ROZDZIAŁ 2
TWORZENIE PIENIĄDZA
WOLNEGO OD INFLACJI I ODSETEK
35
36
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
TWORZENIE PIENIĄDZA uniknąć straty swojego kapitału. Posiadacze pieniędzy mogą so-
WOLNEGO OD INFLACJI I ODSETEK bie natomiast pozwolić na to, by czekać aż cena będzie dla nich
właS
ciwa; ich pieniądze nie muszą przysparzać im  kosztów prze-
trzymywania .
Pod koniec XIX wieku Silvio Gesell, odnoszący duże sukcesy
Gesell wywnioskował, że gdybyS
my potrafili stworzyć system,
w handlu w Niemczech i Argentynie, zwrócił uwagę, że jego to-
który sprowadziłby pieniądz na ten sam poziom co wszystkie inne
wary nieraz sprzedają się szybciej i osiągają wyższe ceny, pod-
dobra i usługi (obciążający go, przeciętnie 5%-owym rocznym
czas gdy kiedy indziej ich sprzedaż idzie wolno i nie przynosi aż
kosztem utrzymania, co dokładnie odpowiadałoby temu, co było
takich zysków. Zaczął dociekać, dlaczego tak się dzieje. Wkrótce
płacone w formie odsetek na przestrzeni wieków), mielibyS
my
zrozumiał, że te naprzemienne okresy pomyS
lnoS
ci i kłopotów w
gospodarkę wolną od okresów ożywienia gospodarczego i rece-
interesach wykazują słaby związek z tym, jakie ludzie mają akurat
sji spowodowanych spekulacją kapitałem. Zasugerował, że pie-
zapotrzebowanie na sprzedawane przez niego dobra, oraz z ich
niądze powinny  rdzewieć , to znaczy podlegać  opłacie za uży-
jakoS
cią, a zależą niemal wyłącznie od  ceny pieniądza na rynku
wanie .
pieniężnym.
ZASTĄPIENIE OPROCENTOWANIA OPŁATĄ CYRKULACYJNĄ
Zaczął obserwować te zmiany i odkrył, że kiedy stopy procen-
towe były niskie, ludzie dużo kupowali, a kiedy były wysokie  W roku 1890 Silvio Gesell sformułował teorię pieniądza i  na-
mało. Przyczyna, dla którego na rynku było czasem więcej, a cza- turalnego porządku ekonomicznego6 , które tak mają się do kapi-
sem mniej pieniądza, wynikała z gotowoS
ci posiadaczy pieniędzy talizmu i komunizmu jak S
wiat Kopernika do S
wiata Ptolemeusza.
do tego, żeby pożyczać je innym ludziom. JeS
li ich pieniądze miały W rzeczywistoS
ci Słońce nie kręci się wokół Ziemi  to Ziemia
im przynieS
ć mniej niż 2,5% zysku kiedy zostaną zwrócone, mieli kręci się wokół Słońca, chociaż nasze zmysły ciągle ignorują tę
tendencje do ich przetrzymywania  co powodowało zastój w in- naukową prawdę. Gesell zasugerował zabezpieczenie przepływu
westycjach, z wynikającymi z tego bankructwami i spadkiem za- pieniądza poprzez uczynienie go usługą publiczną, S
wiadczoną spo-
trudnienia. Następnie, po upływie pewnego czasu, kiedy ludzie łeczeństwu przez rząd (government service; użyte tu znaczenie
byli gotowi zapłacić więcej za pieniądz, stawał się on znów do- słowa service nie ma idealnego polskiego odpowiednika  przyp.
stępny na rynku  zatem mógł się zacząć nowy cykl ekonomiczny. tłum.), podlegającą opłacie za użytkowanie. To właS
nie jest cen-
Z początku charakteryzował się on wysokimi stopami procento- tralnym przesłaniem jego książki. Zamiast płacić procent tym,
wymi i wysokimi cenami dóbr, lecz stopniowo większe iloS
ci pie- którzy mają więcej pieniędzy niż im potrzeba, a także po to by
niędzy zasilały rynek, co powodowało spadek stóp procentowych, utrzymać pieniądz w obiegu, ludzie powinni płacić niewielką
co kończyło się ponownym  strajkiem posiadaczy kapitału. opłatę kiedy utrzymują go poza nim.
