Toruń, 31.10.2007
Wstęp do prawoznawstwa- wykład prof. dr hab. Lecha Morawskiego
Teraz proszę państwa zajmiemy się następującą kwestią-  normy a przepisy prawa.
Moje zdanie i zdanie właściwie praktyki, jest takie, że pojęcie  norma i
 przepis prawny są synonimami i jak będziecie czytać orzecznictwo sądowe, to się
tam stosuje je zamiennie. Ja uważam że jest to prawidłowe. Jest jednak pogląd,
który odróżnia normę od przepisu prawa . Ja uważam go za niesłuszny, ale muszę go
przytoczyć. Wedle tego poglądu- przepis prawny to jest jednostka redakcyjna tekstu
prawnego, gdy wez
miecie jakąś ustawę, to każdy artykuł, paragraf, punkt czy
ustęp, każda taka jednostka systematyzacyjna- to przepis prawny, natomiast norma
prawna jest to, zrekonstruowana z przepisów prawnych, reguła postępowania która
powinna odpowiadać na 2 lub 3 następujące pytania:
- kto i w jakich okolicznościach?,
- jak powinien się zachować?,
- (w przypadku norm posiadających sankcje) jakie mu grożą konsekwencje gdy
zachowa się w niepożądany sposób?
Zwolennicy tego odróżnienia argumentują, że w przepisach prawnych rzadko
jest tak, by w jednym pojedynczym przepisie odnalez
libyśmy odpowiedzi na wszystkie
te pytania, więc twierdza oni, że zwykle do konstrukcji jednej normy potrzeba wielu
przepisów prawa. Ja mówię, to jest dopiero pierwszy rok, ja uważam to za błędny
pogląd- choć brzmi to przekonująco, ale nie będziemy tego tutaj wyjaśniać, bo to
nie jest problem na naukę wstępu do prawoznawstwa. My będziemy dalej mówić o
przepisach i normach jako o synonimach. Jak będziecie czytać literaturę naukową,
czy orzeczenia sądowe, to tak się robi, więc nie ma co cudować i wprowadzać
dziwaczne odróżnienia, którymi nikt i tak się nie posługuje, poza oczywiście tymi
paroma osobami którzy święcie wierzą, że te odróżnienia są przydatne, ale oni w
gruncie rzeczy się tym nie posługują. Więc tak niektórzy odróżniają, jest to
elementarna jednostka, nie cały rozdział tekstu prawnego , tylko te elementarne-są
to artykuły, zwykle one dzielą się na ustępy, litery, punkty. Każda taka jednostka to
przepis, ona jest graficznie wyodrębniona, wedle tego poglądu, my już dalej
będziemy się tym zajmować zamiennie jako synonimami, i otóż, ale wszystkie przepisy
czy normy prawne, bo dalej mówimy zamiennie, są zbudowane z tych samych
elementów, jakby z tych samych cegiełek. To jest tak:
1. Hipoteza- fragment przepisu odpowiadajÄ…cy na pytanie- kto? i w jakich
okolicznościach?, określa zatem adresata i okoliczności w jakich należy się
zachować - w takiej, a nie innej sytuacji np.  każdy kto bierze udział w
wypadku komunikacyjnym. . Ona mówi w jakich okolicznościach każdy
musi się zachować, ale są oczywiście normy odnoszące się do innych
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 1
adresatów, nie do wszystkich np. tylko do nauczycieli, rolników itp., a
zatem hipoteza normy prawnej określa nam zakres zastosowania.
2. Dyspozycja- odpowiada na pytani- jak siÄ™ powinien adresat normy
zachować,- formułuje zatem wzór powinnego zachowania się, określa co
jest nam nakazane, zakazane lub dozwolone. Określa nasze prawa i/lub
obowiÄ…zki, dyspozycja wyznacza zakres normowania normy.
3. Sankcja- nie każda norma ma sankcję, niektóre maja gratyfikację. Sankcja
to element określający konsekwencję w wypadku naruszenia dyspozycji.
