TEMAT MIESIŃCA
WIECIENIU UB
W
I
E
LKOPOLSKA
L
K
O
P
O
L
S
K
A
W
Zajęcie Wielkopolski przez Armię Sowiecką było początkiem nowej okupacji tych ziem, tym razem przez
komunistów. Wkrótce do oddziałów NKWD pacyfikujących podziemie niepodległościowe dołączyły grupy operacyjne
UB, przejmując od nich ciężar ujarzmiania społeczeństwa polskiego. Posterunki UB wkrótce stały się miejscem
kaz
ni dla osób podejrzanych dla reżimu (społeczników, duchownych, młodzieży itd.). Na terenie Poznania powstał
łagier NKWD, złowróżbną sławą okrywają się stare pruskie więzienia we Wronkach i w Rawiczu. Funkcjonariusze
UB stali się  panami życia i śmierci miejscowej ludności, a ze swej władzy korzystali bez zahamowań.
Początki UB na terenie Wielkopolski
Rafał Kościański, oraz szkolenie prowadzone przez so- twem ppłk. Stanisława Szota, m.in.
OBUiAD Poznań wieckich  ekspertów w Kujbyszewie. z Przeworska, Niska, Tarnobrzegu, A
ań-
Na teren Wielkopolski przybyli z zada- cuta, Brzozowa, w ciągu kilku dni przy-
Styczniowa ofensywa Armii Czerwonej w 1945 r.
niem utworzenia w przedwojennych gotować się do drogi wraz z bronią
doprowadziła w stosunkowo krótkim czasie do
miastach powiatowych i w samym Po- i prowiantem na 15 dni. Byli to ludzie
wyparcia wojsk niemieckich z terenu Wielkopol-
znaniu zrębów komunistycznej policji wcześniej niezwiązani z Wielkopolską,
ski. Jednocześnie wraz za kroczącym na zachód
politycznej. Policji, która w przyszłości nieznający specyfiki regionu, ludzi
wojskiem sowieckim i towarzyszącymi im ko-
miała zagwarantować przejęcie i stabil- i geografii.
ściuszkowcami, posuwały się sowieckie forma-
ność władzy powstałej z nadania PPR.
cje specjalne ( Smiersz i NKWD) oraz lubelscy Służbowe przydziały
Na teren przedwojennego wojewódz-
wysłannicy Ministerstwa Bezpieczeństwa Pu-
twa poznańskiego minister bezpieczeń- Po dotarciu grupy Szota do przed-
blicznego.
stwa publicznego Stanisław Radkiewicz mieść Poznania ze względu na znisz-
Były to osoby z kilkumiesięcznym pierwotnie postanowił skierować 90 czoną linię kolejową zatrzymano się
stażem w UB na terenie Rzeszowszczy- osób. Stosownym rozkazem personal- w pobliskim Swarzędzu. Stamtąd część
zny i Lubelszczyzny. Nieliczni przeszli nym z dnia 21 stycznia 1945 r. nakazał osób wyruszyła do wschodnich rejonów
kurs w kuz
ni kadr bezpieki w Lublinie grupie funkcjonariuszy, pod dowódz- Wielkopolski. Reszta udała się do mia-
NIEZALE�NA
GAZETA POLSKA I
Warszawa, 4 maja 2007 r.
W CIENIU UB
Losy funkcjonariuszy UB skierowanych
do Wielkopolski potoczyły się bardzo
różnie.
Stanisław Szot, który po błyskawicznej
karierze oficera politycznego AL w stop-
niu majora został funkcjonariuszem UB,
pozostał w Poznaniu do kwietnia 1945 r.
Trzy miesiące póz
niej odszedł z bezpieki,
rozwijając karierę sekretarza KW PPR
i PZPR w Lublinie, a następnie oficera
w resorcie obrony narodowej.
działów, będących częścią Wielkopol -
skiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej
 Warta , mocno dała się we znaki
 zbrojnemu ramieniu partii .
Weryfikacja
Do podstawowych zadań bezpieki na-
leżał również werbunek nowych kadr do
pracy w aparacie. Oczywiście najważ-
niejszym czynnikiem decydującym
o przyjęciu do służby była gwarancja
wierności i lojalności kandydatów wo -
bec władzy komunistycznej. W latach
70. jeden z pracowników resortu, z oka-
zji kolejnej rocznicy działalności apara-
tu bezpieczeństwa, napisał:  doceniając
wagę problemu, partia skierowała na ten
odcinek pracy prostych, klasowo odda-
nych ludzi, którzy mimo że nie posiada-
li odpowiedniego przygotowania w tej
dziedzinie, to jednak stanowili rękoj-
mię, że aparat Służby Bezpieczeństwa
będzie strzegł dobra rewolucji i zdoby -
czy ludu pracującego . Pozostaje tylko
dodać, że ludzi przyjmowanych do re-
sortu na terenie Wielkopolski łączyła,
oprócz cenzusu klasowego i niskiego
wykształcenia, jeszcze jedna cecha
 w okresie okupacji nie angażowali się
w ruch oporu ani w szeregach organiza-
cji związanych z polskim państwem
podziemnym, ani lewicowych.
