spalania, wprowadzi"a regulacje praw- b´dÄ…cymi bogatym Ä™ród"em azotu Rzecznik prasowy Fertilizer Insti-
ne zmierzajÄ…ce do ograniczenia o wiele (niekiedy stanowi on nawet do 1/3 ca"- tute w Waszyngtonie, organizacji zrze-
milionów ton wydzielania tych związ- kowitej masy tych odpadków). szającej producentów nawozów, twier-
ków z elektrociep"owni i innych zak"a- Vitousek uwaÅ»a, Å»e oszcz´dniejsze dzi, Å»e przemys" opracowuje juÅ» metody
dów przemys"owych. Obecnie negocju- uŻycie nawozów by"oby  naszą naj- uzyskiwania wyŻszych plonów przy
je si´ dalsze zaostrzenie i tak juÅ» rygo- wi´kszÄ… nadziejÄ… na popraw´ sytuacji . ograniczonym nawoÅ»eniu. Ekspertyzy
rystycznych norm wydzielania ich przez Sierra Club Legal Defense Fund wywie- takie, jak wyŻej wspomniana praca Vi-
samochody. ra naciski, by EPA na"oÅ»y"a ograniczenia touska, powinny uwzgl´dniaç szybki
Praktycznie jednak brakuje skutecz- na iloĘç nawozów sztucznych  sp"u- wzrost zapotrzebowania ludzkoĘci na
nych mechanizmów nadzoru nad sto- kiwanych do Missisipi. Obecnie rzeka Å»ywnoĘç. Rzecznik wskazuje, Å»e ca"-
sowaniem nawozów przez farmerów. ta powoduje powstawanie kaŻdego la- kowite zuŻycie nawozów azotowych w
 Moim zdaniem w"aĘnie ten problem ta w Zatoce Meksykał
skiej  martwej 1995 roku zmniejszy"o si´ o 3% w sto-
wymaga pilnych rozwiązał
  twier- strefy o powierzchni oko"o 18 tys. km2. sunku do rekordowego pod tym
dzi Gary T. Gardner z Worldwatch In- Ograniczenia sÄ… moÅ»liwe. W niektó- wzgl´dem roku 1988; obecnie jednak
stitute. Dowodzi on, Że moŻna by rych stanach, m.in. w Arizonie, za- znów wyraęnie wzrasta. PowyŻsze fak-
zmniejszyç zapotrzebowanie na na- inicjowano z dobrym skutkiem progra- ty i liczby zapewne naleÅ»y starannie
wozy sztuczne, gdyby farmerzy zacz´- my sk"aniajÄ…ce do ograniczenia sp"y- rozwaÅ»yç ze wzgl´du na szybki przy-
li uÅ»yÄ™niaç swe pola odpowiednio prze- wu nawozów do wód powierzchnio- rost ludnoĘci, która, jak si´ ocenia,
tworzonymi odpadkami ŻywnoĘci z wych. Niektórzy farmerzy dobrowol- w przysz"ym stuleciu osiągnie 10 mld.
miast oraz z gospodarstw rolnych, nie zmniejszyli ich zuŻycie. Tim Beardsley
SYLWETKA: Raymond V. Damadian
rzami, którzy bezskutecznie czekali na
Nieposkromiony wynalazca
lepsze i precyzyjniejsze metody diagno-
zowania nowotworów.
wynaj´tym autobusie, jeszcze na zasadzie magnetycznego rezonansu Kluczem do zrozumienia sukcesu
gdzieĘ na obrzeŻach Waszyng- jądrowego, który sam twórca nazwa" Damadiana jest jego wykszta"cenie.
