Teoria i badania

Katarzyna Sadowska

Kultura muzyczna przyszłych

nauczycieli małego dziecka

Uczestnictwo współczesnego człowieka w kulturze dookreśla się często za pomocą dwóch słów – „konsumpcja kulturalna”. „Aktywność kulturalna” najczęściej sprowa-dza się do receptywnego i powierzchownego udziału – człowiek współczesny „w bie-gu” nie dostrzega wartości i idei, a ogólnodostępne dziś media kulturą muzyczną nazywają dokonania wokalno-aktorskie Dody czy Maleńczuka. Nieliczne przejawy

„prawdziwej kultury” „bronią się” pod warunkiem doskonałej reklamy lub dzięki ele-mentowi zaskoczenia odbiorcy. Czy w zakresie kultury muzycznej studenci kierunków nauczycielskich wyróżniają się z tła współczesnego konsumpcjonizmu?

Pojęcie kultury

W świetle różnorodnych definicji kul-

tury przyjąć można, że uczestnictwem

Pośród różnorodnych sposobów okre-

człowieka w kulturze jest indywidualny jego

ślania kultury na czoło wysuwają się dwa udział w zjawiskach kultury sensu stricte jej ujęcia – antropologiczne i aksjologiczne1. (przyswajanie jej treści, używanie jej dóbr, Pierwsze z nich ujmuje kulturę w sposób ca-podleganie obowiązującym w niej normom,

łościowy – jako wewnętrznie zintegrowany a także tworzenie, odtwarzanie i przetwa-system reprezentujący całość społecznego rzanie wartości kulturalnych) – wówczas działania, dorobku przekazywanego z po-człowiek staje się nosicielem, twórcą, ma-

kolenia na pokolenie (Żerańska-Kominek nipulatorem kultury (por.: Tyszka 1987), 1995, 20). Znaczenie drugie, zwane też socjo-także tej w ujęciu antropologicznym.

logicznym ujęciem selektywnym, definiuje

Podkreślić należy, że do pełnego rozwo-

kulturę jako dziedzinę funkcjonowania zna-

ju osobowości człowieka konieczny jest jego

ków i wartości o charakterze nieinstrumen-

udział w kulturze sensu stricte, stąd – szcze-

talnym – kulturę stanowi tu system czynno-

gólnie dziś – rodzi się nagląca społeczna

ści oraz wytworów, których podstawowym potrzeba upowszechniania kultury, w tym aspektem jest obecność intersubiektywnych także kultury muzycznej.

znaczeń posiadających społeczną akceptację

i wartość (Żerańska-Kominek 1995, 20). Muzyka jako wytwór kultury

Kulturą są zatem zjawiska celowo tworzone

W literaturze na temat związków mu-

– są one kulturą sensu stricte. Do zjawisk zyki z kulturą dostrzec można dwie główne tych należy literatura, muzyka czy określony koncepcje. Według A. Lomaxa (1968) mu-rytuał (Golka 1995, 11).

zyka jest podsystemem kultury, w którym

1 W opublikowanej w 1952 roku pracy amerykańscy antropolodzy – A. L. Kroeber i C. Kluckhohn – dokonali analizy i typologii 257 określeń kultury (por. Kroeber, Kluckhohn 1952).

16 Wychowanie Muzyczne 5 2011

http://www.wychmuz.pl

Teoria i badania

odzwierciedlają się prawa i reguły właściwe Kultura muzyczna studentów

systemowi jako całości. To wyjaśnienie – wyniki badań własnych

wyraża przekonanie, że reguły kultury, tzn.

typ organizacji społecznej, system techno-

Za kształtowanie kompetencji kultu-

logiczny, ekonomiczny czy polityczny, od-

ralnych dzieci odpowiedzialne jest śro-

ciskają pewnego rodzaju piętno na wzorach dowisko rodzinne, a także nauczyciele, muzycznej organizacji (Żerańska-Komi-którzy dla dziecka w wieku przedszkolnym

nek 1995, 22). J. Blacking z kolei pojmował i wczesnoszkolnym stanowią autorytet we kulturę w kategoriach wytworu ewolucji wszelkich przejawach swojej pedagogicznej człowieka – jego zdaniem kultura stanowi działalności. Aby rozpoznać kompetencje specyficzny gatunkowy i swoisty instrument w zakresie kultury muzycznej przyszłych adaptacji człowieka do środowiska. Muzyka nauczycieli dzieci młodszych, ukazać ich w świetle tego ujęcia łączy w sobie w szcze-sposób pojmowania kultury, a także ich

gólny sposób poznawcze i emocjonalne działalność kulturalną w zakresie muzyki, aspekty stosunku człowieka do otaczającej w roku akademickim 2010/2011 przepro-go rzeczywistości. Jest więc środkiem przy-

wadzono sondaż diagnostyczny w oparciu

stosowania do zmieniającego się ustawicz-

o kwestionariusz ankiety.

