Toeplitz-Winiewska / Fazy rozwojowe a metody przesłuchania dzieci
Małgorzata Toeplitz-Winiewska
Wydział Psychologii SWPS
Wydział Psychologii UW
Fazy rozwojowe
a metody przesłuchania dzieci
Artykuł jest próbą wskazania specyfiki rozwoju poznawczego, emocjonalnego, motywa-
cyjnego i społecznego dziecka w różnych okresach życia, i wynikających z tej specyfiki
zaleceń dla osób uzyskujących informacje o przestępstwie od dziecka. Wskazano także
różne zalecenia dotyczące prowadzenia wywiadu z dzieckiem, wynikające z badań pro-
wadzonych nad wiarygodnością małoletnich świadków.
Wprowadzenie
Dziecko często staje w trudnej sytuacji 2) ochrona psychiki dziecka dotkliwie zra-
świadka w procesie karnym. Może być jedy- nionej przez przeżyte doświadczenia.
nym świadkiem zdarzenia, ale częściej
Dla wykonania obu tych zadań nie-
jest świadkiem i jednocześnie pokrzywdzo-
zbędna jest znajomość procesów rozwo-
nym. W obu przypadkach sytuacja bycia
jowych i zmian zachodzących wraz z wie-
świadkiem jest niezwykle trudna i stresowa
kiem w psychice i społecznym funkcjono-
dla dziecka, chociaż niewątpliwie w przy-
waniu dzieci.
padku, gdy dziecko jest jednocześnie po-
Uzyskiwanie informacji od dziecka
szkodowane przez sprawcę, to staje się ona
o zdarzeniu, które obserwowało lub w któ-
traumatyczna. Niestety, coraz częściej ze-
rym uczestniczyło, wymaga od przesłu-
znania dzieci-ofiar maltretowania psychicz-
chującego podstawowej wiedzy o jego
nego czy fizycznego lub molestowania sek-
rozwoju na wielu wymiarach  poznaw-
sualnego są jedyną szansą przerwania ich
czym, emocjonalnym, motywacyjnym, spo-
cierpienia i ukarania winnego. Przed osobą
łecznym. Wiedza ta jest niezbędna, by uzy-
prowadzącą wywiad z dzieckiem-świadkiem
skać wiarygodny opis faktycznych doświad-
stoją dwa zadania:
czeń dziecka i jego przeżyć. Jednocześnie
1) uzyskanie pełnego, wiarygodnego
jednak nie wolno zapominać, że samo
opisu zdarzenia;
powracanie w trakcie rozmowy z dziec-
73
1
Toeplitz-Winiewska / Fazy rozwojowe a metody przesłuchania dzieci
kiem do drastycznych, tragicznych i czę- dzieci przed wielokrotnymi przesłuchaniami
sto niezrozumiałych dla niego zdarzeń na różnych etapach rozpatrywania sprawy
jest bardzo silnym stresującym przeży- przez wymiar sprawiedliwości. Nie zawsze
ciem. Zadaniem dorosłego rozmawiające- da się jednak uniknąć stawania dziecka przed
go z dzieckiem jest taki sposób postępo- sądem. Osoby przesłuchujące dziecko mu-
wania, by w miarę możliwości nie utrwalać szą więc być wyposażone w niezbędne in-
traumatycznych przeżyć, przywołując je formacje o tym, jak rozmawiać z nim,
kolejny raz, oraz by minimalizować wpływ uwzględniając specyfikę jego rozwoju.
przeżywanego w czasie wywiadu stresu. Prowadzenie wywiadu z dzieckiem
Psychologowie, zdając sobie sprawę skrzywdzonym przez dorosłych wiąże się
z podatności dziecka na zranienie w tej z koniecznością rozwiania w fazie nawią-
niezwykle trudnej dla niego sytuacji, uwa- zywania kontaktu szeregu lęków gnębią-
żają, że tylko profesjonaliści z dużym do- cych je niezależnie od wieku. Dziecko boi
świadczeniem tak w psychologii rozwojo- się przede wszystkim tego, że to ono jest
wej, klinicznej, jak i sądowej oraz przygoto- winne całej sytuacji przestępstwa. Poczucie
wani do wywiadu z dzieckiem skrzyw- winy często wytwarza w nim sprawca.