Losy funkcjonariuszy UB skierowa -
nych do Wielkopolski potoczyły się bar-
dzo różnie. Niektórzy, jak wspomniany
wcześniej Władysław Chojnacki, po-
chodzący z Kresów Wschodnich, osie-
Stanisław Szot w mundurze majora, 1944 r.
dli na stałe w Wielkopolsce wraz z ro -
dziną, która pozostawiła dobytek
sta. Na jednym z posterunków milicji podołać nałożonym mu przez ministra w Związku Sowieckim. Inni wracali do
Szot otrzymał mapę Poznania i informa- obowiązkom. swych rodzinnych stron.
cje na temat dyslokacji oddziałów nie- W ciągu pierwszych siedmiu miesię- Stanisław Szot, który po błyskawicz-
mieckich. cy instalowania w Wielkopolsce nowe - nej karierze oficera politycznego AL
Jednak niewielu funkcjonariuszy UB go systemu politycznego nie dochodziło w stopniu majora został funkcjonariu-
zgodnie z rozkazem Radkiewicza trafi - do starć niepodległościowych oddzia - szem UB, pozostał w Poznaniu do
ło do miejsc docelowych. Niektórzy łów zbrojnych z jednostkami UB. Po la - kwietnia 1945 r. Trzy miesiące póz
niej
prawdopodobnie w ogóle nie dotarli do tach następca Szota, płk Stefan Antosie- odszedł z bezpieki, rozwijając karierę
Wielkopolski, a innym 31 stycznia wicz, wspominał, że:  Pierwszym zada - sekretarza KW PPR i PZPR w Lublinie,
zmieniono przydziały służbowe. Na niem władz porządku publicznego na a następnie oficera w resorcie obrony
przykład Władysław Chojnacki, który tym terenie była likwidacja pozostałości narodowej. 20 paz
dziernika 2004 r. był
miał zostać pierwszym szefem Powia - okupacji w postaci dużej liczby współ - jednym z trzech prelegentów, na konfe-
towego UBP w Ostrowie Wielkopol - pracowników niemieckich, którzy albo rencji w Ostrowie Lubelskim, opowia -
skim, prosił dowódcę o przydzielenie nie zdążyli stąd uciec, albo też pozosta - dając zebranym kombatantom i mło-
innego zadania, bo ze względu na swój wieni zostali celowo . Dopiero jesienią dzieży o swojej walce z okupantem hi-
młody wiek nie czuł się na siłach, aby 1945 r. skala wystąpień zbrojnych od - tlerowskim.
NIEZALE�NA
II
GAZETA POLSKA
Warszawa, 4 maja 2007 r.
W CIENIU UB
Specłagier NKWD nr 2 w Poznaniu
Sieć obozów Poznać dzieje obozów
dr Waldemar Handke,
OBEP IPN Poznań Jak opisuje to Tadeusz Wolsza system Słynne są ucieczki żołnierzy AK i in-
sowieckich łagrów przyfrontowych, nych organizacji wojskowych z obozów
Wraz z zajmowaniem ziem polskich, bo trudno
podległych Głównemu Zarządowi ds. koncentracyjnych NKWD. Najbardziej
mówić o wyzwalaniu, gdy jednocześnie zamyka
Jeńców Wojennych i Internowanych znane są chyba przypadki obozu
się w nieludzkich warunkach tych, którzy o swo -
przy NKWD, składał się z wielu typów w Rembertowie, gdzie 21 maja 1945 r.
ją ziemię walczyli, organy bezpieczeństwa Związ-
placówek, rozmieszczonych w różnej oddział AK por. Wasilewskiego  Wi-
ku Sowieckiego  NKWD  wspierane przez  pol-
odległości od linii frontu. chury rozbił obóz, uwalniając wielu
ską bezpiekę i Informację Wojskową utworzyły
Sieć takich obozów powstawała, przetrzymywanych tam żołnierzy pod-
sieć obozów koncentracyjnych.
w miarę zajmowania ziem polskich, ziemia. Drugim przykładem takiej akcji
W tym względzie władze sowieckie- najpierw na wschodnich terenach, jest uwolnienie się grupy żołnierzy AK
go bezpieczeństwa z NKWD na czele gdzie przetrzymywano głównie żołnie- własnymi siłami z obozu NKWD
były zorganizowane w sposób perfek- rzy AK i innych organizacji wojsko- w Skrobowie. Część z nich ponownie
cyjny  posiadały w tym zresztą długie wych Polskiego Państwa Podziemnego. włączyła się do działalności konspira-
i owocne doświadczenie. Te doświad- Jednym z elementów sowieckiej polity - cyjnej i walczyła potem jeszcze długo
czenia NKWD starał się przekazywać ki podporządkowywania sobie zajmo- z komunistami w szeregach oddziałów
również  polskim adeptom sztuki znę- wanych ziem była likwidacja podzie- Zgrupowań AK, a potem WiN mjr. Ber-
cania się nad więz
niami. Sowieci, mia  i temu służyły: działalność naciaka  Orlika . Pisał o tym w swoich
a właściwie struktury bezpieczeństwa,  Smiersz (smiert szpionom  ros. książkach Jerzy Ślaski.
