Jacek Malko, Artur Wilczyński
Instytut Energoelektryki, Politechnika Wrocławska
Oszczędne, racjonalne czy efektywne użytkowanie
energii elektrycznej
Opublikowany z początkiem roku 2007 zbiór ważnych doku- powinny także prowadzić do minimalizowania kosztów ponoszo-
mentów Komisji Wspólnot Europejskich, określających cele oraz nych przez podmioty strony podażowej, czyli firmy energetyczne
instrumenty polityki energetycznej UE [11] i określany powszech- zajmujące się produkcją, dystrybucją, przesyłem oraz sprzedażą
nie skrótem  3×20 do 2020 przyjmuje, że paÅ„stwa czÅ‚onkowskie energii elektrycznej. Można pokusić siÄ™ o stwierdzenie, że polscy
jako całość: użytkownicy energii elektrycznej nie mają zbyt dużych możliwości
uð osiÄ…gnÄ… w perspektywie roku 2020 (w odniesieniu do roku jej oszczÄ™dzania, ponieważ pod wzglÄ™dem zużycia tej energii,
bazowego 1990) 20% redukcji emisji CO2, w przeliczeniu na jednego obywatela, znajdujemy siÄ™ na jednym
uð zwiÄ™kszÄ… do 20% udziaÅ‚ zasobów odnawialnych (OZE) w bi- z ostatnich miejsc w Europie. NiewÄ…tpliwie przyczynÄ… takiej sytu-
lansie energii oraz acji jest struktura zużycia energii w Polsce, preferowanie węgla
uð zwiÄ™kszÄ… o 20% efektywność energetycznÄ…. oraz gazu na cele grzewcze i przygotowanie posiÅ‚ków, a także
relatywnie wysoka cena energii elektrycznej. Cena ta wynika
Szczególną rolę w  Pakiecie&  odgrywają działania pro- między innymi z wysokich kosztów działalności przedsiębiorstw
efektywnościowe, jako że stwierdzono, iż większa efektywność energetycznych oraz względnie słabego wykorzystania infra-
prowadzi, oprócz zmniejszenia zapotrzebowania na energię struktury elektroenergetycznej  urządzeń wytwórczych i sieci
(określanego terminem  ujemnej energii  Negajouli), bezpo- elektroenergetycznych. Przejawem tego jest duży udział kosztów
średnio do zmniejszenia zużycia paliw pierwotnych z podsektora stałych w całkowitych kosztach dostawy energii elektrycznej.
wytwórczego oraz lepszego wykorzystania nośników końcowych Można zatem mówić o nieracjonalnym użytkowaniu tej energii,
w procesach konwersji energii na usługi energetyczne. Skutkuje a zasadniczym tego skutkiem jest nierównomierny pobór mocy.
to zatem ograniczeniem emisji z procesów łańcucha przemian Wskazują na to krzywe poboru, wyznaczone dla cyklu dobowego,
energetycznych. Ponadto zmniejszenie bazowej wartości zapo- tygodniowego i rocznego. W sytuacji rozwijającej się konkurencji,
trzebowania ułatwia osiągnięcie celu 20% z OZE, bowiem cel ten zarówno w szeroko rozumianym sektorze energetycznym, jak
osiąga się przy mniejszym fizycznym zaangażowaniu zasobów i w szczególności w elektroenergetyce, działania mające na celu
odnawialnych. wygładzenie krzywych poboru energii elektrycznej są w interesie
W świetle tych obecnych decyzji (a także dokumentów je dostawców, bowiem przyczyniają się do mniejszych kosztów
poprzedzajÄ…cych) i stosowanej w dokumentach unijnych termino- i w konsekwencji cen tej energii, a co za tym idzie  poprawy
logii, celowe jest nawiązanie do pojęć stosowanych powszechnie sytuacji konkurencyjnej przedsiębiorstw elektroenergetycznych.
w krajowej literaturze zagadnienia, co tłumaczy tytuł niniejszego Oczywisty jest również interes użytkowników, właśnie ze względu
artykułu. na te niższe ceny.
Nasuwa się więc pytanie  oszczędzać1) czy raczej racjonalnie Powyższe wprowadzenie można zakończyć konkluzją, że
użytkować energię elektryczną? Doświadczenia wskazują, że tam gdzie jest to możliwe i opłacalne należy energię elektryczną
pozorne lub też niewłaściwe pojmowanie oszczędzania może oszczędzać, ale równocześnie, a może przede wszystkim, należy
prowadzić do konieczności ponoszenia większych kosztów niż ją efektywnie użytkować, czyli tak, aby koszty dostawy energii
podczas racjonalnych, zintegrowanych działań kształtujących były minimalne. Działania związane z efektywnym użytkowaniem
pobór energii. energii winny być adresowane do drobnych odbiorców (np. domo-
Ich skutkiem powinny być nie tylko niższe rachunki za ener- wych), odbiorców zaliczanych do grupy użyteczności publicznej
gię elektryczną pojedynczego odbiorcy, ale minimalne koszty itp., jak też do średnich i wielkich odbiorców przemysłowych.