dzonym przez dorosłych mogą w wywia- Dziecko obawia się, że zostanie zabrane
dzie uzyskać pełną informacje o przestęp- z domu i umieszczone w zakładzie popraw-
stwie (Dezwirek-Sas 1992, Saywitz 1993 za czym czy więzieniu. Im młodsze dziecko,
Ackerman 1999). tym mniej rozumie sprawę, o której ma
Tak więc psycholog przygotowany do pro- opowiadać, i bardziej się boi. Nawiązując
wadzenia wywiadu z dzieckiem-świadkiem kontakt ze świadkiem, warto zwolnić go
nie pełni roli przesłuchującego, gdyż jego z obietnicy zachowania tajemnicy, którą
zadaniem jest także ochrona psychiki na dziecku często wymusza sprawca.
dziecka, a nie tylko zdobycie opisu popeł- Sattler (za Ackerman 1999) wymienia tę
nionego przeciwko małoletniemu prze- zasadę wśród 38 wskazówek dla psycho-
stępstwa. W wielu krajach prowadzone logów prowadzących wywiad z maltreto-
są specjalne programy, pozwalające chronić wanym dzieckiem.
Zmiany rozwojowe
Charakteryzując zmiany zachodzące napływających ze świata zewnętrznego
wraz z rozwojem człowieka, A. Brzeziń- oraz własnego organizmu. Zmiany
ska (2000) wyodrębnia cztery podstawo- te mają charakter strukturalny i funk-
we poziomy: cjonalny;
4) zmiany w relacjach osoba  otocze-
1) zmiany w zachowaniu, przejawiające
nie, które dotyczą pozycji społecznej
się wzrostem liczby zachowań, ich
osoby, pełnienia ról społecznych, wy-
różnorodnością oraz wielopoziomo-
magań kierowanych do siebie i ocze-
wymi powiązaniami między nimi;
kiwań wobec innych ludzi.
2) zmiany struktury osobowości, przeja-
wiające się w sposobie organizowa- Wszystkie cztery poziomy zmian roz-
nia osobowości oraz liczbie i jakości wojowych ujawniają się w zachowaniu,
charakteryzujących ją właściwości; jednakże zrozumienie tego zachowania,
3) zmiany w obrębie struktur poznaw- zwłaszcza w odniesieniu do dzieci, nie
czych, emocjonalnych i motywacyj- jest możliwe bez znajomości procesów
rozwojowych dla poszczególnych okre-
nych, przejawiające się w odbiorze,
sów życia dziecka.
ocenie i przetwarzaniu informacji
74
2
www.dzieckowsieci.fdn.pl
Toeplitz-Winiewska / Fazy rozwojowe a metody przesłuchania dzieci
Cechy charakterystyczne
funkcjonowania dzieci w różnym wieku
Dla jasności i czytelności wywodu posłu- nożne są  kotkami , gdyż dziecko ma ko-
guję się w dalszych rozważaniach poję- ta w domu i tę nazwę zna. Mowa w tym
ciem fazy rozwojowej, opisywanej poprzez okresie ma zdecydowanie funkcję ekspre-
odniesienie do określonego wieku oraz syjną  wyrażającą przeżycia, i impresywną
zachodzących zmian w czterech wcześniej  wywierania wpływu na rozmówcę. Dzieci
wskazanych zakresach. Jednakże trzeba wypowiadają nieliczne, krótkie dwuwy-
pamiętać, że rozwój powinien być także razowe zdania.
