Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego

TEKSTY OMAWIANE NA ZAJĘCIACH I DO SAMODZIELNEGO OPRACOWANIA1

TEKSTY NA ZAJĘCIA

Tekst 1.

рєчє жє притъч2 к н"имъ глагол"1 члов7кu єтєрu богатu uгобьѕи с1 н"ива | и

мъішл"јаашє в сєб7 глагол"1 чьто сътвор"4 јако нє имамь къдє събьрати плодъ

моихъ | и рєчє сє сътвор"4 разор"4 житьниц3 мо1 и бол"ьш1 съзижд2 и събєр2

тu вьсја жита моја и добро моє | рєк2 дuши моєи дuшє имаши мъного добро

лєж1штє на л7та мънога почиваи јаждь пии вєсєли с1 | рєчє жє ємu богъ

бєзuмьнє въ сь4 ношть дuш2 тво4 ист2ѕа4тъ отъ тєбє а јажє uготова комu

б2дєтъ | тако вьсакъ събира1и сєб7 нє въ богъ богат71

Zagadnienia (na które warto zwrócić uwagę):

 alfabet;

 znaki diakrytyczne;

 system głoskowy;

 fleksja rzeczownika: wiadomości ogólne, odmiana -o-, -jo- tematowa i -a-,

-ja- tematowa

 fleksja czasownika: czas teraźniejszy, imperfectum;

 szyk wyrazów.

Tekst 2.

въ оно вр7м1 uслъіша иродъ тєтрархъ слuхъ иисuuсобъ | и рєчє отрокомъ

своимъ сь єстъ иоанъ крьститєл"ь тъ въскрьсє отъ мрьтвъіихъ и сєго ради силъі

д74тъ с1 о н"ємь | иродъ бо имъ иоана съв1за и и въсади и въ тьмьниц2

иродьјадъі ради жєнъі филипа братра своєго | глаголаашє бо ємu иоанъ нє

достоитъ ти им7ти є1 | и хот1 и uбити uбоја с1 народа зан"є пророка им7ах2

и | дьни жє бъівъшu рождьства иродова пл1са дъшти иродьјадина по ср7д7 и

uгоди иродови | т7мьжє съ кл1тво4 издрєчє єи дати єгожє аштє въспроситъ |

она жє наваждєна матєр4 своє4 даждь ми рєчє сьдє на мис7 глав2 иоана

крьститєлја | и пєчальнъ бъістъ ц7сар"ь | кл1твъ жє ради и възлєж1штиихъ съ

н"имъ повєл7 дати и и посълавъ uс7кн2 иоана въ тьмьници | и прин7с1 глав2

єго на мис7 и даш1 д7вици и нєсє матєри своєи | и прист2пл"ьшє uчєници єго

въз1с1 т7ло єго и погр7с1 є и пришьдъшє възв7стиш1 иисuсови |

Zagadnienia:

 palatalizacja spółgłosek;

 pierwszo- i drugoosobowe zaimki, zaimek zwrotny;

 paradygmat czasowników w czasie teraźniejszym;

 spójniki i partykuły.

1 Uwaga! Wszystkie poniższe teksty nie są znormalizowane. Student powinien w podstawowym

wymiarze (prawa głoskowe, znormalizowana fleksja) umieć doprowadzić je do postaci kanonicznej.

Tekst 3.

и сє дъва сл7пьса с7д1шта при п2ти слъішавъша јако иисuсъ мимо ходитъ

възъпистє глагол"4шта помилuи нъі господи съінu давъідовъ | народъ жє

запр7ти има да uмльчитє | она жє пачє въпьјаашєтє глагол"4шта помилuи нъі

господи съінu давъідовъ | и ставъ иисuсъ възгласи ја и рєчє чьто хоштєта да

сътвор"4 вама | глаголастє ємu господи да отврьзєтє с1 наю очи |

милосрьдовавъ жє иисuсъ прикосн2 с1 очью има и абьє прозьр7стє и по н"ємь

идєтє |

Zagadnienia:

 rzeczowniki -i- tematowe oraz -u- tematowe;

 odmiana przymiotników;

 odmiana zaimków;

 aorysty;

 dopełnienie dopełniaczowe i negacja.

Tekst 4.