tworzyli cały system zabezpieczania ty- śmierć szpiegom, sowiecki kontrwy - Zagadnienia związane z poznaniem
łów posuwającej się Armii Czerwonej wiad wojskowy) i sieć obozów koncen- dziejów obozów znajdujących się
w miejsca, w których grupowano złapa- tracyjnych. pod kontrolą NKWD przysparzają hi-
nych wrogów. Przy czym, przy wkra- Poza obozami stałymi, takimi jak storykom najwięcej problemów, bo-
czaniu na ziemie polskie wrogiem nie na Majdanku czy na Zamku w Lubli - wiem nie dysponujemy właściwie żad-
byli tylko hitlerowcy i ich zwolennicy, nie, Sowieci stworzyli tzw. obozy wę- nymi kompletnymi danymi czy doku-
ale również, a właściwie przede wszyst - drowne, które wraz z przesuwaniem mentami dotyczącymi tych miejsc
kim, przedstawiciele polskiego państwa się frontu  szły za nim. Takim obo- uwięzienia. Brak jest szczegółowych
podziemnego z jego podziemną armią zem był m.in. obóz NKWD w Krześli - danych na temat ogólnej liczby uwięzio -
(AK). Symbolem tego jest los, jaki spo- nie, który następnie miał siedzibę nych w tych miejscach odosobnienia.
tkał przywódców polskiego Państwa pod A
odzią, a ostatnia jego lokalizacja Jak pisze cytowany już Wolsza, tylko
Podziemnego  z Komendantem Głów- znalazła się, według Wolszy, pod Po - dla kilku placówek (np. Rembertów,
nym AK gen. Leopoldem Okulickim znaniem. Wspominany już autor Skrobów, Krześlin, Toszek, Grudziądz,
i wicepremierem rządu RP Stanisławem twierdzi, że w obozach NKWD życie Piła i Żagań) historycy dysponują
Jankowskim. Wywiezieni do ZSRR, są - straciło co najmniej kilkanaście tysię - szczątkowymi danymi na temat liczby
dzeni w Moskwie. cy ludzi. uwięzionych tam ludzi.
Baraki obozu NKWD przy ul. Słonecznej w Poznaniu  stan obecny.
NIEZALE�NA
GAZETA POLSKA III
Warszawa, 4 maja 2007 r.
W CIENIU UB
 Proces żołnierzy oddziału partyzanckiego Jana Kempińskiego  Błyska przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Poznaniu, 29 kwietnia 1946 r. w świetlicy KW
MO w Poznaniu. Moment odczytania wyroku. Skład sądu: przewodniczący mjr Franciszek Szeliński, sędzia kpt. Jan Zaborowski, ppor. Edward Jęczmyk,
protokolant chor. Edward Pawlak. Dowódca oddziału Jan Kempiński został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano.
Bardzo niewiele wiemy o obozach so- NKWD w Rembertowie. Po rozbiciu (dawna sygnatura 14336/III), a zatytuło-
wieckiego NKWD usytuowanych na te- obozu przez oddział  Wichury , Maria wana  Spis aresztowanych Polaków
renach Wielkopolski. Można powie- Bielawina trafiła do obozu NKWD znajdujących się w specjalnym obozie
dzieć, że pamięć o tych miejscach repre- w Poznaniu. Tak to wspomina:  Przy- nr 2 NKWD pozostających do dyspozy-
sji sowieckich, w świadomości wieziono nas w rejon Poznania. Tu był cji WUBP w Poznaniu .
historycznej Wielkopolan, zupełnie nie duży obóz, liczący podobno kilkanaście Jak wspomniałem, dokument ten jest
funkcjonuje. Jedną z najmniej znanych, tysięcy więz
niów. Byli Polacy, Niemcy, tłumaczeniem z języka rosyjskiego, co
czy też wręcz nieznanych,  placówek Rosjanie. Szeregi baraków. Duży las lu- powoduje, że wiele zapisów jest niezro-
represji sowieckiego systemu stalinow- dzi [...] Żadnego kontaktu ze światem zumiałych  ze względu na zastosowa-
skiego w Poznaniu, w ostatnim okresie spoza drutów kolczastych i murów. Nie nie np. rosyjskich skrótów (jednostek
wojny i pierwszym okresie po jej zakoń- było mowy ani o korespondencji, ani np.  Smierszu czy NKWD). Pod doku-
czeniu, jest niewątpliwie obóz NKWD, o paczkach od rodzin. Rozlokowano mentem tym znalazły się podpisy kilku
który znajdował się w 1945 r. w rejonie więz
niów w drewnianych barakach. Ba- członków załogi Specłagru nr 2
ul. Słonecznej (w drewnianych bara- raki były tak zapluskwione, że nie moż- NKWD. Jest więc płk Orłow  kierow -
kach). W materiałach BIP Delegatury na było spać. [...] W sąsiedztwie obozu nik jednostki, lejtnant Zujew  pełno-
Sił Zbrojnych z 1945 r. znajduje się za wysokim murem znajdowały się ko - mocnik oper. spec. łagrów, st. lejtnant
wzmianka o obozie.  Czerwiec 1945. szary . W relacji Bielawiny znajdujemy Dorochow  kierownik Oddziału Ra-
Na ul. Słonecznej w Poznaniu znajduje jakieś informacje, nie są one zbyt precy- chunkowego, A
ukoszyn i Grzybowski
się obóz dla VD, gdzie znajdują się ofi- zyjne, ale przy braku innych i te są istot -  pracownicy łagru, Kierczet
cer.[owie] i żołn.[ierze] AK. Niemcy ne i ważne. Wynika z tego wspomnie -  kier. I Oddziału Urz. Bezp. Publ.
