Krzysztof Małek, V rok, teologia nauczycielska
Apokatastaza w tradycji Kościoła Wschodniego i Zachodniego
Apokatastaza jest, w ogromnym skrócie, teorią o powszechnym zbawieniu1,
przez to nazywana również koncepcją pustego piekła. Nie jest myślą oryginalnie
chrześcijańską, ale jak w większości konstruktów myślowych, przeszczepioną ze świata
filozofii2. Osiągnięcia myślicieli były fundamentem, na którym budowali swe warsztaty
Ojcowie Kościoła.
Jako, że chrześcijaństwo pierwotne było  wychowankiem kultury greckiej to właśnie
tam toczyły się największe spory intelektualne. Mając tak ogromne zaplecze naukowe Biblię
zaczęto rozdrabniać niemal na czynniki pierwsze doszukując się potwierdzenia różnych
konceptów bądz
tajemnej wiedzy3. Tak doszło do odnalezienia słów w Piśmie Świętym
mówiących o nieograniczonej miłości Boga4. Wrażenie to potęgowali masowo mordowani
męczennicy.
Miejscem skupiającym ekspertów zarówno z dziedziny Ksiąg Świętych
jak i filozofii była Aleksandria. Skupiający się tam twórcy dali podwaliny idei na gruncie
chrześcijańskim. To właśnie z nimi kojarzona jest apokatastaza na wschodzie.
Do najważniejszych przedstawicieli musimy zaliczyć: Klemensa Aleksandryjskiego,
Orygenesaoraz Grzegorza z Nyssy5. Każdy z nich kładł nacisk na różne aspekty tejże teorii.
Pierwszy ujmował wszystko w kategorii pedagogicznej miłości i troski Boga.
Stwórca bowiem, zgodnie z myślą ucznia Pantena, nie był w żaden sposób powiązany
z człowiekiem. Miłość przekraczająca jakiekolwiek granice musiała przekroczyć również
granicę śmierci.6 Drugi podkreśla rolę Boga jako Pedagoga idealnego, który przez wiele
wieków stara się wyjaśnić stworzeniom upadłym, których jest kilka, ich własne błędy.
1
Por. M. Kowalczyk, Z. Danielewicz, Dogmatyka t.6, Warszawa 2007,s. 457.
2
Por. W. Szczerba, A Bóg będzie wszystkim we wszystkim& Apokatastaza Grzegorza z Nyssy. Tło, z
ródła, kształt
koncepcji, Kraków 2008, s.24-54.
3
W tym miejscu należy wspomnieć o gnostykach i wszelkich innych dualistycznych ruchach wewnątrz
chrześcijaństwa pierwszych wieków, jak np. antysomatyków.
4
Por. W. Szczerba, A Bóg będzie wszystkim we wszystkim& Apokatastaza Grzegorza z Nyssy. Tło, z
ródła, kształt
koncepcji, Kraków 2008, s.55-61.
5
Por. M. Jaroszewicz, Apokatastaza w katolickiej teologii współczesnej, Wrocław 2013, s. 36 [dostęp
23.11.2015r.] http://www.dbc.wroc.pl/Content/24359/doktorat-Jaroszewicz.pdf
6
Por. W. Szczerba, A Bóg będzie wszystkim we wszystkim& Apokatastaza Grzegorza z Nyssy. Tło, z
ródła, kształt
koncepcji, Kraków 2008, s.55-66.
Duży nacisk jest położony na wolnej woli człowieka potrzebnej do podjęcia nawoływania
Absolutu.7 Całkiem odmienne podejście prezentuje Grzegorz z Nyssy. Ten Ojciec Kościoła
podkreśla zwycięstwo Chrystusa na krzyżu. Uważa, iż nie byłoby pełne, gdyby zło miało
jakąkolwiek władzę w świecie.8 Żaden z innych wielkich chrześcijan wschodu nie dodał
nic znaczącego do wymienionych powyżej koncepcji. Były one jedynie regularnie
modyfikowane, nieznacznie uzupełniane czy zubożane.
Ciekawie rysuje się jednak sytuacja na zachodzie. Ta część imperium nie była bowiem
nigdy intelektualnie oryginalna. Kopiowała idee wschodnie i tłumacząc je na język plebsu,
za jaki wówczas uchodziła łacina. W tym jednak względzie zachodnia część
Imperium Romanum, przed i po upadku, wykazała się samodzielnością odrzucając
jakiekolwiek poglądy o pustym piekle. Wiązać to możemy z bardziej prawniczą mentalnością
potomków Romulusa i Remusa, dla których sprawiedliwość i prawo były niezbędnymi
elementami życia człowieka. Mylącą postawą mógł się wykazać Ireneusz z Lyonu,
który pochodził i był pod wpływem wschodnich koncepcji. Ojciec Kościoła rozważając
przypowieść o robotnikach wskazuje, że właściciel zrównał wszystkich w odpłacie.
Pisze jednak, że odrzucający Boga świadomie pozostaną na wieczność w piekle.9
Jakąkolwiek formę apokatastazy odrzucił Augustyn w Państwie Bożym wypowiadając się
w tym traktacie w sposób apologetyczny odnośnie przypisywanych Orygenesowi poglądów.10
Postawę Kartagińczyka Kościół Zachodni przyjął na długie wieki jako swoją postawę.
Herezje obecne w życiu Kościoła posługiwały się tym modelem w sposób niemal
swobodny. Tego tematu jednak nie podejmę, ponieważ wykracza to poza temat niniejszego
przyczynku.
7
Por. Tamże, s.72
8
Por. M. Jaroszewicz, Apokatastaza w katolickiej teologii współczesnej, Wrocław 2013, s. 36 [dostęp
23.11.2015r.] http://www.dbc.wroc.pl/Content/24359/doktorat-Jaroszewicz.pdf
9
Por. H. Pietras, Apokatastasis wg Ojców Kościoła. Nadzieja nawrócenia czy powszechna amnestia, [w:]
 Collectanea Theologica 62 (1992), s. 24-26.
10
Por. B. Ferdek, Spór o apokatastazę we współczesnej polskiej teologii katolickiej, [dostęp 23.11.2015r.]
http://www.lexcredendi.pl/index.php/wyklady-mainmenu-5/60-sp-apokatastaze-wspesnej-polskiej-teologii-
katolickiej