ‚u wspólnoÅ›ci zawodu lub interesu. Przymusowość oznacza, że przynależność do wspólnoty samorzÄ…dowej powiatu powstaje z mocy prawa i trwa przez caÅ‚y czas zamieszkiwania na terenie okreÅ›lonego powiatu. Pozycja powiatu jako podmiotu zdecentralizowanej wÅ‚adzy publicznej, wiąże siÄ™ z wyposażeniem jej w samodzielność przy realizowaniu zadaÅ„ publicznych. Ta 1 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzÄ…dzie województwa, Dz.U. nr 91, poz. 576; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rzÄ…dowej w województwie, Dz.U. nr 91, poz. 577; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzÄ…dzie powiatowym, Dz.U. nr 91 poz. 598; Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziaÅ‚u terytorialnego paÅ„stwa, Dz.U. nr 96, poz. 603; Ustawa o finansach publicznych [uchylajÄ…ca od 1 stycznia 1998 r. ustawÄ™ z dnia 5 stycznia 1991 r. Prawo budżetowe] uchwalona przez Sejm dnia 5 listopada 1998 r.; Ustawa o dochodach jednostek samorzÄ…du terytorialnego w latach 1999 i 2000. 2 RozporzÄ…dzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. 3 Miasta na prawach powiatu, czyli jednostki samorzÄ…du gminnego, którym rozporzÄ…dzenie nadaÅ‚o również prawa powiatu. SÄ… to miasta liczÄ…ce wiÄ™cej niż 100 000 mieszkaÅ„ców oraz miasta, które przestaÅ‚y być siedzibÄ… wojewody z dniem 31 grudnia 1998 r. Dynamiczna analiza rozwoju spoÅ‚eczno-ekonomicznego& 113 samodzielność przy realizacji zadaÅ„ publicznych wykonywanych w ramach ustaw należy do najistotniejszych cech modelu wÅ‚adzy lokalnej. Samodzielność powiatu podlega ochronie sÄ…dowej i wyraża siÄ™ w prawie do stanowienia aktów prawa miejscowego, w tym statutu powiatu okreÅ›lajÄ…cego jego ustrój. OdrÄ™bność powiatu jako podmiotu wÅ‚adzy publicznej na pÅ‚aszczyznie prawnej wyraża siÄ™ w posiadaniu osobowoÅ›ci prawnej, prawie do dziaÅ‚ania we wÅ‚asnym imieniu i na wÅ‚asnÄ… odpowiedzialność. Te cechy sÄ… istotne dla podkreÅ›lenia cywil- noprawnych aspektów pozycji prawnej powiatu. Osobowość prawna powiatu daje mu prawo do uczestniczenia w obrocie gos- podarczym na takich samych zasadach, jak inne podmioty gospodarcze; powiat posiada mienie, może nim swobodnie zarzÄ…dzać, może zaciÄ…gać zobowiÄ…zania, osobowość publicznoprawna powiatu ma znaczenie nie tylko w sferze zarzÄ…du mieniem, ale także w sferze publicznoprawnej. Wprowadzenie trzech reform ustrojowych paÅ„stwa w 1999 r. i rozpoczÄ™cie pro- cesu przekazywania odpowiedzialnoÅ›ci za rozwój spoÅ‚eczno-gospodarczy kraju wÅ‚adzom samorzÄ…dowym województw i powiatów zapisze siÄ™ bardzo pozytywnie w historii Polski. WzmocniÅ‚y one i nasiliÅ‚y procesy decentralizacji paÅ„stwa oraz wzorujÄ…c siÄ™ na programowaniu rozwoju regionalnego w UE zapoczÄ…tkowaÅ‚y tworzenie strategii rozwoju regionalnego na wszystkich poziomach zarzÄ…dzania wspólnotami mieszkaÅ„ców, tj. na szczeblu podstawowym (gmina) oraz subregio- nalnym (powiat) aż do szczebla samorzÄ…du wojewódzkiego. Przystosowywanie siÄ™ Polski do integracji europejskiej wymusiÅ‚o również wznowienie planowania rozwoju spoÅ‚eczno-gospodarczego na szczeblu centralnym, gdzie opracowywane sÄ… narodowe plany rozwoju oraz liczne narodowe strategie rozwoju spoÅ‚eczno- gospodarczego o charakterze sektorowym i problemowym (horyzontalnym). Konieczność planowania przyszÅ‚ego rozwoju w warunkach integracji europej- skiej wynika również z tego, że te dokumenty planistyczne stanowiÄ… podstawÄ™ do ubiegania siÄ™ o współfinansowanie pewnych zadaÅ„ okreÅ›lonych w tych planach i programach ze Å›rodków UE. Strategie rozwoju regionalnego i lokalnego, sÅ‚użące planowaniu rozwoju spo- Å‚eczno-gospodarczego danego obszaru w okreÅ›lonej perspektywie czasowej sÄ… także niezbÄ™dnym warunkiem korzystania samorzÄ…dów ze Å›rodków pomocowych Unii Europejskiej i innych grantodawców. 