Oczywiście gdyby norma przewidywała gratyfikację, nie będzie ona za
naruszenie dyspozycji, lecz za to że ktoś ją wypełnił. W przypadku norm
gratyfikujących otrzymuje się  nagrodę- gratyfikację , za to że
zrealizowałeś dyspozycję, np. zatrudniłeś bezrobotnych, czy zrobiłeś jakąś
ekologicznÄ… inwestycjÄ™.
Teraz proszę państwa, z tych 2 czy 3 elementów zbudowany jest każdy przepis,
czy norma prawna. Ja napiszę te podstawowe, może to nawet nie są wszystkie, tak
zwane wzorce, czy schematy budowy norm i przepisów prawnych.
1. Wzór dwuczłonowy: / czytamy:
H D Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat winien się
zachować jak mówi dyspozycja.
H S Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to organ powinien wydać
takÄ… a takÄ… sankcjÄ™.
2. Wzór trójczłonowy: / czytamy:
H D / S Jeżeli zachodzi hipoteza to adresat powinien się zachować tak jak
mówi dyspozycja, bądz
wymierzona zostanie mu sankcja.
3. Wzór dwuczłonowy norm sprzężonych:
Każda norma prawna składa się z dwóch norm- z reguły sankcjonowanej(1),
która jest zbudowana z hipotezy i dyspozycji oraz z reguły sankcjonującej(2),
zbudowanej z hipotezy i sankcji. / czytamy:
H D / H S Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat
1 2
powinien się zachować jak mówi dyspozycja, bądz
jeżeli nie zachowa się tak jak
mówi dyspozycja, to zostanie mu wymierzona taka, a taka sankcja.
Widać stąd czym się te normy od siebie różnią, otóż reguła sankcjonowana
jest to reguła, której adresatem może być każdy podmiot prawa. Ona mówi co nam
wolno, różnym podmiotom, organom państwa, obywatelom, czego nam nie wolno.
Natomiast adresatem drugiej normy- sankcjonującej, może być tylko organ
państwowy i to tylko ten który ma prawo do wymierzania sankcji . Mają ją sądy ,
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 2
urzędy skarbowe, ale nie każda instytucja. A
atwo się zorientować na czym polega
sprzężenie tych norm, treścią hipotezy normy sankcjonującej, jest zawsze naruszenie
dyspozycji normy sankcjonowanej. Podajmy kilka prostych przykładów:
- Kto z winy swojej wyrzÄ…dza szkodÄ™, zobowiÄ…zany jest do jej naprawienia
(ex delicto- deliktem jest każde zawinione wyrządzenie szkody)
- Kto nie wykonuje umowy, lub nienależycie ją wykonuje, jest zobowiązany do jej
naprawienia
(ex contractu- odpowiedzialność za naruszenie umowy, niewykonanie lub
nienależyte wykonanie )
- Kto pozbawia inną osobę wolności wbrew jej woli, podlega karze pozbawienia
wolności od 6 miesięcy do 6 lat
Wzór trójczłonowy- tak się niekiedy rekonstruuje przepisy kodeksu karnego, ze
implicite w przepisach kodeksu karnego są nie tylko sankcje, ale również pewne
zakazy skierowane do ogółu obywateli. Przykład:
- Kto pozostaje w związku małżeńskim (przestępstwo bigamii), ten nie powinien
zawierać drugiego związku , bądz
zostanie mu wymierzona kara pozbawienia lub
ograniczenia wolności do 2 lat.
- Jeżeli komuś grozi upadłość bądz
niewypłacalność, to nie powinien zbywać
swojego majÄ…tku, bÄ…dz
zostanie mu wymierzona kara do 3 lat pozbawienia wolności.
Niektórzy twierdzą że wiele norm prawnych jak gdyby składa się z 2 różnych
reguł które są zawarte w różnych przepisach prawnych i tak np. jak poczytacie art.