ostatecznego efektu dostawy energii elektrycznej, czyli tzw. Powinny zatem objąć wszystkich odbiorców.
 użyteczności końcowej . Użytkownicy chcą przecież korzystać
z produktów, które im dostarcza energia elektryczna, a więc cie-
pło, chłód, światło, transport itp. Z drugiej zaś strony działanie te Zarządzanie popytem na moc
i energię elektryczną jako środek poprawy
1)
Dyrektywa [4] definiuje oszczędność energii jako  ilość zaoszczędzonej energii
efektywności energetycznej
ustaloną poprzez pomiar lub oszacowanie zużycia przed i po wdrożeniu jedne-
go lub kilku środków poprawy efektywności energetycznej przy jednoczesnym
zapewnieniu normalizacji warunków zewnętrznych wpływających na zużycie Jak już zauważono, działania mające poprawić efektywność
energii oraz efektywność energetyczną jako  stosunek uzyskanych wyników,
energetyczną są korzystne dla wszystkich podmiotów rynku,
usług lub energii do wkładu energii ; natomiast poprawę efektywności ener-
a więc zarówno dla dostawców, jak i dla użytkowników energii
getycznej jako  zwiększenie efektywności końcowego wykorzystania energii
dzięki zmianom technologicznym, gospodarczym lub zmianom zachowań . elektrycznej.
wrzesień 2007 www.e-energetyka.pl strona 607
Rys. 1. Klasyfikacja działań DSM wg [3]
Oprócz tego występuje wiele dodatkowych okoliczności Poza możliwością obniżki kosztów dostawy energii realizacja
przemawiających za rozwijaniem takich działań, spośród nich działań DSM przyczynia się do:
wymienić można: uð poprawy regulacyjnoÅ›ci SEE,
lð wystÄ™pujÄ…cy czynnik niepewnoÅ›ci (dotyczy procesów zapotrze- uð wiÄ™kszego bezpieczeÅ„stwa energetycznego,
bowania, gospodarczych, politycznych itp.), uð wzrostu niezawodnoÅ›ci dostaw,
lð potrzebÄ™ zwiÄ™kszenia efektywnoÅ›ci gospodarczej i konkuren- uð lepszego wykorzystania majÄ…tku SEE i odsuniÄ™cia w czasie
cyjności w sytuacji intensywnie rozwijających się mechanizmów inwestycji w infrastrukturę i/lub zmniejszenia skali tych inwe-
rynkowych we wszystkich sferach gospodarki, stycji,
lð konieczność redukcji emisji zanieczyszczeÅ„ Å›rodowiskowych, uð zmniejszenia ograniczeÅ„ przesyÅ‚owych,
których głównym z
ródÅ‚em jest sektor energetyczny, uð ograniczenia emisji CO2, SO2, NO i innych szkodliwych sub-
x
lð zwiÄ™kszenie bezpieczeÅ„stwa energetycznego. stancji do Å›rodowiska,
Åšrodkiem prowadzÄ…cym do poprawy efektywnoÅ›ci energe- uð wzrostu konkurencyjnoÅ›ci gospodarki narodowej dziÄ™ki niż-
tycznej jest odpowiednie zarządzanie popytem na moc i energię szym kosztom produkcji i oszczędnościom z tytułu niższych
elektryczną. Stosowanie różnych sposobów, w odpowiednich opłat za energię,
kombinacjach, po stronie popytu, w celu wpÅ‚ywania na zmianÄ™ uð ograniczenia siÅ‚y rynkowej dostawców,
kosztów dostawy energii elektrycznej (chodzi tutaj o minimaliza- uð zmniejszenia fluktuacji cen hurtowych energii (mniejszego
cję tych kosztów) nazywa się kształtowaniem strony popytowej, ryzyka cenowego),
tzw. DSM2). DSM stanowi nieodÅ‚Ä…cznÄ… część zintegrowanego uð zacieÅ›niania relacji rynkowych dostawców z odbiorcami,
planowania w energetyce (tzw. IRP z ang. Integrated Resources uð możliwoÅ›ci zarzÄ…dzania przez odbiorców kosztami energii,
Planning). uð możliwoÅ›ci osiÄ…gniÄ™cia wspólnych korzyÅ›ci przez dostawcÄ™
Synonimem w pewnym stopniu pojęcia IRP jest LCP  Least i odbiorcę przez stosowanie tzw. marketingu partnerskiego,
Cost Planning, czyli planowanie rozwoju po najmniejszych kosz- a w rezultacie wzmocnienie pozycji rynkowej i poprawa wize-
tach. Oznacza to proces planistyczny i realizacyjny zasobów runku dostawcy.