114 WacÅ‚aw Nelec, Andrzej Prusek 3. Dynamiczna analiza głównych aspektów rozwoju spoÅ‚eczno-ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego w poziomach 1995 i 2001 r. 3.1. Powiaty województwa podkarpackiego W skÅ‚ad województwa podkarpackiego wchodzÄ… 4 miasta grodzkie na prawach powiatu oraz 20 powiatów ziemskich (vide rys. 1). Województwo podkarpackie powstaÅ‚o z poÅ‚Ä…czenia trzech dotychczasowych województw: kroÅ›nieÅ„skiego, prze- myskiego i rzeszowskiego oraz części województwa tarnobrzeskiego i tarnow- skiego. Pomimo że przez ostatnie 25 lat, przed wprowadzeniem nowego podziaÅ‚u Stalowowolski Grodzki Tarnobrzeg NiżaÅ„ski Tarnobrzeski Leżajski Kolbuszowski Lubaczowski Mielecki Przeworski AaÅ„cucki Ropczycko-sÄ™dziszowski Grodzki Rzeszów JarosÅ‚awski DÄ™bicki Rzeszowski Strzyżowski Grodzki PrzemyÅ›l Przemyski Jasielski Brzozowski Grodzki Krosno KroÅ›nieÅ„ski Sanocki Bieszczadzki Rys. 1. Województwo podkarpackie z wyszczególnieniem powiatów yródÅ‚o: UrzÄ…d MarszaÅ‚kowski województwa podkarpackiego. Dynamiczna analiza rozwoju spoÅ‚eczno-ekonomicznego& 115 terytorialnego, obszary te rozwijaÅ‚y siÄ™ oddzielnie, to dziÄ™ki wyksztaÅ‚conym uprzednio wiÄ™zom można uznać, że posiadajÄ… one cechy typowe dla spójnego regionu ekonomicznego. Wszystkie ziemie, które weszÅ‚y do województwa pod- karpackiego, majÄ… ten sam profil rolno-przemysÅ‚owy, stÄ…d też wynikajÄ… dla nich wspólne problemy, istnieje poczucie wspólnoty tradycji i tożsamoÅ›ci kulturowej, a przede wszystkim funkcjonujÄ… w Å›wiadomoÅ›ci spoÅ‚ecznej. 3.2. Cechy typologiczne stanowiÄ…ce podstaw´ do dynamicznej analizy rozwoju spoÅ‚eczno-ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego Dynamiczne badania rozwoju spoÅ‚eczno-ekonomicznego powiatów wojewódz- twa podkarpackiego oparto na 18 cechach typologicznych, pogrupowanych wedÅ‚ug merytorycznych aspektów ich rozwoju (tab. 1). W badaniach uwzglÄ™dniono nastÄ™pujÄ…ce aspekty rozwoju spoÅ‚eczno-ekono- micznego: I. PotencjaÅ‚ demograficzny powiatów i jego struktura. II. Poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i spoÅ‚ecznej powiatów. III. Poziom rozwoju gospodarczego powiatów. IV. Poziom rozwoju spoÅ‚ecznego powiatów. Tabela 1. Cechy typologiczne obrazujÄ…ce rozwój spoÅ‚eczno-ekonomiczny powiatów województwa podkarpackiego w poziomach 1995 i 2001 r. I. PotencjaÅ‚ demograficzny powiatów i jego struktura 1. Ludność w wieku produkcyjnym wedÅ‚ug faktycznego miejsca zamieszkania 2. Przyrost naturalny na 1000 ludnoÅ›ci II. Poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i spoÅ‚ecznej powiatów 3. DÅ‚ugość sieci gazowej rozdzielczej w tys. metrach na 100 km2 powierzchni 4. DÅ‚ugość sieci kanalizacyjnej w tys. metrach na 100 km2 powierzchni III. Poziom rozwoju gospodarczego powiatów III A. StopieÅ„ rozwoju Å›rednich i dużych podmiotów gospodarczych 5. Podmioty gospodarcze o liczbie pracujÄ…cych powyżej 50 osób 6. Podmioty gospodarki narodowej w przetwórstwie przemysÅ‚owym III B. Poziom rozwoju turystyki w powiatach 7. Liczba miejsc noclegowych caÅ‚orocznych na 1000 ludnoÅ›ci III C. MożliwoÅ›ci finansowe budżetów powiatów w zakresie rozwoju gospodarczego i spoÅ‚ecz- nego 8. Wartość wydatków budżetów powiatów i miast na prawach powiatu na 1 mieszkaÅ„ca 9. Wartość brutto Å›rodków trwaÅ‚ych ogółem w podmiotach gospodarczych 10. Wielkość nakÅ‚adów inwestycyjnych w podmiotach gospodarczych na 1 mieszkaÅ„ca 116 WacÅ‚aw Nelec, Andrzej Prusek cd. tabeli 1 IV. Poziom rozwoju spoÅ‚ecznego powiatów IV A. Poziom zamożnoÅ›ci spoÅ‚eczeÅ„stwa 11. PrzeciÄ™tne wynagrodzenie brutto ogółem IV B. Poziom rozwoju edukacji i wyksztaÅ‚cenia ludnoÅ›ci 12. Liczba uczniów szkół Å›rednich na 1000 ludnoÅ›ci 13. Odsetek ludnoÅ›ci z wyksztaÅ‚ceniem wyższym IV C. Poziom rozwoju ochrony zdrowia i opieki spoÅ‚ecznej 14. Liczba lekarzy w powiatach na 10 tys. ludnoÅ›ci IV D. Stan i poziom ochrony Å›rodowiska 15. UdziaÅ‚ obszarów chronionego krajobrazu w powierzchni ogółem IV E. Poziom rozwoju kultury i sztuki 16. Liczba placówek bibliotecznych na 10 tys. ludnoÅ›ci yródÅ‚o: opracowanie wÅ‚asne. Przy doborze wskazników czÄ…stkowych, czyli tzw. cech typologicznych, uwzglÄ™dniono zarówno kryteria merytoryczne, jak i formalno-statystyczne. WÅ‚aÅ›ciwie dobrany zestaw cech powinien bowiem w możliwie dokÅ‚adny sposób opisywać badane zjawiska oraz w niewielkim stopniu dublować siÄ™ w zakresie wewnÄ™trznej pojemnoÅ›ci informacji. KoÅ„cowy zestaw cech typologicznych zostaÅ‚ zredukowany do najistotniejszych i nisko skorelowanych cech. 3.3. Metody badaÅ‚ taksonomicznych i typologicznych W dynamicznych badaniach rozwoju spoÅ‚eczno-gospodarczego poszczególnych powiatów województwa podkarpackiego posÅ‚użono siÄ™ taksonomicznÄ… metodÄ… wzorca rozwoju Z. Hellwiga4, która konstruuje syntetyczny wskaznik rozwoju zbudowany w oparciu o mierniki czÄ…stkowe obrazujÄ…ce poszczególne aspekty jego rozwoju. Metoda ta okazaÅ‚a siÄ™ bardzo użyteczna w badaniach regionalnych5. 4 Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziaÅ‚u krajów ze wzglÄ™du na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturÄ™ kwalifikowanych kadr, PrzeglÄ…d Staty- styczny 1968. 