Silvio Gesell tłumaczył ten fenomen tym, że pieniądze, w od- Aby lepiej zrozumieć tę ideę, dobrze jest porównać pieniądze
różnieniu od wszystkich innych dóbr i usług, można przechowy- do TIRa (bardzo wolne tłumaczenie, ale chyba lepiej przekładalne
wać bez ponoszenia kosztów. JeS
li ktoS
ma kosz jabłek, a ktoS
na polskie realia  przyp. tłum), który również ułatwia wymianę
inny pieniądze, za które mógłby je nabyć, posiadacz jabłek jest dóbr i usług. Tyle że firmy przewozowe, w przeciwieństwie do
zmuszony sprzedać je w stosunkowo krótkim okresie czasu by rządów, które emitują pieniądze, nie płacą użytkownikom premii
Rozdział 2. Tworzenie pieniądza wolnego od inflacji i odsetek 37 38
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
za wyładowanie ciężarówki i przez to powtórne wprowadzenie jej ryment pieniężny w sposób zasugerowany w książce Silvio Gesel-
do  obiegu  to użytkownik płaci drobną opłatę za każdy dzień la Naturalny porządek ekonomiczny.
zwłoki, jeS
li jej nie rozładuje. Tylko tyle musielibyS
my zrobić z pie- Ludzie zgodzili się na to, więc rada miejska wyemitowała 32
niędzmi. SpołecznoS
ć lub naród który emituje  nowe pieniądze w tysiące  certyfikatów pracy czyli  wolnych szylingów mających
celu wspomożenia wymiany dóbr i usług pobiera niewielką opłatę pokrycie w tej samej liczbie zwykłych austriackich szylingów zde-
 parkingową od użytkownika, który przetrzymuje nowe pienią- ponowanych na koncie bankowym. Zbudowali mosty, zainwesto-
dze dłużej niż potrzeba na ich wymianę na towary i usługi. Taka wali w rozwój infrastruktury komunalnej i zapłacili pensje oraz kupili
zmiana, tak prosta jak to się wydaje na pierwszy rzut oka, rozwią- materiały za te wolne pieniądze, które były akceptowane przez
załaby wiele problemów społecznych, jakie w ciągu całej historii rzex
nika, szewca czy piekarza.
powodowały procent i procent składany.
Opłata za użytkowania pieniędzy wynosiła 1% miesięcznie,
Podczas gdy procent jest współczeS
nie x
ródłem prywatnych
względnie 12% rocznie. Opłata ta musiała być zapłacona przez
zarobków, opłata za użytkowanie pieniędzy stanowiłaby przy-
osobę, która była w posiadaniu banknotu na koniec miesiąca, w
chód publiczny. Ta opłata musiałaby wrócić do obiegu w celu
formie znaczka o wartoS
ci 1% banknotu, przyklejanego na jego
utrzymania równowagi pomiędzy iloS
cią pieniądza, a iloS
cią wy-
odwrocie. W przeciwnym wypadku banknot był nieważny. Ta nie-
twarzanych w systemie dóbr i usług. Opłata byłaby x
ródłem wpły-
wielka opłata sprawiała, że wszyscy którzy dokonywali płatnoS
ci
wów do budżetu, redukując wpływy z podatków jakie trzeba by
w Wolnych Szylingach starali się je wydać zanim wydali swoje
było pobrać dla pokrycia wszystkich publicznych wydatków. Tech-
normalne pieniądze. Płacono nawet podatki z wyprzedzeniem, aby
niczna strona tej reformy monetarnej będzie wyjaS
niona w następ-
tylko uniknąć płacenia tej małej opłaty. W ciągu jednego roku, 32
nych dwóch podrozdziałach.
tysiące Wolnych Szylingów obiegły miasto 463 razy, kreując pro-
PIERWSZE EKSPERYMENTY MODELOWE
dukty i usługi warte ponad 14 816 tysięcy szylingów. Dla porów-
W latach trzydziestych dwudziestego wieku, zwolennicy teorii
nania: każdy zwykły szyling obiegł miasto S
rednio jedynie 21 razy8.