i Ukraińcy sprawują nadzór. Warunki nia, że obóz był usytuowany w drewnia- Przy pisowni nazwiska poznańskiego
okropne. Głód, epidemie (róży i czer- nych barakach i mógł pomieścić ubowca tłumacz popełnił błąd w pisow-
wonka) wyżywienie dzienne stanowi 15 do kilkunastu tysięcy więz
niów. ni  chodzi o Piotra Kiergieta (s. Szy-
dkg chleba i 1/2 porcji niekraszonej, mona, ur. 9.03.1917 r. w Czyżnówce
Teczka IPN Po 04/3122
wodnistej zupy. Dn. 15 VI przywieziono pow. Stołpce, woj. nowogródzkie, naro -
do obozu wielu więz
niów polit.[ycz- Poszukując informacji na temat tej dowości białoruskiej; absolwenta kursu
nych] z całej Polski . Ta krótka wzmian- placówki sowieckiej, natrafiłem na do - NKWD dla polskich ubowców w Kuj -
ka, pochodząca z dokumentów polskie- kument znajdujący się w zasobie archi- byszewie, od lipca 1945 r. naczelnika
go podziemia to jedna z niewielu infor - wum IPN w Poznaniu. Jest to teczka za - Wydz. I WUBP w Poznaniu; zwolnio-
macji, które posiadamy w odniesieniu wierająca spis więz
niów, jak wynika nego na własną prośbę 31 lipca 1946 r.).
do tego obozu. z informacji w niej zawartej  jest to tłu- Niewątpliwe jest ustalenie autora za-
Obóz w Rembertowie, wg Ślaskiego, maczenie dokumentu z języka rosyj - chowanego dokumentu. Pod dokumen-
został zlikwidowany w czerwcu 1945 r. skiego, w czym łatwo się zorientować, tem widnieje imię i nazwisko tłumacza
Według niektórych badaczy i świadków gdyż pełno w nim błędów i rusycy -  Jan Sitarski. Brak materiałów doty -
część więz
niów z tego obozu została zmów. czących tak organizacji, jak i obsady za -
przewieziona do obozu w Poznaniu. Pamiętać trzeba, że zachowana w ma - łogi łagru, a także sposób zapisów na-
Na jego temat wiemy bardzo niewiele. teriałach po WUBP w Poznaniu lista zwisk i funkcji pod dokumentem utrud-
Jednym z nielicznych świadectw więz
niów jest tylko fragmentem doku - niają identyfikację funkcjonariuszy,
 wspomnień, w których znajduje się mentacji obozu i więz
niów, którzy którzy ten dokument stworzyli, zatwier-
wzmianka o obozie NKWD w Pozna- w nim się znalez
li. Wydaje się, że jed - dzili i podpisali.
niu, są wspomnienia Marii Bielawiny nym z elementów, nad którym należy się Teczka -dokument zawiera dane 838
 żołnierza AK, ps.  Zielona Pani , któ- zastanowić, jest wielkość i zawartość tej więz
niów tego łagru, w tej liczbie 73
ra w kwietniu 1945 r. została aresztowa- listy. Bowiem dopiero w tym kontekście kobiety, głównie związane z polskim
na w jednej z podwarszawskich miej - może to dać obraz liczebności obozu. podziemiem. Wszyscy uwięzieni
scowości, a następnie przez Mińsk Ma - Dokument, o którym mowa, to teczka w Specłagrze nr 2 NKWD w Poznaniu,
zowiecki i więzienie UB na Pradze opatrzona sygnaturą archiwalną Instytu- gdzie dane zostały podane, zostali
przy ul. Strzeleckiej trafiła do obozu tu Pamięci Narodowej  IPN Po 04/3122 aresztowani pomiędzy 14 listopa-
NIEZALE�NA
IV
GAZETA POLSKA
Warszawa, 4 maja 2007 r.
W CIENIU UB
da 1944 r. a 27 czerwca 1945 r. w róż - riał obwiniający, miało być odstawio- znajdujemy informacje o bałaganie
nych rejonach kraju. Jak zatem widać, nych do więzienia w Rawiczu . w czasie transportu, który umożliwił
większość aresztowanych, którzy zosta- Jak zatem z powyższego wynika, za- ucieczkę. Pisano:  żołnierze pozwalali
li umieszczeni w obozie NKWD w Po - chowany w archiwum poznańskiego ludziom obcym na wchodzenie między
znaniu, to osoby ujęte jeszcze w czasie Oddziału IPN dokument jest listą prze- więz
niów, dostarczanie paczek, rozmo-
trwania działań wojennych. kazującą więz
niów przeznaczonych wy i. t. d. Jest rzeczą całkowicie zrozu-
Pośrednio dane dotyczące omawiane- do wywiezienia ze Specłagru NKWD miałą, że z takiego nieładu mogli skorzy-
go dokumentu znajdujemy w teczce nr 2 w Poznaniu do więzienia w Rawi- stać więz
niowie i pod pozorem osoby
osobowej wspomnianego powyżej por. czu. Powstał on jako efekt przekazania nienależącej do transportu opuścić miej-
Kiergieta  wówczas oficera WUBP części więz
niów polskiej bezpiece przez sce postoju. Ponadto por. BURGAT po-
w Poznaniu. W teczce tej znajduje się organa NKWD, w momencie likwidacji zwolił osobom obcym /krewni lub znajo-
raport z 14 września 1945 r., w którym obozu w Poznaniu. Do transportu wspo- mi więz
niów/ na przejazd do Rawicza
mamy informacje poświęcone sprawie mnianych więz
niów, za który odpowia - w oddzielnym wagonie, a nawet między
związanej z omawianym sowieckim dał por. Kiergiet z WUBP, wyznaczono więz
niami. Z tej to racji w czasie postoju
obozem w Poznaniu. konwój składający się ze 107 żołnierzy transportu na stacjach żołnierze wypusz-
Z dokumentu tego wynika, że po- z 14 pp KBW z por. Burgatem na czele. czali z wagonów różnych ludzi, ponie-
znański obóz NKWD nr 2 został zlikwi- Zostali oni przetransportowani do Rawi- waż tłumaczyli, że oni nie są więz
niami.
