ks. dr hab. Grzegorz Leszczyński
23.03.2006
Są 2 kodeksy: z 1917r. i z 1983r (dopiero ten drugi definiuje małżeństwo!).
Małżeństwo to przymierze ( foedus), przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, którego celem jest: (kanon 1055)
1. dobro małżonków;
TEST
2. zrodzenie i wychowanie potomstwa.
Małżeństwo między osobami ochrzczonymi ma przyznaną rangę sakramentu (niezależnie zatem od przynależności do
konkretnego kościoła -- niech to będzie po prostu kościół chrześcijański! Czyli może protestant z katoliczką).
( Modestinus: nuptiae sunt coniunctio maris et feminae et consortium omnis vitae). Modestyn nie wspominał celów, to dopiero już Kanon 1155. Podkreślam te dwa cele główne małżeństwa (jest to pytanie w teście).
1. Dobro małż
ł onków – to wszystko, co służy budowaniu życia. Wykluczenia małżeństwa ze względu na dobro
małżonków nie było.
2. Zrodzenie i wychowanie potomstwa oznacza, iż małżeństwo nie pierwszorzędnie, ale jest nastawione na zrodzenie i wychowanie dzieci. Jeśli ktoś w chwili założenia małżeństwa nie jest nastawiony na zrodzenie i wychowanie dzieci (wyklucza potomstwo), zawiązuje związek nieważny. Jeśli ktoś wyklucza potomstwo nie
informując o tym drugiej osoby, to też zawiera małżeństwo nieważne.
2 główne przymioty małżeństwa:
1. Jedność
ś i wierność
ś – polega na tym, iż małżeństwo jest związkiem monogamicznym, czyli jednego mężczyzny i
jednej kobiety.
JEDNOŚĆ polega na tym, że małżeństwo jest związkiem przede wszystkim monogamicznym - 1 mężczyzny z jedną kobietą.
A zatem sprzeciwia się jedności to wszystko, co sprzeciwia się monogamii -- jakakolwiek forma poligamii (poligynia, poliandria - przez małżeństwa). Może istnieć coś w rodzaju pseudomałżeństwa, mianowicie stała relacja oparta na konkubinacie z inną osobą.
Zgodnie z prawem kanonicznym monogamia jest właściwa naturze ludzkiej. Przyjmuje się to, gdyż wywodzi się to z Księgi Rodzaju "
mężczyzna zwiąże się z żoną tak ściśle, że staną się jednym ciałem"
.
Z monogamii wynika wierność małżeńska zawierająca się niejako w wierności. Zakłada się wierność obojga. Nieważnie zawiera zatem małżeństwo ten, kto zakłada, że będzie jednocześnie pozostawał w konkubinacie albo, że nie będzie wierny (już w momencie małżeństwa).
A poznaje np. panią B, bardzo majętną. Kupuje ona A mercedesa, potem samolot... a wcześniej już sobie był w relacji z C.
Żeniąc się z C a pozostając w relacji A-B wyłącza monogamię.
1
Wyłączenie (wykluczenie) wierności - rezultat zaburzeń sfery psychoseksualnej (zazwyczaj). Ale może być różnie. Ktoś na przykład zakłada, że ma słabość do kobiet. A zawiera związek małżeński w celu ustatkowania się, natomiast zakłada, że z ewentualnych okazji będzie korzystał. To jest pierwszy przymiot.
O wiele bardziej skomplikowany jest drugi przymiot małżeństwa - nierozerwalność. Oznacza to, że małżeństwo zawiera się raz i na całe życie, przynajmniej dozgonnie. Ewangelia Mateusza o prawie mojżeszowym: "
Czy wolno oddalić swoją żonę
dopuszczającą się zdrady/nierządu? Chrustus: co do zasady nie, ale...
I tu mamy dwa teksty: hebrajski i grecki: w hebrajskim pojawia się termin zenuth, co oznacza nieważne małżeństwo (od samego początku); grecki tekst: porineia - kiedy dopuszcza się nierządu. Prawosławni przejęli to tłumaczenie i interpretacje greckie, my hebrajskie.