Gesella, zajmujący się Freiwirtschaft (wolną ekonomią) uzyskali
W czasie, kiedy większoS
ć państw europejskich borykała się z
szansę na zainicjowanie projektów związanych z pieniądzem wol-
poważnymi problemami związanymi ze spadkiem iloS
ci miejsc pra-
nym od procentu, w celu walki z bezrobociem i udowodnienia
cy, W�rgl podczas tego jednego roku zmniejszyło stopę bezrobo-
słusznoS
ci swoich idei. Dążono do wprowadzenia wolnych pie-
cia o 25%. Całkowity przychód z pobieranej przez władze miasta
niędzy w Austrii, Francji, Niemczech, Hiszpanii, Szwajcarii i Sta-
opłaty (która sprawiła że pieniądze tak szybko przechodziły z rąk
nach Zjednoczonych. Jednym z miejsc, gdzie odniesiono najwięk-
do rąk), osiągnął 3 840 szylingów, co stanowiło 12% od wyemi-
sze sukcesy w tej dziedzinie, było miasto W�rgl w Austrii7.
towanych 32 tysięcy Wolnych Szylingów. Wykorzystano je na po-
Pomiędzy 1932 a 1933 rokiem to małe austriackie miasto rozpo-
trzeby publiczne.
częło eksperyment które po dziS
dzień stanowi inspirację dla wszyst-
Kiedy ponad 300 społecznoS
ci zaczęło wykazywać zaintereso-
kich, którzy angażują się w działania na rzecz reformy monetarnej.
wanie wprowadzeniem tego eksperymentu, Narodowy Bank Austrii
Burmistrz miasteczka przekonał lokalnych przedsiębiorców i władze,
poczuł się zagrożony w swojej monopolistycznej pozycji i dokonał
że mają wiele do zyskania, a nic do stracenia jeS
li wprowadzą ekspe-
interwencji, zakazując radzie miejskiej drukowania lokalnych pienię-
Rozdział 2. Tworzenie pieniądza wolnego od inflacji i odsetek 39 40
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
dzy. Pomimo długotrwałej walki przeciwko tej decyzji, która dotarła szym problemem niż ogólny brak zrozumienia problemu jako ta-
aż do Austriackiego Sądu Najwyższego, do dziS
ani W�rgl, ani ja-
kiego. Tak długo, jak  Iluzja pieniężna (...) nie zostanie przezwy-
kiejkolwiek innej społecznoS
ci w Europie nie udało się powtórzyć
ciężona, będzie praktycznie niemożliwe znalezienie odpowiedniej
tego eksperymentu.
iloS
ci woli politycznej dla osiągnięcia tej stabilnoS
ci11.
W swojej książce Kapitalizm w swojej szczytowej formie
OdnoS
nie  opłaty za użytkowanie nowych pieniędzy, według
(Capitalism at its Best9), Dieter Stuhr dokładnie opisuje amery-
projektu Otaniego12 techniczna strona reformy, oparta na współ-
kański ruch zwolenników  naklejania znaczków na banknoty
czesnych metodach płatnicznych, byłaby dużo prostszą kwestią
( stamp scrip movement ), zapoczątkowany przez Hansa R. L.