dowany w lipcu 1945 r. W raporcie tak cza z 31 lipca na 1 sierpnia 1945 r. Moż - [...] W konsekwencji takiego lekceważe-
opisywano przetrzymywanych w obozie na więc przyjąć, że to jest data likwida- nia obowiązków służbowych przez por.
 znajdowali się obywatele polscy, któ- cji Specłagru w Poznaniu. BURGATA, w więzieniu w Rawiczu
rzy przy likwidacji tego obozu zostali Jak dowiadujemy się z cytowanego już stwierdzono brak 39 osób z ogólnej licz-
przekazani władzom polskim. W myśl raportu  spośród tych 838 więz
niów, by transportowanych więz
niów.
rozporządzenia M. B. P. część z nich którzy przeznaczeni byli do więzienia Jak widać nawet ze szczątkowych in-
/189 osób/ została zwolniona, gdyż byli w Rawiczu  39 zbiegło podczas trans- formacji można uzyskać dane poszerza-
to ludzie o małym wykształceniu i bez portu. Z raportu wynika, że za tę uciecz- jące naszą wiedzę o działaniach
politycznego wyrobienia. Nato- kę winę zrzucono na dowodzącego kon- NKWD na zachodnich kresach Rzeczy-
miast 838 osób, na których ciąży mate- wojem oficera KBW. W dokumencie pospolitej.
Pod specjalnym nadzorem UB.
Ksiądz Antoni Thiel z Czarnkowa
Elżbieta Wojcieszyk, społeczeństwa narodowe tradycje i pol - krytykował pracę w niedziele, mówiąc,
OBUiAD Poznań skie obyczaje. Coraz częściej to właśnie że odbudowuje się Warszawę i Wrocław
było przyczyną ataków i szykan ze stro- w dni świąteczne, jakby brak było dni
Nadnotecki dekanat czarnkowski w wyniku
ny władz komunistycznych. Inwigilacja roboczych, że czerwoni pragną zabić
zmian terytorialnych po II wojnie światowej
księdza dziekana i jego wikariusza chrześcijaństwo. Apelował, żeby zwró-
z pogranicza polsko-niemieckiego stał się łączni -
ks. Bogdana Podhalańskiego była per- cić oczy na kulturę Zachodu, a nie pa-
kiem z tzw. ziemiami odzyskanymi. Większość
manentna, o czym świadczą szczegóło- trzeć na Wschód.
mieszkańców należała do Kościoła rzymskokato-
we sprawozdania i meldunki powiato -
lickiego, uważanego przez komunistów za do - Niebezpieczny dla reżimu
wego aparatu represji, przechowywane
brze zorganizowanego i silnego wroga. Duszpa-
w poznańskim oddziale IPN. UB kwali- Po groz
bach ze strony władz, 6 stycz-
sterze czarnkowscy, mimo że przez propagandę
fikowała księży jako element podejrza - nia 1948 r. informował wiernych, że
sowiecką okrzyknięci wrogami ludu, jak i wszy -
ny, sprzyjający nienawistnej komuni- z jego wypowiedzi robi się donosy
scy duchowni cieszyli się wśród mieszkań-
stom polskiej myśli niepodległościowej. do bezpieki. Wyjaśniał, że ludzie  nie
ców wielkim autorytetem. W trudnych la-
Informacje powiatowego aparatu repre- wiedzą, co to reakcja, a co demokracja
tach 1945 1956 starali się pomóc przetrwać
sji do wojewódzkiego UB w Poznaniu i nie umieją odróżnić reakcjonisty
swym parafianom. Uspokajali nastroje społecz-
na temat działalności dziekana i du - od demokraty . 1 lutego 1949 r. pod-
ne, nieśli posługę duszpasterską i służyli radą
chownych dekanatu czarnkowskiego czas kazania radził, że  lepiej weselić
i pomocą w powojennej odbudowie.
