Czytanie ze zrozumieniem Ucz się z
O sławie
[1] Sława, jak wiadomo, jest jednym z najbardziej pożądanych dóbr. Na pozór jest to tak oczywiste, że nie warto dociekać przyczyn, dla których sława taką sławą się cieszy; być sławnym – z jakiegokolwiek powodu – to potwierdzić i utwierdzić samego siebie, a potrzeba samoafirmacji wydaje się nam naturalna. A jednak pragnienie sławy, chociaż obsesyjnie w naszej cywilizacji obecne, nie jest przecież powszechne. Niektórzy filozofowie starożytni – sławni, oczywiście – w szczególności stoicy i wyznawcy Epikura, radzili nam przeciwnie, żeby sławy unikać. Mówili “żyj w ukryciu!” albo “ciesz się z tego, że jesteś nieznany!” Sława ma zapewne uciążliwe strony, ale ci sławni ludzie, którzy się skarżą, że sława im okropnie w życiu przeszkadza, na ogół nie są wiarygodni, bo czynią zarazem wszystko, by się nieustannie wystawiać na kamery telewizyjne i być obecni w gazetach.
[2] Jednakże bardzo wielu ludzi naprawdę wcale o sławę nie zabiega – już to dlatego, że po prostu boją się być wystawieni na widok publiczny, że są niepewni siebie, już to, że mają niewysokie o sobie samych mniemanie.
[3] Sława, często, choć nie zawsze, jak wiemy, przynosi bogactwo: w przypadku znanych aktorów, reżyserów filmowych, śpiewaków rockowych, sportowców itd. Ludzie na ogół jednak ubiegają się o sławę dla niej samej, nie tylko dla innych zysków, które przynosi – jak o tym poucza nieśmiertelny przykład Herostratesa, który, jak wieść niesie, spalił świątynię Diany wyłącznie po to, żeby rozgłos uzyskać, co mu się też nadzwyczajnie udało, bo po tylu wiekach wszyscy jego imię pamiętają; czasem i dziś wyrostki, dzieci prawie, powtarzają ten wyczyn, popełniając jakąś ohydną zbrodnię za przykładem filmowych bohaterów wyłącznie po to, by sławnymi zostać. Z drugiej strony są ludzie bardzo bogaci, którzy unikają rozgłosu i trzymają się w cieniu. Możemy uznać, że sława uchodzi za dobro samo w sobie, nie tylko za środek do zdobywania innych dóbr. […]
[4] Jest oczywiste, że sława ma niezliczoną ilość stopni i niepodobna dokładnie określić, kto jest sławny naprawdę.
Jeśli pominąć tych, co są sławni z urzędu, jak prezydenci i premierzy znaczących państw, papieże i królowie, wolno chyba powiedzieć, że sława na świecie jest dzisiaj na ogół proporcjonalna do czasu i częstotliwości, w jakiej ludzie pokazują się w telewizji i na ekranach filmowych. Wszyscy w Ameryce znają nazwiska i oblicza ludzi, którzy codzien-nie prowadzą dzienniki lub popularne programy telewizyjne. Wszyscy możemy przywołać w pamięci postać Jacka Nicholsona albo, od niedawna, Emmy Thompson; wiemy, kto jest Antonioni i Wajda. Ilu z nas jednak, tych mianowicie, co nie są fizykami ani chemikami, potrafi wymienić nazwiska laureatów Nagrody Nobla w fizyce i chemii za ostatnie 40 lat (powiadam 40 lat, bo niektóre nazwiska z poprzednich pokoleń, jak Einstein, Planck, Bohr czy Maria Curie-Skłodowska są rzeczywiście bardzo popularne). [ …]
[5] Z takich właśnie spostrzeżeń rodzić się może niemądre przypuszczenie, że sława jest rozdzielana “niesprawiedliwie”. Niemądre, powiadam, bo nie wiadomo ani co by miał znaczyć “sprawiedliwy” rozdział sławy, ani jak mianowicie można by ten sprawiedliwy rozdział zorganizować. Mógłby kto rzec: niepokonany bokser może być pół-analfabetą i sławny jest na cały świat, a wielki uczony, prawdziwy dobroczyńca ludzkości, na przykład w naukach medycznych, znany jest tylko nielicznym. Nie wiadomo jednak co w tym złego i dlaczego sława miałaby być zasłużoną nagrodą za znakomite osiągnięcia intelektualne, a nie – za wyniki atletyczne albo za sprawne prowadzenie programów telewizyj-nych. Sława jest bardzo często wynikiem przypadku – nawet wygrana głównego losu na loterii, bez żadnej przecie zasługi i pracy, może uczynić człowieka sławnym na chwilę; bardzo często my sami, publiczność, czynimy na przykład aktorkę sławną, bo śpieszymy ochoczo na filmy, gdzie się pokazuje. Wielu ludzi zdobyło sławę tylko dlatego, że mieli jakieś związki rodzinne czy inne z bardzo sławnymi ludźmi, na przykład Ksantypa albo Theo van Gogh albo Piłat. I cóż w tym złego? Nie, nie ma sensu się skarżyć na “niesprawiedliwy” rozdział sławy, która nie jest wszakże i nie może być rekompensatą za szlachetność, mądrość, dzielność czy jakiekolwiek cnoty. Nie jest, nie będzie i tak jest dobrze. […]
[6] Pragnienie sławy nie jest może godne potępienia albo niegodziwe, ale pod dwoma warunkami. Po pierwsze, kiedy chciałoby się zdobyć sławę przez uczynienie czegoś dobrego i wartościowego, czego sława byłaby ubocznym skutkiem i nie na sławie, ale na tych innych zadaniach koncentrują się nasze wysiłki, chociaż sława też nas kusi; po wtóre, kiedy sława nie staje się niszczącą i pełną zawiści obsesją, która jest prawie zawsze nieskuteczna i nieraz życie rujnuje. Na ogół jednak lepsi są ludzie, co o sławie nie myślą, ale zadowoleni są z tego, że są lubiani i szanowani choćby w niewielkim gronie przyjaciół i bliskich.