415 Kodeksu Cywilnego nie ma tam mowy o sankcji. Tam jest napisane- kto z winy
wyrzÄ…dza szkodÄ™ jest zobowiÄ…zany do jej naprawienia. Nie ma odpowiedzi w
Kodeksie Cywilnym na to, co zrobić dalej. Odpowiedz
jest w Kodeksie Postępowania
Cywilnego, gdzie jest mowa o postępowaniu egzekucyjnym, które mówi co się stanie
w wypadku, kiedy dłużnik nie wypełni swojego obowiązku, a wierzyciel podejmie
odpowiednie kroki. I oni twierdza że wtedy, gdy w jednych aktach są tylko
wyznaczone obowiązki i prawa podmiotów prawa, a w innych przepisach sankcje,
to wtedy najwłaściwiej jest zrekonstruować te normy w postaci wzoru
dwuczłonowego norm sprzężonych- bo mamy w innych przepisach prawnych. Ale
nawet przepisy karne mogą być równie dobrze w taki sposób skonceptualizowane.
Ja podam państwu takie proste przykłady jakby koncepcja dwuczłonowa norm
sprzecznych wyglądała:
- Kto bierze udział w wypadku komunikacyjnym, obowiązany jest udzielić pomocy
jego ofiarom  masz wypadek, nie możesz się obrócić i uciekać- to jest przestępstwo-
masz obowiązek pomóc i czekać na policję. Teraz- kto nie udziela pomocy ofiarom
wypadku podlega takiej, a takiej karze- to jest norma sankcjonujÄ…ca. To jest to
sprzężenie  masz obowiązek udzielić pomocy- dyspozycja, treścią hipotezy normy
sankcjonujÄ…cej jest naruszenie dyspozycji normy sankcjonowanej.
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 3
- Kto jest zobowiązany do obowiązku alimentacyjnego, zobowiązany jest spełniać
określone świadczenia. Kto nie spełnia świadczeń alimentacyjnych, podlega karze
do 2 lat.- za to że się uchylasz od alimentów.
Teraz proszę państwa zajmiemy się podziałem przepisów albo norm prawnych
Pierwszy podział to podział na normy ogólne i indywidualne. Podział ten jest
zbudowany na podstawie sposobu określenia adresata normy, i ze względu na
sposób określenia adresata normy mamy normy generalne i indywidualne, i ze
względu określenia celu normy, normy dzielimy na abstrakcyjne i konkretne. Normy
które są zarazem generalne i abstrakcyjne to normy ogólne, a normy które są
zarazem indywidualne i konkretne to po prostu normy indywidualne. To jest ważne,
ponieważ akty prawne , akty tworzenia prawa takie jak konstytucje, ustawy w
przeważającej mierze składają się z norm ogólnych. Natomiast akty stosowania
prawa takie jak wyroki sądowe i decyzje administracyjne zawsze składają się z norm
indywidualnych. Czyli podział na normy ogólne i indywidualne wyznacza nam
granicę, między aktami tworzenia prawa, a aktami stosowania prawa.
Teraz będziemy to egzemplifikować. Normy wedle stopnia ogólności dzielą się
na generalne i indywidualne, norma generalna to taka norma, której adresat jest
określony wg jego cech rodzajowych,  kto bierze udział w wypadku ;  kto jest
zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych , ale są też normy generalne
skierowane do wszystkich,  każdy kto pozbawia innego życia , są jednak normy
generalne które są skierowane do węższych, ale też grup, np. do nauczycieli, do
wojskowych do rolników, ale wszędzie są wskazane cechy rodzajowe- desygnat to
jest to do czego odnosi się dana nazwa ( o tym to będziemy mówić na logice). Ja
tak mówię, bo najpierw odpowiedzcie mi na takie pytanie, czy norma taka:  Czy
prezydent RP ma prawo wydawania rozporządzeń to jest norma generalna czy
indywidualna? - generalna. Tak bo każdy kto ma chęć bycia
prezydentem, obecnie to jest Lech Kaczyński ,za parę lat będzie to ktoś inny, więc
normy mogą mieć jeden desygnat, bywają takie normy! Kto by podał inne normy
które maja jeden tylko desygnat?- Premier, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego ,
Pierwszy Prezes Trybunału Konstytucyjnego, Król Polski- bo nigdy nie było 2 królów na
raz.