obecnie niż dawniej. 90% z tego, co nazywamy  pieniędzmi , to
Cohrssena, który wspólnie z ekonomistą Irvingiem Fisherem usi-
liczby w komputerach. Tak więc każdy miałby dwa konta/rachun-
łował wprowadzić w Stanach Zjednocznonych koncepcje Gesella
ki: bieżący (w Europie zwany current account, w Australii access
 również w 1933 roku. W tamtym czasie, ponad 100 społeczno-
account) i oszczędnoS
ciowy. Pieniądze na rachunku rozliczenio-
S
ci, w tym kilka wielkich miast, zamierzało wprowadzić pieniądze
wym, w każdej chwili dostępne dla jego właS
ciciela, traktowane
z naklejanymi znaczkami. Sprawa dotarła aż do Sekretarza Pracy,
byłyby jako gotówka i traciłyby on jedynie 0,5% wartoS
ci mie-
Sekretarza Spraw Wewnętrznych i Sekretarza Skarbu w Waszyng-
sięcznie, względnie 6% rocznie. Każdy, kto posiadałby więcej
tonie i żaden z nich nie był pomysłowi przeciwny, jednak żaden nie
nowych pieniędzy na rachunku rozliczeniowym, niż potrzebne jest
miał uprawnień, by pozwolić na jego wprowadzanie. W końcu
na opłacenie wszelkich wydatków w danym miesiącu, byłby skła-
Dean Acheson (póx
niejszy Sekretarz Stanu) postanowił przed
niany niewielką opłatą do przelania tej dodatkowej sumy na konto
podjęciem decyzji zapytać o opinię doradcę ekonomicznego rzą-
oszczędnoS
ciowe. Stamtąd bank mógłby pożyczać na pewien okres
du, profesora Harvardu, Russella Sprague a. Cohrssen wspomina
czasu pieniądze potrzebującym ich ludziom nie pobierając za to
to spotkanie jako niezwykle serdeczne:
odsetek, dlatego też rachunki oszczędnoS
ciowe nie byłyby obcią-
 Profesor Sprague powiedział mi (...), że w zasadzie idei opłat
żone opłatą (patrz Rozdział 6).
w postaci znaczków naklejanych na banknoty nie da się nic zarzu-
Z tego samego powodu właS
ciciel nowych pieniędzy nie otrzy-
cić jeS
li chodzi o kreowanie miejsc pracy. Tym niemniej, nasz pro-
mywałby żadnych odsetek od swoich pieniędzy znajdujących się
jekt szedł dużo dalej: miał być próbą restrukturyzacji amerykań-
na rachunku oszczędnoS
ciowym  jednakże nowe pieniądze nie
skiego systemu pieniężnego, a on nie miał odpowiednio dużo wła-
traciłyby na wartoS
ci. Kiedy tylko procent zostanie zlikwidowa-
dzy by zaaprobować taką propozycję. To zakończyło nie tylko
ny, inflacja staje się zbędna (patrz Rozdział 1). Osoba otrzymują-
nasz ruch, ale i cały modelowy projekt, który naprawdę mógł do-
ca kredyt nie płaciłaby odsetek, ale jedynie  premię za ryzyko i
prowadzić do reformy pieniężnej10.
opłaty bankowe w wysokoS
ci zbliżonej do tych, jakie są zawarte
4 marca 1933 roku prezydent Roosevelt zarządził tymczasowe
w każdej pożyczce bankowej. WspółczeS
nie w Niemczech są to
zamknięcie banków, i zakazał jakichkolwiek dalszych prób z wpro-
kwoty wynoszące około 2,5% całkowitego kosztu kredytu.
wadzaniem jakichkolwiek pieniędzy mających przeciwdziałać kry-
Tak więc w praktyce zmieniłoby się bardzo niewiele. Banki
zysowi (emergency currency). Cohrssen konkluduje:
funkcjonowałyby jak zazwyczaj, oprócz tego, że byłyby bardziej
 Podsumowując, można stwierdzić, że techniczne trudnoS
ci
zainteresowane w udzielaniu pożyczek, ponieważ również podle-
związane z osiąganiem stabilnoS
ci pieniądza wydają się być mniej-
42
Rozdział 2. Tworzenie pieniądza wolnego od inflacji i odsetek 41
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
wprowadzeniu pieniędzy wolnych od oprocentowania może mieć
gałyby takiej samej opłacie za użytkowanie pieniędzy jak wszyscy
poważne konsekwencje S
rodowiskowe.