5 Patrz: A. Prusek, Dynamiczna analiza typologiczno-prognostyczna spoÅ‚eczno-ekonomicz- nych determinant rozwoju polskiego rolnictwa w przekroju regionów, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1988, nr 273; A. Prusek, Kilka uwag metodologicznych dotyczÄ…cych takso- nomicznej metody różnic, Zeszyty Naukowe WSE w Krakowie, Kraków 1973, nr 64; A. Prusek, Analiza poziomu rozwoju spoÅ‚eczno-gospodarczego województwa podkarpackiego [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodÄ…cych sektorów jego gospodarki, WSGiZ w Mielcu, Studia Mieleckie , nr 1, Mielec 2001. Dynamiczna analiza rozwoju spoÅ‚eczno-ekonomicznego& 117 PrzyjÄ™te do badaÅ„ cechy typologiczne poddano standaryzacji zgodnie z formuÅ‚Ä…: xij xj tij = Sj gdzie: tij standaryzowane wartoÅ›ci j-tej cechy w i-tym powiecie, xij wartoÅ›ci empiryczne j-tej cechy w i-tym powiecie,
x j średnia arytmetyczna j-tej cechy, Sj odchylenie standardowe j-tej cechy. W wyniku przeprowadzonej standaryzacji wartości cech typologicznych badanej zbiorowości obiektów otrzymano macierz standaryzowanych wartości cech, przyjmujących wartości z przedziału od 3 do +3. Na bazie tych wystanda- ryzowanych cech obliczono syntetyczne miary rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów województwa podkarpackiego, przy pomocy metody wzorca rozwoju Z. Hellwiga i sporządzono rankingi powiatów dla każdego badanego aspektu roz- woju. Syntetyczną miarę rozwoju powiatów obliczono jako syntetyczny wskaznik taksonomicznej odległości danego powiatu od teoretycznego wzorca rozwoju, czyli powiatu najwyżej rozwiniętego według wzoru: c oi di =1 c przyjmując: m c = "(t tij )2 oi oj j = 1 c =c +2s s c gdzie: di syntetyczny wskaznik rozwoju, tij wartość standaryzowana cech wyjściowych (j-ta cecha dla i-tego powiatu), t standaryzowana wartość jednostki modelowej, oj c średnia arytmetyczna taksonomicznych odległości, s s odchylenie standardowe taksonomicznych odległości. c Metoda wzorca rozwoju Z. Hellwiga umożliwia, na podstawie obliczonych tak- sonomicznych wskazników rozwoju, ustalenie rankingu powiatów województwa podkarpackiego według stopnia ich rozwoju. Pozwalają na to wartości syntetyczne wskazników rozwoju (di), które mieszczą się w przedziale 0 1. 118 Wacław Nelec, Andrzej Prusek Delimitacja typów społeczno-ekonomicznych powiatów w województwie pod- karpackim bazowała na rankingu powiatów z punktu widzenia poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego. Granice między powiatami należącymi do różnych typów wyznaczono na podstawie następującego kryterium: ck = c + ns c gdzie: ck kryterium podziału,
c średnia arytmetyczna taksonomicznych odległości między badanymi powiatami, s odchylenie standardowe taksonomicznych odległości między badanymi c powiatami, n przyjmuje wartości z przedziału (1,3). 3.4. Dynamiczna ocena rozwoju potencjału demograficznego powiatów województwa podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001 Potencjał demograficzny powiatów województwa podkarpackiego oceniono na podstawie dwóch cech, z których pierwsza określa demograficzny potencjał produkcyjny powiatów, a druga pokazuje przyrost naturalny ludności. Ranking powiatów województwa podkarpackiego pod względem potencjału demograficznego ilustrują wskazniki zamieszczone w tabeli 2, natomiast graficzną jego ilustracją jest rys. 2. Tabela 2. Dynamiczna ocena rozwoju demograficznego powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001 Wskaznik Lokata Wskaznik Lokata Wzrost lub Powiaty województwa Hellwiga w rankingu Hellwiga w rankingu spadek poziomu podkarpackiego w 1995 r. w 1995 r. w 2001 r. w 2001 r. rozwoju Rzeszowski 0,478 20 0,603 1 0,126 wzrost Dębicki 0,393 19 0,437 2 0,044 wzrost Mielecki 0,339 18 0,353 3 0,015 wzrost Krośnieński 0,320 17 0,349 4 0,029 wzrost Tarnobrzeski 0,290 15 0,326 5 0,035 wzrost Jarosławski 0,230 13 0,258 6 0,027 wzrost Stalowowolski 0,278 14 0,251 7 0,027 spadek Ropczycko-sędziszowski 0,216 12 0,249 8 0,033 wzrost Jasielski 0,290 16 0,248 9 0,042 spadek Leżajski 0,208 10 0,236 10 0,028 wzrost Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego& 119 cd. tabeli 2 Wskaznik Lokata Wskaznik Lokata Wzrost lub Powiaty województwa Hellwiga w rankingu Hellwiga w rankingu spadek poziomu podkarpackiego w 1995 r. w 1995 r. w 2001 r. w 2001 r. rozwoju Kolbuszowski 0,184 8 0,218 11 0,034 wzrost Brzozowski 0,065 2 0,218 12 0,153 wzrost Bieszczadzki 0,164 6 0,217 13 0,054 wzrost Sanocki 0,123 5 0,211 14 0,088 wzrost Lubaczowski 0,095 4 0,188 15 0,093 wzrost Aańcucki 0,205 9 0,148 16 0,057 spadek Przemyski 0,213 11 0,138 17 0,075 spadek Przeworski 0,056 1 0,128 18 0,072 wzrost Strzyżowski 0,094 3 0,106 19 0,012 wzrost Niżański 0,180 7 0,058 20 0,122 spadek yródło: opracowanie własne. 