Zaburzenia psychosomatyczne

choroby somatyczne, na których

przebieg lub wystąpienie rzutują

czynniki psychologiczne

... Choroby w których etiopatogenezie udowodniono znaczącą rolę czynnika

psychologicznego głównie emocjonalnego

(nieprawidłowa transformacja lęku),

powodującego objawy psychofizjologiczne,

które doprowadzają ostatecznie do

organicznych uszkodzeń narządów i tkanek.

Rozwój medycyny psychosomatycznej

• Okres psychodynamiczny (Freud i jego następcy)

- Aleksander (7 jednostek chorobowych)

- Dunbar (klasyfikacja typów osobowości

predysponujących do zachorowania

• Okres psychofizjologiczny (Wolff, Selye – lata 60)

– związany z badaniami nad stresem i jego wpływem na powstawanie chorób

Podział zaburzeń psychosomatycznych

(Luban – Plozza)

• Objawy konwersyjne (charakter symboliczny –

próba rozwiązania konfliktu), dotyczą narządu ruchu i zmysłów (parestezje, psychogenna ślepota, histeryczne porażenie kończyn)

• Objawy czynnościowe (dawne nerwice narządowe)

– zaburzenia czynności narządów lub układów, ale bez wykładników uszkodzenia danej tkanki

• Zaburzenia psychosomatyczne w węższym znaczeniu – „klasyczna siódemka Aleksandra”

(astma oskrzelowa, colitis ulcerosa, nadciśnienie tętnicze, RZS, neurodermatitis, choroba wrzodowa dwunastnicy, nadczynność tarczycy)

Aleksytymia

• inaczej „brak słów dla emocji”

• trudności w werbalizacji przeżywanych stanów emocjonalnych – skąpe opisywanie, ubogie

słownictwo (nie potrafią opowiadać o swoim życiu wewnętrznym)

• brak zdolności do fantazjowania, „stan

ograniczenia wyobraźni”

• wrażenie dobrze przystosowanych do otoczenia, pozory zadowolonych z siebie

Reakcja psychosomatyczna

• występuje u ludzi zdrowych

• nie jest wynikiem zaburzeń rozwoju

emocjonalnego

• pojawia się w szczególnie stresującej sytuacji

• mija z ustąpieniem bodźca

• przykłady: zawroty głowy po nagłej ucieczce, utrata apetytu po stracie najbliższej osoby, bicie serca na widok ukochanego

Podział zaburzeń

psychosomatycznych wg ICD 10

• F 45 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

• F 54 Czynniki psychologiczne i

behawioralne związane z zaburzeniami

lub chorobami klasyfikowanymi

w innych rozdziałach

• F 50 Zaburzenia odżywiania się

F 45. Zaburzenia pod postacią

somatyczną

• F 45.0 Zaburzenia somatyzacyjne (z somatyzacją)

• F 45.1 Zaburzenia pod postacią somatyczną, niezróżnicowane

• F 45.2 Zaburzenia hipochondryczne

• F 45.3 Zaburzenia autonomiczne występujące pod postacią somatyczną

• F 45.4 Uporczywe bóle psychogenne

• F 45.8 Inne zaburzenia pod postacią somatyczną

F 45.0 Zaburzenia somatyzacyjne

• nawracające, zmienne skargi somatyczne

dotyczące rozmaitych narządów i układów ciała utrzymujące się co najmniej przez 2 lata

• brak adekwatnych przyczyn somatycznych dla opisywanych dolegliwości

• uporczywa odmowa akceptowania porad i

zapewnień wielu lekarzy w sprawie nieobecności schorzeń somatycznych warunkujących objawy

• zaburzenia zachowań społecznych – unikanie pełnienia ról i wykonywania zadań

• przykłady: ból, wzdęcia, odbijania, nudności, swędzenie, pieczenie, wysypki, cierpnięcie

F 45.1 Zaburzenia pod postacią

somatyczną, niezróżnicowane

Skargi są wielorakie, zmienne i uporczywe, ale brak jest pełnego obrazu klinicznego somatyzacji, tzn:

• brak gwałtownego i dramatycznego wyrażania skarg

• stosunkowo mała liczba dolegliwości (poniżej 6)

• bez upośledzenia funkcjonowania społecznego

• krótszy czas trwania (poniżej 2 lat)

F 45.2 Zaburzenia hipochondryczne

• trwałe przekonanie o obecności co najmniej jednej poważnej choroby somatycznej, któremu

towarzyszą skargi nie mające uzasadnienia przedmiotowego

• brak podstaw w wielokrotnie powtarzanych badaniach

• nadmierne zainteresowanie czynnościami ciała & lęk i niepokój (życie i zdrowie jest zagrożone!!!)