Natomiast normy indywidualne , to takie normy których adresat jest określony
z imienia i nazwiska. Imieniem własnym- to jest imię i nazwisko każdego człowieka,
imieniem własnym firmy, instytucji jest jej nazwa np. Sony Corp- jeszcze trzeba podać
siedzibÄ™ np. w Solcu Kujawskim, np. Sp. ZOO. Impex z siedzibÄ… przy ulicy Szerokiej 15-
to jest też imię własne, jej nazwa. Normy indywidualne są to takie normy, które
odnoszÄ… siÄ™ do tego, lub innego adresata. Do takich norm sÄ… skierowane wyroki, bo
one nie sÄ… kierowane np. do wszystkich stolarzy, do wszystkich ludzi- tylko do
konkretnej osoby, która np. nie zapłaciła alimentów, nie wykonała umowy itp.
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 4
Podobne odróżnienie można poczynić ze względu na sposób odróżnienia
czynu. Norma abstrakcyjna to taka norma, która jeśli zajdą odpowiednie
okoliczności, to zawsze należy podjąć związane z nią zachowanie, każdy np. każdy
jest zobowiązany płacić swoje długi, każdy jest zobowiązany stawić się na wezwanie
sądu w charakterze świadka, każdy człowiek ma obowiązek nie zabijania. Ale
bywają normy konkretne, które nakazują nam w określonym czasie i miejscu zrobić
cos, wykonać pewien obowiązek, jeśli sąd wyda zarządzenie, że wzywa się pana
Jana Kowalskiego do pokoju takiego i takiego w SÄ…dzie Rejonowym przy ulicy  takiej
i takiej celem złożenia zeznań w charakterze świadka  t o jest norma konkretna.
Albo gdy sąd nakazuje Janowi Kowalskiemu do dnia  takiego i takiego aby opuścił
bezprawnie zajmowane pomieszczenie, albo gdy zasądza się że Jan Kowalski
zapłaci Zielińskiej z  takiego i takiego tytułu to jest norma konkretna w
przeciwieństwie do normy abstrakcyjnej- że każdy jest zobowiązany spłacać swoje
długi. Ja mówię, z reguły że normy prawne skalda ja się z norm generalnych
abstrakcyjnych, a bywa wyjątkowo, że normy prawne mają charakter
indywidualnych i konkretnych np. w ustawie budżetowej może być norma
konkretna, np. norma skierowana do Ministra Finansów- to jest jeszcze norma
generalna, ale ta, która nakazuje mu w roku 2008 zmniejszyć deficyt budżetowy o 23
mld- jest to norma konkretna. Np. ustawa sejmu o odznaczeniu, że nadaje się Janowi
Kowalskiemu Order Virtuti Militari.
Następny podział przepisów jest trywialnie prosty- nakazujące, zakazujące i
zezwalające- wiadomo te które coś zakazują to są zakazujące. Trochę bardziej
złożony jest podział na merytoryczne, odsyłające i blankietowe. Gdy przepis mówi
wprost- co komu wolno- a co nie wolno, formułuje jakieś nakazy- np. należy płacić
podatki, należy chronić środowisko, nie przekraczać prędkości- to jest przepis
merytoryczny, wskazuje adresatom jak powinni się zachować lub nie. Natomiast
przepisy odsyłające nie formułują wzoru powinnego zachowania się, ale odsyłają do
innych przepisów, w których ten wzór jest sformułowany. Pierwszym typem przepisów
odsyłających, są przepisy odsyłające prawne do innych przepisów prawnych. Mogą
one odsyłać do innych działów prawa, do innych aktów normatywnych, zawsze
odsyłają w systemie prawa( przepisy odsyłające systemowo) np. w sprawach
nieuregulowanych w prawie pracy należy stosować przepisy prawa cywilnego. Bywa
jednak tak, że przepisy odsyłające, odsyłają nas do norm pozaprawnych. Wtedy
mówimy o przepisach odsyłających pozasystemowo- bo odsyłają poza system
prawa, np. artykuł 56 Kodeksu Cywilnego mówi, że czynność prawna, a więc np.
umowa wywołuje skutki nie tylko wynikające z przepisów prawnych, ale także z
zasad współżycia społecznego. W artykule 2 Konstytucji mówi się że Polska jest
demokratycznym państwem prawa, realizującym zasady sprawiedliwości
społecznej- odesłania do sprawiedliwości społecznej. Adwokaci i Notariusze są
zobowiązani nie tylko przestrzegać prawa, ale i przepisów etyki zawodowej ich
korporacji zawodowych. Trzeci rodzaj przepisów tzw. przepisy blankietowe- odsyłają
do przepisów które jeszcze nie zostały wydane. Gdyby więc na przykład było
podane, że zasady obliczania podatku X określi w rozporządzeniu Minister Finansów ,
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 5
to dopóki Minister Finansów nie wyda odpowiedniego rozporządzenia, będziemy
mówili że wspomniany przepis jest przepisem blankietowym.