traktowany jako zależna od doświadczeń W tym wieku z
ródłem emocji dziecka
indywidualnych człowieka sekwencja prze- są jego relacje z rodzicami. Dzieci uczą
kształceń w strukturze psychicznej (Trem- się wyrażać swoje uczucia i odczytywać
pała 2000). Z tego punktu widzenia dra- uczucia dorosłych. Podstawowym me-
styczne doświadczenia dzieci-ofiar maltre- chanizmem niezbędnym dla prawidłowe-
towania i molestowania odciskają się tak go rozwoju społecznego i emocjonalnego
mocno na ich psychice, że ich relacje jest wytworzenie przywiązania  silnej,
z innymi ludz
mi, zwłaszcza opiekunami, trwałej więzi z matką lub inną osobą
nabierają całkowicie nowego wymiaru, opiekującą się dzieckiem.
rzutując na sposób spostrzegania, zapamię- Przy prowadzeniu badania dziecka w tym
tywania i opisywania rzeczywistości. wieku wszelkie próby wyjaśnienia jego
W przypadku małoletnich świadków przeżyć muszą być związane z upewnieniem
musimy pominąć pierwszy okres życia, się, jak dziecko rozumie poszczególne
czyli niemowlęctwo (od 0 do roku). Jest słowa i pytania dorosłego. Diagnoza może
oczywiste, że chociaż dzieci nawet tak być prowadzona wyłącznie w czasie zabawy.
małe padają ofiarą dorosłych, to nie może Nie można zapominać, że dziecko w tym
być mowy, by były świadkami. Pamiętać wieku czuje się bezpiecznie jedynie z opieku-
należy także, iż rozwój każdego dziecka nem, a relacja z obcą dorosłą osobą może
jest wysoce zindywidualizowany, i o ile budzić lęk, ale także chęć podporządkowa-
niezbędna jest znajomość prawidłowości nia się temu dorosłemu, a więc przytakiwa-
występujących w poszczególnych okresach nie. W przypadku dzieci poniżej 4. roku
rozwojowych, to jest ona niewystarczająca, życia trudno przeprowadzić pełne bada-
bez uwzględnienia indywidualnych cech nie diagnostyczne, a szczególnie wywiad.
konkretnego świadka.
Wiek zabawy, średnie dzieciństwo (4 6 lat)
Dzieciństwo (2 3 lata)
Zmiany zachodzące w psychice i zacho-
Faza ta charakteryzuje się nauką auto- waniu dziecka w tym okresie są niezwykle
nomii w podstawowych zakresach samoob- dynamiczne i rozległe. W poniższym opisie
sługi (jedzenie, ubieranie, zabiegi higienicz- wymienione zostaną tylko skrótowo, tak
ne)  rodzice są stymulatorem społecznego by wyjaśnić formułowane dalej zalecenia
rozwoju. U dziecka kształtuje się poczucie przy prowadzeniu wywiadu z dzieckiem.
własnej odrębności od innych ludzi. Komu- Dla okresu tego charakterystyczny jest
nikacji społecznej sprzyja opanowywanie intensywny rozwój motoryczny oraz poznaw-
mowy. Pamiętać należy, iż w tym okresie czy. Dziecko opanowuje szereg umiejętno-
występuje zjawisko nadrozciągłości zna- ści, dzięki którym może swobodnie prze-
czeń, a więc poznane słowa stosuje do na- mieszczać się, stawiać sobie określone
zywania wszystkich obiektów, które są do zadania, np. przy zabawie. Jednocześnie
siebie jakoś podobne, np. zwierzęta czworo- koncentracja na jednej czynności jest
75
3
w w w . d z i e c k o w s i e c i . f d n . p l
Toeplitz-Winiewska / Fazy rozwojowe a metody przesłuchania dzieci
krótkotrwała, występuje duża męczliwość, gółową analizę formułowania pytań do
potrzeba stałej zmiany zajęcia. Występu- dziecka w trakcie wywiadu przedstawia-
ją oczywiście duże różnice indywidualne ją K. MacFarlane i J.R. Feldmeth w swo-
związane z cechami temperamentalnymi. jej pracy (2002).
