09.04.2013r. - Zastępstwo z prof. Kunickim.

Podstawa apelacji

Podstawę apelacji stanowią jej zarzuty. Ustawa nie ogranicza podstaw apelacji, nie wylicza tych

podstaw. Odmiennie jest np przy skardze kasacyjnej.

Zarzuty, które stanowią podstawę apelacji mogą dotyczyć wszelkich wadliwości, które skarżący

dostrzeże.

W szczególności przedmiotem zarzutu może być naruszenie zarówno prawa materialnego, jak i

prawa procesowego. Spośród zarzutów dotyczących prawa procesowego można podać nieważność

postępowania, nieważność istoty sprawy, niewyjaśnienie stanu faktycznego, wadliwa ocena

dowodów.

W apelacji skarżący może również powołać nowe fakty i dowody.

Pewne wyjątki dotyczą postępowania uproszczonego. Tam mamy określone czego mogą dotyczyć

zarzuty apelacyjne – naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię, albo jego

niewłaściwe zastosowanie, tudzież prawa procesowego, jeżeli mogło mieć ono wpływ na wynik

sprawy.

1. Nieważność postępowania – najsurowsza sankcja wadliwej czynności procesowej w

postępowaniu cywilnym. Żeby ona występowała musi być przewidziana w przepisie prawa i

przepisy te, regulujące przyczyny nieważności, to art. 379, 1099 i 1113 kpc.

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela

ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Art. 1099.

§1. Brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji

krajowej sąd odrzuca pozew lub wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 § 2 lub art. 1105 § 6.

§2. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności postępowania.

Art. 1113. Immunitet sądowy sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia istnienia immunitetu sąd odrzuca pozew albo wniosek. Rozpoznanie sprawy z naruszeniem immunitetu sądowego powoduje nieważność postępowania.

Jeżeli osoba, przeciwko której albo z udziałem której wszczęto sprawę, uzyska immunitet sądowy w toku postępowania, sąd umarza

postępowanie.

Nieważność postępowania w granicach zaskarżenia sąd bierze pod uwagę z urzędu.

W doktrynie występuje pojęcie nieważności bezwzględnej – niebyłość, nieistnienie orzeczenia bądź

postępowania. Będzie ona zachodziła w sytuacji, gdy orzeczenie wyda podmiot, który nie jest

sądem, albo gdy wydano to orzeczenie w procesie, mimo braku jednej ze stron, czyli gdy proces nie

miał charakteru dwustronnego, a jednostronny.

Jeżeli mielibyśmy do czynienia z wyrokiem wydanym w postępowaniu nieistniejącym, to wyrok taki

nie może być zaskarżony, bo nie istnieje, nie można od niego wnieść apelacji, a gdyby została

wniesiona, sąd powinien ją odrzucić. Natomiast podmiot mający interes prawny może wytoczyć

powództwo o ustalenie nieistnienia (bądź istnienia) stosunku prawnego stwierdzonego takim

wyrokiem.

Kolejnym elementem apelacji jest wniosek apelacyjny. Wniosek ten może opiewać na zmianę albo

uchylenie wyroku. Sformułowanie wniosku jako wniosku o zmianę albo o uchylenie wyroku, zależy

od treści zarzutów, od tego jakie zarzuty zostaną podniesione. Jeżeli zarzut dotyczy naruszenia

prawa materialnego albo niewłaściwej oceny dowodów, uzasadniony jest wniosek o zmianę

wyroku. Wtedy sąd II instancji nie ma w zasadzie co ustalać, tylko zastosuje prawidłowo prawo

materialne, prawidłowo oceni dowody. Jeżeli natomiast zarzuty dotyczą uchybień proceduralnych,

w szczególności nieważności postępowania, to uzasadniony jest wniosek o uchylenie zaskarżonego

wyroku.

Profesor Broniewicz przyjmuje, że wniosek o zmianę wyroku ma szerszy zakres, niż wniosek o

uchylenie, bowiem zmiana wyroku oznacza również uchylenie tego poprzedniego wyroku – prof.

Kunicki się z tym nie zgadza.

Sformułowanie w apelacji zarzutów, jak i wniosku apelacyjnego, to warunek formalny. Przede

wszystkim, jeśli chodzi o ten wniosek, to on nie wiąże sądu, ponieważ sąd II instancji powinien

postąpić w taki sposób (uchylić albo zmienić orzeczenie), w zależności od tego co ustali.

W ogóle zarzuty podniesione przeciwko zaskarżonemu wyrokowi mogą się nie potwierdzić, czy to

postępowania dowodowego, czy to przy rozważaniu kwesti prawnych i w konsekwencji sąd

wówczas oddali apelację.