Teraz przejdziemy następnie do odróżnienia na przepisy dyspozytywne i
imperatywne, zwanymi również przepisami względnie (łac. ius dispositivum) i
bezwzględnie obowiązującymi( łac. ius cogens ). Ale generalnie rzecz biorąc
kategoria odróżnienia przepisów dyspozytywnych i imperatywnych odnosi się
zasadniczo tylko do prawa prywatnego, czyli tam gdzie obowiÄ…zuje zasada
autonomii woli stron- jej przejawem jest zasada wolności umów. Zasada autonomii
woli stron oznacza, że w granicach określonych w prawie, strony mogą
autonomicznie regulować swoje stosunki prawne. W umowie określamy za jaką
cenę, na jakich warunkach, kto komu zapłaci, kiedy i co zrobi. W testamencie to
spadkodawca reguluje co da, jakiemu dziecku a jakiemu nie- bo go nie lubi, albo
był wredny jeden dzień- to jest przejaw autonomii woli stron, może to robić. W prawie
karnym tego nie ma, składa się nieomal wyłącznie z przepisów imperatywnych.
Natomiast w prawie prywatnym, klasyczny przykład prawo cywilne, mamy zarówno
przepisy imperatywne, które adresatów bezwzględnie wiążą, jak i przepisy
dyspozytywne, które adresatów nie wiążą. A właściwie względnie wiążą- zaraz to
wytłumaczymy. A przykładem przepisów imperatywnych w prawie cywilnym jest
zasada, że własność nieruchomości musi być przeniesiona w formie aktu
notarialnego, strony nie mogą się umówić inaczej- mówić ok- zrobimy to bez
notariusza, zrobimy umowę pisemną- bo umowa będzie nieważna. Obok przepisów
imperatywnych są przepisy względnie obowiązujące- strony mogą samodzielnie
ustalić np. o termin trwania umowy, bo to my określamy za ile co kupujemy póki co.
Przepisy dyspozytywne wchodzą w grę, jeśli strony się inaczej nie umówiły, one wejdą
w życie o ile strony w umowie nie zawarły odmiennych postanowień np. w umowie o
dzieło wynagrodzenie należy się dopiero po wykonaniu dzieła- a wiec jeśli
zawarliście umowę z malarzem, o ile się nie umówiliście inaczej wynagrodzenie
należy się dopiero po tym jak nam wymalował mieszkanie. Ale oczywiście jest
wolność umów, swoboda umów, i możecie się umówić inaczej, na co zwykle
malarze napierają, żeby im dać zadatek- najlepiej by im zapłacić z góry za wszystko.
To jest Wasza wolność umów, nic nie stoi na przeszkodzie żebyście się umówili ze pan
mi zrobi to w listopadzie a ja panu zapłacę w przyszłym roku- i przepisy właśnie
dyspozytywne wyznaczają granicę tej wolności.
Następna kategoria przepisów to przepisy kompetencyjne. Są to przepisy
których adresatem jest zasadniczo tylko organ państwa, w polskich aktach używa się
terminu przepis upoważniający, jest to przepis który upoważnia określony organ, alb
do wydania okresowych norm (prezydent wydaje rozporzÄ…dzenia) albo do wydania
określonych decyzji (sady wyroki i postanowienia) albo do określonych czynności(
policja ma prawo do zatrzymywania uczestników ruchu drogowego). Przepisy
kompetencyjne mogą określać podmiot upoważniony np. sejm, sąd, rada ministrów,
często określają procedery w jakich określony podmiot wykonuje kompetencje, np.
sejm uchwala ustawy zwykÅ‚Ä… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… gÅ‚osów przy kworum ½ ogólnej liczby
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 6
posłów. I wreszcie przedmiot upoważnienia, tylko sejm może uchwalić budżet.