nie środowiska przyrodniczo-społecznego,

Badania ankietowe objęły deklaracje

służy ponadto podtrzymywaniu systemu 80 studentów kierunku pedagogika w za-

pojęć i koncepcji, od których człowiek jest kresie edukacji elementarnej na Wydziale uzależniony (Blacking 1977, 5–6). Kul-Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu.

tura muzyczna reprezentuje zatem jeden Za wskaźniki kultury muzycznej i kompe-z elementów systemu życia społecznego, tencji kulturalnych przyjęto: wiedzę o in-jednocześnie wchodzi jednak w różnorodne stytucjach kultury, czynne uczestnictwo związki z elementami tego systemu.

w muzycznej ofercie kulturalnej, bierne

Działalność kulturalna w rozumieniu uczestnictwo w muzycznej ofercie kultu-

ustawowym polega na tworzeniu, upo-

ralnej, świadomość funkcji kultury w życiu

wszechnianiu i ochronie kultury. Zadaniem człowieka.

państwa jest sprawowanie mecenatu nad

Zaznaczyć należy, iż ankietowani stu-

działalnością kulturalną – wspieranie i pro-

denci wywodzili się z różnych środowisk

mocja twórczości, edukacji i oświaty kul-

wychowawczych. Środowiskiem wychowaw-

turalnej, działań i inicjatyw kulturalnych. czym najliczniejszej grupy ankietowanych W świetle ustawy o organizowaniu i pro-

(35 studentów – 43,7%) jest wieś. Większość

wadzeniu działalności kulturalnej formami z tych osób aktywność kulturalną podejmuje organizacyjnymi omawianej działalności są wyłącznie w mieście, w którym studiuje – nie teatry, opery, operetki, filharmonie, orkie-zaś w swoim środowisku lokalnym. Studenci

stry, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, pochodzący z miast liczących poniżej 25 tys.

ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz mieszkańców (18 osób – 22,5%) aktywność ośrodki badań i dokumentacji w różnych kulturalną w większości wykazują zarówno dziedzinach kultury2, nie są nimi natomiast na terenie rodzinnego miasta, jak i Pozna-

– co warto podkreślić – mass media.

nia. Z kolei studenci wywodzący się z miast

2 Ustawa z dnia 25 października 1991 roku o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej – Tekst stosowny do Ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (DzU 1999 r., nr 82, poz. 928).

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 5 2011 17

Teoria i badania

powiatowych – powyżej 25 tys. mieszkań-

turalnej w formie słuchania muzyki – tę

ców – (27 ankietowanych – 33,8%) to osoby formę aktywności muzycznej wskazuje aż skłaniające się w stronę oferty kulturalnej 70 osób (87,5%). Spośród wszystkich an-Poznania, tylko część z nich deklaruje także kietowanych aż 60 osób (75%) okazjonalnie uczestnictwo w działalności kulturalnej tańczy (podczas imprez, festynów, wieczo-w miejscu zamieszkania.

rów spędzanych w klubach muzycznych).

Wszyscy ankietowani mają świadomość Grę na instrumentach deklarują wyłącznie istnienia instytucji kultury, wymieniają bo-respondenci wywodzący się ze środowiska

wiem nazwy Teatru Wielkiego, Teatru No-

miejskiego. Warto wspomnieć w tym miej-

wego, Teatru Muzycznego, Teatru Animacji, scu, że są wśród badanych osoby (z mia-Teatru Polskiego czy Teatru Ósmego Dnia sta wojewódzkiego i na prawach powiatu (wszystkie instytucje znajdują się w Pozna-grodzkiego) grające w zespołach muzyki

niu), nie pada jednak nazwa Filharmonii rozrywkowej. Studenci z mniejszych miast Poznańskiej, lecz Auli UAM (która jest deklarują przeważnie aktywność kulturalną miejscem koncertów, a nie instytucją kultu-w postaci gry na gitarze, pojedynczo zaś

ry). W deklaracjach o instytucjach kultury na: flażolecie, saksofonie i klarnecie, forte-pojawiają się też kina, muzea, głównie jed-

pianie, bębnach wywodzących się z kultur

nak Muzeum Narodowe i Muzeum Instru-

pozaeuropejskich oraz akordeonie.