Istotne jest natomiast określenie zakresu zaskarżenia wyroku, a zatem napisanie expressis verbis,

że zaskarża się wyrok w całości, a jeśli nie – trzeba zawrzeć wyraźne określenie części.

Istotne jest to, że wyrok w części niezaskarżonej uprawomacnia się z upływem terminu do jego

zaskarżenia i w konsekwencji wyklucza to możliwość uchylenia bądź zmiany tego wyroku przez sąd

II instancji - co do zasady, bo są pewne wyjątki.

Sąd II instancji może rozpoznać sprawę tylko w granicach apelacji – zasada (są wyjątki).

Granice apelacji mają charakter przedmiotowy i podmiotowy. Granice przedmiotowe określane są

przez zakres zaskarżenia wyroku oznaczony w apelacji i tym samym odpowiadający mu zakres

wniosku apelacyjnego, przy czym skarżący musi sformułować wniosek + może zgłosić wniosek o

rozpoznanie postanowień sądu I instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a

miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi

roszczeniami, ma ono bowiem służyć przede wszystkim kontroli rozstrzygnięcia sądu I instancji.

Wyjątek zachodzi, gdy następuje zmiana okoliczności sprawy - w takim wypadku można żądać

zamiast pierwotnego przedmiotu sporu – jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o

świadczenia powtarzające się, można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze

okresy.

Problem z podmiotowymi granicami apelacji powstaje w wypadku współuczestnictwa

procesowego po co najmniej jednej stronie procesu - jeżeli skarżący obejmie apelacją wszystkich

współuczestników – nie ma problemu. Jeżeli skarżący obejmie tylko niektórych współuczestników

występujących po stronie przeciwnej, w stosunku do pozostałych współuczestników wyrok

uprawomacnia się. W konsekwencji sąd nie może rozpoznać sprawy przeciwko współuczestnikom,

wyjątek stanowi jedynie współuczestnictwo konieczne. W nauce i orzecznictwie przyjmuje się, że

wniesienie apelacji przeciwko niektórym współuczestnikom koniecznym, należy traktować jako

wniesienie przeciwko wszystkim.

Jeżeli współuczestnictwo zachodziło po stronie skarżącej, czyli po tej, po której występuje

wnoszący apelację, jeżeli ta apelacja nie obejmuje wszystkich współuczestników, skutki kształtują

się rozmaicie w zależności od rodzaju współuczestnictwa. Przy współuczestnictwie formalnym

wniesienie apelacji przez jednego czy kilku współuczestników formalnych nie wywiera skutku dla

pozostałych, czyli wyrok uprawomacnia się w stosunku do pozostałych i sąd nie może rozpoznać

apelacji w stosunku do pozostałych, chociażby było to zasadne.

Jeżeli po stronie skarżącej zachodziło współuczestnictwo materialne jednolite, to wniesienie

apelacji przez jednego z takich współuczestników, jest skuteczne wobec pozostałych (art. 73 kpc).

W konsekwencji sąd musi rozpoznać sprawę w stosunku do pozostałych i wyrok się nie

uprawomacnia.

Jeżeli jest współuczestnictwo zwykłe, to skutki również kształtują się rozmaicie, w zależności od

tego która z postaci tego współuczestnictwa zachodzi w sprawie. Jeżeli wynika ono ze wspólności

praw lub obowiązków, wniesienie apelacji przez jednego czy niektórych, powoduje wstrzymanie

uprawomocnienia się wyroku względem pozostałych, ponieważ sąd II instancji może z urzędu

rozpoznać sprawę w stosunku do wszystkich współuczestników, aczkolwiek tylko w granicach

zaskarżenia przedmiotowego – jeżeli zaskarżono jedno rozstrzygnięcie z wielu, to tylko w stosunku

do tego rozstrzygnięcia.

Jeżeli współuczestnictwo zwykłe wynika z tożsamości podstawy faktycznej i prawnej, zaskarżenie

przez jednego nie wywiera skutku dla pozostałych.

W tych wypadkach gdy sąd może bądź musi rozpoznać apelację wobec współuczestników, są oni

uczestnikami postępowania apelacyjnego, należy ich zawiadamiać o terminach rozprawy,

dostarczać pisma, etc.

Apelację wnosi się za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżony wyrok, a adresuje się do sądu II

instancji.

Postępowanie apelacyjne zostaje wszczęte przez samo wniesienie apelacji, nie zaś po przekazaniu

apelacji sądowi II instancji. W konsekwencji pierwszy etap odbywa się przed sądem I instancji,

gdzie bada się przesłanki dopuszczalności apelacji, w szczególności zaś zachowanie terminu do

wniesienia apelacji, formy apelacji, czy jest podpisana, czy została złożona odpowiednia ilość

odpisów, bada również kwestię opłacenia tej apelacji.

