1

Kapitał społeczny środowiska lokalnego

– pojęcie i wskaźniki

(skrót prezentacji z 3.III.2004, Uniwersytet Warszawski, Wydział Pedagogiczny, seminarium naukowe „Kapitał społeczny i środowisko lokalne: potrzeby i możliwości”)

Maria Theiss

Instytut Polityki Społecznej

Uniwersytet Warszawski

O czym będzie mowa?

1. Czym jest kapitał społeczny środowiska lokalnego?

Kto jest jego dysponentem?

Jakie są jego składniki?

Jakie zyski on przynosi?

2. Źródła kapitału społecznego środowiska lokalnego 3. Potencjalne problemy związane z kapitałem społecznym środowiska lokalnego 4. Wskaźniki kapitału społecznego środowiska lokalnego Teoretyczne ujęcia

Przykłady z wybranych badań

Kto jest dysponentem kapitału społecznego?

Kapitał społeczny jest dobrem wspólnym członków środowiska lokalnego

– jego dysponentami są osoby, rodziny, grupy społeczne i instytucje Jakie są składniki kapitału społecznego?

J. Coleman, Foundations of Social Theory (1990):

 Wzajemne zobowiązania i oczekiwania wypływające z ról społecznych

 Dostęp do informacji

 Normy i sankcje społeczne

 Relacje władzy

R. Putnam, Demokracja w działaniu (1995):

 (Poziome) Sieci stowarzyszeń

 Normy społeczne

 Zgeneralizowane zaufanie

F. Fukuyama Zaufanie. Kapitał społeczny... (1997):

 Zaufanie

C. Offe, A Decline of Social Capital? (2002):

 Zainteresowanie/ wrażliwość

 Zdolność do zrzeszania się

 Zaufanie

Jakie są składniki kapitału społecznego? – podsumowanie 1) więzi społeczne/ sieci społeczne/ struktury społeczne 2) wartości/ normy społeczne/ solidarność/ zwyczaj współpracy 3) Zaufanie społeczne

Składniki te wyróżniane są ze względu na funkcje: współdziałanie i rozwiązywanie problemów.

Jakie zyski przynosi kapitał społeczny?

1) Ekonomiczne

-rozwój gospodarczy

-substytuowanie innych postaci kapitału

-zabezpieczenie społeczne

-ograniczanie problemu „ free riding”

2) Polityczne

-sprawne funkcjonowanie lokalnych instytucji

-rozwój demokracji lokalnej

3) Rozwiązywanie problemów społecznych

-w sferze edukacji, zdrowia, bezpieczeństwa publicznego i innych Jakie są źródła lokalnego kapitału społecznego?

 Tradycja obywatelskiego zaangażowania

 Pozytywne doświadczenia współpracy mieszkańców

 Lokalni liderzy społeczni

 Lokalne organizacje społeczne

 Edukacja

Potencjalne problemy związane z lokalnym kapitałem społecznym

•Znaczne dysproporcje między osobami/ grupami w dostępie do kapitału społecznego (problem ekskluzji społecznej)

•Koncentrowanie się kapitału społecznego w rodzinie i małych grupach (problem

„amoralnego familializmu”)

•Koncentrowanie się kapitału społecznego w grupach ekskluzywnych lub przestępczych (problem klik i „grup trzymających władzę”)

Dwa sposoby rozumienia kapitału społecznego

•Kapitał społeczny odnosi się do zasobów – informacji, wartości i wsparcia, które mogą być zdobyte przez osoby dzięki relacjom z innymi i wykorzystane do realizacji indywidualnych celów.

•Kapitał społeczny odnosi się do charakteru i zasięgu zaangażowania osoby w nieformalne sieci i formalne organizacje. Związany jest z interakcjami (w społeczności lokalnej) i może służyć rozwiązywaniu problemów społecznych.

