Polska – ukształtowanie i walory
naturalne
Sabina Tkocz
Kraków 2006
Źródło: http://geotur.republika.pl
Rozciągłość południkowa wynosi 5050’
• najdalej na północ wysunięty punkt: Przylądek Rozewie: 54050’N
(szerokości geograficzne północnej)
• najdalej na południe wysunięty punkt: szczyt Opołonek (Bieszczady):
49000’N (szerokości geograficznej północnej)
Rozciągłość równoleżnikowa wynosi 10001’
• najdalej na wschód wysunięty punkt: kolano Bugu k. ‘Horodła: 24009’E
rozciągłości równoleżnikowej
• najdalej na zachód wysunięty punkt: okolice Cedyni, zakole Odry: 14008’E
rozciągłości równoleżnikowej
Polska leży z środkowej części wielkiej strefy nizin europejskich, rozciągających
się od Pireneje po Ural.
Ukształtowanie powierzchni Polski ma charakter równoleżnikowy (pasowy), jest to
wynikiem fałdowań górotwórczych, spowodowany naciskiem na Europę od południa
we wczesnych epokach geologicznych. Wyraźnie efekty tych fałdowań widać
w górach. Drugim czynnikiem, który spowodował, iż mamy w Polsce pasowe
ukształtowanie obszaru były działania lądolodu czwartorzędowego, który
kilkakrotnie nasuwał się z północy.
Mamy kolejno pasy ukształtowania powierzchni (krajobrazy):
• Góry: rozciągnięte równoleżnikowo Karpaty – młode góry, z fałdowania
Alpejskiego, zbudowane głównie z młodych skał osadowych i zlepieńców.
Część Karpat nosi nazwę Beskidów, do których należą nie tylko Tatry
i Pieniny, ale również: Przedgórze Karpackie, Beskidy Zachodnie, Środkowe
(Beskid Niski) i Beskidy Wschodnie (Bieszczady); Sudety – stare góry
(hercyńskie)
składające
się
z
Przedgórza
Sudeckiego
i
Pogórza
Zachodniosudeckiego oraz Sudetów Zachodnich, Środkowych i Wschodnich.
• Obniżenia podkarpackie: Kotlina Sandomierska, Brama Krakowska, Kotlina
Oświęcimska.
• Wyżyn: Śląska, Małopolska (z Wyżyną Krakowsko-Częstochowską, Górami
Świętokrzyskimi, Niecką Nidziańską),
• Niziny Środkowopolskie: równinny obszar, powstały w wyniku działania
topniejących wód lądolodu, ostatniego zlodowacenia i późniejszych
działalności rzek. Nizina Śląska, Wielkopolska, Mazowiecka, Podlaska, można
także zaliczyć tu fragment Polesia Lubelskiego.
• Pojezierze: obszar ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie (lądolód
bałtycki), Dominują tu jeziora, moreny, sandry, szerokie doliny rzeczne – tzw.
pradoliny i torfowiska. Należą do tego pasma: Pojezierze Wielkopolskie (Poj.
Lubuskie, Poznańskie, Gnieźnieńskie, Kujawskie), Pojezierze Pomorskie,
młodsze (Poj. Myśliborskie, Wałeckie, Drawskie, Krajeńskie, Kaszubskie
i Równina Borów Tucholskich), Pojezierze Mazurskie ( Iławskie, Chełmińskie,
Dobrzyńskie, Brodnickie, Olsztyńskie, Mrągowskie, Kraina Wielkich Jezior
Mazurskich, poj. Ełckie); Położone najbardziej na Wschód Pojezierze
Suwalskie zaliczane jest już do Pojezierza Litewskiego.