• dolegliwości mniej liczne, bardziej trwałe

• lęk o zdrowie a brak współpracy z lekarzem

F 45.3 Zaburzenia autonomiczne

pod postacią somatyczną

• dotyczą narządów i układów ciała pozostających pod kontrolą układu autonomicznego: sercowo-naczyniowego, żołądkowo-jelitowego,

oddechowego, moczowo-płciowego

• dwie grupy objawów

- objawy pobudzenia układu wegetatywnego

(przyspieszenie akcji serca, poty, zaczerwienienie skóry, drżenie)

- objawy specyficzne, subiektywne (ból serca, żołądka, uczucie ściskania, wzdęcia, rozdymania)

F 45.4 Uporczywe bóle psychogenne

• uporczywy i silny ból, którego geneza nie może być w pełni wyjaśniona procesami

fizjologicznymi, ani obecnością zaburzeń

somatycznych

• ból występuje w związku z konfliktem lub problemami psychospołecznymi

• objawy powodują zwiększenie zainteresowania pacjentem

• np. psychogenne bóle krzyża lub głowy

F 45.8 Inne zaburzenia występujące

pod postacią somatyczną

• rozmaite zaburzenia nie spowodowane chorobą somatyczną ani widocznymi dysfunkcjami układu autonomicznego

• lokalizowane w jednym narządzie lub układzie

• ściśle związane w czasie ze stresującym wydarzeniem

• przykłady: zaburzenia połykania (globus histericus), psychogenny kręcz karku, świąd psychogenny, psychogenne zaburzenia

miesiączkowania

F 54 Czynniki psychologiczne i

behawioralne związane z zaburzeniami

lub chorobami klasyfikowanymi w

innych rozdziałach

- Klasyczna „siódemka Aleksandra”

Astma oskrzelowa

Colitis ulcerosa

Nadciśnienie tętnicze i choroba wieńcowa

Neurodermatitis

Choroba wrzodowa

Nadczynność tarczycy

Choroba wieńcowa

Czynniki ryzyka

• Wiek

• Płeć męska

• Palenie papierosów

• Wysokie RR

• Wysoki poziom cholesterolu

• Brak aktywności fizycznej

• Osobowość typu A

... Człowiek, który pierwszy wstaje i ostatni kładzie się spać, którego chlebem powszednim jest dokładność, dążenie do sukcesu finansowego, zawodowego lub politycznego, po 25 lub 30 latach nieustannej harówki dochodzi do punktu w którym może sobie powiedzieć: „duszo, zgromadziłaś oto dobra na wiele lat, możesz odpocząć”

nieświadomy tego, że sierżant polowy już wysłał

ostrzeżenie. (W. Osler, Kanada XIXw.)

Cechy osobowości typu A

• życie pod presją czasu – zawsze wyznaczony termin

• postawa rywalizacji

• ambicja

• dążenie do sukcesu

• niecierpliwość

• gwałtowność mowy i gestów

• wrogie nastawienie do otoczenia

Czy masz osobowość typu A?

• czy Twój partner mówi ci, że jesz za

szybko?

• jak ocenia Twój poziom aktywności?

• czy kiedykolwiek wyznaczasz sobie

terminy zakończenia jakiegoś zadania, albo ilość zadań do wykonania w danym dniu?

• kiedy jesteś zajęta/y pracą i ktoś (nie szef) ci przeszkadza co czynisz?