energii, w którym stronę podażową i popytową traktuje się łącznie. Przewidywano, że w działaniach DSM, w ciągu najbliższych
Działania DSM obejmują szeroki wachlarz środków technicznych, 15 20 lat, największe zastosowanie znajdą następujące techno-
prawnych, ekonomicznych i psychologicznych. Według propozycji logie: kogeneracja, systemy telekomunikacyjne, pompy ciepła
Międzynarodowej Agencji Energii [3] działania DSM dzieli się na oraz systemy sterowania popytem [17]. Wymienia się ponadto
regulacje systemowe i programy (rys. 1). jeszcze inne środki, takie jak: akumulacyjne podgrzewacze wody,
Rozwiązania systemowe zawierają regulacje organizacyjno- energooszczędne oświetlenie,  inteligentne domy , kuchenki
-prawne oraz mechanizmy nie związane bezpośrednio z dzia- elektryczne nowej generacji, magazynowanie ciepła, magazyno-
łaniami DSM, a które jedynie mają wspierać realizację tych pro- wanie energii elektrycznej, mikroprocesory, ogniwa fotowoltaiczne,
gramów. Rozwiązania organizacyjno-prawne specyfikują cele ogniwa paliwowe.
i zasady finansowania działań DSM, wskazują podmioty, które Przytoczone w jednym z dokumentów  Pakietu&  [11]  COM
będą realizowały działania, a także tworzą mechanizmy sty- (2007) 2  dane o skuteczności środków ograniczania emisji
mulujące rozwój rynku usług DSM (polityka fiskalna, dostęp do oceniają, iż w redukcji CO2 technologie proefektywnościowe
kredytów itp.). Równolegle funkcjonują inne mechanizmy, które uczestniczą w ok. 30%, podczas gdy energetyka jądrowa  w ok.
pośrednio wpływają na efektywność sterowania stroną popyto- 18%, technologie wychwytywania i magazynowania CO2  w ok.
wą. Do ważniejszych i najpowszechniej stosowanych zalicza się 15%, zaś OZE  w ok. 12%. W ujęciu globalnym dokument
taryfy elektryczne. Międzynarodowej Agencji Energii (IEA/OECD) [10] podaje, że
zwiększenie efektywności wykorzystania końcowego paliw kopal-
2)
nych przyczynia się w ok. 36% do redukcji emisji węglowych.
Z ang. Demand Side Management.
strona 608 www.e-energetyka.pl wrzesień 2007
Rola taryf energii elektrycznej Z punktu widzenia celów DSM, stosowanie stałych opłat
w procesie DSM za energię elektryczną oraz taryfy płaskiej jest nieefektywne.
Rozwiązania te nie stwarzają żadnych bodz
ców do ograniczania
Taryfy są relatywnie tanią i skuteczną metodą kształtowania zużycia w okresach szczytu i/lub zwiększania zapotrzebowania
obciążeń, spełniony musi być jednak podstawowy warunek, że poza szczytem obciążenia systemu. Dodatkowo, z uwagi na to,
będą właściwie zaprojektowane. Poddawanie się przez odbiorcę że zużyciem nie można sterować, konieczne jest utrzymywanie
energii oddziaływaniu taryf powinno być dla niego opłacalne, czyli w systemie znacznej rezerwy mocy, czego koszty przekładają się
w efekcie przynieść mu oszczędności finansowe, czego musi on na wyższą cenę energii.
być świadomy. W taryfie wielostrefowej, inaczej wieloczasowej5) (TOU),
Wzrostowi znaczenia taryf elektrycznych w procesie kształto- opłata za energię zmienia się w cyklu dobowym, tygodniowym
wania obciążeń sprzyjać powinien ich rozwój w kierunku wzmac- (dni robocze/weekendy), oraz sezonowo (lato/zima). Stawki są
niania funkcji informacyjnej. Funkcja ta polega na wskazywaniu z zasady ustalane dla dłuższych okresów, co sprawia, że nie są
możliwości substytucyjnych energii elektrycznej oraz informowa- one skutecznym narzędziem w bieżącym sterowaniu popytem,
niu o dostępności tego nośnika energii i kosztach jego dostawy, a ponadto naraża dostawcę na ryzyko cenowe. Taryfa wielostre-
zmieniających się w czasie. Celem funkcji informacyjnej jest fowa ma jednak tę przewagę nad taryfą płaską, że dostarcza od-
stymulowanie u odbiorców odpowiedniego sposobu korzystania biorcom bodz
ców do ograniczenia zużycia w szczytach obciążenia
z energii oraz doboru urządzeń i technologii tak, aby zapewnić i korzystania z energii w okresach niskich cen (doliny obciążenia).
racjonalne i oszczędne jej zużycie [19]. Oddziaływanie taryfy TOU na odbiorców jest tym większe, im
Wykorzystanie taryf do racjonalizacji poboru energii elektrycz- większa jest rozpiętość pomiędzy stawkami dla różnych stref
nej jest zgodne z założeniami Polityki Energetycznej Polski do czasowych i gdy istnieje możliwość programowania urządzeń
2025 roku [13] oraz Programu dla Elektroenergetyki [14]. elektrycznych do pracy w dolinie obciążenia.