Ten okres to szybki rozwój procesów
2. Pytania otwarte są najmniej użyteczne
poznawczych, dziecko zaczyna odróżniać
przy zbieraniu informacji na temat kon-
własne przekonania dotyczące rzeczywi-
kretnego zdarzenia. Na przykład na pytanie:
stości od rzeczywistości. Zaczyna dostrzegać,
Dlaczego do mnie dziś przyszłaś?, dziecko
że ludzie mogą w różny sposób oceniać
najczęściej odpowie  Nie wiem. W swoich
to samo zdarzenie, a co więcej  sądy do-
badaniach Schwartz i Kenney oraz współ-
tyczące jakichś problemów mogą być
pracownicy (za Ackerman 1999) porów-
prawdziwe lub fałszywe.
nywali dzieci w wieku przedszkolnym
Zmienia się także orientacja w świecie.
składające swobodnie zeznania z takimi,
Prawidłowo szeregują zdarzenia z punktu
które zostały poddane przesłuchaniu. Wśród
widzenia kolejności ich występowania,
dzieci poddanych przesłuchaniu liczba po-
co nie oznacza, że potrafią precyzyjnie
prawnych odpowiedzi była znacząco wyższa
nazywać czas ich pojawiania się. Orien-
(52%) niż wśród dzieci swobodnie opo-
tacja w przestrzeni ma charakter prak-
wiadających zdarzenie (34%). Również
tyczny  umieszczają osoby i działania
dzieci swobodnie opowiadające częściej
w określonych miejscach, znanych sobie.
mówiły  nie wiem , niż dzieci poddane prze-
Umieją także praktycznie rozwiązać za-
słuchaniu (26% odpowiedzi wobec 1%).
dania wskazujące przyczynowy charak-
3. Należy zadawać pytania konkretne
ter między konkretnymi faktami.
dotyczące otoczenia, osoby i części ciała
Rozwój umysłowy dziecka to zdolność
(w przypadku molestowania seksualnego).
szeregowania, np. większe  mniejsze,
4. Pytania o rozstrzygnięcie (na które
klasyfikowania, tzn. grupowania przedmio-
można odpowiedzieć  tak lub nie ) powo-
tów, np. na zasadzie podobieństwa, a tak-
dują, że dziecko stara się odkryć, co chce
że przy użyciu kilku kryteriów. Dzieci za-
usłyszeć dorosły i zgodnie z tą swoją wi-
czynają też rozumieć zasadę zachowania
zją mu odpowiedzieć. Zadając takie pyta-
stałości cech. Uczą się poznawać przy-
nia, o ile jest to niezbędne, należy zwrócić
czyny swoich emocji, jednak większą wagę
uwagę, czy tonem głosu lub mimiką nie
przykładają do czynników zewnętrznych
wywiera się nacisku na dziecko. Dorosły
niż wewnętrznych. Umieją także mówić
jest bowiem autorytetem i dziecko stara
o przeżywanych uczuciach.
się podporządkować mu.
Doświadczenia społeczne powodują,
5. Nie pytać o to, ile razy miało miejsce
że zaczynają kontrolować przejawy gniewu,
jakieś zdarzenie, gdyż dzieci w tym wieku,
strachu, złości. Reagują z troską i zrozu-
nawet jeśli umieją liczyć, to nie mogą od-
mieniem dla uczuć innych ludzi, co powo-
nieść tej umiejętności do określenia czę-
duje, że można nimi manipulować, od-
stotliwości zdarzenia. Rozróżniają jedy-
wołując się do ich dobroci i współczucia.
nie  dużo i mało .