Choroba wrzodowa

• predyspozycje: stres – np. zawód związany z dużym napięciem

• osobowość: nierozwiązany konflikt między niezależnością i zależnością

• leczenie: psychoterapia – odpoczynek,

relaksacja, techniki opanowania lęku

Wrzodziejące zapalenie jelita

grubego

• zaostrzenie uwarunkowane stresem, a

remisja zapewnieniem wsparcia

• cechy osobowości: niedojrzałość, trudność w podejmowaniu decyzji, sumienność,

stawianie wymagań otoczeniu (w sposób

niejawny), obawa przed utratą ważnej

osoby

• leczenie: uwzględnia psychoterapię

Nadciśnienie tętnicze

• wewnętrzny konflikt między bodźcami agresji a poczuciem zależności

• sposób zachowania nadmiernie zaadaptowany, skoncentrowany na wizerunku zewnętrznym

• tendencje do omijania sytuacji konfliktowych

• powściągliwość w wyrażaniu uczuć

• leczenie: informacje o chorobie, samokontrola, terapia relaksacyjna i behawioralna

Diagnostyka

• dokładne przebadanie somatyczne

• odróżnienie zaburzeń psychosomatycznych od urojeń hipochondrycznych

• czynniki powodujące uporczywość zaburzeń psychosomatycznych

określony typ osobowości

zakłócenia funkcjonowania społecznego

błędy lekarzy - UZALEŻNIENIA

Leczenie

• Psychoterapia

• Farmakoterapia

- unikać benzodiazepin

- małe dawki leków przeciwdepresyjnych,

lub przeciwlękowych o innym

mechanizmie działania, np. buspiron

F 50 Zaburzenia odżywiania się

• F 50.0 Jadłowstręt psychiczny

• F 50.1 Jadłowstręt psychiczny atypowy

• F 50.2 Żarłoczność psychiczna

• F 50.3 Żarłoczność psychiczna atypowa

• F 50.4 Przejadanie się związane z innymi

•

czynnikami psychologicznymi

• F 50.5 Wymioty związane z innymi czynnikami

•

psychologicznymi

• F 50.8 Inne zaburzenia odżywiania się

• F 50.9 Zaburzenia odżywiania się nieokreślone

Jadłowstręt psychiczny

• zaburzenie charakteryzujące się celową utratą masy ciała wywołaną i często podtrzymywaną przez pacjenta

• najczęściej dziewczęta w okresie pokwitania i młode kobiety

• jeżeli zaburzenie wystąpi przed pokwitaniem –

zahamowanie rozwoju fizycznego (wzrost,

miesiączkowanie, wtórne cechy płciowe)

Jadłowstręt psychiczny

– kryteria ICD 10

• 15% utrata należnej masy ciała

• sposoby: unikanie „tuczących potraw”, wymioty, środki przeczyszczające, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, leki tłumiące łaknienie, leki moczopędne

• zaburzone wyobrażenie własnego ciała (dążenie do zmniejszenia masy)

• zaburzenia hormonalne (brak miesiączek, zwiększenie hormonu wzrostu i kortyzolu, zmiana metabolizmu hormonów tarczycy, zaburzenia wydzielania insuliny)

Żarłoczność psychiczna

• występuje niekiedy naprzemiennie z

jadłowstrętem psychicznym

• okresy obżarstwa i nadmierne skupianie się na kontroli masy ciała

• rozpowszechnienie (kraje wysoko

rozwinięte, USA) 3-20%

Żarłoczność psychiczna

- kryteria ICD 10

• stałe zaabsorbowanie jedzeniem, niepohamowane pragnienie jedzenia

• epizody żarłoczności – spożywanie olbrzymich porcji pokarmów, niekiedy wysokokalorycznych w krótkim czasie

• przeciwdziałanie tuczącym skutkom spożywania pokarmów (wymioty, głodówki, środki

przeczyszczające, leki tłumiące łaknienie, preparaty tarczycy, leki moczopędne)

• chorobliwa obawa przed otyłością – granica masy ciała

Otyłość psychopochodna

• skutek przejadania się jako reakcji na czynniki stresowe

• radzenie sobie z lękiem przez zbyt częste spożywanie pokarmów

• źródło nadwagi w okresie wczesnego dzieciństwa

– związek z trudnościami emocjonalnymi tego okresu

• w odróżnieniu od żarłoczności psychicznej nie stosują ograniczeń dietetycznych, wyrozumiały stosunek do nadwagi

Otyłość psychopochodna

- leczenie

• przestrzeganie diety

• psychoterapia – cel - zmiana zachowań

pacjenta

zmiana trybu życia

wyrobienie motywacji

usunięcie objawów nerwicowych