Podobnie w sprawach podatkowych i przepisów karnych musi być też ustawa.
Następna kategoria przepisów, to tzw. normy programowe, mówiliśmy ze są
normy merytoryczne, które wskazują konkretnie jakie zachowania powinien, lub nie
powinien adresat podjąć. Normy programowe się tym różnią od merytorycznych, że
określają tylko cel jaki ma zrealizować, poza tym pozostawia wybór odpowiedniego
zachowania. Często się spotyka przepisy tego rodzaju w prawie administracyjnym,
bardzo wiele norm konstytucyjnych ma charakter norm programowych. Przykład-
artykuł 74 Konstytucji: władze publiczne chronią środowisko- nie mówi co ma ją
robić, mogą budować parki narodowe, mogą regulować emisję gazów do
środowiska, pobodnie art. 68 popierają rozwój kultury fizycznej, więc czy będą
budować więcej basenów, czy boisk- po prostu musza coś robić. Kolejny przykład-
prowadzą politykę pełnego zatrudnienia- ciekawa norma programowa, która
częściowo określa sposób w jaki politykę pełnego zatrudnienia należy realizować-
mówi się, że robi się to poprzez wspieranie szkolnictwa zawodowego, prace
publiczne i prace interwencyjne, ale może to przebiegać inaczej. Liberałowie na
przykład uważają ze najlepszą metodą realizacji polityki pełnego zatrudnienia- jest
obniżenie podatków. Bo wtedy przedsiębiorcy więcej inwestują i więcej zatrudniają. I
tu jest spór pomiędzy socjalistami a liberałami, bo wtedy Kwaśniewski i ta reszta była
przy władzy, więc możemy podejrzewać, że ten zapis zrealizowali socjaliści ;-) Są
różne metody, normy programowe pozostawiają wybór zachowania adresatowi.
Teraz powiemy o czymś, co jest trochę bardziej złożone- zasady a zwykłe
normy. Na ogromne znaczenie tego podziału zwrócił uwagę Ronald Dworkin,
amerykański najwybitniejszy i najbardziej twórczy z filozofów prawa. On zwracał
uwagę na to, że zasady prawne dają wielka władzę sądom i innym organom
stosującym prawo, wskazał że zasady prawne w istotny sposób pod względem
 logicznym różnią się od normalnych, czy zwykłych przepisów prawnych . Ale
najpierw konwencjonalnie, jak się literaturze mówi. Kryteria wyodrębnienia zasad od
zwykłych norm prawnych, więc jakie to są kryteria- zasady są zawarte prawie
wyłącznie w konstytucji i ustawach, najbardziej w konstytucji, potem w ustawach . W
aktach podustawowych nie ma ich i nie powinno ich być. Mają szczególną wagę
w tym sensie, że zasady powinny być uwzględnianie przez każdy organ tworzący
prawo, a więc sejm tworzący prawo musi brać pod uwagę zasady prawne i muszą
być uwzględniane poprzez organy stosujące prawo, poprzez sądy i organy
administracyjne. Np. zasady trzeba uwzględniać szczególnie przy wykładni przepisów
prawnych. Nie jednak jakichś jasnych lingwistycznych kryteriów wyodrębnienia
zasad, od zwykłych przepisów prawnych- bo lingwistycznie można zakazy, od nakazu
i dozwoleń wyodrębnić. Bo jak jest napisane, że wolno to jest dozwolenie, a jak że nie
wolno- to zakaz, a jak że powinien- to nakaz. Takich kryteriów wyodrębnień na
gruncie lingwistycznym nie ma. Np. w konstytucji jest napisane coś takiego- że na
czele rady ministrów stoi premier, albo że prezydent wydaje rozporządzenia, ale to
nie jest żadna zasada. W art. 2 jest napisane, że Polska jest demokratycznym
państwem prawa- to jest uznane za zasadę. Podobnie jak, że wszyscy ludzie są równi.
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 7
W gruncie rzeczy to, które z przepisów konstytucji czy ustaw są zasadami, decyduje
jakby praktyka, nauka i praktyka, zwłaszcza sądy , doktryna, które rozważając wagę
poszczególnych przepisów, dochodzą do wniosku że niektóre z nich maja charakter
zasad, a niektóre nie. One są takimi jakby punktami strategicznymi całej instytucji
systemu prawa.