б7 жє бол1 єтєръ лазаръ отъ виõань1 градьца марьина и марõъі сєстръі є1 | б7

жє марьја помазавъшија господа мãромъ и отьръши ноѕ7 єго власъі своими є1жє

братъ лазаръ бол7ашє | посъластє жє сєстр7 єго къ н"ємu глагол"4щи господи сє

єгожє л"юбиши болитъ | слъішавъ жє иисuсъ рєчє си бол7знь н7стъ къ съмрьти

нъ о слав7 божьи да прославитъ с1 съінъ божьи є4 | любл"јаашє жє иисuсъ

марõ2 и сєстр2 є1 и лазара | єгда жє uслъіша јако болитъ тогда жє пр7бъістъ

на н"ємь жє б7 м7ст7 дъва дьни | по томь жє глагола uчєникомъ ид7мъ въ

июд74 пакъі | глаголаш1 ємu uчєници єго равви нъін"ја искаах2 тєбє

камєньємь побити июд7и и пакъі идєши тамо | отъв7ща иисuсъ нє дъв7 ли на

дєс1тє годин7 єстє въ дьнє | ащє къто ходитъ въ дьнє нє потъкнєтъ с1 јако

св7тъ мира сєго видитъ | ащє ли къто ходитъ нощь4 потъкнєтъ с1 јако св7та

н7стъ о н"ємь | си рєчє и по сємь глагола имъ лазаръ дрuгъ нашь uсъпє нъ

ид2 да възбuжд2 и | р7ш1 жє ємu uчєници єго господи ащє uсъпє съпасєнъ

б2дєтъ | в7ща жє иисuсъ о съмрьти єго они жє мьн7ш1 јако о uсъпєньи съна

глагол"єтъ | тогда рєчє имъ иисuсъ нє обинu1 с1 лазаръ uмр7тъ и радu4 с1

васъ ради да в7р2 имєтє јако нє б7хъ тu нъ идємъ къ н"ємu | рєчє жє õома

нарицаємъи близньць къ uчєникомъ ид7мъ мъі да uмьрємъ съ н"имь | пришєдъ

жє иисuсъ въ виõань4 обр7тє и южє чєтъіри дьни им2щь въ гроб7 | б7 жє

виõаньја близ иєрuсалима јако п1ть на дєс1тє стадии | мъноѕи жє отъ июд7и

б7ах2 пришьли къ марõ7 и марьи да uт7ша4тъ и о братр7 єю | марõа жє єгда

uслъіша јако иисuсъ гр1дєтъ сър7тъ и а марьја дома с7д7ашє | рєчє жє марõа

къ иисuсu господи ащє би сьдє бъілъ нє би братръ мои uмрьлъ | нъін"ја в7мь

јако єгожє колижьдо просиши u бога дастъ тєб7 богъ | глагола єи иисuсъ

въскрьсьнєтъ братръ твои |

Zagadnienia:

 tematy spółgłoskowe w odmianie rzeczowników;

 odmiana złożona przymiotników;

 wprowadzenie do imiesłowów, imiesłów -l- owy;

 prefiksy i przyimki;

 przymiotniki.

Tekst 5.

тогда иисuсъ възвєдєнъ бъістъ дuхомь въ пuстъін"4 іскuсити с1 отъ нєприѣзни

| і пошть с1 дьниі к і ноштиі к посл7дь възлака | і прист2пи къ н"ємu ди7волъ

іскuша1 и і рєчє аштє съінъ єси божіи рьци да камєниє сє хл7би б2д2тъ | онъ

жє отъв7штавъ рєчє пишєтъ нє о хл7б7 єдиномь поживєтъ члов7къ нъ о всємь

глагол7 ісход1штиімь іѕ uстъ божіи | тогда по1тъ и ди7волъ вь св1тъі градъ і

постави і на крил7 црък"бьн7ємь | і глагола ємu аштє съінъ єси божьи пuсти

сєбє долu | пишєтъ бо 7ко аћєломъ своимъ запов7стъ о тєб7 і на р2кахъ

възъм2тъ т1 да нє когда пр7тъкнєши о камєнь ног2 сво4 | рєчє жє ємu

иисuсъ пакъі пишєтъ нє іскuсиши господа бога своєго | пакъі по7тъ єго

нєпри7знь на гор2 въісок2 ѕ7ло і показа ємu вьс7 ц7сарьстби7 мира і цлав2 єго

| і глагола ємu вьс7 си дамь ти аштє падъ поклониши ми с1 | тогда глагола

ємu иисuсъ отиди ди7вол"є | пишєтъ бо господю богu своємu поклониши с1 і

томu єдиномu послuжиши | тогда остави єго ди7волъ і сє аћєли прист2пиш1 і

слuжаах2 ємu |

Zagadnienia:

 ciąg dalszy odmiany rzeczowników o tematach spółgłoskowych;

 przymiotniki w stopniu wyższym i najwyższym;

 zaimki względne, pytajne i nieodmienne;

 czasownikowe formy złożone;

 mianownik i wołacz.