• Pobrzeża: Pobrzeże Południowobałtyckie zostało ukształtowane po
ustąpieniu ostatniego zlodowacenia przez działanie morza i rzek (delta Wisły
i Odry). Dominują tu piaszczyste plaże rozciągające się do klifowego brzegu
Polska – ukształtowanie i walory naturalne
1
lub wału wydmowego; Wydmy (najwyższe na Mierzei Łebskiej), mierzeje
(Helska, Wiślana) i jeziora przybrzeżne (Łebsko, Gardno, Jamno, Bukowo,
Wicko), delta Odry stanowiąca ośrodek Niziny Szczecińskiej i delta Wisły
(Żuławy Wiślane, z depresją), Zalew Szczeciński i Zalew Wiślany. W skład
pobrzeża wchodzą m.in .: Nizina Szczecińska, Pobrzeże Słowińskie, Pobrzeże
Kaszubskie, Żuławy Wiślane, Wysoczyzna Elbląska.
Każdy z wymienionych pasów ukształtowania terenu ma swoje specyficzne
cechy, które mogą świadczyć o atrakcyjności dla turystów.
Ocena atrakcyjności turystycznej danego obszaru (czy pasa krajobrazu) i jego
przydatności na potrzeby turystyki zależy od założeń przyjętych przez oceniającego i
jego subiektywnego podejścia. Możemy jednak, na podstawie obserwacji wieloletnich
przyjąć pewne cechy – walory – za podstawę do rozwoju turystyki.
Możemy na tej podstawie wyszukać przyczyn zainteresowania turystycznego
Polską i jej szczególnymi walorami, mianowicie:
• walory środowiska naturalnego,
• nagromadzenie walorów kulturowych (duże ośrodki turystyczne),
• bogaty folklor i zróżnicowanie regionów oraz liczne imprezy folklorystyczne,
• specjalności kuchni polskiej różnych regionów,
• tranzytowe położenie i wzrastająca rola Polski jako kraju tranzytowego,
• ceny,
• walory naturalne
• Walory kulturowe szczególnie atrakcyjne (w tym dla turystów zagranicznych)
to przede wszystkim pomniki historii i obiekty Światowego Dziedzictwa
Kulturowego UNESCO
Każdy z wymienionych pasów krajobrazu Polski ma swoje specyficzne walory
przyrodnicze, szczególnie atrakcyjne dla turystyki.
• Pobrzeża – plażowe wybrzeża, wydmy, klimat morski (wydmy Mierzei
Łebskiej – największe, w tym „Ruchowe Wydmy”, jeziora przybrzeżne,
mierzeje Helska i Wiślana, Wybrzeża klifowe, Parki Narodowe: Woliński i
Słowiński,
o osobliwości skalne: wydmy: występują wzdłuż niskiego brzegu Bałtyku,
najwyższe na mierzei Łebskiej,
o osobliwości wodne: jeziora: Łebsko, Gardno, Jamno, Bukowo, Wicko;
o osobliwości fauny i flory: Parki Narodowe – Woliński i Słowiński;
• Pojezierza – jeziora polodowcowe (np. rynnowe), w tym pasie istnieje ok.
9600 jezior, w tym największe jeziora Polski: Śniardwy, Mamry, Niegocin,
zespoły leśne np. Bory Tucholskie, rzeki liczne, wykorzystywane jako szlaki
kajakowe (np. Wda, Brda, Gwda, Draw, Drwęca, Łyna Pisa, Czarna Hańcza,
moreny czołowe wykorzystywane jako punkty widokowe, Parki Narodowe:
Drawieński, Ujścia Warty, Borów Tucholskich, Wielkopolski, Węgierski.
o osobliwości skalne: wzniesienia morenowe,
o osobliwości wodne: jeziora: najdłuższe – Jeziorak (27,5 km), najgłębsze
– Hańcza (108,5m), największe – Śniardwy (113,8 km2), liczne rzeki,
o osobliwości fauny i flory: Drawieński, Ujścia Warty, Borów Tucholskich,
Wielkopolski, Węgierski; zespół leśny Bory Tucholskie;
• Niziny Środkowopolskie – pradoliny i wielkie obszary bagienne nad Biebrzą,
Parki Narodowe: Kampinoski, Biebrzański, Narwiański, Białowieski, Poleski.