Wtonu, Raymond V. Damadian Nieposkromionym, jest przechowywa- Zdobywszy stypendium Fundacji For-
podnosi do ust megafon i zwraca si´ ny w Smithsonian Institution razem da, w 1952 roku w wieku 16 lat wst´pu-
do wspó"pasaŻerów, tak jak robią to za- z Żarówką Edisona i samolotem braci je w progi University of Wisconsin. Ja-
wodowi piloci wycieczek. JednakŻe za- Wright. ko g"ówny kierunek studiów wybiera
miast opisywaç turystyczne atrakcje Magnetyczny rezonans jÄ…drowy matematyk´, lecz póęniej decyduje si´
miasta, do którego w"aĘnie dojeÅ»dÅ»ajÄ…, (NMR  nuclear magnetic resonance) to na medycyn´.  Studia medyczne nie
przypomina uczestnikom o celu podró- zjawisko fizyczne, w którym jądra pier- ogranicza"y mojego rozwoju w innych
Å»y rozpocz´tej bardzo wczeĘnie rano wiastków obdarzone momentem ma- kierunkach, i to podoba"o mi si´ w nich
i o tym, co powinni przekazaç reprezen- gnetycznym, umieszczone w zewn´trz- najbardziej  napisa" póęniej. Dyplom
tatom Kongresu Stanów Zjednoczonych, nym polu magnetycznym, poch"aniają lekarza otrzyma" w Albert Einstein Col-
gdy juÅ» b´dÄ… na Kapitolu. Prawdopo- i emitujÄ… fale radiowe o ĘciĘle okreĘlo- lege of Medicine w Bronksie (Nowy
dobnie dla wi´kszoĘci wspó"towarzy- nych cz´stoĘciach. O odkryciu NMR York), a staÅ»e i praktyki odby" w
szy Damadiana uwagi te są zbyteczne, pierwszy doniós" w 1938 roku fizyk Isi- Downstate Medical Center SUNY. Tam
ale on sam  naukowiec, wynalazca dor I. Rabi2 i jego wspó"pracownicy teŻ w 1967 roku otrzyma" stanowisko
i przedsi´biorca  musi byç absolutnie z Columbia University. Po zakoÅ‚
czeniu profesora.
przekonany, Å»e nikt nie b´dzie mia" II wojny Ęwiatowej fizycy i chemicy ru- ZnajÄ…c póęniejsze dokonania Dama-
cienia wątpliwoĘci co do wagi tej misji. tynowo stosowali NMR w celu pozna- diana i s"ysząc, jak bardzo powĘciągli-
Jadą przecieŻ zapobiec narodowemu nia struktury róŻnych substancji. Jed- wie mówi o swoich pierwszych krokach
nieszcz´Ä˜ciu. nakÅ»e Å»aden z naukowców przed naukowca doĘwiadczalnika, moÅ»na by
Katastrofa, którÄ… przewiduje bohater Damadianem nie zaproponowa", by me- go podejrzewaç o fa"szywÄ… skromnoĘç.
artyku"u, wiÄ…Å»e si´ z utratÄ… skutecznej tod´ t´ wykorzystaç do  przeĘwietla-  Brakowa"o mi pewnoĘci siebie. By"em
ochrony praw patentowych dla wyna- nia ludzkiego cia"a. Tomograf MR3 od jednym z tych pechowców, którym ty-
lazców. Damadian z ca"Ä… stanowczoĘciÄ… czasu wynalezienia go przez Damadia- giel zawsze wypada z r´ki  zarzeka
zamierza wystÄ…piç w obronie interesów na sta" si´ niezastÄ…pionym urzÄ…dzeniem si´ Damadian. Pomimo oporów we-
tej grupy ludzi. Przed 20 laty w labora- stosowanym rutynowo w diagnostyce wn´trznych znalaz" jednak w sobie doĘç
torium w podziemiach Downstate Me- medycznej. si"y, by podjÄ…ç badania nad zasadami
dical Center w Brooklynie (naleŻącym  On jest niczym brakujące ogniwo równowagi elektrolitycznej w organi-
do State University of New York   Żartuje David Terry, szwagier Ray- zmie. To prace nad rolą sodu i potasu
SUNY) Damadian zaprojektowa" i zbu- monda, a zarazem sekretarz i skarbnik w Å»yjÄ…cych komórkach pchn´"y go w
dowa" urządzenie, które wymyĘli" i opa- korporacji FONAR, instytucji, którą Da- 1969 roku do eksperymentów z NMR
tentowa" oko"o szeĘciu lat wczeĘniej: to- madian za"oÅ»y" w 1978 roku w celu ko- na nowoczesnym sprz´cie w zaprzyjaÄ™-
mograf1 do badania cia"a ludzkiego, mercjalizacji swojego wynalazku. Ter- nionych laboratoriach.