Tekst 6.

uзьр7въ жє народъі вьзидє на гор2 і 7ко с7дє прист2пиш1 къ н"ємu uчєници

єго | і отвръзъ uста сво7 uчаашє 1 глагол"3 | блажєни ништиі дuхомь 7ко

т7хъ єстъ ц7сарьство нєбєсьскоє | блажєни плач2штєи 7ко ти uт7ш1тъ с1 |

блажєни кротьци 7ко ти нашєд1тъ зємл"4 | блажєни ал"ч2штиі і жажд2штиі

правъдъі ради 7ко ти насъіт1тъ с1 | блажєни милостивиі 7ко ти помиловани

б2д2тъ | блажєни чистиі сръдцємь 7ко ти бога uзьр1тъ | блажєни съмир74штиі

7ко ти съіновє божіи нарєк2тъ с1 | блажєни ізгънани правъдъі ради 7ко т7хъ

єстъ ц7сарьство нєбєсьскоє | блажєни єстє єгда понос1тъ вамъ і иждєн2тъ въі і

рєк2тъ вьс7къ зълъ глаголъ на въі лъж2штє мєнє ради | радuитє с1 і вєсєлитє

с1 7ко мъзда ваша многа єстъ на нєбєсєхъ | тако бо ізгънаш1 пророкъі іжє

б7ш1 пр7ждє васъ | въі єстє соль зєми аштє жє соль обu7єтъ чимь осолитъ с1

| ничьсомuжє б2дєтъ къ томu да ісъіпана б2дєтъ вънъ і попираєма члов7къі |

Zagadnienia:

 imiesłowy czynne;

 tryb przypuszczający;

 pierwsza koniugacja;

 biernik.

TEKSTY DO SAMODZIELNEGO OPRACOWANIA

Tekst 1.