Polska – ukształtowanie i walory naturalne
2
o osobliwości skalne: wydmy w pradolinie Wisły (Puszcza Kampinoska);
o osobliwości fauny i flory: Parki Narodowe: Kampinoski, Biebrzański,
Narwiański, Białowieski, Poleski;
• Wyżyny – skałki wapienne i jaskinie na Wyżynie Krakowsko-
Częstochowskiej (ok. 100 jaskiń) i Wyżynie Kieleckiej (jaskinia Raj) pasmo
Łysicy w Górach Świętokrzyskich, wąwozy lessowe na Wyżynie Lubelskiej
(Kazimierz Dolny) i Wyżynie Sandomierskiej (Opatów, Sandomierz), Parki
Narodowe (Ojcowski, Roztoczański).
o osobliwości skalne: skałki wapienne Wyż. Krak-Częst. (zespól
Jurajskich PK);
o - wydmy, Pustynia Błędowska (wyż. Krak.-Częst.);
o osobliwości wodne: jeziora na Wyż. Krak.-Częst.;
o - zjawiska krasowe: jaskinia solna w Wieliczce,
o osobliwości fauny i flory: Parki Narodowe: Ojcowski, Roztoczański;
• Obniżenie podkarpackie –
o Osobliwości skalne: stożki wulkaniczne;
• Góry – najbardziej atrakcyjne turystycznie pasmo Polski, z najliczniejszymi
osobliwościami i naturalnymi walorami;
o osobliwości skalne:
§ skałki i grupy skalne, pojedyncze wzniesienia jako punkty
widokowe; skałki wapienne w Tatrach Zachodnich, Górach
Świętokrzyskich, skały krystaliczne Tatr Wysokich, piaskowce w
Górach Stołowych;
§ wąwozy i doliny rzeczne (przełomy), w Sudetach – Bardo,
Borowy Jar w Jeleniej Górze, W Karpatach – Dolina Kościeliska,
przełom Dunajca;
§ stożki wulkaniczne: Przedgórze Sudecki (Ślęża), Kotlina
Jeleniogórska;
§ głazy narzutowe i głazowiska: w Górach Świętokrzyskich, w
Łysogórach,
o osobliwości wodne:
§ jeziora: tatrzańskie – Wielki Staw w Dolinie 5-ciu Stawów (79,3m
głębokości), Czarny Staw nad Morskim Okiem (76,4 m
głębokości);
§ wodospady i źródła: Wielka Siklawa w Karpatach, Wodogrzmoty
Mickiewicza w Tatrach, Sobotnia Wielka w Beskidzie Żywieckim,
Kamieńczyk, Szklarka, Międzygórze w Sudetach; źródła: w
Tatrach – Jaszczurówka, Kalatówki, Kiry; wywierzyska Pilicy,
Łyny i Przemszy;
§ zjawiska krasowe: jaskinie – w Tatrach Zachodnich istnieje ok.
400 jaskiń; najdłuższe- Wielka Śnieżna (22km),Za Siedmiu
Progami (11,66km), Miętusia (10,5 km); najgłębsze – Wielka
Śnieżna (814 m), Śnieżna Studnia (763 m); jaskinie są
jednocześnie zaliczane do walorów specjalistycznych. W Polsce
niewielka ilość jaskini posiada walory turystyczne, gdyż nie jest
udostępniona dla ruchu turystycznego; dla ruchu turystycznego
są udostępnione nst jaskinie: Mroźna, Mylna, Raptawicka,
Obłazkowa Jama, Smocza Jama, Dziura;
§ jaskinie istnieją również w Sudetach (Masyw Śnieżnika, Góry
Złote, Góry Kaczawskie), w Pieninach i Górach Świętokrzyskich,
Polska – ukształtowanie i walory naturalne
3
osobliwości fauny i flory: Parki Narodowe: Babiogórski,
Bieszczadzki, Gorczański, Karkonoski, Mazurski, Pieniński, Gór
stołowych, Tatrzański,
Polska – ukształtowanie i walory naturalne
4