inni. W celu zrównoważenia sumy udzielonych kredytów i zdepo-
POTRZEBA REFORMY WŁASNOR
CI ZIEMSKIEJ
nowanych w danej chwili oszczędnoS
ci, banki mogłyby płacić lub
Pieniądze i ziemia są dwiema rzeczami, których każdy potrze-
otrzymywać niewielki procent w zależnoS
ci od tego, czy mają na
buje do życia. Czy jemy, S
pimy czy pracujemy, nie da się żyć bez
rachunkach oszczędnoS
ciowych więcej nowych pieniędzy niż im
ziemi. Dlatego ziemia, jak powietrze i woda, powinny należeć do
potrzeba, czy mają problemy z płynnoS
cią finansową. W takim
każdego. Północnoamerykańscy Indianie mawiają:  Ziemia jest
przypadku procent służyłby jedynie jako mechanizm regulacyjny,
naszą Matką. Jak moglibyS
my ją dzielić na częS
ci i sprzedawać?
a nie jako mechanizm redystrybucji dobrobytu, jak ma to miejsce
Ziemia powinna należeć do społecznoS
ci i być wynajmowana
obecnie.
przez nie tym, którzy z niej korzystają. Taka panowała idea i
Podstawą tej reformy byłoby doS
ć dokładne dostosowanie ilo-
taki był zwyczaj w wielu państwach europejskich aż do wprowa-
S
ci pieniądza w obiegu do sumy pieniędzy niezbędnej do przepro-
dzenia w S
redniowieczu prawa rzymskiego, w którym nacisk kła-
wadzenia wszystkich transakcji. Kiedy wystarczająca dla tego celu
dziony jest na własnoS
ć prywatną.
iloS
ć nowych pieniędzy zostałaby stworzona, nie trzeba by two-
rzyć ich więcej. Oznacza to, że nowe pieniądze podlegałyby od-
WspółczeS
nie, S
wiat jest podzielony pomiędzy dwa systemy:
tąd  naturalnemu typowi fizycznego wzrostu (Krzywa A, Rys. 1),
� system własnoS
ci prywatnej i prywatnego użytkowania ziemi w
a nigdy więcej  wzrostowi wykładniczemu.
krajach kapitalistycznych
Innym technicznym aspektem wprowadzenia takiej reformy
� system własnoS
ci społecznej i wspólnego użytkowania ziemi w
pieniężnej jest zapobieganie potajemnemu gromadzeniu gotówki.
krajach komunistycznych
Bardziej finezyjnym rozwiązaniem niż naklejanie znaczków na od-
W krajach kapitalistycznych, większoS
ć społeczeństwa płaci
wrocie banknotów byłoby drukowanie banknotów o różnych ko-
za ogromne zyski ze spekulacji prywatną ziemią (Rys. 7), a coraz
lorach, tak że różne ich serie mogłyby być wycofywane raz lub
więcej ziemi koncentruje się w rękach coraz mniejszej liczby ludzi.
dwa razy do roku, bez wczeS
niejszego podawania tego do pu-
W krajach komunistycznych głównym problemem jest nieekono-
blicznej wiadomoS
ci. Nie byłoby to dla budżetów państw bardziej
miczne wykorzystywanie gruntów komunalnych. W byłych Niem-
kosztowne niż wymiana starych, podniszczonych banknotów na
czech Zachodnich około 70% gruntów należało do 20% obywa-
nowe, jak ma to miejsce obecnie.
teli. W Brazylii i innych krajach Trzeciego R
wiata, posiadająca ziemię
Jak pokazuje przykład Austriaków i Amerykanów, strona po-
mniejszoS
ć stanowi nieraz zaledwie 2 - 3% populacji. To dlatego
lityczna przedsięwzięcia jest bardziej decydująca niż techniczna.
problemy krajów kapitalistycznych związane są z prywatną wła-
Zostanie to bliżej omówione w Rozdziale 3.
snoS
cią ziemi.