(Tekst opracowany na podstawie: Leszek Kołakowski, Mini-wykłady o maxi-sprawach, Kraków 1997) 1
Czytanie ze zrozumieniem Ucz się z
1. Pierwsze zdanie tekstu zawiera pogląd, z którym Koła-Kieruje nimi obawa przed uciążliwościami sławy, lęk kowski później polemizuje. Z pierwszego akapitu wypisz przed wystawieniem na widok publiczny, brak pewno-dwa sformułowania, za których pomocą autor podważa ści siebie i niska samoocena.
prawdziwość otwierającego tekst poglądu.
Komentarz
Odpowiedź
Znaleźć łatwo, trudniej wyrazić własnymi słowami. Pa-Na pozór jest to tak oczywiste;
miętaj jednak, że wolno Ci cytować jedynie sformuło-wydaje się nam naturalna ...
wania, nie całe zdania.
Komentarz
Tę polemikę można dostrzec już w drugim zdaniu.
Zwróć uwagę, że nie musi ona polegać na otwartym 5. Zacytuj zdanie, które jest podsumowaniem rozważań stwierdzeniu, że coś jest nieprawdą. Sformułowania zawartych w akapicie 3 (akapit 3)
typu na pozór jest to oczywiste; powszechnie skłonni jesteśmy sądzić są bardziej elegancką formą krytyczne-Odpowiedź
go odniesienia się do jakiegoś sądu niż ostre zaprze-
„Możemy uznać, że sława uchodzi za dobro samo w so-czenia typu nie masz racji, to bzdura. Niekiedy bie, nie tylko za środek do zdobywania innych dóbr”.
skuteczniejsze okazuje się stopniowe podważanie prawdziwości jakiegoś poglądu.
Komentarz
To pytanie dotyczy już kompozycji. Gdzie szukać pod-sumowania? W zakończeniu akapitu czy całego tekstu. Często taką funkcję pełni ostatnie zdanie, podob-2. W jakim celu Kołakowski przywołuje opinie stoików nie jak początek (pierwsze zdanie, pierwszy akapit) i epikurejczyków? (akapit 1)
zazwyczaj ma za zadanie wprowadzać w problem.
Wszystko jednak zależy od konkretnego kontekstu!
Odpowiedź
I jeszcze jedno – jeśli masz zacytować zdanie, prze-Aby udowodnić pogląd, że sława nie jest najbardziej pisz je w całości (nie tylko pierwsze słowa, a potem pożądanym dobrem.
wielokropek). Nie zapomnij o cudzysłowie!
Komentarz
Pojawiające się w tekstach opinie autorytetów bardzo często mają za zadanie wzmocnienie argumentacji, 6. W akapitach 4. i 5. Kołakowski przywołuje liczne na-potwierdzenie zdania autora. Ale nie zawsze! Mogą zwiska konkretnych osób, które w jakiś sposób zdobyły też np. być dowodem erudycji autora czy ożywiać styl sławę (lub powinny być znane). Zredaguj hasła encyklope-tekstu. Wszystko zależy od kontekstu.
dyczne o dwóch wybranych postaciach; w każdym z haseł
muszą się znaleźć trzy konkretne informacje.
Odpowiedź
3. Jaką funkcję pełni rozpoczynające 2. akapit słowo “jed-a) Jack Nicholson – aktor amerykański, kilkakrotnie nakże”?
nagradzony Oscarem, m.in. w 1975 r. za rolę w Lo-a) wprowadza treści przeciwstawne
cie nad kukułczym gniazdem;
b) zapowiada powtórzenie myśli
b) Michelangelo Antonioni – włoski reżyser i scena-c) podtrzymuje tok rozumowania
rzysta, filmów Powiększenie czy Zawód: reporter d) wprowadza wniosek
c) Piłat – postać historyczna, namiestnik rzymski w Je-Odpowiedź
rozolimie, uwieczniony przez autorów Ewangelii a)
Komentarz
Komentarz
Rozumieć tekst to nie tylko rozumieć słowa! To także Przypomnij sobie zdania złożone ze szkoły podstawo-mieć pewną wiedzę pozwalającą śledzić tok rozumo-wej: spójniki ale, lecz, jednak pojawiały się w zdaniach wania autora, zobaczyć sens przywoływanych argumen-przeciwstawnych. Ich zadaniem jest zmienianie toku tów. Inaczej mówiąc: trzeba znać nazwiska, fakty, waż-
rozumowania, wprowadzanie sprzeczności. Wniosko-ne zjawiska kulturowe itp. Nie chodzi, oczywiście, o to, wanie zapowiadałyby spójniki zdań wynikowych: więc, by podawać dokładnie datę urodzenia Einsteina, ale toteż, zatem, dlatego.