Propozycji skutecznych rozwiązań taryfowych, jako elementu W celu ściślejszego powiązania stawek w taryfie wielo-
programów DSM, jest wiele. Typowe rozwiązania taryfowe, to sto- czasowej z bieżącymi warunkami pracy SEE, w niektórych
sowane powszechnie w Polsce i na świecie taryfy dwuczłonowe odmianach tego produktu wprowadza się jedną lub dwie dodat-
wielostrefowe dla wielkich i średnich odbiorców przemysłowych kowe, bardzo wysokie stawki dla szczytów obciążenia systemu,
oraz taryfy jednoczłonowe, jedno- i wielostrefowe dla drobnych a więc okresów, w których ceny na rynku hurtowym energii
użytkowników przemysłowych, handlu i gospodarstw domowych. elektrycznej są najwyższe6) tzw. (CPP) [6, 12,]. Odbiorców infor-
Przemiany strukturalne i liberalizacja rynku energii elektrycznej muje się z krótkim wyprzedzeniem, że stawki te będą stosowane,
powodują, iż poszukuje się nowych rozwiązań taryfowych, lepiej a ich wysokość oraz czas, przez który będą obowiązywały, mogą
dostosowanych do zmienionych warunków. Przykładem jest re- być ustalone przez dostawcę z góry. W innej odmianie tej taryfy
zygnacja z taryf dwuczłonowych u wielkich odbiorców w Wielkiej stawki umowne są zastępowane cenami rynku bieżącego (ceny
Brytanii i Nowej Zelandii. Brak opłaty za moc zwalnia dostawców spot).
w tych krajach z obowiązku zapewnienia rezerw mocy. Według W celu zwiększenia siły oddziaływania taryf można wprowa-
autorów pracy [8], taryfy jednoczłonowe, które są kalkulowane dzać taryfy specjalne stosowane na podstawie umów indywidu-
na podstawie kosztów krańcowych oraz kosztów niedostarczenia alnych. Przykładem tutaj jest taryfa z wyłączeniem7) (IER). Pod
energii elektrycznej, wpływają na poprawę efektywności plano- wpływem zachęty cenowej odbiorca decyduje się na wyłączanie
wania infrastruktury sieciowej i wytwórczej oraz ograniczają siłę określonej mocy, gdy tego zażąda dostawca. Innym rozwiąza-
rynkową producentów energii. Efekt ten osiąga się dzięki zwięk- niem może być zdalne sterowanie obciążeniem odbiorcy przez
szeniu rezerwy operacyjnej w systemie elektroenergetycznym dostawcÄ™.
oraz rozwojowi rynków finansowych i konkurencyjnego rynku W umowie z klientem zamieszcza się klauzulę, w której od-
usług systemowych. biorca akceptuje przerwy w dostawie całości lub części pobieranej
Dla odbiorców najuboższych wprowadzono tzw. taryfę socjal- mocy, albo sam zgadza się ograniczyć pobór mocy na żądanie
ną3) (LLR) przeznaczoną dla tych, których nie stać na zakup energii dostawcy. Czas trwania wyłączeń jest z góry ustalony i przypada
elektrycznej na ogólnych zasadach. Taryfa ta jest wynikiem zasad na okresy niskiej niezawodności systemu lub wysokich cen energii
solidarności społecznej oraz przekonania, że w podstawowym na rynku hurtowym. Umowy na wyłączenie są zwykle zawierane
zakresie energia elektryczna powinna być dostępna dla wszyst- na okresy kilkuletnie i mogą przewidywać kary za brak należnej
kich. Koszty dostawy są w tym przypadku częściowo pokrywane reakcji ze strony odbiorcy.
z budżetu państwa4), natomiast stawki taryfy socjalnej powinny Taryfa czasu rzeczywistego (RTP) to taka, w której przewiduje
być ustalane tak, by użytkownicy energii mogli odnosić dodatkowe się zmienność cen energii elektrycznej w czasie. W taryfie czasu
korzyści dostosowując pobór energii do sygnałów cenowych ze rzeczywistego stawka opłaty za energią elektryczną zmienia się
strony dostawcy [16]. podobnie jak ceny na rynku hurtowym, przy czym odbiorcy sÄ…
Taryfa płaska cechuje się stałością stawek za jednostkę energii informowani o prognozowanych cenach energii z wyprzedzeniem
elektrycznej w ciągu całej doby i ich niezmiennością w cyklu ty- czasowym od 1h do 1 doby. Korzystając z taryfy RTP, obok kosztu
godniowym i rocznym. Jest to taryfa stosowana najpowszechniej.