Zmieniają się też relacje z innymi dziećmi;
6. Dzieci nie mają jeszcze umiejętności
pod koniec tego okresu umieją już wyko-
określania czasu poprzez odwołania się
nywać wspólnie jakieś zadania.
do dat i godzin, ani relatywnie   przed,
Jakie są więc ogólne zalecenia dla prowa-
po, wczoraj dzisiaj, jutro . Należy więc
dzących wywiad z dzieckiem-świadkiem
umieszczać zdarzenie w ramach znanych
w wieku przedszkolnym?
dziecku czynności (posiłki, rutynowe za-
1. Słownictwo powinno być proste i zro-
jęcia  spanie, oglądanie telewizji itp.) lub
zumiałe dla dziecka. Zdania krótkie, bez
osób i miejsc.
zaprzeczeń, w stronie czynnej. Szcze-
76
4
www.dzieckowsieci.fdn.pl
Toeplitz-Winiewska / Fazy rozwojowe a metody przesłuchania dzieci
7. Powtarzanie tego samego pytania je jedynie stosować jako pomoc przy ko-
może być zrozumiane przez dziecko, że munikacji z dzieckiem (Ackerman 1999).
nie jesteśmy zadowoleni z jego poprzed-
Póz
ne dzieciństwo, wiek szkolny (7 12 lat)
niej odpowiedzi, że była ona nieprawi-
dłowa, że je sprawdzamy (Bull 2003). Poznawcza aktywność dziecka jest selek-
tywna, systematyczna oraz dowolna. Dziecko
8. Dziecko boi się także przyznać, że nie
musi doskonalić ważne społeczne i szkolne
spełnia oczekiwań dorosłego, jeśli więc
sprawności. Doskonali też różne strategie
nie pamięta jakiegoś zdarzenia, to nie ma
pamięciowe, co oznacza, że może dowol-
gotowości do powiedzenia, że nie wie.
nie zapamiętywać zdarzenia. W tym wie-
Oznacza to, iż prowadząc wywiad należy
ku charakterystyczne jest, iż dziecko po-
otwarcie powiedzieć dziecku, iż może
trafi ocenić zachowania w kategoriach
czegoś nie wiedzieć lub nie pamiętać.
moralnych, jednakże podstawowe odnie-
9. Odrębnym problemem jest wpływ
sienie normatywne stanowią zewnętrzne
wielokrotnego przesłuchiwania dziecka
nakazy i zakazy tak rodziców, jak i rówie-
i ukierunkowania go przez rodziców lub
śników. Dziecko umie przyjmować punkt
uprzednio przesłuchujących. Badania S. Ceci
widzenia innych osób i ocenia działania
w 1995 r. (za Carson i in. 2003) wskazują
ich uwzględniając intencje.
wyraz
nie, iż przedszkolaki nie umieją
rozróżnić rzeczywistych i wyimaginowa- W tym okresie ważny wpływ na rozwój
mają relacje rówieśnicze, zwłaszcza do-
nych zdarzeń. Po 10 tygodniach rozmów
(raz w tygodniu) z dorosłym na temat fak- świadczenia odrzucenia przez kolegów,
tycznych i fikcyjnych zdarzeń w wywia- brak przyjaciół. Relacje te, doświadcze-
dzie z innym badaczem 58% dzieci twier- nia z dorosłymi oraz doświadczenia suk-
cesów czy porażek w szkole, kształtują ob-
dziło, że przynajmniej jedno zdarzenie
raz samego siebie. Ta struktura osobowości
fikcyjne naprawdę miało miejsce, a 27%,
może w istotny sposób wpływać na sposób
że wszystkie rzeczywiście się wydarzyły.
składania zeznań. Nie należy przy tym
Jeżeli dziecko w tym wieku często rozmyśla
o fikcyjnym zdarzeniu, jest wielce praw- zapominać, że traumatyczne doświad-
czenia związane z przestępstwem zna-
dopodobne, że zacznie je realistycznie
cząco wpływają na to, co dziecko myśli
opowiadać, ubarwiając szczegółami.