trzeba wiedzieć, na czym polegają zasługi tego fizyka.
Zaproponowane wyżej polecenie sprawdza przy oka-zji umiejętność zastosowania stylu naukowego. Hasło encyklopedyczne musi być jednoznaczne, precyzyjne 4. Z jakich powodów ludzie nie zabiegają o sławę? (akapit i zwięzłe (stąd równoważniki zdań, wymienianie waż-
1 i 2)
nych informacji). Może warto sprawdzić, kim była np.
Ksantypa? Przyda się Słownik mitów i tradycji kultury Odpowiedź
Władysława Kopalińskiego.
2
Czytanie ze zrozumieniem Ucz się z
7. Z jakimi poglądami polemizuje Kołakowski w 5 akapi-Komentarz
cie 5? Odpowiedz w 1 – 2 zdaniach.
Nie ma wątpliwości, co Kołakowski myśli o sławie.
Zwróć uwagę na nacechowany emocjonalnie język: Odpowiedź
“godne potępienia”, “niegodziwe”, “niszcząca i pełna Autor polemizuje z przeświadczeniem, że sława jest zawiści obsesja”.
rozdzielana “niesprawiedliwie”. Nie powinno się ocze-kiwać, że sława stanie się nagrodą za osiągnięcia intelektualne czy jakieś cnoty.
10. Przytocz cztery argumenty potwierdzające, że analizo-wany tekst jest esejem.
Komentarz
Polecenie wymagające uważnego przeczytania akapi-Odpowiedź
tu – całego, nie tylko jego początku! Nawet jeśli pierw-
• Jest wywód o charakterze filozoficznym (refleksyj-sze zdanie idealnie pasuje do pytania, zawsze spraw-ność)
dzaj, czy dalej nie znajdzie się coś równie ważnego.
• Ma subiektywny charakter (przedstawienie indywi-dualnego podejścia autora do problemu) 8. W jakiej relacji ze sobą pozostają akapity 4. i 5.?
• Cechuje go swobodna kompozycja
a) mają sprzeczną treść
• Oraz fragmentaryczność
b) mają różną treść
Komentarz
c) akapit 5. rozwija treści zawarte w akapicie 4.
A także erudycyjny charakter wypowiedzi (autor przy-Odpowiedź
wołuje wiadomości z różnych dziedzin wiedzy, np. fil-c)
mu i filozofii)
Cechy eseju koniecznie trzeba znać! Do tego typu Komentarz
zadań najczęściej wybierane są właśnie eseje.
Znów pytanie o kompozycję. I to pytanie nietrudne, bo początek akapitu 5. wyraźnie podpowiada, która odpowiedź jest poprawna: “Z takich właśnie spostrzeżeń 11. Kiedy pragnienia sławy nie można nazwać niskim? (aka-rodzić się może…”. Te spostrzeżenia są w akapicie 4., pit 6)
więc odpowiedzi a) i b) nie mogą być poprawne!
Odpowiedź
Na wszelki wypadek powtórz kilka terminów, które po-Kiedy sława jest “skutkiem ubocznym” chęci zro-jawiają się w podobnych zadaniach:
bienia czegoś dobrego dla ludzkości i kiedy nie jest
• Dygresja – odejście od tematu
obsesją
• Pointa (puenta) – wyraziste podsumowanie, wyraża-Komentarz
jące sens tekstu (czy jego fragmentu) Aby móc korzystać z popularności, trzeba zdobyć się
• Parafraza – rozwinięcie jakiegoś tematu czy myśli na dystans do niej. Autor bardzo wyrażnie sugeruje, że (ewentualnie z jakimiś modyfikacjami) nie powinno się gonić za tanią, sezonową sławą 9. Jak Kołakowski ocenia ludzkie pragnienie sławy? Odpo-12. Jaką postawę popiera autor?
wiedz w 2 – 3 zdaniach na podstawie akapitu 6.
Odpowiedź
Odpowiedź
Autor popiera zadowolenie z tego, co się posiada i ra-Autor potępia dążenie do sławy – zbyt często staje się dość z szacunku, który żywią do nad najbliżsi ona obsesją, niszczy ludzi. Dopuszcza jedynie sytuacje, w których ktoś nie koncentruje się na sławie albo gdy Komentarz
chce ją zdobyć poprzez zrobienie czegoś dobrego.
Można powiedzieć, że autor popiera skromność i klasę 3