wykorzystujÄ…cy zjawisko magnetyczne- ry ma racj´, mówiÄ…c, Å»e Damadian Damadian szybko zaczÄ…" rozumieç
go rezonansu jÄ…drowego. Ten pierwszy wype"ni" luk´ pomi´dzy naukowcami to, co fizycy zajmujÄ…cy si´ magnetycz-
prototyp urzÄ…dzenia do obrazowania zajmujÄ…cymi si´ NMR a licznymi leka- nym rezonansem jÄ…drowym wiedzieli
ÂWIAT NAUKI SierpieÅ‚
1997 19
juŻ od jakiegoĘ czasu. G"ówny sygna" którą rozwiną" we wniosku o przyzna- Po pewnej szczególnie rozczarowują-
NMR z komórek pochodzi od jąder wo- nie patentu na swój pionierski wynala- cej odmowie z National Institutes of
doru wchodzÄ…cych w sk"ad czÄ…steczek zek. Damadian opisa" tam, w jaki spo- Health zdesperowany Damadian uciek"
wody, która jest w tych komórkach sób pola magnetyczne i fale radiowe si´ do bardziej bezpoĘredniej metody,
zawarta. Co wi´cej, sygna" ten jest zróŻ- mogÄ… byç uÅ»yte przez lekarzy do dia- aby zdobyç finansowe wsparcie rzÄ…do-
nicowany w zaleŻnoĘci od ruchliwoĘci gnostyki guzów nowotworowych. we. Napisa" list do ówczesnego prezy-
denta Stanów Zjednoczonych Richarda
Nixona, który dopiero co zadeklarowa"
kilka milionów dolarów na ogólnona-
rodowÄ… kampani´ przeciwrakowÄ…, usil-
nie proszÄ…c go o osobistÄ… interwencj´
w tej sprawie.
 By"em wtedy m"ody i nie wie-
dzia"em, w jaki sposób takie sprawy si´
za"atwia  wspomina Damadian.
Dziwnym zrzÄ…dzeniem losu list ten nie
przepad" w biurokratycznej dŻun-
gli. Pewnego dnia do Damadiana za-
dzwoni" administrator NIH, który
udzieli" mu ostrej reprymendy za to, Że
oĘmieli" si´ napisaç bezpoĘrednio do
prezydenta.  By"em zdumiony, Że pre-
zydent jednak mi pomóg"  mówi Da-
madian, który za jakiĘ czas otrzyma"
skromne fundusze na finansowanie
swoich prac.
ZaangaŻowanie polityczne Damadia-
na na rzecz projektu badawczego na
tym si´ nie skoÅ‚
czy"o. W grudniu 1976
roku zgromadzone Ęrodki finansowe
ulatnia"y si´ w tempie porównywalnym
z szybkoĘcią parowania cennego ciek"e-
go helu, kriogenicznej cieczy niezb´d-
nej do podtrzymywania pracy magnesu
nadprzewodzącego, który razem ze
swoimi studentami zbudowa" na po-
trzeby przysz"ego tomografu MR. Da-
madian postanowi" wówczas odwiedziç
Wielkie Równiny  rodzinne strony pre-
zydenta-elekta Jimmy ego Cartera. W
rolniczym stanie Georgia ten charyzma-
tyczny naukowiec z Nowego Jorku za-
przyjaÄ™ni" si´ z kuzynem Cartera, Hu-
TOMOGRAF MR i jego wynalazca Raymond V. Damadian.