Odrębnym problemem jest wykorzy- o swojej roli w zdarzeniu.
stywanie przy badaniu dzieci molesto- Przygotowując się do wywiadu pamiętać
trzeba, że omawiany okres jest zróżnicowa-
wanych seksualnie lalek anatomicznych.
ny zmianami tak jakościowymi, jak i ilo-
Jak wskazują liczne badania, szczególnie
ściowymi. Nie trzeba dowodzić, że funk-
Brucka i współpracowników (2003),
cjonowanie dziecka 7-letniego jest istot-
wartość informacji uzyskanych od dzieci
nie różne od funkcjonowania 12-latka.
przy wykorzystaniu tych lalek jest mała.
Zarówno 3-latkowie, jak i 5-latkowie ba- Omawiając tę fazę rozwojową, wska-
zano więc kierunki tych zmian, które mogą
dani przy użyciu tych lalek nie udzielali
być przydatne przy ustalaniu zasad pro-
w istotny sposób bardziej wiarygodnych
wadzenia wywiadu ze świadkiem.
informacji niż w normalnym wywiadzie.
Zabawy o charakterze seksualno-pozna- 1. Należy stosować najbardziej ogól-
wczym występowały równie często u dzie- ne, otwarte pytania, które pozwalają dziec-
ci molestowanych seksualnie, jak i u gru- ku na swobodną relację o przestępstwie.
py dzieci, które nie były molestowane. Z badań Dent (za Ackerman 1999) wyni-
Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne ka, że swobodne wypowiedzi dzieci nie
w 1991 r. wydało oświadczenie, iż koniecz- są mniej dokładne od zeznań osób doro-
ne są dalsze badania nad skutecznością słych. Autorka ta stwierdziła, że dziew-
stosowania takich lalek, a obecnie można czynki udzielają bardziej dokładnych
77
5
w w w . d z i e c k o w s i e c i . f d n . p l
Toeplitz-Winiewska / Fazy rozwojowe a metody przesłuchania dzieci
Wczesna adolescencja (13 18 lat)
i pełniejszych odpowiedzi niż chłopcy Wczesna adolescencja to szczególnie trud-
w tym samym wieku. ny psychologiczne okres rozwojowy dla mło-
dej jednostki. Przemiany biologiczne (doj-
2. Saywitz i Snyder (1996) opracowały
rzewanie fizyczne, seksualne) wpływają na
metodę wykorzystującą technikę labora-
gwałtowne zmiany emocjonalne. Rozwój
toryjną poprawiania pamięci u dzieci
sfery poznawczej często wyprzedza dojrze-
w wieku szkolnym do prowadzenia wy-
wanie emocjonalne i społeczne. Kształtowa-
wiadu ze świadkiem. Metoda ta składa
nie tożsamości, dążenie do samodzielności
się z pouczenia, by dokładnie i ze szcze-
i uniezależnienia się od dorosłych oraz wzrost
gółami opowiedzieć, co się stało, co się
znaczenia grup rówieśniczych to najważ-
pamięta, ale bez wymyślania i zgadywa-
niejsze przemiany w sferze społecznej.
nia, a następnie z wprowadzenia katego-
Prowadząc badanie dojrzewającego mło-
rii porządkujących uzyskane opowiada-
dego człowieka należy zwrócić uwagę na:
nie. Pięć wprowadzonych przez psycho-
loga kategorii uzupełnia się szczegółami 1. Czynniki emocjonalne zaburzające
ze świadkiem, pomagając sobie, o ile jest możliwość nawiązania kontaktu z badającym
potrzeba, pomocami wizualnymi przypo-  lęk przed konfrontacją i zemstą oskarżone-
minającymi o tych kategoriach  np. go, poczucie wstydu z powodu publicznego
miejsce, opis sprawcy itp. Autorki zapro- odsłonięcia prywatnych, intymnych przeżyć,
ponowały ten sposób dla trenowania wy- poczucie winy, napiętnowanie społeczne.
myślonych sytuacji przed uzyskaniem
2. Motywacje do składania zeznań  próba
opisu prawdziwego zdarzenia.
oceny kosztów psychologicznych udziału
3. W wieku szkolnym dziecko jest w procesie. Jakie mogą być powody fał-
w stanie zrozumieć bardziej złożone stwier- szywego oskarżenia sprawcy  potrzeba
dzenia i pytania, ale należy wystrzegać pokazania, uzyskania aprobaty w grupie,
się terminów prawnych, które mogą być zemsta itp.