Małżeństwo w myśl doktryny prawa kanonicznego powstaje w momencie wyrażenia zgody małżeńskiej. I ten moment badamy odnośnie unieważnania małżeństwa. Tu jest często problem. Ale domniemywa się zawsze, że każde małżeństwo jest ważne. W praktyce oznacza to, że przedmiotem zgody małżeńskiej jest prawo małżonków do siebie nawzajem. Prawo do ciała - tak to określał kodeks z 1917. Obecnie mówi się z 1983 o prawie do drugiej osoby. Prawo do wszystkich aktów, aspektów wspólnego życia.
Pseudomałżeństwo to wtedy, gdy ktoś jest w małżeństwie i utrzymuje stałą relację z inną osobą, np. w konkubinacie.
Poligynia –
Poliginia jedności wynika wierność małżeńska zawierająca się w jedności.
Nieważne małżeństwo zawieratek ten, kto zakłada, że nie będzie wierny w małżeństwie:
• Ktoś zakłada, że np. ożeni się z kimś dla pieniędzy, pieniędzy i tak będzie się spotykać
z kimś kogo kocha;
• Ktoś np. ma słabość do kobiet, ale w którymś momencie stwierdza, że trzeba założyć małżeństwo, ale i
tak myśli, że jak się nadarzy okazja, to sobie pójdzie na bok.
2. Nierozerwalność
ś – oznacza, iż małżeństwo zawiera się raz i na całe życie (Ew. wg Mateusza).
Nie można odprawić żony chyba, że z powodu małżeństwa nieważnego (hebrajski)
Nie można odprawić żony chyba, że dopuściła się nierządu. (greckie)
W kościele prawosławnym, gdy dopuści się ktoś zdrady, zdejmuje się błogosławieństwo i unieważnia się małżeństwo.
Małżeństwo w myśl prawa kanonicznego powstaje w chwili wyrażenia zgody małżeńskiej. Domniemywa się, że każde małżeństwo jest ważne chyba, że ktoś zaskarży jego nieważność.
Przedmiotem zgody małżeńskiej jest prawo do siebie i każdego aspektu z jego życia.
Rodzaje małżeństw.
Istnieją 2 terminy:
• consumatum – konsumować, spełnić
• ratum – zawierać
W myśl prawa kanonicznego nierozerwalne jest małżeństwo, które jest zawarte i dopełnione.
Tzn. jeśli jakiś związek byłby najpierw skonsumowany, a później zawarty, ale potem już nieskonsumowany, to takie
małżeństwo jest nieważne – takie małżeństwo może być unieważnione przez papieża.
2
Jako dopełnienie małżeństwa uznaje się stosunek płciowy dokonany w sposób ludzki.
Sposób ludzki, tzn. świadomy i dobrowolny.
Gwałt na żonie nie dopełnia małżeństwa.
30.03.2006
PRZESZKODY MAŁŻEŃSKIE
Występują 3 przyczyny nieważności małżeństwa:
• istnieje przeszkoda;
• w jakiś sposób jest dotknięta zgoda małżeńska jakąś wadą;
• brakuje formy małżeństwa.
PRZESZKODY:
1. Wiek
Prawo kanoniczne wyróżnia:
• bariera niższa – wymagana do ważności: 16 lat dla mężczyzn i 14 lat dla kobiet;
• godziwość, czyli zgodność z prawem danego kraju (przed 1998r. było to 21 lat dla mężczyzn i 18 lat dla
kobiet).
Od 1998 roku obowiązuje 18 lat dla mężczyzn i kobiet z zastrzeżeniem, iż prawo nie przewiduje zgody
poniżej 18 lat na zawarcie małżeństwa, tylko dla kobiety 16 lat, jeśli uzyska zgodę od odpowiedniego sądu i odpowiedniego biskupa.