JeS
li opisana powyżej reforma monetarna miałaby być wpro-
W krajach komunistycznych, na przykład w byłym Związku
wadzana na wielką skalę, niezbędna jest towarzysząca jej reforma
Radzieckim, gdzie ziemia była uspołeczniona i wspólnie wykorzy-
własnoS
ci ziemskiej. Bez niej istniałaby skłonnoS
ć ludzi do inwe-
stywana, około 60% żywnoS
ci było produkowane na gruntach,
stowania nadwyżek pieniędzy w spekulację ziemią. Ponadto, bez
które stanowiły własnoS
ć prywatną. Oznaczało to, że tamtejszym
reformy podatkowej, boom ekonomiczny który rozpocznie się po
problemem była państwowa własnoS
ć i wykorzystywanie ziemi.
Rozdział 2. Tworzenie pieniądza wolnego od inflacji i odsetek 43
44 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
Kombinacja prywatnego użytkowania i społecznej własnoS
ci
By zapłacić za działkę budowlaną w RFN w latach 80-tych,
byłaby najbardziej korzystnym rozwiązaniem z punktu widzenia
ludzie musieli pracować trzy razy tyle co w latach 50-tych
osiągania sprawiedliwoS
ci społecznej i indywidualnego rozwoju.
WłaS
nie takie rozwiązanie proponował Henry George w roku
187913, Silvio Gesell w roku 190414 i Yoshito Otani15 w 1981
roku.
Przekładając to na współczesne realia, oznaczałoby to, że spo-
łecznoS
ci wykupiłyby wszystkie swoje grunty i wydzierżawiły je
swoim członkom. Kraje o nowoczesnych, postępowych konsty-
tucjach nie miałyby ideologicznych problemów z wprowadzeniem
takich zmian. Konstytucja byłej RFN okreS
lała ziemię jako kapitał
(asset), którego posiadanie niesie za sobą  społeczną odpowie-
dzialnoS
ć. Do dziS
jednak nie osiągnięto tej społecznej odpowie-
dzialnoS
ci. Rys. 7 pokazuje, że przeciętnie rzecz biorąc ludzie mu-
sieli pracować trzy razy dłużej niż w roku 1950 by zarobić na tę
samą jednostkę gruntu.
Po katastrofalnych skutkach wywłaszczeń w krajach o ustroju
komunistycznym, w żadnym z zachodnich społeczeństw nie może
być nawet mowy o pozbawianiu ludzi ziemi przez państwo bez
wypłacenia odszkodowań. Chociaż prawo rzymskie, które wpro-
wadziło do zachodniej cywilizacji prywatną własnoS
ć ziemi (działo
się to około 500 lat temu), zostało narzucone ludziom przez tych
którzy podbili ich ziemie, to beneficjanci należą już do historii, a
obecni właS
ciciele w sposób całkowicie zgodny z prawem kupili
Nie licząc wkładu właS
cicieli, wartoS
ć działek budowlanych
lub odziedziczyli ziemię którą zajmują. Dlatego też jakaS
rekom-
wzrosła o bilion marek od roku 1950.
pensata musi być im zapłacona jeżeli społeczeństwo chce stworzyć
bardziej sprawiedliwą sytuację.
* Dlaczego ziemia staje się coraz droższa?
Jedną z długoterminowych możliwoS
ci rozwiązania tej kwestii
* Kto jest beneficjantem obecnej polityki?
jest nałożenie niewielkiej opłaty wynoszącej około 3% wartoS
ci
* Co musiałoby się zmienić,
by stworzyć bardziej sprawiedliwą sytuację?
każdej działki rocznie. Opłata ta byłaby płacona na rzecz społecz-
noS
ci, a następnie wykorzystywana do kupowania gruntów poja-
wiających się na rynku. Tak więc społeczeństwo zyskałoby prawa
własnoS
ci do swojej ziemi w niewiele ponad 33 lata.