ghiem, który na pobliskiej farmie
zajmowa" si´ hodowlÄ… rosówek. I gdy
tych cząsteczek  inny dla wody zwią- Damadian zakoł
czy" swoje wst´pne póęniej syn Hugha znalaz" prac´ w ad-
zanej, a inny dla wody swobodnej. Wy- eksperymenty na myszach bez jakie- ministracji prezydenta Cartera, niezmor-
nika to z wielu moŻliwoĘci wiązania gokolwiek wsparcia finansowego w po- dowany bohater naszej opowieĘci po-
cząsteczek wody ze strukturami komór- staci grantu czy dotacji. Stąd jego ko- nowi" próby uzyskania wsparcia
kowymi wewnÄ…trz organizmu. Dama- lejnym zadaniem by"o znalezienie finansowego, wykorzystujÄ…c ten doĘç
dian zada" sobie wówczas fundamen- funduszy na zbudowanie pierwszego nietypowy kontakt (który nie przyniós"
talne pytanie: czy sygna" NMR jest tomografu MR do badania cia"a ludz- jednak wi´kszych rezultatów).
róŻny dla komórek zdrowych i nowo- kiego. Idea diagnozowania za pomocą PoĘpiech, z jakim Damadian poszu-
tworowych? Odpowiedę, którą wkrót- magnetycznego rezonansu jądrowego kiwa" Ęrodków finansowych, podykto-
ce znalaz", Ęwiadczy"a, Å»e róŻnice te sÄ… by"a w 1971 roku tak niewyobraÅ»alna, wany by" ĘwiadomoĘciÄ…, Å»e par´ osób
znaczÄ…ce. Å»e Ęrodowisko akademickie pomys" zach´conych jego sukcesami w wykry-
Przeprowadziwszy badania porów- wr´cz wyĘmia"o. Uporczywe zapewnie- waniu nowotworów u myszy postano-
nawcze tkanek zdrowych i nowotworo- nia Damadiana o moÅ»liwoĘciach nowej wi"o rywalizowaç z nim w budowaniu
wych pobranych od myszy, Damadian techniki badawczej nie znalaz"y zrozu- tomografu MR, chcÄ…c zdobyç palm´
stwierdzi", Że sygna" NMR zanika znacz- mienia. Determinacja i ogromne emo- pierwszeł
stwa. Damadian dopingowa"
nie wolniej w tkankach rakowych niÅ» cjonalne zaangaÅ»owanie w promocj´ no- siebie i podw"adnych do wyt´Å»onej pra-
w zdrowych. Swoje wyniki opublikowa" wej metody sprawi"y, Że straci" poparcie cy i poŻycza" pieniądze od osób prywat-
w 1971 roku w pracy pt.  Detekcja no- swoich konserwatywnych a wp"ywo- nych, uzupe"niając w ten sposób moc-
wotworów za pomocÄ… magnetycznego wych kolegów i tym samym zaprzepa- no juÅ» nadwer´Å»ony budÅ»et.
rezonansu jÄ…drowego . W tym zwi´z"ym Ęci" szans´ zdobycia Ęrodków finanso- Wreszcie latem 1977 roku Damadian
tekĘcie w paru punktach okreĘli" ide´, wych normalnÄ… drogÄ… administracyjnÄ…. wszed" do wn´trza Nieposkromione-
20 ÂWIAT NAUKI SierpieÅ‚
1997
BERND AUERS
go, swojego metalowego, niezbyt zgrab- ko  od nowotworu mózgu po wypad- gremiami w Kongresie z taką samą de-
nego dziecka, aby wykonaç pierwszy ni´ty dysk. W 1988 roku Damadian za terminacjÄ…, z jakÄ… potyka" si´ ze swoimi
w historii tomograficzny obraz klatki swój wynalazek otrzyma" National Me- oponentami w Ęwiecie nauki i biznesu.