mentów Muzycznych (w którym wszyscy

Śpiew jest domeną niewielu przyszłych

ankietowani odbyli jedne z obligatoryjnych nauczycieli dzieci młodszych – tę formę zajęć muzyczno-metodycznych w ramach muzycznej aktywności kulturalnej realizuje studiów nauczycielskich na UAM). Stu-zaledwie 26 studentów (32,5%), przy czym

denci mają również świadomość istnienia są to w dużej mierze osoby wychowane na Centrum Kultury Zamek (20 osób), a także wsi, wśród nich 12 osób (15%) zaznaczyło ośrodków kultury i młodzieżowych domów swój udział w chórach kościelnych, nielicz-kultury. Uczestnicy badań wywodzący się ze ni studenci spośród badanych należą do środowisk wiejskich, a także osoby pocho-poznańskich chórów amatorskich (5 osób

dzące z małych miast za instytucje kultury – 6,3%), zespołów pieśni i tańca (12 osób –

uważają też kościoły, które nie są wprawdzie 15%), wokalno-instrumentalnych zespołów instytucjami kultury, umożliwiają jednak muzyki rozrywkowej (5 osób – 6,3%).

aktywność kulturalną (w przypadku ma-

Aktywność kulturalna osób mieszkają-

łych wiosek kościół to jedyne miejsce poza cych na wsi ma miejsce głównie w kościo-domem oraz szkołą sprzyjające uprawianiu łach, przy okazji festynów, rzadziej w ośrod-muzyki), wobec czego wypowiedź tę można kach kultury. Osoby ze środowisk miejskich uznać za zasadną.

deklarują rozwijanie kompetencji kultural-

Studenci pochodzący ze środowisk nych w różnorodnych kołach zaintereso-

wiejskich deklarują aktywne uczestnictwo wań, zespołach muzycznych (chóry, zespoły w wydarzeniach kulturalnych raz na ty-muzyki rozrywkowej, pojedynczo orkiestra

dzień lub raz na miesiąc. Przyszli nauczycie-

dęta, zespoły taneczne), a także podczas cy-

le zamieszkujący mniejsze miasta deklarują klicznych imprez lub kursów – warsztatów tego typu aktywność raz na tydzień, a osoby jazzowych, warsztatów gry na instrumen-z większych miast zaznaczają głównie opcję tach. W przypadku osób pochodzących

„raz na tydzień” lub „kilka razy w tygodniu”.

z miast padają liczne nazwy ośrodków

Wśród znacznej większości badanych kultury – najczęściej wymienianymi były te przeważają deklaracje o aktywności kul-w Chodzieży, Gorzowie Wlkp., Szczecinku,

18 Wychowanie Muzyczne 5 2011

http://www.wychmuz.pl

Teoria i badania

Czarnkowie, Jarocinie, Wągrowcu, Ko-

plastyczną realizują głównie w środowisku

ścianie, Koninie, Grodzisku Wlkp. Warto rodzinnym i szkolnym, a w ośrodkach podkreślić, że pięcioro spośród ankietowa-tych brakuje bodźców, które zachęcałyby

nych studentów współpracuje z zespołami do ustawicznego rozwijania kompetencji tanecznymi i wokalno-instrumentalnymi odbiorcy czy twórcy kultury muzycznej.

szkół muzycznych w rodzinnych miejsco-

Jak już wspomniano, w małych społeczno-

wościach.

ściach aktywność taka ma miejsce głównie

Jak wspomniano, słuchanie muzyki w ośrodkach parafialnych (ogranicza się

jest najpopularniejszą formą kontaktu jednak z reguły do odtwarzania głosem z muzyką. Większość studentów skłania się pieśni z repertuaru kościelnego, ewentual-w stronę percepcji komercyjnej muzyki po-

nie sporadycznie obserwuje się działalność

pularnej – zespołów rockowych, popowych, kościelnych zespołów wokalno-instrumen-funkowych, rzadziej jazzowych i blueso-

talnych). Badani z tej grupy nastawieni są

wych. Są również deklaracje o słuchaniu po-

raczej na percepcję kultury, nie natomiast

ezji śpiewanej i piosenki aktorskiej (18 osób na aktywność kulturalną.