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 wskaznik Hellwiga w 1995 r. wskaznik Hellwiga w 2001 r. Rys. 2. Poziom rozwoju demograficznego powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001 yródło: opracowanie własne. Dębicki Sanocki Jasielski Leżajski Mielecki Niżański Aańcucki Przemyski Przeworski Jarosławski Rzeszowski Brzozowski Krośnieński Strzyżowski Tarnobrzeski Bieszczadzki Lubaczowski Kolbuszowski Stalowowolski Ropczycko-sędziszowski 120 Wacław Nelec, Andrzej Prusek 3.5. Dynamiczna ocena rozwoju infrastruktury techniczno- -ekonomicznej i społecznej powiatów województwa podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001 Poziom rozwoju infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej powia- tów określany był w badanych okresach przy pomocy dwóch cech typologicznych. Pierwsza ocenia poziom rozwoju infrastruktury gazowej powiatów w przeliczeniu na 100 km2 powierzchni, a druga przedstawia rozwój infrastruktury kanaliza- cyjnej powiatów także w przeliczeniu na 100 km2 powierzchni. Ranking powia- tów badanego województwa pod względem infrastruktury ilustrują wskazniki zamieszczone w tabeli 3, natomiast graficzną jego ilustracją jest rys. 3. Tabela 3. Syntetyczna ocena poziomu rozwoju infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001 Lokata Lokata Wskaznik Wskaznik Wzrost lub Powiaty województwa w ran- w ran- Hellwiga Hellwiga spadek poziomu podkarpackiego kingu kingu w 1995 r. w 2001 r. rozwoju w 1995 r. w 2001 r. Rzeszowski 0,973 1 0,992 1 0,020 wzrost Aańcucki 0,452 4 0,955 2 0,504 wzrost Krośnieński 0,495 3 0,785 3 0,290 wzrost Jarosławski 0,416 9 0,677 4 0,261 wzrost Przeworski 0,438 8 0,631 5 0,192 wzrost Dębicki 0,593 2 0,604 6 0,011 wzrost Brzozowski 0,254 16 0,514 7 0,260 wzrost Leżajski 0,443 5 0,462 8 0,019 wzrost Jasielski 0,349 12 0,457 9 0,108 wzrost Mielecki 0,439 7 0,436 10 0,003 spadek Tarnobrzeski 0,440 6 0,412 11 0,029 spadek Strzyżowski 0,361 11 0,388 12 0,027 wzrost Kolbuszowski 0,255 15 0,387 13 0,133 wzrost Ropczycko-sędziszowski 0,252 17 0,379 14 0,127 wzrost Przemyski 0,403 10 0,371 15 0,032 spadek Niżański 0,265 14 0,354 16 0,089 wzrost Sanocki 0,202 19 0,291 17 0,089 wzrost Stalowowolski 0,334 13 0,284 18 0,050 spadek Lubaczowski 0,209 18 0,184 19 0,024 spadek Bieszczadzki 0,023 20 0,025 20 0,002 wzrost yródło: opracowanie własne. Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego& 121 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 wskaznik Hellwiga w 1995 r. wskaznik Hellwiga w 2001 r. Rys. 3. Ocena poziomu rozwoju infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001 yródło: opracowanie własne. 3.6. Dynamiczna ocena rozwoju gospodarczego powiatów województwa podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001 Ocena rozwoju gospodarczego powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001 oparta została na 6 cechach typologicznych reprezentujących 3 najważniejsze jego aspekty. Stopień rozwoju średnich i dużych przedsiębiorstw w powiatach oceniono na podstawie dwóch cech. Pierwsza określa liczbę podmiotów gospodarczych o znacznych rozmiarach działalności, tj. o zatrudnieniu powyżej 50 osób, nato- miast druga cecha przedstawia liczbę podmiotów gospodarczych w przetwórstwie przemysłowym, które też z reguły są, w warunkach polskich, dużymi firmami. Rozwój turystyki w powiatach województwa podkarpackiego estymowano przy pomocy jednej cechy określającej liczbę miejsc noclegowych całorocznych przypadających na 1000 ludności powiatu. Możliwości finansowania swego rozwoju gospodarczego przez powiaty i jego podmioty estymowano za pośrednictwem trzech cech typologicznych. Pierwsza Dębicki Sanocki Leżajski Jasielski Mielecki Niżański Aańcucki Przemyski Przeworski Jarosławski Rzeszowski Brzozowski Krośnieński Strzyżowski Bieszczadzki Tarnobrzeski Lubaczowski Kolbuszowski Stalowowolski Ropczycko-sędziszowski 122 Wacław Nelec, Andrzej Prusek z nich określa możliwości budżetowe władz powiatowych. Druga poprzez war- tość majątku trwałego gospodarki w powiecie jest