piersiowej. Próba ta zakoł
czy"a si´ dal of Technology. TysiÄ…ce tomografów Niesamowite jest to, Å»e w kaÅ»dÄ… z tych
jednak niepowodzeniem, gdyÅ» pot´Å»- MR funkcjonuje obecnie w szpitalach dziedzin aktywnoĘci zawodowej wk"a-
ny tu"ów g"ównego konstruktora nie i klinikach Stanów Zjednoczonych.6 da maksimum energii, b´dÄ…c w pe"ni
zmieĘci" si´ w najwi´kszej z cewek od-
biorczych. Wiedząc, Że przebywanie
w polu magnetycznym nie daje abso-
lutnie Żadnych efektów ubocznych,4
jeden z doktorantów Damadiana, Lar-
ry Minkoff, zg"osi" na ochotnika do
przeprowadzenia eksperymentów
swoje m"odsze i szczuplejsze cia"o. I to
Minkoff przeszed" do historii jako
pierwszy cz"owiek, którego tu"ów zo-
sta" zobrazowany za pomocÄ… magne-
tycznego rezonansu jÄ…drowego.
Tomogram uzyskany przez Nie-
poskromionego nie by" najlepszej ja-
koĘci. JednakŻe serce, p"uca, Ęciana
klatki piersiowej da"y si´ "atwo rozróŻ-
niç. Ten sukces przyczyni" si´ do wzro-
stu popularnoĘci Damadiana. Ekipy te-
lewizyjne odwiedzi"y jego laboratorium
w Brooklynie. Zdj´cie gigantycznego
tomografu MR pojawi"o si´ w czasopi-
Ęmie Popular Science. Reakcje prasowe
RYSUNEK z dokumentacji wniosku patentowego Damadiana,
by"y róŻne. Artyku"y zamieszczone we
sporzÄ…dzonej w roku 1972, ilustruje ide´ tomografii MR cz"owieka.
wp"ywowym New York Timesie poda-
wa"y w wÄ…tpliwoĘç zapewnienia Dama-
diana, Å»e dzi´ki tej nowej metodzie uda Wi´kszoĘç tych urzÄ…dzeÅ‚
produkowana przekonany o s"usznoĘci swych dąŻeł
.
si´ w koÅ‚
cu zobaczyç guz nowotworo- jest przez takich przemys"owych gi- Ta sama pasja i werwa, z jakÄ… udowad-
wy wewnÄ…trz cia"a cz"owieka. Wielu ba- gantów jak General Electric, Toshiba nia" Ęwiatu, Å»e tomografia MR b´dzie
daczy szydzi"o wr´cz z tych proroczych i Siemens. pomimo wszystko dzia"aç, po 20 latach
wizji, i kiedy autor przymierza" si´ do Faktycznie, produkcja tomografów umoÅ»liwia mu dochodzenie swych
skomercjalizowania swojego wynalaz- MR przez inne kompanie przemys"owe praw. Niejeden si´ zastanawia, czy bar-
ku, nie znalaz" si´ Å»aden sponsor, który oraz lata prawnych sporów prowadzo- dziej  nieposkromione jest to rewolu-
chcia"by zaryzykowaç. nych w obronie patentu utwierdzi"y Da- cyjne urzÄ…dzenie, które ujrza"o Ęwiat"o
Inni naukowcy mający w dorobku madiana w przekonaniu, Że samotny dzienne, wychodząc z ciemnego labo-
opatentowany wynalazek tej miary wynalazca rzadko jest dobrze wynagra- ratorium na Brooklynie, czy teÅ» sam
zapewne próbowaliby przekazaç li- dzany, gdy dochodzi do konfrontacji Damadian.
cencj´ na wyrób urzÄ…dzenia jednej z z olbrzymimi korporacjami. Fakt, Å»e David Schneider
renomowanych firm produkujÄ…cych dopiero niedawno jego firma otrzyma"a
T"umaczy"
Stanis"aw Kwiecił
ski
sprz´t medyczny. Damadian rozwaÅ»a" odszkodowanie w wysokoĘci 100 mln
t´ moÅ»liwoĘç, ale ostatecznie zdecydo- dolarów od General Electric wskazuje
Przypisy t"umacza:
wa", Å»e aby wprowadziç w Ęwiat tomo- jego zdaniem, jak trudna jest to droga.