niezrozumiałe, z
le zrozumiane i budzić
Metody postępowania w czasie dia-
lęk lub zwiększać poczucie winy.
gnozy psychologicznej w grupie nastolat-
4. W trakcie wywiadu ważne jest usta- ków nie odbiegają od standardów dia-
gnozy dorosłego świadka  pokrzywdzo-
lenie motywacji świadka. Jest to możliwe,
nego. Istotny jest jedynie fakt dużej po-
ponieważ dziecko może oceniać własne
i cudze zachowanie w kategoriach moral- datności tych młodych ludzi na zranienie,
nych. Ustalenie motywacji zeznań pozwa- co może powodować utrwalenie i wzmoc-
nienie traumatycznych przeżyć, które są
la określić stosunek dziecka do zdarzenia
przedmiotem sprawy.
i sprawcy, co może być ważne w terapii.
Podsumowanie
Biegły sądowy badając dziecko, które Do czynników mogących wpływać na
było ofiarą maltretowania psychicznego dokładność informacji udzielanych przez
czy fizycznego lub molestowania seksual- dziecko należą:
nego, musi mieć pełną wiedzę o proce-
 wiek,
sach rozwojowych charakterystycznych
 poziom rozwoju poznawczego, emo-
dla wieku świadka, i do tego tła odnieść
cjonalnego, społecznego,
indywidualne właściwości badanego, je-
go fazę rozwoju w zakresie poznawczym,  słowne odtworzenie wydarzenia (poziom
rozwoju werbalnego dziecka),
emocjonalnym, społecznym.
78
6
www.dzieckowsieci.fdn.pl
Toeplitz-Winiewska / Fazy rozwojowe a metody przesłuchania dzieci
 stopień szczegółowości informacji (pa- jący, pomocny itp.),
mięć zdarzeń),
 styl prowadzenia badania i struktura pytań,
 liczba informacji o zdarzeniu uzy-  czynniki osobowościowe.
skanych przez dziecko od innych osób
Uwzględniając wszystkie te warunki,
(możliwość wywarcia presji przez
psycholog przygotowując się do badania dziec-
rodzinę),
ka musi pamiętać, iż jego zadaniem jest
 sposób nawiązania kontaktu przez ochrona kondycji psychicznej świadka,
psychologa, a nie tylko stwierdzenie psychologicznego
prawdopodobieństwa jego zeznań.
 czy psycholog jest autorytetem dla
dziecka i jak jest postrzegany (zagraża-
This article attempts to indicate the specificity of a child s cognitive, emotional, motiva-
tional, and social development at various stages of life, as well as present the resulting
recommendations for interviewers trying to elicit crime-related information from children.
Moreover, the article discusses several child interviewing guidelines suggested by research
concerning child witnesses credibility.
Bibliografia
Ackerman M.J (1999), Essentials of Forensic Psychological Assesment, Willey & Sons
Inc., New York, Chichester, Weinheim, Brisbane, Singapore, Toronto.
Brzezińska A. (2000), Pojęcie zmiany rozwojowej, w: J. Strelau (red.), Psychologia,
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, s. 229 238.
Bull R. (2003), Uzyskanie informacji od dziecka występującego w charakterze świadka
w: A. Memon, A. Vrij, R. Bull, Psychologia i prawo, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk, s. 231 250.
Carson R.C., Butcher J.N., Mineka S. (2003), Psychologia zaburzeń, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk.
MacFarlane K., Feldmeth J.R. (2002), Przesłuchanie i diagnoza małego dziecka, Fun-
dacja Dzieci Niczyje, Warszawa.
Trempała J. (2000), Koncepcje rozwoju człowieka, w: J. Strelau, Psychologia, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, s. 256 283.
79
7
w w w . d z i e c k o w s i e c i . f d n . p l