wskaznikiem symptomem określającym możliwości produkcyjne jego podmiotów gospodarczych. Trzecia cecha omawia wielkość nakładów inwestycyjnych w powiecie w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Ranking powiatów województwa podkarpackiego pod względem rozwoju gospodarczego ilustrują wskazniki zamieszczone w tabeli 4, natomiast graficzną jego ilustracją jest rys. 4. Tabela 4. Syntetyczna ocena poziomu i dynamiki rozwoju gospodarczego powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001 Lokata Lokata Wskaznik Wskaznik Wzrost lub Powiaty województwa w ran- w ran- Hellwiga Hellwiga spadek poziomu podkarpackiego kingu kingu w 1995 r. w 2001 r. rozwoju w 1995 r. w 2001 r. Rzeszowski 0,434 1 0,849 1 0,415 wzrost Krośnieński 0,317 3 0,496 2 0,179 wzrost Mielecki 0,416 2 0,441 3 0,026 wzrost Przemyski 0,231 8 0,416 4 0,185 wzrost Tarnobrzeski 0,210 11 0,391 5 0,181 wzrost Jasielski 0,234 7 0,362 6 0,128 wzrost Stalowowolski 0,238 4 0,357 7 0,120 wzrost Dębicki 0,237 6 0,318 8 0,082 wzrost Sanocki 0,215 9 0,311 9 0,095 wzrost Jarosławski 0,214 10 0,293 10 0,079 wzrost Bieszczadzki 0,237 5 0,261 11 0,024 wzrost Leżajski 0,164 12 0,254 12 0,090 wzrost Aańcucki 0,161 13 0,247 13 0,086 wzrost Lubaczowski 0,084 19 0,206 14 0,121 wzrost Kolbuszowski 0,132 15 0,202 15 0,069 wzrost Przeworski 0,101 16 0,201 16 0,099 wzrost Ropczycko-sędziszowski 0,141 14 0,198 17 0,057 wzrost Niżański 0,084 20 0,178 18 0,094 wzrost Strzyżowski 0,096 17 0,174 19 0,078 wzrost Brzozowski 0,086 18 0,173 20 0,088 wzrost yródło: opracowanie własne. Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego& 123 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 wskaznik Hellwiga w 1995 r. wskaznik Hellwiga w 2001 r. Rys. 4. Ocena poziomu i dynamiki rozwoju gospodarczego powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001 yródło: opracowanie własne. 3.7. Dynamiczna ocena rozwoju społecznego powiatów województwa podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001 Rozwój społeczny w przekroju powiatów województwa podkarpackiego został określony przez 6 cech typologicznych reprezentujących 5 jego aspektów. Poziom zamożności społeczeństwa estymowano za pośrednictwem przecięt- nego wynagrodzenia brutto w gospodarce ogółem. Rozwój sfery edukacji oraz poziom wykształcenia społeczeństwa oceniono za pomocą dwóch cech. Pierwszy aspekt wyjaśnia cecha obrazująca liczbę uczniów szkół średnich na 1000 ludności, natomiast drugi aspekt rozwoju edukacji określa odsetek ludności z wykształceniem wyższym. Rozwój ochrony zdrowia i opieki społecznej określono przy pomocy liczby lekarzy w powiatach, w przeliczeniu na 10 tysięcy ludności. Dębicki Sanocki Jasielski Leżajski Mielecki Niżański Aańcucki Przemyski Przeworski Jarosławski Rzeszowski Brzozowski Krośnieński Strzyżowski Tarnobrzeski Bieszczadzki Lubaczowski Kolbuszowski Stalowowolski Ropczycko-sędziszowski 124 Wacław Nelec, Andrzej Prusek Stopień ochrony środowiska naturalnego w powiatach województwa podkar- packiego określono przy pomocy cechy obrazującej udział obszarów chronionego krajobrazu w powierzchni ogółem. Rozwój kultury i sztuki estymowano przez liczbę placówek bibliotecznych na 10 tysięcy ludności. Ranking powiatów województwa podkarpackiego pod względem rozwoju spo- łecznego ilustrują wskazniki zamieszczone w tabeli 5, natomiast graficzną jego ilustracją jest rys. 5. Tabela 5. Dynamiczna ocena rozwoju społecznego powiatów województwa podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001 Lokata Lokata Wskaznik Wskaznik Wzrost lub Powiaty województwa w ran- w ran- Hellwiga Hellwiga spadek poziomu podkarpackiego kingu kingu w 1995 r. w 2001 r. rozwoju w 1995 r. w 2001 r. Rzeszowski 0,344 5 0,672 1 0,328 wzrost Krośnieński 0,415 1 0,573 2 0,158 wzrost Leżajski 0,355 4 0,479 3 0,125 wzrost Przemyski 0,325 8 0,458 4 0,132 wzrost Bieszczadzki 0,388 2 0,455 5 0,067 wzrost Tarnobrzeski 0,336 7 0,424 6 0,089 wzrost Sanocki 0,339 6 0,420 7 0,081 wzrost Dębicki 0,364 3 0,384 8 0,020 wzrost Mielecki 0,223 13 0,323 9 0,099 wzrost Przeworski 0,262 10 0,293 10 0,031 wzrost Jarosławski 0,241 12 0,292 11 0,051 wzrost Aańcucki 0,242 11 0,268 12 0,026 wzrost Lubaczowski 0,116 17 0,249 13 0,133 wzrost Stalowowolski 0,046 18 0,229 14 0,183 wzrost Brzozowski 0,175 14 0,220 15 0,045 wzrost Jasielski 0,166 15 0,208 16 0,042 wzrost Ropczycko-sędziszowski 0,266 9 0,203 17 0,063 spadek Kolbuszowski 0,163 16 0,200 18 0,037 wzrost Strzyżowski 0,034 19 0,079 19 0,045 wzrost Niżański 0,026 20 0,017 20 0,009 spadek yródło: opracowanie własne. Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego& 125 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 wskaznik Hellwiga w 1995 r. wskaznik Hellwiga w 2001 r. Rys. 5. Dynamiczna ocena rozwoju społecznego powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001 yródło: opracowanie własne. 4. Syntetyczna ocena rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów województwa podkarpackiego i ich typizacja w latach 1995 i 2001 Syntetyczna ocena rozwoju społeczno-gospodarczego analizowanych powia- tów województwa podkarpackiego została opracowana na podstawie wszystkich 16 cech typologicznych obrazujących różne aspekty rozwoju gospodarczego i społecznego. Syntetyczny ranking powiatów województwa podkarpackiego pod względem rozwoju społeczno-ekonomicznego ilustrują wskazniki zamieszczone w tabeli 6, natomiast graficzną jego ilustracją jest rys. 6. Dębicki Sanocki Leżajski Jasielski Mielecki Niżański Aańcucki Przemyski Przeworski Jarosławski Rzeszowski Brzozowski Krośnieński Strzyżowski Bieszczadzki Tarnobrzeski Lubaczowski Kolbuszowski Stalowowolski Ropczycko-sędziszowski Tabela 6. Syntetyczna ocena poziomu i dynamiki rozwoju społeczno-gospodaczego powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 2001 Wskaznik Wskaznik Powiaty województwa podkarpac- Lokata w ran- Lokata w ran- Wzrost lub spadek poziomu Hellwiga Hellwiga kiego kingu w 1995 r. kingu w 2001 r. rozwoju w 1995 r. w 2001 r. Rzeszowski 0,422 1 0,739 1 0,317 wzrost Krośnieński 0,333 2 0,495 2 0,162 wzrost Tarnobrzeski 0,243 5 0,366 3 0,123 wzrost Mielecki 0,320 3 0,365 4 0,045 wzrost Przemyski 0,239 6 0,353 5 0,115 wzrost Dębicki 0,292 4 0,347 6 0,055 wzrost Leżajski 0,213 7 0,299 7 0,086 wzrost Sanocki 0,196 10 0,294 8 0,098 wzrost Jarosławski 0,210 8 0,286 9 0,076 wzrost Jasielski 0,197 9 0,276 10 0,079 wzrost Stalowowolski 0,157 13 0,264 11 0,108 wzrost Aańcucki 0,182 12 0,245 12 0,063 wzrost Bieszczadzki 0,196 11 0,245 13 0,049 wzrost Przeworski 0,134 15 0,215 14 0,081 wzrost Ropczycko-sędziszowski 0,156 14 0,186 15 0,031 wzrost Brzozowski 0,084 17 0,185 16 0,100 wzrost Kolbuszowski 0,120 16 0,184 17 0,064 wzrost Lubaczowski 0,066 18 0,178 18 0,112 wzrost Strzyżowski 0,064 19 0,116 19 0,052 wzrost Niżański 0,055 20 0,088 20 0,033 wzrost yródło: opracowanie własne. 126 Wacław Nelec, Andrzej Prusek Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego& 127 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 wskaznik Hellwiga ogólnego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego w 1995 r. wskażnik Hellwiga ogólnego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego w 2001 r. Rys. 6. Zestawienie ogólnego wskaznika rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego w latach 2001 i 1995 yródło opracowanie własne. Delimitację subregionów województwa podkarpackiego w dwóch poziomach czasowych, a mianowicie 1995 i 2001 r., przeprowadzono w oparciu o kryterium Ck. Natomiast do dalszej dezagregacji subregionów na subtypy wykorzystano
ostrzejsze kryterium, a mianowicie Ck = c + 1S . c Charakterystykę homogenicznych subregionów społeczno-ekonomicznych województwa podkarpackiego oparto na ocenach wypływających z profili zmien- ności cech typologicznych w przekroju powiatów i subregionów województwa podkarpackiego. Dębicki Sanocki Leżajski Jasielski Mielecki Niżański Aańcucki Przemyski Przeworski Jarosławski Rzeszowski Brzozowski Krośnieński Strzyżowski Tarnobrzeski Bieszczadzki Lubaczowski Kolbuszowski Stalowowolski Ropczycko-sędziszowski Tabela 7. Typizacja powiatów województwa podkarpackiego pod względem poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego w latach 1995 2001 Powiaty województwa Wskaznik Typizacja powiatów Powiaty województwa Wskaznik Typizacja powiatów Nr Nr podkarpackiego Hellwiga podkarpackiego Hellwiga powiatu powiatu subtypy typy subtypy typy (według lokaty) w 1995 r. (według lokaty) w 2001 r. 16 Rzeszowski 0,422 I A 16 Rzeszowski 0,739 I A Powiaty wysoko Powiaty 7 Krośnieński 0,333 7 Krośnieński 0,495 I B rozwinięte I B wysoko 11 Mielecki 0,320 20 Tarnobrzeski 0,366 rozwinięte 3 Dębicki 0,292 I C 11 Mielecki 0,365 II A 20 Tarnobrzeski 0,243 13 Przemyski 0,353 II A 13 Przemyski 0,239 3 Dębicki 0,347 8 Leżajski 0,213 8 Leżajski 0,299 4 Jarosławski 0,210 17 Sanocki 0,294 5 Jasielski 0,197 