2. Niemocy płciowej
Nieważne zawiera małżeństwo ktoś, kto jest dotknięty ową niemocą, czyli impotencją względną, trwałą i uprzednią (niezdolność do odbycia stosunku płciowego).
Czyli mężczyzna musi być przed zawarciem małżeństwa dotknięty impotencją. Musi być nieuleczalna normalnymi
środkami medycznymi (powszechnymi, dostępnymi) – przynajmniej względna!!
Absolutna – to w stosunku do wszystkich osobników płci przeciwnej.
3. Węzła małżeńskiego
Nieważne zawiera małżeństwo ktoś, kto jest związany węzłem małżeńskim z kimś innym.
Jak rozwiązujemy węzeł małżeński?:
• stwierdzenie nieważności małżeństwa;
• „przywilej pawłowy” – jeśli ktoś jest związany związkiem cywilnym i są osobami niewierzącymi to, gdy jedna
osoba przyjmuje chrzest a druga nie, to można rozwiązać węzeł małżeński;
• przywilej wiary – jeśli mężczyzna ma 5 żon i może zostawić sobie tylko jedną to jak wybierze, uznaje się
wszystkie inne małżeństwa za nieważne;
• małżeństwo zawarte ale niedopełnione.
3
4. Ró
R żnej religii
Nieważne zawiera małżeństwo ktoś, kto jest osobą przynależącą do kościoła katolickiego z drugą osobą, która jest
osobą
niewierzącą
(albo
nieochrzczoną)
–
przynależącą
do
innej
religii
chyba,
że zostanie udzielone pozwolenie.
Pozwolenie udziela się pod warunkiem złożenia tzw. rękojmi . Oznacza to, że strona katolicka zobowiązuje się do
pozostania w wierze i wychowania dzieci w wierze, a strona niewierząca przyjmuje to do wiadomości. Powyższe
dotyczy tylko, jeśli ślub zawierany jest w kościele katolickim.
5. Przeszkoda święce
c ń
Nieważne zawiera małżeństwo ktoś, kto przyjął święcenia kapłańskie.
6. Ślub
Nieważne zawiera małżeństwo ktoś, kto złożył ślub czystości w jakimś zgromadzeniu zakonnym.
7. Uprowadzenie
Nieważne zawiera małżeństwo ktoś, kto uprowadza kobietę w celu zawarcia z nią małżeństwa
(w drugą stronę to nie działa – kobieta może porwać mężczyznę).
8. Występek
Nieważne zawiera małżeństwo ktoś, jeśli chce zabić innego małżonka, żeby zawrzeć małżeństwo
z jego żoną albo zabić swoją żonę, żeby zawrzeć małżeństwo z kimś innym.
9. Pokrewieństwo
Nieważne jest małżeństwo w każdym stopniu lini prostej i do czwartego stopnia lini bocznej.
1
2
3
4
5
10. Pokrewieństwo prawne
Wynika z adopcji – nieważne w każdym stopniu lini prostej i do drugiego stopnia lini bocznej.
11. Powinowactwo
Wynika ono z zawarcia małżeństwa. Jest to relacja np. między rodzeństwem (np. między żoną brata, a drugim
bratem). Nieważne jest małżeństwo zawarte wyłącznie w lini prostej – wynika z tego, że jakaś kobieta po śmierci
męża może wyjść za mąż za jego brata, ale za jego ojca, czy dziadka NIE.
12. Przyzwoitość
ś publiczna
4
Opiera się na konkubinacie, czyli nieważne jest małżeństwo zawarte między osobą, a drugą osobą pozostającą w pierwszym stopniu lini prostej jego konkubiny.
Np. ktoś żył z kobietą długo razem i po jakimś czasie zakochał się w córce tej kobiety i chciał się z nią ożenić, to nie może, bo jest w konkubinacie z jej matką.