Wybierając tę taryfę odbiorca może kupić dowolną ilość energii
5)
po znanej mu wcześniej cenie. Taryfy wielostrefowe, z ang. Time-of-Use (TOU), podobnie jak taryfy czasu
rzeczywistego nazywane są często taryfami dynamicznymi.
6)
Z ang. Critical Peak Pricing (CPP), w USA stosuje siÄ™ stawki  krytyczne
3)
przewyższające standardowe stawki taryfowe nawet 45-krotnie [1].
Z ang. Life-Line Rates (LLR).
7)
4)
Z ang. Interruptible Electricity Rates (IER).
Jest to istotny warunek praktycznego zastosowania takiej taryfy.
wrzesień 2007 www.e-energetyka.pl strona 609
energii odbiorca ponosi także koszty przesyłu i dystrybucji energii opłat za energię pobieraną w różnych strefach doby, z zauważalną
oraz płaci marżę dostawcy8) [1, 2, 6]. Taryfa czasu rzeczywistego tendencją do jeszcze większego zmniejszania się tej rozpiętości.
jest adresowana głównie do dużych odbiorców. Ryzyko zmiany Obserwując zmiany w czasie w poziomie poszczególnych stawek
ceny w całości ponoszą użytkownicy energii elektrycznej. Obok taryfowych zauważa się, że proces ich ustalania cechuje znaczna
stawki za energię elektryczną w taryfie czasu rzeczywistego może przypadkowość.
występować dodatkowa opłata, ustalana oddzielnie dla każdego Autorzy niniejszego artykułu wyrażają obawę, że skutkiem
okresu rozliczeniowego, gwarantująca dostawcy poziom przycho- obecnych błędów w kształtowaniu struktury taryf może być
dów potrzebny do pokrycia kosztów uzasadnionych związanych zwiększenie się różnicy pomiędzy poziomem mocy pobieranej w
z realizacją dostaw do odbiorców [2]. szczycie dobowego obciążenia i w jego dolinie. W konsekwencji
Najbardziej wyrafinowany system taryfowy tzw. Spot pricing spowoduje to wzrost kosztów dostawy energii elektrycznej do jej
polega na bieżącym informowaniu odbiorców o koszcie dostawy użytkowników, przekładający się na wzrost cen i następnie osła-
energii elektrycznej, który zmienia się w sposób ciągły. Współcze- bienie pozycji rynkowej dostawców energii. Wydaje się, że tym
sne systemy taryfowe wykorzystują możliwości, jakie daje rozwój potencjalnym zagrożeniom powinien zapobiec Urząd Regulacji
techniki rozliczeniowo-sterującej. Takie układy same niejedno- Energetyki, korzystając ze swoich statutowych obowiązków.
krotnie regulują pracę odbiorników, minimalizując rachunki kon-
sumenta za energiÄ™ elektrycznÄ…, a w konsekwencji przyczyniajÄ…
siÄ™ do bardziej efektywnego funkcjonowania elektroenergetyki. Racjonalna gospodarka mocÄ… biernÄ…
Jednym z systemów realizujących sygnały nadawane bezpo-
średnio przez dostawcę lub w powiązaniu z systemem taryfowym Ze względu na negatywne skutki przesyłu mocy biernej z elek-
jest SCA  sterowanie częstotliwością akustyczna, ale możliwe trowni do miejsc użytkowania energii elektrycznej (zwiększenie
są także inne rozwiązania jak np. systemy sterowania radiowego, strat mocy czynnej, zmniejszenie zdolności wytwarzania mocy
czy platformy pomiarowo-komunikacyjne. czynnej generatorów, zwiększenie spadków napięć w sieci
Stosowanie taryf dynamicznych wiąże się bezpośrednio elektroenergetycznej, ograniczenia zdolności przepustowej sieci
z zagadnieniem doboru urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych. elektroenergetycznej) i ich wpływ na wyniki gospodarcze zarów-
W przypadku dużych odbiorców finalnych powszechnie stosowa- no po stronie dostawców, jak i odbiorców, istotne znaczenie ma
ne są liczniki wieloczasowe, które pozwalają rejestrować moce gospodarka mocą bierną. Ważnym narzędziem stymulującym
chwilowe w odstępach czasowych od %3ń h do 1h, a pobór mocy racjonalną gospodarkę mocą bierną jest system rozliczeń za pobór
odczytywany jest zdalnie. W przypadku odbiorców zużywających tej mocy. Podstawą do rozliczeń jest poziomu neutralnego ( opty-
relatywnie maÅ‚e iloÅ›ci energii (gospodarstwa domowe, niewielkie malnego ) tgÕ oraz metoda naliczania opÅ‚at w zależnoÅ›ci od stop-
zakłady przemysłowe i handlowe), zakup liczników wielocza- nia przekroczenia tego poziomu. Za przekroczenie tego poziomu
sowych oraz ponoszenie kosztów transmisji i przetwarzania mogą być na odbiorców nakładane opłaty dodatkowe (dopłaty),
danych staje się nieopłacalny. Zamiast indywidualnych urządzeń ale także udzielane bonifikaty za jego obniżenie w określonych
pomiarowych stosuje się wtedy tańsze rozwiązanie, polegające strefach czasowych (jeśli przewiduje to sposób rozliczeń).