4 Jarosławski 0,286 II B Powiaty Powiaty II B 17 Sanocki 0,196 5 Jasielski 0,276 średnio średnio 1 Bieszczadzki 0,196 rozwinięte 18 Stalowowolski 0,264 rozwinięte 10 Aańcucki 0,182 10 Aańcucki 0,245 18 Stalowowolski 0,157 1 Bieszczadzki 0,245 II C 15 Ropczycko-sędziszowski 0,156 14 Przeworski 0,215 II C 14 Przeworski 0,134 15 Ropczycko-sędziszowski 0,186 II D 6 Kolbuszowski 0,120 2 Brzozowski 0,185 II D 2 Brzozowski 0,084 III A 6 Kolbuszowski 0,184 9 Lubaczowski 0,066 Powiaty 9 Lubaczowski 0,178 słabo Powiaty 19 Strzyżowski 0,064 19 Strzyżowski 0,116 III A III B rozwinięte słabo 12 Niżański 0,055 12 Niżański 0,088 III B rozwinięte yródło: opracowanie własne. 128 Wacław Nelec, Andrzej Prusek Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego& 129 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 I II III potencjał i struktura demograficzna powiatów w 1995 r. poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i społecznej powiatów w 1995 r. poziom rozwoju gospodarczego powiatów w 1995 r. poziom rozwoju społecznego powiatów w 1995 r. wskaznik Hellwiga ogólnego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów w 1995 r. Rys. 7. Profile zmienności poszczególnych aspektów społeczno-ekonomicznego rozwoju powiatów województwa podkarpackiego na tle ogólnego wskaznika poziomu rozwoju powiatów w 1995 r. yródło: opracowanie własne. Dębicki Sanocki Leżajski Jasielski Mielecki Niżański Aańcucki Przemyski Przeworski Jarosławski Rzeszowski Brzozowski Krośnieński Strzyżowski Tarnobrzeski Bieszczadzki Lubaczowski Kolbuszowski Stalowowolski Ropczycko-sędziszowski 130 Wacław Nelec, Andrzej Prusek 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 I II III potencjał i struktura demograficzna powiatów w 2001 r. poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i społecznej powiatów w 2001 r. poziom rozwoju gospodarczego powiatów w 2001 r. poziom rozwoju społecznego powiatów w 2001 r. wskaznik Hellwiga ogólnego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów w 2001 r. Rys. 8. Profile zmienności poszczególnych aspektów rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego na tle ogólnego wskaznika poziomu rozwoju powiatów w 2001 r. yródło: opracowanie własne. 5. Wnioski kołcowe Przeprowadzona dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego pozwala na sformułowanie podanych niżej wniosków syntetycznych. Analiza poszczególnych aspektów rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001 wykazała, Dębicki Sanocki Leżajski Jasielski Mielecki Niżański Aańcucki Przemyski Przeworski Jarosławski Rzeszowski Brzozowski Krośnieński Strzyżowski Tarnobrzeski Bieszczadzki Lubaczowski Kolbuszowski Stalowowolski Ropczycko-sędziszowski Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego& 131 że w większości badanych powiatów nastąpił wzrost ich syntetycznych wskazników rozwoju społeczno-ekonomicznego. Pod względem poszczególnych aspektów tego rozwoju dynamika rozwoju powiatów była zróżnicowana. W 2001 r. najwyższy poziom rozwoju demograficznego zanotowały subregiony (miasta i powiaty) o charakterze miejskim: rzeszowski, dębicki, mielecki, kro- śnieński, tarnobrzeski i jarosławski, przy czym niektóre powiaty zanotowały spa- dek poziomu rozwoju demograficznego w stosunku do 1995 r. Do tych powiatów należą: stalowowolski, jasielski, łańcucki, przemyski i niżański. Pod względem poziomu rozwoju infrastruktury społeczno-ekonomicznej powiatów w badanych latach nastąpił jej wzrost w większości powiatów, zwłaszcza miejskich. Na tym tle spadek poziomu rozwoju infrastruktury w powiatach: miele- ckim, tarnobrzeskim, przemyskim i stalowowolskim jest pewnym zaskoczeniem. Analizując rozwój gospodarczy badanych powiatów, zauważyć można, że w latach 1995 2001 nastąpił on we wszystkich powiatach, przy czym najsilniejszy wzrost miał miejsce w samym powiecie rzeszowskim, a nieco słabszy w powia- tach: krośnieńskim, mieleckim, przemyskim i tarnobrzeskim. Najniższym pozio- mem rozwoju gospodarczego legitymują się generalnie powiaty typowo rolnicze. Biorąc pod uwagę rozwój społeczny powiatów województwa podkarpackiego, zdecydowanym liderem jest subregion rzeszowski. W niektórych powiatach, tj. w ropczycko-sędziszowskim i niżańskim, zanotowano w badanym okresie czasu nawet spadek poziomu rozwoju społecznego. W latach 1995 2001 nastąpił znaczny wzrost poziomu rozwoju społeczno-eko- nomicznego powiatów, przy czym najsilniejszy miał miejsce w