Rysunek 7.
Rozdział 2. Tworzenie pieniądza wolnego od inflacji i odsetek
45 46 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
Innym rozwiązaniem byłoby, gdyby właS
ciciele ziemscy zosta- Ta zmiana mogłaby zdjąć wreszcie ogromny ciężar z ramion
liby powiadomieni, że mają możliwoS
ć niepłacenia wspomnianej ludzi pracy, którzy w końcowym rozrachunku zawsze płacą za
opłaty, ale będą musieli sprzedać swoje grunty lokalnej społecz- każdy zysk oparty na spekulacji. Do tego celu ziemia wykorzysty-
noS
ci. Przykładowo: 3% opłata od wartoS
ci ziemi nie musiałaby wana była od zawsze. Każda rozsądna zmiana w kierunku roz-
być płacona przez 33 lata  nie następowałaby żaden transfer pie- wiązań bardziej sprawiedliwych społecznie musi przewidywać spo-
niędzy. Podczas tego czasu właS
ciciele zachowywaliby prawo do soby eliminacji spekulacji ziemią i kapitałem. Także w tym przy-
wykorzystywania gruntów, jednakże po 33 latach musieliby za- padku zaproponowane rozwiązania nie są wymierzone w tych, któ-
cząć płacić społecznoS
ci roczną opłatę dzierżawną wynoszącą 3% rzy są beneficjantami obecnego systemu i nie mają na celu ich uka-
wartoS
ci gruntu. ranie, ale powolne lecz nieuchronne położenie kresu warunkom
Natychmiastowym efektem tego przepisu byłoby przerwanie wstępnym, które pozwalają czerpać gigantyczne zyski niewielkiej
spekulacji ziemią. WiększoS
ć ziemi, która obecnie nie jest wyko- liczbie osób, wymagając jednoczeS
nie, żeby wszyscy pozostali za
rzystywana przez właS
cicieli, zostałaby wystawiona na sprzedaż nie płacili.
aby uniknąć ciągłych strat jej wartoS
ci. W miarę, jak coraz więcej tłum. z angielskiego Michał Sobczyk
ziemi stawałoby się dostępne, jej cena zmniejszałaby się i coraz
POTRZEBA REFORMY SYSTEMU PODATKOWEGO
więcej ludzi zyskałoby szansę by wykorzystać ją do celów pro-
Reformie systemu monetarnego musi towarzyszyć reforma
dukcyjnych. Mogłoby mieć to znaczny wpływ na produkcję żyw-
podatkowa, w przeciwnym wypadku problemy ekologiczne mogą
noS
ci, zwłaszcza w krajach rozwijających się, jako że zmniejsza-
się jeszcze nasilić. Reforma monetarna i reforma gruntów zniosły-
jący się stosunek żywnoS
ci do iloS
ci ludzi, których trzeba nią wy-
by dotychczasowe bariery ekonomiczne, zachęcając do większej
żywić, nie jest kwestią technik uprawy roli, ale dostępnoS
ci ziemi
produkcji i większego zatrudnienia. Ponieważ znaczna częS
ć tego,
dla niewielkich gospodarstw rolnych.