opierały się na relacjach funkcjonariu - się w niebie, niż tu na tej naszej zbruka-
W 1946 r. dziekanem w Czarnkowie szy i raportach tajnych współpracowni - nej ziemi, za miskę soczewicy sprzedać
został ks. Antoni Thiel. Był Wielkopo- ków, do których należał m.in. informa - się złym siłom . 25 czerwca 1949 r. na-
laninem, urodzonym 16 stycznia 1903 r. tor  Motorski . Donosy dotyczyły zwy - woływał,  aby zamanifestować swój ka-
w Racocie koło Kościana, wyświęco - kle treści kazań lub sposobu tolicyzm i głęboką wiarę, której sobie
nym w 1928 r. Podczas II wojny świato- organizowania obchodów świąt kościel - nigdy i nikomu wydrzeć nie damy . 30
wej został wysiedlony do Generalnego nych i patriotycznych. Uroczystości te, paz
dziernika 1949 r. podczas kazania
Gubernatorstwa, gdzie współpracował według ocen UB, miały zawsze charak - ironizował, że  gdyby św. Józef chodził
z AK. Od kwietnia 1945 r., na polecenie ter endecki. Podobnie oceniano kazania po ziemi i szukał schronienia, to nieje-
kurii poznańskiej, wykonywał obowiąz- ks. Thiela, które miały być zawsze poli- den z nas by mu go nie udzielił, a w fa-
ki administratora parafii św. Marii Mag- tyczne. Przygotowując dokumenty, bę - brykach i warsztatach zapytaliby go,
daleny w Czarnkowie. dące póz
niej podstawą aresztowania, czy należy do Partii . 9 listopada 1949 r.
ubecy skrzętnie odnotowali, że w kaza - ks. Thiel stwierdził, że  obecne nowe
Trudna posługa
niu podczas Pasterki 24 grudnia 1946 r. ustroje, wynalazki z materializmem
Wykonywanie obowiązków duszpa - powiedział, że na świecie nie będzie po - na czele, dążą do tego, ażeby wmówić,
sterskich nie było wówczas łatwe. Du- koju, dopóki wszyscy nie pojednają się iż Boga nie ma. Komunizm, socjalizm
chowni starali się wychowywać dzieci z Bogiem. Kiedy indziej  24 sierp - i masoneria dążą do wyparcia się Boga
i młodzież w moralności chrześcijań- nia 1947 r.  ostrzegał przed zalewem i do tego, aby przestano wierzyć. Obec-
skiej, kultywować wśród miejscowego komunizmu, a 11 paz
dziernika 1947 r. ni filozofowie czynią się za wielkich,
NIEZALE�NA
GAZETA POLSKA V
Warszawa, 4 maja 2007 r.
W CIENIU UB
Funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Czarnkowie w 1945 r.
gdyż przeczytali dwie książki na krzyż, do KSMŻ. W okolicznościowym prze- Jak wynika z innych ubeckich dono-
jakiegoś tam Marksa czy inną i twier- mówieniu wzywał do walki z nowocze- sów, arcybiskup Walenty Dymek na ko -
dzą, że są mądrzy, że oni są wszystkim snym pogaństwem polskim, bo my lejnych corocznych konferencjach deka-
i mogą rządzić światem . 15 stycz- KSM  walczymy o Polskę sprawie- nalnych przełomu lat 40. i 50. wspomi-
nia 1950 r. tłumaczył wiernym problem dliwszą i lepszą� . Odnotowano też, że nał księży przebywający w więzieniach
ślubów cywilnych z punktu widzenia podczas jednego z zebrań KSM w 1948 r. i ich bardzo trudnym położeniu. Wy -
prawa kanonicznego. Ksiądz dziekan informował o aresztowaniu swego wi- mieniał wśród nich także księdza dzie-
Thiel, uświadamiając wiernym, że bez kariusza, czym wzbudzał niechęć mło - kana z Czarnkowa, osadzonego w Po -
ślubu kościelnego nie można przystępo- dzieży do władzy, a 16 lipca 1948 r. nie znaniu. Dopiero 31 grudnia 1952 r.
wać do żadnych sakramentów, nie moż - chciał uczestniczyć w zebraniu Komite- z ulgą poinformował zebranych, że wię-
na być ojcem chrzestnym, świadkiem tu Obchodu święta 22 lipca, czym po- zienie opuścił ks. Thiel.
na ślubie oraz mieć pogrzebu katolic - twierdzał, według funkcjonariuszy Ksiądz Antoni Thiel, proboszcz i dzie-
kiego, stał się niebezpieczny dla reżimu. UB, swój wrogi stosunek do nowego kan czarnkowski, był polskim duchow-
Skutecznie zapobiegał urzędowej ate - systemu. nym, który dorastał w atmosferze pracy
izacji. organicznej, przeżył radość odzyskanej
Kontrolowany do końca
Starszy referent Wydziału V sek - po ponad stu latach niepodległości Pol-
cji V WUBP Marian Śron 20 listopa- 23 paz
dziernika 1950 r. ks. Antoni ski, pracował w okresie dwudziestolecia
da 1950 r. pisał w podsumowującym ra- Thiel został aresztowany i osadzony międzywojennego w patriotycznym śro-
porcie do Ministerstwa Bezpieczeństwa w więzieniu w Poznaniu, ponieważ  sys - dowisku wielkopolskiej Narodowej De-
w Warszawie, że ks. Thiel występował tematycznie i z premedytacją przy wy - mokracji, a podczas II wojny światowej
też wrogo na zebraniach organizacji ka - głaszaniu kazań religijnych wplatał zda - współpracował ze strukturami Polskiego
tolickich. Zabiegał o rozwój Katolic- nia o charakterze politycznym, nacecho - Państwa Podziemnego. W epoce stali-
kiego Stowarzyszenia Młodzieży Mę - wane wrogością do ustroju PRL . nowskiej walczył o chrześcijański sys -
skiej i Żeńskiej i hamował jej odpływ 3 listopada 1950 r. oficer śledczy WUBP tem wartości. Chciał uchronić swych
do komunistycznego Związku Walki w Poznaniu chor. Andrzej Malujdy wsz - parafian przed laicyzacją i brakiem pa -
Młodych (ZWM), a póz
niej Związku czął postępowanie w sprawie  przeciw - triotyzmu. W tym czasie wielu takich
Młodzieży Polskiej (ZMP). Ubecy pa- ko Thiel Antoniemu s. Andrzeja  Au - jak on duchownych zmagało się co-
miętali niechętną postawę ks. Thiela gustyna podejrzanemu o szerzenie fał - dziennie z nachalną propagandą marksi -
wobec ZMP i zakaz wnoszenia do ko - szywej propagandy . Podczas rozprawy stowską. Wielu też, tak jak on, przypła-
ścioła sztandaru ZMP. Ksiądz Thiel sądowej w Sądzie Wojewódzkim w Po - ciło to więzieniem, a nawet śmiercią.