na wyznaczaniu typowych profili obciążenia odbiorców. Profilo-
wanie polega na dezagregowaniu zapotrzebowania na energiÄ™
w funkcji czasu, z uwzględnieniem wybranego kryterium segmen- Efektywność użytkowania energii
tacji odbiorców (położenie geograficzne, poziom zużycia energii w świetle regulacji prawnych
itp.). Dostęp energii elektrycznej po bardziej konkurencyjnej cenie
jest w tym przypadku możliwy dzięki dopasowywaniu profilu Dyrektywa Unii Europejskiej [4] wskazuje na potrzebę poprawy
obciążenia odbiorcy do stawek za energię na rynku hurtowym efektywności wykorzystania energii przez użytkowników końco-
(najczęściej w interwałach od Żh do 1h)9). wych, zarządzania popytem na energię i wspierania produkcji
Taryfa elektryczna dla odbiorców finalnych przenosi najczę- ze z
ródeł odnawialnych, co jak podkreślono ma silny związek
ściej koszty wynikające z taryfy hurtowej. Jeśli taryfa hurtowa ma z bezpieczeństwem dostaw energii z uwagi na niewielkie moż-
niewłaściwą strukturę wewnętrzną  poziom i rozpiętość stawek liwości tworzenia nowych mocy oraz działań usprawniających
taryfowych  to taryfa finalna automatycznie powiela te błędy. przesył i dystrybucję, zarówno w perspektywie krótko- jak i dłu-
Badania pokazują, że wykorzystywanie taryf do kształtowania goterminowej. Innym aspektem, na który zwraca się uwagę w tej
krzywej poboru mocy i energii elektrycznej jest ograniczone [15, dyrektywie jest to, że zalecana poprawa efektywności zużycia
19]. Przyczyną tego stanu są w dużej mierze błędy popełniane energii przyczyni się do zmniejszenie zużycia energii pierwotnej,
przez projektantów systemów taryfowych. Zauważa się małą zmniejszenie emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych, co trak-
innowacyjność w oferowaniu nowych rozwiązań taryfowych, towane jest obecnie priorytetowo, ponieważ z
ródłem 78% emisji
niewłaściwą segmentacje użytkowników energii elektrycznej gazów cieplarnianych we Wspólnocie jest przemysł energetyczny.
i przede wszystkim  zbyt małą rozpiętość pomiędzy stawkami Z drugiej zaś strony wskazywane działania spowodują zmniejsze-
nie uzależnienia od importu energii.
Dyrektywa obliguje Państwa Członkowskie do wyznaczania
8)
W taryfie czasu rzeczywistego (z ang. Real-Time-Pricing, RTP) może wy-
celów krajowych, służących wspieraniu efektywnego wykorzy-
stępować także dodatkowa opłata, ustalana oddzielnie dla każdego okresu
rozliczeniowego, gwarantująca pokrycie kosztów związanych z dostawą stania energii oraz zagwarantowaniu dalszego rozwoju rynku
energii grupie odbiorców korzystającym z taryfy RTP [1, 12].
usług energetycznych, przyczyniając się do realizacji Strategii
9)
Profilowanie może być stosowane również przy projektowaniu taryf TOU,
Lizbońskiej. Jako zalecane działania wymienia się liberalizację
jako podejście bardziej efektywne niż korzystanie z uśrednionych wartości
popytu. obrotu oraz rozwój rynków detalicznych energii, co wynika
strona 610 www.e-energetyka.pl wrzesień 2007
z faktu, że przyczyniły się one do poprawy efektywności i ob- jak to stwierdził komisarz Andris Piebalgs. Wskazano na potrzebę
niżki kosztów wytwarzania, przetwarzania i dystrybucji energii. ustalenia norm zużycia energii przez urządzenia i sprzęt pobiera-
Państwa Członkowskie powinny sporządzić wykaz środków jący energię, ale dotyczy to też budynków i usług energetycznych.
dla poprawy efektywności zużycia energii i dokonać przeglądu W planie wzywa się do stworzenia właściwych i przewidywalnych
osiągniętych rezultatów w tym zakresie. Poprawa efektywności sygnałów cenowych, niezbędnych do racjonalizacji zużycia energii
końcowego zużycia może zostać osiągnięta przez zwiększenie oraz poprawy ogólnych wyników gospodarczych.