co się obecnie produkuje, posiada wątpliwą wartoS
ć ekologiczną,
Czy to w krajach rozwiniętych, czy rozwijających się, nowy
nie potrzebujemy większej iloS
ci takich produktów. Według sza-
system dawałby dzierżawcom wszystkie te korzyS
ci, jakie obec-
cowań 1/2 do 2/3 PNB (Produktu Narodowego Brutto) niektó-
nie związane są z dziedziczną dzierżawą. Mogliby oni używać swo-
rych krajów uprzemysłowionych jest wątpliwa pod względem eko-
jej własnoS
ci w obrębie ograniczeń wynikających z lokalnych pla-
logicznym.16
nów zagospodarowania przestrzennego. Mogliby wznosić na swo-
Konieczne są dwie zmiany w systemie podatkowym:
ich gruntach budynki. Mogliby sprzedawać swoje domy lub zapi-
- zastąpienie podatku dochodowego podatkiem od produktu
sywać je swoim potomkom. Mogliby wynajmować je osobom
- uwzględnienie w podatku od produktu szacowanych kosztów
trzecim bez angażowania w to społecznoS
ci tak długo, jak długo
ekologicznych
dzierżawcy płaciliby opłatę za dzierżawę. Poprzez okreS
lanie do-
Hermann Laistner17 w swojej książce Die �kologische Wirt-
kładnej wysokoS
ci dzierżawy drogą publicznych licytacji, przetar-
schaft (Ekologiczna gospodarka) dokładnie omawia tę koncep-
gów lub zbliżonych procedur, można by uniknąć niewydolnoS
ci
cję. Laistner zwraca uwagę na fakt, że wskutek pobierania podat-
charakterystycznej dla gospodarki planowej czy nadmiernej biu-
ku dochodowego siła robocza drożeje, co prowadzi do coraz
rokracji.
Rozdział 2. Tworzenie pieniądza wolnego od inflacji i odsetek
47 48 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
większej mechanizacji. Produkty stale tanieją, zachęcając do kon- tywnie wspiera wiele propozycji ekologów. W połączeniu z pozo-
sumpcji ograniczonych dóbr naturalnych. stałymi dwoma reformami reforma podatkowa sprawiłaby, że wiele
Gdyby zastąpić podatek dochodowy podatkiem od produk- kampanii ekologicznych i S
rodków podejmowanych w celu ochrony
tu, uwzględniającym koszty ekologiczne, cena produktów stosun- przyrody nie byłoby już potrzebnych, a jednoczeS
nie pomogłaby
kowo by wzrosła, ale ludzie mieliby też więcej pieniędzy, aby je rozwiązać problem bezrobocia.
kupić. Ze względu na to, że siła robocza stałaby się tańsza, a pro- tłum. z angielskiego Agnieszka Gaweł
dukty droższe naprawa starych produktów znów byłaby opłacal-
na ekonomicznie. W związku ze spadkiem zapotrzebowania na
nowe produkty zmniejszyłoby się zużycie energii i potrzeba auto-
matyzacji. JednoczeS
nie większa iloS
ć osób mogłaby znalex
ć sa-
tysfakcjonujące zatrudnienie.
Teraz społeczeństwo płaci podwójnie, kiedy robotnik jest za-
stępowany maszyną. Traci podatek dochodowy od zatrudnione-
go pracownika  jako że dochody maszyn nie są opodatkowane
 i jednoczeS
nie płaci zasiłki dla zwolnionych pracowników.
Poza tym istnieje doS
ć spory obszar czarnego rynku, gdzie pra-
ca jest wykonywana nielegalnie, aby uniknąć płacenia podatku
dochodowego. Gdyby zastąpić podatek dochodowy podatkiem
od produktu ta strefa czarnego rynku zostałaby zalegalizowana i
włączona do  oficjalnej gospodarki.
Zastąpienie podatku dochodowego podatkiem od produktu
nie obniżyłoby standardów życiowych, natomiast stanowiłoby za-
chętę do prowadzenia bardziej ekologicznego trybu życia. Ceny
produktów by wzrosły, ale wzrosłyby również wolne od podat-
ków dochody. Droższe i trwalsze produkty przyczyniłyby się do
powstania zupełnie odmiennych, bardziej ekologicznych, zacho-
wań konsumenckich, zapewniając większą jakoS
ć życia przy mniej-
szej konsumpcji. Każdy dobrze by się zastanowił nad zakupem
nowego roweru czy samochodu, gdyby kosztowało to więcej niż
naprawienie starego.
Ekologiczna reforma podatkowa mogłaby być wprowadzana
stopniowo i miałaby sens również gdyby nie zostały wprowadzo-
ne pozostałe reformy: reforma monetarna i reforma gruntów. Efek-