Jeżeli pismo zawierające apelacje jest dotknięte brakami, skarżący jest wzywany przez

przewodniczącego wydziału do usunięcia braków formalnych.

Jeżeli strona nie usunie braków, do usunięcia których została wezwana, bądź braki mają charakter

nieusuwalny, apelacja podlega odrzuceniu przez sąd I instancji.

Jeżeli apelacja jest dopuszczalna, nie ma żadnych uchybień w tym zakresie, sąd I instancji doręcza

apelację pozostałym uczestnikom postępowania. Po doręczeniu apelacji sąd I instancji przedstawia

akta sprawy sądowi II instancji. Osoby występujące po stronie przeciwnej mogą wnieść w ciągu 2

tygodni od doręczenia apelacji odpowiedź na tę apelację wprost do sądu II instancji.

Jeżeli sąd II instancji przystąpi do rozpoznania sprawy, zasadą jest rozpoznanie apelacji na

rozprawie i w składzie trzech sędziów zawodowych. Natomiast na posiedzeniu niejawnym można

rozpoznać apelację, jeżeli np sąd dostrzeże nieważność, wówczas nie musi wyznaczać rozprawy.

Stawiennictwo stron na rozprawie nie ma znaczenia, rozprawa może być przeprowadzona mimo

niestawiennictwa jednej lub obu stron.

Sprawozdanie przedstawia sędzia sprawozdawca, sprowadza się ono do zwięzłego przedstawienia

stanu sprawy.

Jeśli chodzi o skład sądu wydającego postanowienia w postępowaniu apelacyjnym, to w składzie

jednego sędziego sąd II instancji wydaje postanowienia dotyczące postępowania dowodowego,

oraz może wydać postanowienia o przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych, o

odmowie zwolnienia od tych kosztów, o odrzuceniu wniosku, o zwolnienie o nałożeniu obowiązków

na stronę uiszczenia kosztów i o skazaniu na grzywnę.

Sąd II instancji nie rozpoznaje sprawy, jeżeli pojawi się pytanie prawne - przekazuje SN, sam

odracza sprawę. Rozpoznając tą sprawę SN działa jako Sąd II instancji, wówczas wydaje

postanowienie.

Odpowiedź na pytanie prawne następuje w postaci uchwały. Jeżeli zaś odpowiedź na pytanie

prawne stała się zbędna – SN może umorzyć postępowanie wywołane pytaniem prawnym.

Jeżeli sąd odpowiedział na pytanie prawne, to uchwała rozstrzygająca to pytanie wiąże w danej

sprawie, czyli zarówno sąd pytający, jak i sąd I instancji, gdyby sąd II instancji uchylił.

Wyrok może być uwzględniający bądź oddalający apelację.

Wyrok uchylający zaskarżony wyrok – wyrok kasatoryjny.

Rozstrzygnięcia sądu II instancji mogą być częściowe. Sąd może w części oddalić apelację, w innej

części uchylić zaskarżony wyrok, częściowo zmienić zaskarżony wyrok.

Wyrok reformatoryjny może zapaść np gdy sąd wadliwie ocenił materiał dowodowy.

Wyrok kasatoryjny może być wydany po pierwsze w razie stwierdzenia nieważności postępowania,

w takim wypadku oprócz uchylenia sąd znosi postępowanie przed sądem I instancji w zakresie

dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Zniesienie postępowania oznacza, że w dalszym postępowaniu nie uwzględnia się dokonanych

czynności objętych tym zniesieniem, czyli np jeśli był przesłuchany świadek, to trzeba ponownie go

przesłuchać.

Jeżeli zachodzi podstawa odrzucenia pozwu, albo podstawa umorzenia postępowania, czyli gdy te

podstawy zachodziły już w postępowaniu I instancji, sąd II instancji uchyla zaskarżony wyrok i

odrzuca pozew albo umarza postępowanie I instancyjne.

Gdy wydanie wyroku co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w

całości lub w części, a w postępowaniu uproszczonym i w europejskim postępowaniu w sprawie

drobnych roszczeń, jeżeli zachodzi naruszenie prawa materialnego, a zgromadzone dowody nie

dają wystarczającej podstawy do zmiany wyroku, wówczas sąd II instancji uchyla zaskarżony wyrok

i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd I instancji któremu przekazano sprawę do ponownego rozpoznania, musi rozpoznać ją w innym

składzie niż poprzednio – sędzia, który wydal zaskarżony wyrok nie może ponownie rozpoznawać

sprawy.

Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku drugiej

instancji wiążą sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd II instancji przy ponownym

rozpoznaniu sprawy.

To związanie nie ma jednak zastosowania, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.