dostępu do usług energetycznych, zwiększenie popytu na te Prawodawstwo polskie jest w zasadzie zgodne z postano-
usługi oraz inne środki poprawy efektywności energetycznej. Te wieniami przywołanej tutaj dyrektywy UE. Na problem oszczęd-
usługi, świadczone przez dystrybutorów, operatorów systemu nego i racjonalnego użytkowania energii zwraca się już uwagę
oraz przedsiębiorstwa zajmujące się detaliczną sprzedażą energii, w art. 1.2 ustawy Prawo energetyczne [18], w którym stwierdza
winny obejmować efektywność wykorzystania energii w takich się, że  Celem ustawy jest tworzenie warunków do zrównoważo-
obszarach jak zapewnienie właściwego komfortu termicznego nego rozwoju kraju, zapewnienia bezpieczeństwa energetyczne-
w pomieszczeniach, ciepłej wody, chłodzenia, produkcji towa- go, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, ...
rów, oświetlenia oraz mocy dla napędów. i minimalizacji kosztów . Podkreślone to zostało także w art. 15,
Należy stymulować rozwijanie rozwiązań innowacyjnych, w którym przewiduje uwzględnianie w założeniach polityki ener-
np. finansowanie przez stronę trzecią, skuteczniejsze oddziały- getycznej państwa  politykę racjonalizacji paliw i energii, szczegól-
wanie taryf i innych uregulowań dotyczących działalności siecio- nie przy uwzględnieniu promocji energooszczędnego budownic-
wej dla zapewnienia efektywności końcowego zużycia, usuwać twa . Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłaniem
wszelkie zachęty do zwiększania ilości przesyłanej energii. Pań- i dystrybucją energii elektrycznej10) w swoich planach rozwoju
stwa Członkowskie powinny spowodować usunięcie z taryf zachęt powinny przewidywać przedsięwzięcia racjonalizujące zużycie
do niepotrzebnego zwiększania ilości przesyłanej energii. paliw i energii u odbiorców. Wskazano w ustawie możliwość
Podstawowy cel dyrektywy to  opłacalna ekonomicznie po- uwzględniania kosztów współfinansowania przez przedsiębior-
prawa efektywności końcowego wykorzystania energii w Państwie stwa energetyczne przedsięwzięć i usług, zmierzających do
Członkowskim realizowana poprzez: zmniejszenia zużycia paliw i energii i stanowiących ekonomiczne
określenie celów wskaz
nikowych oraz stworzenie mechani- uzasadnienie uniknięcia budowy nowych z
ródeł energii i sieci.
zmów, zachęt i ram instytucjonalnych, finansowych i prawnych,
niezbędnych dla usunięcia istniejących barier rynkowych
i niedoskonałości rynku, utrudniających efektywne wykorzy- Podsumowanie
stanie energii;
stworzenie warunków dla rozwoju i promowania rynku usług Mimo, jak by się wydawało, spełnienia wszystkich uwarun-
energetycznych oraz dla dostarczania odbiorcom końcowym kowań, aby działania nad poprawą efektywności energetycznej,
innych środków poprawy efektywności energetycznej. w tym związane z DSM, były rozwijane, tak się niestety nie dzieje
Dyrektywa definiuje pojęcie usługi energetycznej następująco: w stopniu zadowalającym. Występuje szereg czynników hamują-
jest to  fizyczna korzyść, udogodnienie lub pożytek pochodzące cych te działania, wśród nich wymienić między innymi można:
z poÅ‚Ä…czeÅ„ energii z technologiami efektywnymi energetycznie lð brak uregulowaÅ„ prawnych dotyczÄ…cych udziaÅ‚u dostawcy oraz
lub z działaniem, które mogą obejmować czynności, utrzymanie użytkowników energii w kosztach i zyskach z tytułu wdrażanych
i kontrolę niezbędne do świadczenia usługi na podstawie umowy programów;
i które, jak zostaÅ‚o udowodnione, w normalnych warunkach pro- lð stosowanie ograniczeÅ„ w sprzedaży energii odbiorcom finalnym
wadzi do sprawdzalnej i wymiernej lub możliwej do oszacowania na zasadach rynkowych,
poprawy efektywnoÅ›ci energetycznej lub oszczÄ™dnoÅ›ci energii lð regulacje przenoszÄ…ce na dostawcÄ™ caÅ‚ość ryzyka i kosztów
pierwotnej . wynikających ze zmienności cen energii na rynku hurtowym;
Dyrektywa obliguje dystrybutorów energii, operatorów syste- lð reagowalność konsumentów na sygnaÅ‚y emitowane przez
mu i przedsiębiorstwa zajmujące się sprzedażą detaliczną energii programy DSM, która jest rezultatem postrzegania własnych
do przedstawiania na żądanie, nie częściej niż raz w roku, zagre- korzyści;
gowanych danych statystycznych dotyczÄ…cych ich odbiorców lð ważne dla nowych obszarów zastosowaÅ„ DSM jest wykorzy-
wyznaczonym organom lub podmiotom. Dane te mają służyć stywanie nowych technologii w kształtowaniu poboru mocy
formułowaniu programów poprawy efektywności energetycznej przez odbiorców;
oraz monitorowaniu usÅ‚ug energetycznych i innych Å›rodków sÅ‚u- lð brak innowacyjnoÅ›ci w projektowaniu nowych rozwiÄ…zaÅ„ taryf
żących poprawie efektywności energetycznej. elektrycznych, zwiększających redagowalność na sygnały,
Państwa Członkowskie mogą tworzyć fundusze w celu jakie one emitują;
subsydiowania realizacji programów i innych Å›rodków poprawy lð bÅ‚Ä™dy w ksztaÅ‚towaniu struktury taryf elektrycznych;
efektywnoÅ›ci energetycznej oraz promowania rozwoju rynku tych lð brak szerokiej akcji informacyjnej prowadzonej przez dostaw-
środków. Środki te obejmują audyty energetyczne, instrumenty fi- ców energii.