subregionie rze- szowskim, nieco niższy był w powiatach krośnieńskim i tarnobrzeskim, a następ- nie mieleckim i przemyskim. Do grupy najniżej rozwiniętych powiatów należały w 2001 r. powiaty: niżański, strzyżowski, kolbuszowski, ropczycko-sędziszowski i jasielski. Przeprowadzone badania rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów woje- wództwa podkarpackiego umożliwiły również ich typizację, czyli zdelimitowanie typów powiatów wewnętrznie homogenicznych, w obu analizowanych okresach. W latach 1995 2001 nastąpiła polaryzacja poziomów rozwoju powiatów regionu podkarpackiego, czego dowodem jest zwiększenie różnicy między pozio- mami rozwoju powiatów rozwiniętych i nierozwiniętych. Po drugie, w 2001 r. wyodrębniła się wąska grupa dwóch powiatów, tj. rzeszowskiego i krośnieńskiego, które tworzą typ o najwyższym poziomie rozwoju. W 1995 r. do tego typu nale- żały cztery powiaty, czyli dodatkowo mielecki i dębicki. Oznacza to, że te dwa powiaty relatywnie opózniły swój rozwój i należy je zaliczyć do drugiego typu powiatów, tj. średnio rozwiniętych. 132 Wacław Nelec, Andrzej Prusek W grupie powiatów średnio rozwiniętych, na podstawie przyjętych kryteriów delimitacji, wyodrębnić można cztery subtypy powiatów różniące się poziomem rozwoju. Najwyższym poziomem rozwoju w tym typie powiatów legitymują się: tarnobrzeski, mielecki, przemyski i dębicki. Najniższym poziomem rozwoju społeczno-ekonomicznego w województwie podkarpackim legitymują się dwa powiaty, tj. niżański i strzyżowski, mimo że również one zanotowały wzrost swego poziomu rozwoju. Niestety, wzrost ten był znacznie słabszy niż pozostałych powiatów. Zastosowana metodyka badań okazała się przydatnym narzędziem analizy roz- woju społeczno-ekonomicznego powiatów oraz wewnętrznej jego struktury, a jej wyniki są wiarygodne, mimo ograniczonego zasobu informacji statystycznej. Literatura Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę kwalifikowanych kadr, Przegląd Statystyczny 1968, z. 4. Prusek A., Analiza poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego województwa podkarpac- kiego [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego gospodarki, WSGiZ w Mielcu, Studia Mieleckie , nr 1, Mielec 2001. Prusek A., Dynamiczna analiza typologiczno-prognostyczna społeczno-ekonomicznych determinant rozwoju polskiego rolnictwa w przekroju regionów, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1988, nr 273. Prusek A., Kilka uwag metodologicznych dotyczących taksonomicznej metody różnic, Zeszyty Naukowe WSE w Krakowie, Kraków 1973, nr 64. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. nr 91, poz. 576. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie, Dz.U. nr 91, poz. 577. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 o samorządzie powiatowym, Dz.U. nr 91, poz. 598. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, Dz.U. nr 96, poz. 603. Ustawa o finansach publicznych uchylająca od 1 stycznia 1998 r. ustawę z dnia 5 stycznia 1991 r. Prawo budżetowe uchwalona przez Sejm dnia 5 listopada 1998 r.: Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. A Dynamic Analysis and Typology of the Socio-economic Development of Powiats in the Podkarpackie Voivodship The aim of this article is to conduct a dynamic taxonomic analysis of the socio- economic development of powiats in the Podkarpackie Voivodship between 1995 and 2001. The difference in development levels at these two points in time shows the socio- economic development of powiats that occurred during that period. At the same time, in order to identify the chief, internal determinants of this development, the authors conduct Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego& 133 an analysis of the most significant aspects of both economic and social development across the powiats of the Podkarpackie Voivodship; in this way, they reveal the internal structure of the social and economic development of individual powiats. By integrating the typological characteristics that describe the various development aspects of the examined powiats, the authors develop a synthetic assessment of their socio-economic development in the period under analysis. Based on this synthetic assessment, the authors also construct a typology of Podkar- packie Voivodship powiats with respect to their level of socio-economic development, and describe the changes in the level of development of each type of powiats.