I teraz zasady dzielą się na dwie grupy ,zasady uniwersalne- zasady których
zasięg zastosowania odnosi się do całego systemu prawa- np. zasada równości
wobec prawa musi być przestrzegana w każdej gałęzi prawa, w prawie rolnym
cywilnym itp. Zasada demokratycznego państwa prawa, że organy państwowe
działają na podstawie przepisów prawa. Obok zasad uniwersalnych, mamy zasady
części systemu prawa, które odnoszą się, albo do tylko niektórych części prawa, a w
skrajnych przypadkach tylko do jednej gałęzi czy, działu prawa. Klasycznym
przykładem takiej zasady jednego działu prawa może być zasada sprawiedliwości
podatkowej- bo wiadomo, sama jej nazwa, że to do prawa podatkowego, a nie
rolnego się odnosi. Dalej, taką zasadą jest też zasada uprzywilejowania pracownika.
To jest, że wszelkie wątpliwości interpretacyjne należy rozstrzygać na rzecz, a nie
przeciwko pracownikowi. Mówiłem wam teraz zasady, które odnoszą się do wielu
działów prawa. Mówiłem o zasadzie autonomii woli stron, wolności umów , a więc
zasady prawa prywatnego czyli prawo cywilne, handlowe, gospodarcze itp. Można
powiedzieć o zasadzie prawdy materialnej, że organ rozstrzygający w sprawie jakiejś,
powinien dążyć do ustalenia prawdziwego staniu faktycznego. Zasada prawdy
materialnej jest przede wszystkim zasadÄ… prawa procesowego, a nie prawa
materialnego. Ona odnosi siÄ™ to procedury cywilnej, karnej, administracyjnej i innych.
Następny podział jest trochę bardziej złożony , bo część zasad prawnych jest
expressis verbis wyrażona explicite. Mówiłem wam, że artykuł 2 konstytucji mówi, że
Polska jest demokratycznym państwem prawa. On explicite wyraża zasadę państwa
prawnego. Artykuł 45 mówi, że każdy ma prawo do sadu, explicite wyraża zasadę
prawa do sadu. Takie zasady które są expressis verbis wyrażone bezpośrednio
wyartykułowane w przepisach, to są właśnie zasady explicite. Często jednak
doktryna mówi o zasadach, które nie są explicite wyrażone w przepisach prawnych
expressis verbis, ale które można z tych przepisów albo wyinterpretować, albo z nich
wywnioskować. Nie ma czegoś takiego jak np. zasada ochrony praw słusznie
nabytych, w żadnym przepisie prawa polskiego nie ma expressis verbis reguły, że
chroni się prawa które obywatel słusznie nabył, ale mimo to wspomnianą regułę
nazywa się zasadą prawa- ponieważ zdaniem doktryny i zdaniem sądów, zwłaszcza
trybunału, można ją wyprowadzić z klauzuli państwa prawnego- art.2 konstytucji.
Trybunał mówi tak, bo skoro państwo jest państwem prawa, to musi chronić prawa
które obywatel słusznie nabył, bo jakby nie chroniło- to nie mogłoby być państwem
prawa. Stąd ta zasada wynika z art. 2, mimo że jej nikt wyraz
nie nie sformułował.
Innym ważnym przykładem zasady implicite, a właściwe zbioru zasad, są tzw. zasady
przyzwoitej legislacji. Również nie ma jakiegoś przepisu, który by mówił że organy
tworząc normy prawne powinny przestrzegać reguł prawidłowej legislacji. I znowu
jak w poprzednim przypadku, Trybunał Konstytucyjny mówi że zasady przyzwoitej
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 8
legislacji wynikają z faktu, że Polska jest państwem prawa- wynikają z klauzuli
państwa prawnego. Tych zasad zresztą jest bardzo dużo, także zasada konstytucyjna
może być również zasadą, mimo że konstytucja o niej paradoksalnie milczy- gdy
można ją z konstytucji wywnioskować lub wyinterpretować.
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj siÄ™ na forum roku!
Strona 9