1
S"owo  tomograf pochodzi z greki: tomos ozna-
grafi´ MR, musi zaczÄ…ç dzia"aç sam. Dlatego szczególnie zbulwersowa"a
cza przekrój, a grapho  rysuj´.
2
Postanowi" rozpoczÄ…ç budowanie od go najnowsza propozycja Kongresu Sta- Isidor I. Rabi  fizyk urodzony w 1898 roku w Ry-
manowie (dziĘ woj. kroĘnieł
skie)  opracowa" me-
podstaw nowej ga"´zi przemys"u wraz nów Zjednoczonych dotyczÄ…ca prywa-
tod´ wyznaczania w"asnoĘci magnetycznych jÄ…der
grupÄ… zaufanych przyjació", studentów tyzacji urz´du patentowego. Posuni´cie
atomowych bazujÄ…cÄ… na zjawisku rezonansu
i rodziny. to wed"ug Damadiana pozwoli wielkie- w wiązkach molekularnych, za którą w 1944 roku
otrzyma" Nagrod´ Nobla z fizyki. WĘród odkryw-
Damadian nazwa" swojÄ… nowo po- mu biznesowi wywieraç zbyt wielki
ców NMR wymienia si´ równieÅ» dwóch innych fi-
wsta"Ä… firm´ FONAR, chcÄ…c za pomocÄ… wp"yw i czerpaç dochody z hamowa- zyków: Felixa Blocha ze Stanford University oraz
Edwarda Purcella z Massachusetts Institute of Tech-
pierwszych i drugich liter s"ów okreĘle- nia rozwoju nowatorskich technologii.
nology, którzy niezaleŻnie w roku 1946 odkryli zja-
nia Field fOcused Nuclear mAgnetic Re-  Inny zachwycajÄ…cy punkt tego projek-
wisko NMR w cia"ach sta"ych, za co w 1952 roku
równieŻ zostali uhonorowani Nagrodą Nobla.
sonance oddaç ide´ nowej techniki.5 tu ustawy, który z pewnoĘciÄ… uraduje
3
W"aĘciwie powinno si´ uÅ»ywaç nazwy: tomograf
ChociaÅ» akronim ten pozostaje ma"o pana, to klauzula o prezentach.  W kaÅ»-
NMR. W przypadku urządzeł
medycznych zwy-
czytelny, zastosowania NMR w me- dym razie tak w"aĘnie rozumie on frag-
k"o si´ jednak obecnie ze wzgl´dów psychologicz-
dycynie nie da si´ przeceniç. Dzi´ki ment dotyczÄ…cy «prowizji, która poja- nych pomijaç okreĘlenie  nuclear , czyli jÄ…drowy.
4
To mocne stwierdzenie z"agodzi"bym okreĘleniem:
niezliczonym modyfikacjom i udogo- wia si´ jako legalny Ęrodek finansowy
jest to stan wiedzy na dzieł
dzisiejszy i odnoszÄ…cy
dnieniom wprowadzonym przez na- zasilajÄ…cy kas´ nowo ukonstytuowanej
si´ do tomografów MR pracujÄ…cych przy nat´Å»e-
niu pola magnetycznego niŻszym niŻ 2 T.
ukowców z ca"ego Ęwiata dziĘ radio- rządowej instytucji patentowej.  To roz-
5
Magnetyczny rezonans jÄ…drowy zoogniskowane-
lodzy mogÄ… oglÄ…daç budow´ wewn´trz- brajajÄ…ce  dodaje.
go pola oznacza, Że sygna" NMR pochodzi ze ĘciĘle
nÄ… cia"a w najdrobniejszych szczegó"ach Nie powinien dziwiç nas fakt, Å»e Da-
wybranego elementu przestrzeni.
6
i na tej podstawie diagnozowaç wszyst- madian gotów jest walczyç z pewnymi W Polsce jest tylko kilkanaĘcie takich instalacji.
ÂWIAT NAUKI SierpieÅ‚
1997 21