mawiał:  do kościoła wstęp mają sztan - znaniu podprokurator Stanisław Grą- Ksiądz Antoni Thiel został zwolniony
dary tylko poświęcone! . W dokumen - dzielewski uznał jego winę za całkowi- z więzienia i aż do 1980 r. był probosz-
tacji procesowej przypomniano, że 16 cie udowodnioną i żądał kary więzienia czem w Czarnkowie, gdzie zmarł
grudnia 1947 r. ksiądz dziekan  urzą- z art. 22 dekretu 13 czerwca 1946 r. 9 grudnia 1986 r. Do końca był kontro -
dził, bez zezwolenia, przedstawienie o przestępstwach szczególnie niebez - lowany niejawnie przez funkcjonariuszy
i zabawę na sali ob. Grodzkiego z oka - piecznych w okresie odbudowy Państwa aparatu represji i oceniany jako nieprze-
zji przyjmowania nowych członkiń Polskiego (Dz.U. RP. nr 30, poz. 192). jednany wróg PRL.
NIEZALE�NA
VI
GAZETA POLSKA
Warszawa, 4 maja 2007 r.
W CIENIU UB
 Harcerz  wróg Polski Ludowej
Bartosz Kuświk, podporządkować sobie odbudowujący blem sięgał głębiej. Od harcerstwa ocze-
OBEP Poznań się ruch młodzieżowy. Gdyby harce- kiwano bowiem, że stanie się organizacją
rze okazali się odporni na monologi dziecięcą, a młodzież będzie przekazy-
II wojna światowa była dla harcerstwa okresem
i PPR-owskich agitatorów, w odwodzie wała do ZWM. Postulaty ograniczenia
niebywałego heroizmu. Okres ten przyniósł ogrom -
mieli czekać oprawcy z UB. Początkowo wieku harcerzy do 16 roku życia, a nawet
ne straty, poniesione zarówno w konspiracji, jak
jednak komuniści chcieli uniknąć warian- do 15, były wysuwane od momentu roz -
i wotwartej walce o wolność Polski. Szeroko zna-
tu brutalnego, aby nie zrażać młodych. poczęcia prac nad odrodzeniem powo-
na i doceniana była rola, jaką odegrały Szare Sze-
jennym harcerstwa i zostały zakończone
regi w walce o niepodległość. Szare Szeregi stały Odrodzenie życia harcerskiego
dopiero w chwili faktycznego wchłonię-
się w Polsce organizacją legendarną i w powszech-
W styczniu 1945 r. ostatni naczelnik cia harcerstwa przez  zjednoczony
nej opinii stanowią synonim konspiracyjnego har-
Szarych Szeregów harcmistrz Leon Związek Młodzieży Polskiej w 1950 r.
cerstwa w ogóle, choć ten kryptonim dotyczył har-
Marszałek wydał rozkaz o wyjściu har-
cerstwa męskiego (konspiracja żeńska nosiła kryp- Wymiana kadr
cerzy z konspiracji. Wszędzie, gdzie
tonimy  Bądz
Gotów i  Związek Koniczyn ).
tylko udało się oczyścić teren z wojsk Podstawową zasadą oddziaływania
Po wojnie oczywiste było, że harcer- niemieckich, tam od razu odradzało się partii na harcerstwo było wprowadzanie
stwo zyskało sobie olbrzymi autorytet życie harcerskie. Nie inaczej było w szeregi instruktorów ZHP działaczy
w społeczeństwie, a wśród młodzieży w Wielkopolsce. Szybko odradzały się ZWM niezwiązanych dotąd z harcer-
szczególnie. I właśnie z tego powodu drużyny, szczepy i hufce. Już w kwiet- stwem, starano się również usuwać tzw.