м7с1ца дєк1бр"ја иг въ навєчєри9 рождьства хрьстова єванћєли9 отъ лuкъі глава

в въ оно вр7м1 изідє запов7дь отъ кєсар7 авгоста напісаті в"с1 вьсєлєн24 | сє

напісаніє пръвоє бъістъ влад2щu сuріє4 и кãрініє4 | и ид7ах2 вьсі напісатъ с1

кьждо въ свои градъ | вьзідє жє иосіфь отъ галілє1 и града назарєтьска вь

июдє4 вь градъ давъідовъ іжє наріцаєтъ с1 віõлєємь занє б7ашє отъ домu и

отьчьстві7 давъідова | напісатъ с1 съ маріє4 обр2чєн24 ємu жєно4 с2штє4

нєпраздъно4 | бъістъ жє єгда бъістє тu исплъниш1 с1 дєниє да родітъ | и роді

съінъ свои пръв7нєць и обитъі и и положі и въ 7слєхъ занє нє б7 има м7ста въ

обит7ли | и пастъирі б7ах2 въ тоиждє ст"ран7 бъд1щє и стр7г2щє страж2

нощьн24 о стад7 своємъ | и сє анћєлъ господьнь ста вь нихъ и слава господьн7

осі7 1 и uбо7ш1 с1 ст"рахомъ вєлиємъ | и рєчє имъ анћєлъ нє боитє с1 сє бо

благов7ща4 вамъ радость вєлі4 7жє б2дєт бьс7мь людємъ | 7ко роді с1 вамъ

съпасъ іжє єстъ христъ господь въ град7 давъідов7 | и сє вамъ з"намєниє

обр1стєтє младьнєць повітъ и лєж1шть вь 7слєхъ | и вънєзаап2 бъістъ съ

анг7ломъ м"ножьство вои нєбєснъіих хвал1штиихъ бога и глагол4шть | сла въ

въішніих богu и на зєми миръ въ члов7ц7хъ благоволєниє | и бъістъ 7ко отід2

оть ніхъ анћєлі на нєбо и члов7ци пастъирі р7ш1 дрuгь кь дрuгu пр7ид7мъ

uбо до віõлєома и відімъ глаголь сь бъівьшіи єгожє господь съказа нам | и

пр7ид2 под"вігьшє с1 и обр7т2 марі4 и иосифа и младьнєць лєж1шть вь 7слєхъ |

вид7въшє жє ськазаш1 о глагол7 глаголан7мь о отроч1ті сємъ | и въсі

слъішавъшє дівіш1 с1 о глаголанъіихъ отъ пастъирь кь німъ | марі7 жє вьс1

съблюдаашє глаголъі сіи въ срьдьци своємъ | и възвратіш1 с1 пастъірі слав1штє

и хвал1штє бога о в"с7хъ 7жє слъішаш1 и від7шѧ 7кожє глаголано бъисть кь

нимъ |

Zagadnienia:

 imiesłowy czasu przeszłego;

 imiesłów czasu teraźniejszego bierny;

 druga koniugacja;

 dopełniacz;

 czasowniki zwrotne.

Tekst 2.

по трєхъ жє дьнєхъ јавиш1 с1 єпискuпu града того имєнємь пєтрu јако с2тъ

съхран"єнъі кости наш1 сємь м7ст7 | приди uбо вь ношти и ізнєси нъі издр7къі |

и поимъ єпископъ клирикъі и м2ж1 в7рьнъі и пришєдъ ста на бр7з7 р7къі | и сє

просвьт7ш1 с1 кости св1тъіихъ вь вод7 акъі и св7тильници | и аштє кдє

оставьєна бъіваашє кость св7томъ јавьјашє с1 | и тако събъравъшє кости

св1тъіихъ м2чєникъ положиш1 1 въ ракахъ | и сицє пострадавъшє в7ньчани

бъіш1 | и сија4тъ јако и зв7здъі вь вьсємь мирѣ богu в7ровавъшє христа

испов7давьшє св1тааго дuха нє отъврьгъшє с1 прославь9ни бъівъшє о христ7 |

пам1ть вь житии сємь оставиш1 на съпасєни9 вьс9мъ в7рu4штиімъ въ отьцъ и

съінъ и св1тъіи дuхъ | 1ти жє бъіш1 св1тии м2чєници на м2чєни9 о христ7

пр7ждє чєтъірь каландъ марта цир'чь въ кѕ фєãроара | пр7даш1 жє сво1 дuш1

господєви пр7ждє ѕ дьнь марта при лик"инии самовладастьци | нам жє

ц7сарьствu4штu господu нашємu и богu и съпасu владъіц7 нашємu

иисuсu христu 9мuжє 9стъ слава и дръжава и чєсть нъін"7 и присно и вь в7къі

в7комь аминъ |

Zagadnienia

 rzeczowniki odczasownikowe;

 trzecia koniugacja;

 locativus;

 dativus;

 negacja.

Tekst 3.