– 22,5%), wymieniane były: Stare Dobre

Respondenci zamieszkujący miasta

Małżeństwo, Wolna Grupa Bukowina, Sta-

średniej wielkości skłaniają się wprawdzie

nisław Soyka, Piwnica pod Baranami, Ka-

w stronę percepcji wytworów kultury maso-

tarzyna Groniec, muzyka folkowa. Studenci wej, ale uczestniczą także w różnorodnych zaznaczali też sympatię do muzyki klubowej warsztatach, kursach i wydarzeniach kultu-

(11 osób – 13,8% regularnie uczęszcza do ralnych pozwalających na nabywanie kon-klubów muzycznych w Poznaniu). Okazuje kretnych umiejętności muzycznych. Wiele się zatem, że większość przyszłych nauczy-osób pochodzących z miast angażuje się

cieli to konsumenci kultury popularno- w lokalne inicjatywy kulturalne, wspomaga rozrywkowej.

swoją działalnością ośrodki kultury, a więc

rozwija się w aspekcie szeroko pojmowanej

Wnioski

aktywności muzycznej. Znaczna część ba-

W świetle przedstawionych wyników danych studentów z omawianej grupy ma

badań zarysowuje się różnica pomiędzy poj-

zakorzenioną potrzebę samorozwoju, rów-

mowaniem kultury muzycznej przez osoby nież w zakresie kompetencji muzycznych, pochodzące ze środowisk wiejskich, w któ-

co należy uznać za owoc działań ośrodków

rych oferta kulturalna ogranicza się naj-

kultury i młodzieżowych domów kultury,

częściej do imprez o charakterze festynów, których oferta umożliwia aktywne i zgodne imprez parafialnych (ma zatem po części z potrzebami dzieci i młodzieży twórcze charakter antropologiczny i spełnia funk-spędzanie wolnego czasu. Omawiana grupa

cję użytkową) a sposobem jej postrzegania respondentów ma szansę stać się kreatyw-w miastach (gdzie określone instytucje ofe-

nymi nauczycielami, którzy – sami tańcząc,

rują z reguły dość szeroką gamę aktywności śpiewając w zespołach, grając na instru-kulturalnej sensu stricte).

mentach – wzbogacą proces kształcenia

Studenci wywodzący się ze środowisk i wychowania dziecka przez zastosowanie

wiejskich przekonują, że w wielu polskich muzycznej aktywności.

gminach powołanie i finansowanie insty-

Ostatnia grupa studentów – osoby wy-

tucji kultury nie jest priorytetowym zada-

chowujące się w wielkich miastach – nasta-

niem. Mieszkańcy małych gmin o skrom-

wiona jest w dużej mierze na odbiór kultury

nym budżecie aktywność muzyczną czy masowej, ich aktywność w sferze kultury http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 5 2011 19

Teoria i badania

popularnej jest wiodąca w wypowiedziach Golka M., 1995, Elementy wiedzy o kulturze, i mocniej zaakcentowana niż aktywne roz-

[w:] Menedżer kultury, red. M. Iwaszkiewicz,

wijanie umiejętności.

Centrum Animacji Kultury, Ośrodek Badania

Pomimo iż zaangażowanie studentów

Rynku, Warszawa–Poznań.

w działalność kulturalną jest zróżnicowane, Grad J., 1995, Pozaekonomiczne uwarunkowa-pozytywnym wydaje się być ich jednogłośne

nia rynku kultury, [w:] Menedżer kultury,

stwierdzenie, że uczestnictwo w kulturze

red. M. Iwaszkiewicz, Centrum Animacji

muzycznej jest wartościową formą spędza-

Kultury, Ośrodek Badania Rynku, Warszawa–

nia wolnego czasu. Ponad połowa uczestni-

Poznań.

ków badań uważa ponadto, że uczestnictwo Kroeber A. L., Kluckhohn C., 1952, Culture.

to jest niezbędnym warunkiem rozwijania

A critical review of concepts and definitions,

własnych kompetencji kulturowych.

„Papers of Peabody Museum of American Ar-

cheology and Ethnology” vol. 47, no 1.

Krzempek A., 2000, Wzory kulturowe a posta-

Bauman Z., 2000, Ponowoczesność jako źródło

wa twórcza, [w:] Dziecko w świecie sztuki,

cierpień, Sic!, Warszawa.

red. B. Dymara, Impuls, Kraków.

Blacking J., 1977, Some problems of theory and Lomax A., 1968, Folk song style and culture, method in the study of musical change, „Year-American Association for Advancement of

book for Traditional Music”, vol. 9.

Science, Washington.

Dyczewski L., 2001, Miejsce i funkcje wartości Tyszka A., 1987, Interesy i ideały kultury. Struk-w kulturze, [w:] Kultura w kręgu wartości,

tura społeczeństwa i udział w kulturze, PWN,

red. L. Dyczewski, Towarzystwo Naukowe

Warszawa.

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Kato-

Żerańska-Kominek S., 1995, Muzyka w kul-

licki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet Marii

turze, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszaw-

Curie-Skłodowskiej, Lublin.

skiego, Warszawa.

20 Wychowanie Muzyczne 5 2011

http://www.wychmuz.pl