Przykładowe definicje kapitału społecznego – ujęcie J. Colemana i R. Putnama

 J. S. Coleman, Foundations of Social Theory (1990):

„Kapitał społeczny jest cechą struktury społecznej, która wspiera konkretne działania aktorów, podejmowane w ramach tej struktury.”

 R. D. Putnam, Demokracja w działaniu (1995):

„Kapitał społeczny odnosi się do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania.”

3 grupy wskaźników kapitału społecznego

dotyczące

dotyczące

dotyczące

strukturalnego wymiaru regulatywnego wymiaru behawioralnego wymiaru k.s.

k.s.

k.s.

 grupy społeczne

 normy

 współpraca

 sieci społeczne

współdziałania

 działanie zbiorowe

 zaufanie

 komunikacja

 solidarność

Wskaźniki lokalnego kapitału społecznego – wtórna analiza danych

„obywatelskość” życia regionalnego w ujęciu R. Putnama i P. Swianiewicza R. Putnam:

P. Swianiewicz:

•

Liczba stowarzyszeń

•

Liczba dobrowolnych organizacji

(bez związków zawodowych i

społecznych

organizacji religijnych)

•

Obecność prasy lokalnej

•

Czytelnictwo gazet

•

Udział samorządu gminnego w

•

Frekwencja podczas referendów

dobrowolnych stowarzyszeniach/

•

Brak preferencyjnego głosowania

związkach międzygminnych

(wskazywanie

•

Intensywność międzynarodowych

konkretnego kandydata z listy

kontaktów samorządów

wyborczej)

•

„Historyczna

spójność”

województwa

Wskaźniki lokalnego kapitału społecznego – badania sondażowe rodzin – kwestionariusz S.C.-IQ

Składnik k.s. Wybrane zmienne

Wybrane pytania

I) Organizacje Skala członkostwa w - Czy należysz do którejś z wymienionych i sieci

organizacjach

organizacji?

społeczne w

(density)

których

uczestniczy

rodzina

Wewnętrzna

-Czy członkowie organizacji różnią się: różnorodność

płcią/ dochodami/ wyznaniem?

organizacji (diversity)

Demokratyczność

-Czy członkowie organizacji mogą

organizacji

decydować o jej działaniu?

Wielkość

sieci - Ilu masz bliskich przyjaciół?

społecznej

II) Zaufanie i Zgeneralizowanie

-Czy większości osób można zaufać?

solidarność

zaufanie

Zaufanie

do -Czy można zaufać: policjantom, lekarzom, wybranych (grup) samorządowi, itp.?

osób i instytucji w

środowisku

III) Współ-

Skala współdziałania -Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrobiłeś działanie

coś dla wspólnoty lokalnej?

Rodzaj

-Jakie to były działania?

podejmowanych

działań

Ogólny

szacunek -Gdyby w twojej miejscowości np.

chęci podejmowania brakowało wody – czy mieszkańcy podjęliby współpracy

współdziałanie, aby zaradzić problemowi?

IV)

-Skąd dowiadujesz się np. o działaniach Informacja i

rządu/ sytuacji na rynku pracy?

komunikacja

V) Integracja i Charakter podziałów -Które ze wskazanych różnic są źródłem inkluzja

w

środowisku konfliktów w środowisku?

społeczna

lokalnym

Stopień

-Jak często składasz/ otrzymujesz wizyty

„uspołecznienia” osób znajomych?

VI)

-Czy czujesz, że masz wpływ na sprawy

Empowerment

społeczności lokalnej?

i działanie

polityczne

Wskaźniki kapitału społecznego – przykład indeksu różnorodności kontaktów towarzyskich Friendships Diversity Index Czy znasz kogoś, kto:

•jest właścicielem firmy?

•ma działkę rekreacyjną?

•utrzymuje się z zasiłku?

•jest homoseksualistą?

•jest robotnikiem?

•należy do grupy etnicznej: hiszpańskojęzycznej/ afroamerykańskiej/ azjatyckiej/ jest biały?

•jest liderem społeczności lokalnej?

•jest innego wyznania?