06.04.2006
ZGODA MAŁŻEŃSKA aby zgoda małżeńska która tworzy małżeńska była prawdziwa i ważna, musi być:
-wewnętrzna a nie tylko pozorna z zewnątrz
-świadoma i dobrowolna
-równoczesna a więc wzajemna
W innym wypadku - wadliwa/nieważna.
WADY NATURY PSYCHICZNEJ (3):
1/ brak wystarczającego używania rozumu -- czemu? Generalnie to jest człowiek mający zaburzenia sfery poznawczej (choroby psychiczne, intoksykacja, amencja, demencja, schizofrenia...). Każda z nich powoduje, że człowiek nie jest zdolny do spełnienia aktów ludzkich (czyli inaczej: aktów świadomych i dobrowolnych). Aby choroba czyniła osobę niezdolną -- musi istnieć w okresie wyrażania zgody małżeńskiej (a nie następczo!), natomiast jest przyczyną nieważności ta choroba, która istniała przed zawarciem małżeństwa i w trakcie. Poza
chorobami psychicznymi -- może tu też być odurzenie alkoholowe, hipnoza albo w ogóle utrata przytomności.
//Ksiądz znajomy może pobłogosławić związek kobiety z nieboszczykiem. :)
2/ Poważny brak rozeznania w ocenie -- jest zasadą generalną, że ten, kto małżeństwo zawiera powinien poza
zdolnością poznawczą zdolność krytyczną i ocenną oraz świadomość praw i obowiązków małżeńskich. W tym kontekście człowiek dokonuje wyboru i oceny. Silne zaburzenia psychiczne mogą na tę zdolność wpływać.
Przyczyny: tu psychopatie i nerwice głównie (ale nie tylko). Różnego rodzaju psychozy powodujące ograniczenie
wolności wewnętrznej, psychozy maniakalno-depresyjne, używanie leków przeciwdepresyjnych, histeria, odurzenie
alkoholowe, deformacja reakcji afektywnych przez dłuższe pożycie z inną osobą przed ślubem (być może zaburza
reakcje człowieka na drugą osobę).
3/ Niezdolnośc do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich. Ad impossibile nemo tenetur :) -- jeśli ktoś nie
jest zdolny do podjęcia obowiązków małżeńskich ->
nie może zawrzeć ważnego małżeństwa. Idzie o tzw.
niedojrzałość emocjonalną albo o tzw. niedojrzałość psychoemocjonalną. Tu zatem mówimy wyłącznie o woli małżeństwa -- ktoś chce ale ma naruszoną silnie afektywność albo sferę psychoseksualną. TU zatem:
homoseksualizm, nimfomania, sadyzm i inne. Stąd teoretycznie ktoś, kto jest homoseksualistą teoretycznie 5
zawiera małżeństwo ale w praktyce pewne skłonności sprawiają, że trudno będzie dotrzymać obowiązkow małżeńskich; przyjmuje się zatem, że takie małżeństwo będzie nieważne.
4/ brak wiedzy o małżeństwie, wystarczającej wiedzy o małżeństwie -- wada szalenie rzadko spotykana; generalnie zakłada się posiadania przez osobę wiedzy o tym, że:
a) małżeństwo jest związkiem mężczyzny i kobiety -lub-
b) dzieci są konsekwencją współżycia cielesnego.
Jeśli ktoś wierzy, że bocian przynosi dzieci, to wykazuje (b). We współczesnym społeczeństwie takie sytuacje są
niezwykle rzadkie!
5/ błąd co do osoby albo co do przymiotu tej osoby - posiada 2 różne formy:
a) jeśli zawiera małżeństwo z osobą inną niż zamierza poślubić (teoretycznie możliwa przy zawieraniu małżeństwa
przez pełnomocnika)
--->
klasyczny błąd co do osoby, trudny do udowodnienia.
b) błąd co do przymiotu osoby -- jeśli ktoś zawiera małżeństwo mając na uwadzę jeden konkretny przymiot i okazuje się, że ta osoba wbrew temu, co sądził tego przymiotu nie posiada (np. niebieskie oczy a soczewki kontaktowe).