znalazło się ono w kręgu zainteresowań niu 1945 r. utworzono Wielkopolską element niepewny. Sztandarową posta-
nowej władzy. 30 grudnia 1944 r., zarzą - Radę Harcerską z podharcmistrzem cią w tym przypadku był Aleksander
dzeniem kierowników resortów Admini- Wincentym Zyfertem, przedwojennym Kamiński, ale i w terenie nie brakowało
stracji Publicznej i Oświaty, przywrócono instruktorem i zarazem członkiem takich przykładów, jak chociażby
do jawnej działalności Związek Harcer- ZWM na czele. Rada ta wkrótce prze- hm. Jan Poplewski z Poznania, fałszy-
stwa Polskiego. Ta największa przedwo- kształcona została we władze Wielko- wie oskarżony o defraudację pieniędzy,
jenna organizacja harcerska miała odtąd polskiej Chorągwi Harcerzy. a potem wtrącony do więzienia, gdzie
wyjść z konspiracji i rozpocząć jawną O ile odradzanie się drużyn harcer- zmarł nie odzyskawszy wolności. Wie-
działalność. Zarządzenie z jednej strony skich nie było traktowane przez ZWM lu, choć nie płaciło tak wysokiej ceny,
było działaniem mającym na celu uchwy- jak konkurencja, o tyle utworzenie od- musiało rozstać się z mundurem. Kli -
cenie władzy nad spontanicznie reakty- rębnych struktur w postaci Komendy nicznym przejawem odejścia od ideałów
wowanymi drużynami na wschód od Wi - Chorągwi wywołało protesty młodych harcerskich niech będzie przykład sióstr
sły, a także zmarginalizowanie oddziały- komunistów. Naczelnictwo ZHP przysła- Ciesielskich  drużynowych z Kalisza.
wania konspiracyjnych władz Szarych ło nawet do Poznania specjalną delegację Chciały one nadać swoim drużynom
Szeregów w przyszłości. Początkowo ko- w celu załagodzenia sporów. imiona Elizy Orzeszkowej i Adama
muniści próbowali przeciągnąć harcerzy Spory na linii ZWM  ZHP nie tylko Asnyka. Nie uzyskały jednak akceptacji
na swoją stronę metodami politycznymi, dotyczyły odrębności harcerskiej organi- swych propozycji, natomiast zapropo -
kłamstwem i przekupstwem próbowano zacji od partyjnej młodzieżówki, pro- nowano jako  bohaterów marszałka
Funkcjonariusze UB nie krzywdzili zwierząt  torturowali i mordowali ludzi.
NIEZALE�NA
GAZETA POLSKA VII
Warszawa, 4 maja 2007 r.
W CIENIU UB
Rokossowskiego oraz Dolores Ibarruri
(słynnej hiszpańskiej La Pasionari).
Gdy odmówiły, zostały jako element
niepewny usunięte ze Związku.
Wymiana kadr, nacisk w szkołach,
a także akcje propagandowe przeciwko
tzw. badenpowellizmowi w ZHP powo-
dowały, że część młodzieży zaczęła two-
rzyć harcerstwo konspiracyjne. Powsta-
wało one w dwóch falach. Pierwsza fala
rozpoczęła się na przełomie lat 1947
i 1948 i związana była właśnie z rugowa-
niem z ZHP niewygodnych instruktorów.
Druga zaś fala miała miejsce w 1950 r.,
gdy harcerstwo wcielono do Związku
Młodzieży Polskiej i nadano mu status
organizacji dziecięcej. Konspiracje te
tworzyła młodzież, która, nie chcąc
odejść z harcerstwa, nie widziała dla sie-
bie miejsca w ZMP. Organizacje te były
ścigane i likwidowane przez UB metoda-
mi równie bezwzględnymi, jak struktury
podziemia niepodległościowego czy od-
działy partyzanckie AK czy NSZ.
Tragicznie zakończyła się działalność
jednej z takich organizacji o nazwie
 Konspiracyjny Związek Młodzieży
Wielkopolskiej . Organizacja ta wywo -
dziła się ze środowiska 15 Poznańskiej
Drużyny Harcerskiej im. Romualda
Traugutta z Liceum św. Marii Magdale -
ny w Poznaniu. Członkowie organizacji
Zbigniew Kosmowski i Bohdan Dybi-
zbański dokonali zabójstwa, jak sądzili,
konfidenta UB. Wojskowy Sąd Rejono-
wy w Poznaniu skazał ich na karę śmier-
ci, którą wykonano 15 lutego 1947 r.
A
ącznie w ówczesnym województwie
poznańskim na przełomie lat 40. i 50.
działało ok. 30 organizacji, jak to okre-
ślali funkcjonariusze UB,  o zabarwie-
niu harcerskim , skupiających ok. 300
członków (na ogólną liczbę 98 nielegal-
nych organizacji młodzieżowych, sku-
piających ok. 900 członków), tak
więc 1/3 młodzieżowej konspiracji
w Wielkopolsce stanowili harcerze.
Komuniści, likwidując faktycznie
Związek Harcerstwa Polskiego, po-
twierdzili tezę, że harcerstwa nie udało
im się politycznie opanować od we -
wnątrz. Zamykając nastolatków w wię -
Bezkarność UB w terroryzowaniu ludności czasami kończyła się spotkaniem z podziemiem i wykona-
zieniach i obozach, dali zaś pokaz wła-
niem wyroku śmierci.
ściwego sobie ślepego terroru.
Redakcja  Wojciech Muszyński, Rafał Sierchuła, Jacek Żurek
Instytut Pamięci Narodowej  Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa
Biuro Edukacji Publicznej IPN
ul. Hrubieszowska 6a, 01 209 Warszawa
tel. [phone]
Sprzedaż wydawnictw własnych - Gospodarstwo Pomocnicze IPN
tel. [phone]
Więcej informacji o działalności Instytutu Pamięci Narodowej: www.ipn.gov.pl
NIEZALE�NA
VIII
GAZETA POLSKA
Warszawa, 4 maja 2007 r.