сє нъін7 събъістъ с1 пророчьско9 слово, 9жє глагола самъ господь нашь Исuсъ

Хрьстъ | Б2дєтъ бо, рєчє, въ посл7дьн"33 дьни, 3жє мьнимъ нъін7 с2щ1,

въстанєтъ братръ на братра сво9го и съінъ на отьць свои, враѕи члов7кu домаши

9го | Члов7ци бо сєб7 б2д2тъ нємили, и въздастъ имъ Богъ по д7ломъ ихъ |

Бъістъ жє кън1ѕь єтєръ въ Чєс7хъ имєньмь Братиславъ, жєна жє 9го нарица9ма

Драгомира | И рождьша съінъ свои прьв7ньць и крьстистє и и нар7стє им1 9мu

В1щєславъ | Въздрастъшu жє 9мu јако пострищи и, призъва Братиславъ, отьць

9го, на пострижєнь9 бискuпа єтєра, имєньмь Нотара, и сь клирикъі 9го |

Въсп7въшємъ жє имъ мьш2 9мu въ црькъви св1тъі3 Марь3, възьмъ бискuпъ

отрока, постави и на крил7 стєпєньн79мь пр7дъ олтар"ємь и благослови и рєкъі |

Господи Божє, Исu Хрьстє, благослови отрока сєго, јакожє благословилъ 9си вьс1

правьдьникъі тво3 | Сицє жє съ благословл"єнь9мь пострижєнъ бъістъ | Т7мьжє

мьнимъ, јако благословл"єнь9мь бискuпа того правьдьна9го и молитвами 9го

нач1тъ отрокъ расти, благод7ть4 божь94 хранимъ | Навъічє жє кънигъі

слов7ньскъі3 и латиньскъі3 добр7 | Uмьръшu жє отьцu 9го, Братиславu,

поставиш1 Чєси кън1за В1щєслава на стол7 д7дьн"и | Болєславъ жє, братръ 9го,

раст7ашє подъ н"имь; б7ашєтє жє оба 9щє мала | Нъ мати 9ю Драгомира

uтврьди зємл"4, и люди строи, дон"ьдєжє въздрастє В1щєславъ, и въздрастъ,

нач1 самъ строити люди сво3 | Благод7ть4 жє божь94 въ истин2 В1щєславъ

кън1зь нє тъкъмо кънигъі навъічє добр7, нъ и в7ро4 съврьшєнъ б7 | Вьс7мъ жє

нищиимъ добра творјаашє, нагъі3 од7ваашє, лач2щ13 пит7ашє, страньнъі3

при9мл"јаашє по єванћєльскu гласu | Вьдовиць жє обид7ти нє дад7ашє, люди

вьс1, uбогъ33 и богатъі3, миловаашє, Богu работа4щиимъ слuжаашє,

црькъви мъногъі3 златомь крашаашє |

Zagadnienia

 czwarta koniugacja;

 koniugacja xotěti;

 instrumentalis;

 liczebniki;

 użycie czasowników w czasie teraźniejszym i przyszłym.

Tekst 4.

Вєсєл1щu жє с1 w боѕ7 филосоõã пакъі дрuгаа р7чь присп7 и трuдъ нє мнєи

пръвъіхъ | Ростиславъ бо, Моравьскъіи кн1зь, богомъ uстимъ, съв7тъ сътвори съ

кн1зи своими и с Моравл1нъі, посла къ царю Михаилu, глагол1, людємъ

нашимъ поганьства с1 wтвръгшимъ, и по христіанєскъ с1 законъ дръжащимъ,

uчитєл1 нє имамъ таковаго, ижє бъі нъі въ свои јазъікъ истuю в7рu

христіаньскuю сказалъ, да бъіша и инъі странъі того зр1щє подобилис1 намъ | То

посли намъ, владъікw, єпископа и uчитєл1 таковаго | Wтъ васъ бо на вс1

странъі въсєгда добръіи законъ исходить | Събравъ жє царь съборъ, призва

Коньстантина филосwõа, и сътвори и слъішати р7чь сію и рєчє, филосwõє, в7мь

т1 трuдна сuща, но достоить тєб7 тамо ити | Сіа бо р7чи нє можєть инъ

никтожє исправити, јакожє тъі | Wтв7ща филосwõъ, и трuдєнъ съі т7лwмъ и

болєнъ, радъ идu тамо, ащє имuть бuкви въ јазъікъ свои | И рєчє царь къ

нємu, д7дъ мои, и wтьцъ мои, и иніи мноѕи, искавшє того нє обр7ли сuть | То

како азъ могu обр7сти | Филосwõъ жє рєчє, то кто можєть на вод7 бєс7дu

написати | или єрєтичьско им1 сєб7 обр7сти | Wтв7ща ємu пакъі царь съ

Вардою, uємъ свомъ, ащє тъі хощєши, то можєть богъ тєб7 дати, ижє даєть

вс7мъ, ижє прос1ть нєсuмн7ніємъ, и wтвръѕаєть тлъкuщимъ | Шєдъ жє

филосwõъ, по пръвомu объічаю, на молитвu с1 наложи и съ ин7ми

съпосп7шникъі | Въскор7 жє сє ємu богъ јави, послuшајаи молитвъі рабъ своихъ

| И тогда сложи писмєна и нач1 бєс7дu писати єваггєльскuю, искони б7 слово и

слово б7 u бога, и богъ б7 слово, и проч1ја |

Zagadnienia:

 infinitivus i supinum;

 gerundium;

 piąta koniugacja;

 czasowniki ‘posiadania’ i ‘brania’;

 użycia czasów przeszłych;

 aspekt czasownika