//ale poza tym go oczywiście nie kocha itd.
6/ podstęp - kanon 1098 kpK -- ktoś zataja jakiś przymiot mogący poważnie zakłócić wspólnotę małżeńską *w
celu* zawarcia małżeństwa. Kilka istotnych elementów tu zauważmy:
a) zataja jakiś przymiot [osoby] -- tu nie wliczymy np. zatajenia 10ha ziemi albo fakt, że urodził się gdzie indziej a1) bezpłodność zatajona -- bo ten może zakłócić poważnie wspólnotę małżeńską;
a2) homoseksualizm;
a3) choroby psychiczne;
b) w celu -- bo wie, że gdyby nie zataił, to by małżeństwo nie było zawarte
7/ symulacja - ma różne formy: generalnie jest to rozbieżność między stanem ducha a zewnętrznymi gestami (ktoś nie chce ale symuluje, że chce)
a) całkowita - wyklucza całe małżeństwo jako takie, osoba nie chce
-- ale czyni to np. dla względów materialnych, nabycia obywatelstwa;
6
b) częściowa -- polega na wykluczeniu jakiegoś istotnego elementu bądź przymiotu małżeństwa;
elementy mamy dwa:
-dobro małżonków [nie wiemy, co to oznacza - to wprowadził kpK ale jurysprudencja nie wie]
-potomstwo (por. Cele małżeństwa) [ktoś w momencie zawierania małżeństwa zakłada, że nie będzie miał więcej
dzieci i czyni to wbrew woli drugiej strony -- oczywiście przed slubem to nie wyszło na jaw; udowodnienie wymaga udowodnienia przyczyny -- kariera naukowa/zawodowa, lęki z dzieciństwa (obawa przed bólami
porodowymi), chęć zachowania sylwetki]
Przymioty istotne też mamy dwa:
-jedność+(i derywatywna wobec niej wierność) [ktoś zakłada, że obok osoby współmałżonka będzie miał jakąś
inną stałą relację pseudomałżeńską (quasi matrimonium?) dla jakiejś przyczyny; można mówić o wykluczeniu wierności niezależnym od wykluczenia jedności; ktoś zakłada, że obok swej żony będzie miał inne kobiety ale nie]
-nierozerwalność [ktoś w momencie zawierania małżeństwa zakłada, że będzie to małżeństwo czasowe --> nietrwałe]
8/ małżeństwo zawierane pod warunkiem:
3 rodzaje warunków (przeszłe, teraźniejsze, przyszłe) - np.:
„Wyjdę za Ciebie jeśli jest prawdą, że w dzieciństwie lubiłeś przebierać się za rycerza"
” -- ten jest dopuszczalny,
gdyż jest weryfikowalny.
„Wyjdę za Ciebie jeśli jesteś studentem WPiA"
” -- też weryfikowalny i w związku z tym oba są dopuszczalne.
„Wyjdę za Ciebie jeśli zostaniesz rycerzem/premierem RP/biznesmenem zarabiającym ileśtam miesięcznie"
” --
tego nie można zweryfikować -- małżeństwo zawarte pod takim warunkiem jest nieważne.
Natomiast jeśli warunki przeszłe i teraźniejsze są spełnione -- małżeństwo zawarte jest ważne (nie to nie...).
9/ przymus/bojaźń -- ostatnia wada. Nieważnie zawiera małżeństwo ktoś, kto zawiera je pod przymusem i w stanie ciężkiej bojaźni. UWAGA: -I- oznacza tutaj wymóg koniunktywnego zaistnienia warunków!
Przymus może mieć charakter stanu napięcia psychicznego albo charakter socjologiczno-moralny. Ale to jest tylko jeden z warunków: człowiek musi czuć, że musi zawrzeć małżeństwo (jawi się ono jako jedyna droga wyjścia -- np. dziewczyna w ciąży przymuszana do ślubu przez mieszkańców wioski, rodzinę itd.).