nansowe, ulepszone dokonywanie pomiarów za pomocą liczników A przecież  trawestując podtytuł ważnego dokumentu unij-
oraz rachunki za energię, zawierające zrozumiałe informacje. nego  można zrobić tak wiele małym kosztem. I niech to będzie
W dniu 19 paz
dziernika 2006 r. Komisja Europejska przedsta- nie tylko chwytliwym hasłem.
wiła plan działania dla zaoszczędzenia 20% energii [9], jest to jak
podkreślpno sprawą kluczową dla Europy i może spowodować
10)
obniżkę kosztów zużycia energii o ponad 100 mld euro rocznie Dotyczy to również paliw gazowych i ciepła.
wrzesień 2007 www.e-energetyka.pl strona 611
LITERATURA [11] Komisja Wspólnot Europejskich: Pakiet energetyczny (The Energy
Package), Bruksela 10.01.2007. http://ec.europa.eu/energ/ener-
[1] Boisvert R. N., Cappers P., Goldman C., Neenan B., Hopper N.: gy_policy/index_en
Customer Response to RTP in Competitive Markets: A Study [12] O Sheasy M.T.: Demand Response: Not Just Rhetoric, It Can
of Niagara Mohawk s Standard Offer Tariff, The Energy Journal, Truly Be the Silver Bullet, The Electricity Journal, November
2007, Vol. 28, No. 1, pp. 53-74 2003, 48-60
[2] Borstein S., Jaske M., Rosenfeld A.: Dynamic Pricing, Advanced [13] Polityka Energetyczna Polski do 2025 r., dokument przyjęty przez
Metering and Demand Response in Electricity Markets, Center Radę Ministrów 4 stycznia 2005 r.
for the Study of Energy Markets, October 2002 [14] Program dla elektroenergetyki z dnia 27 marca 2006 r.
[3] Didden M. H., D haeseleer W. D.: Demand Side Management [15] Ryś M, Wilczyński A.: Badanie efektywności oddziaływania taryf
in a Competitive European Market: Who Should Be Responsible na zużycie energii elektrycznej, Przegląd Elektrotechniczny 2006,
for Its Implementation? Energy Policy 31 (2003), 1307-1314 nr 9, s. 82-83
[4] Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia [16] Schweppe F.C., Caramanis M.C., Tabors R.D., Bohn R.E.: Spot
5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzy- Pricing of Electricity, Kluwer Academic Publisher Boston/ Do-
stania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę rdrecht/ London, 1997
Rady 93/76/EWG [17] Takahashi K., Maliszewski M., Davriu A., Wallace P., Salvaderi
[5] Faruqui A.: Toward Post-Modern Pricing of Electricity, The Elec- L., Watanabe T.: New Demand Side Technologies and Their
tricity Journal, July 2003 Impacts on Power System Planning, ELECTRA No. 183, April
[6] Faruqui A., George S.S.: The Value of Dynamic Pricing in Mass 1999, 117-123
Markets, The Electricity Journal, July 2002, 45-55 [18] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r.  Prawo energetyczne
[7] Gehring K.L.: Can Yesterday s Demand-Side Management (z póz
niejszymi zmianami)
Lessons Become Tomorrow s Market Solutions, The Electricity [19] Wilczyński A.: Systemy taryfowe jako narzędzie ekonomicznego
Journal, June 2002, 63-69 sterowania zapotrzebowaniem na moc i energiÄ™ elektrycznÄ…,
[8] Graves F.C., Read E.G., Hanser P.Q., Earle R.L.: One-Part Mar- Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1990
kets for Electric Power: Ensuring the Benefits of Competition,
w Power Systems Restructuring, Engineering and Economics,
243-280, Kluwer Academic Publishers, 1998
[9] http://ec.europa.eu/energy
[10] International Energy Agency: Word Energy Outlook, IEA/OECD,
Paris 2007.
strona 612 www.e-energetyka.pl wrzesień 2007