To są najczęstsze typy spraw.
7
Niewłaściwa forma kanoniczna - sposób w jaki małżeństwo się zawiera. Do ważności sakramentu małżeństwa wymaga się obecności tzw. świadka urzędowego/kwalifikowanego, po drugie obecności 2 świadków zwykłych i to
tyle.
Świadek kwalifikowany - duchowny. Proboszcz albo wikariusze mogą być nimi. Każdy z duchownych tam
pracujących może być świadkiem kwalifikowanym dla małżeństwa tam zawieranego. Inni muszą mieć zgodę
(delegację) któregoś z nich do pełnienia f-cji świadka urzędowego.
Do ważności formy wymaga się obecności dwóch świadków zwykłych (może być więcej). Ale wymaga się 2 (nie
może być ich więcej -- w sensie urzędowym dodatkowi się nie liczą, tylko ta dwójka firmuje swoim podpisem zawarcie małżeństwa).
I to jest właśnie forma zwykła.
Prawo przewiduje jeszcze formę nadzwyczajną. Bezludna wyspa np. po katastrofie samolotu, którym lecieli nupturienci (i tylko oni przeżyli). Ważne jest małżeństwo w nadzwyczajnych okolicznościach zawierane przed jednym świadkiem zwykłym, przed jednym świadkiem urzędowym albo bez żadnych świadków. Dwie sytuacje:
niebezpieczeńsrwo śmierci (1) albo przypadek naglący (2). Przypadek naglący polega na tym, że wszystko jest do
ślubu przygotowane, z przyczyn obiektywnych nie ma świadka urzędowego i ten stan - przewiduje się roztropnie,
że będzie stał co najmniej jeden miesiąc. Niebezpieczeństwo śmierci interpretuje się w ten sposób jako domniemanie prawdopodobnej śmierci wskutek choroby (A) albo tzw. przypadku zewnętrznego (B) [np. pobierają
się w spadającym nieuchronnie samolocie].
Przypadek naglący mający trwać co najmniej jeden miesiąc jest ciekawszy. Np. wobec świadków zwykłych.
Możliwości rozwiązania małż
ł eństwa (!= przyczyny nieważności). Trzy sytuacje:
1. małżeństwo zawarte i niedopełnione - ratum et nonconsummatum (odbyty w sposób ludzki stosunek ludzki)
2. przywilej Pawłowy - powiedzmy niewierzący + nieochrzczony człowiek zawiera związek cywilny ale w pewnym
momencie staje się przez przyjęcie chrztu katolikiem a jego żona chce odejść z tego powodu -- można rozwiązać
takie małżeństwo -- można rozwiązać małżeństwo 2 nieochrzczonych jeżeli fakt chrztu stał się przyczyną rozłamu
małżeńskiego (A) i fakt rozwiązania małżeństwa może umożliwić zawarcie drugiego małżeństwa z katoliczką/-
kiem (B).
3. Przywilej wiary - jeśli poligamista nieochrzczony decyduje się ochrzcić -- prawo rozwiązuje wszystkie małżeństwa które zawarł poza jednym.
Uważnienie małżeństwa
-zwykłe
8
Podstawowa różnica: w pierwszym przypadku wymaga ono ponowienia zgody małżeńskiej a w drugim nie jest to
konieczne. Najbardziej typowym z ostatniego roku przypadkiem był przykład Kwaśniewskich. Kiedy to możliwe?
Wówczas, gdy małżeństwo było nieważne z przyczyn jakiejś wady zgody małżeńskiej (bo AK nie miał intencji sakramentalności małżeństwa).
Uważnienie w zawiązku ma miejsce w innej sytuacji -- jeśli małżeństwo było nieważne z powodu braku formy kanonicznej albo przeszkód małżeńskich. Można uważnić to małżeństwo, jeśli przeszkoda, która była - ustała.
9