(Wpisuje zdaj¹cy przed

rozpoczêciem pracy)

Miejsce

na naklejkê

z kodem

KOD ZDAJ¥CEGO

MPO-P2A1P-021

EGZAMIN MATURALNY

Z JÊZYKA POLSKIEGO

POZIOM PODSTAWOWY

Arkusz II

ARKUSZ II

Czas pracy 80 minut

MAJ

ROK 2002

Instrukcja dla zdaj¹cego

1. Proszê sprawdziæ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 7 stron.

Ewentualny brak nale¿y zg³osiæ przewodnicz¹cemu zespo³u

nadzoruj¹cego egzamin.

2. Proszê uwa¿nie czytaæ wszystkie polecenia.

3. Odpowiedzi trzeba zapisaæ czytelnie w miejscu na to

przeznaczonym przy ka¿dym zadaniu.

4. Proszê pisaæ tylko w kolorze niebieskim lub czarnym;

nie pisaæ o³ówkiem.

5. Nie wolno u¿ywaæ korektora.

6. B³êdne zapisy trzeba wyraŸnie przekreœliæ.

7. Obok ka¿dego zadania podana jest maksymalna liczba punktów,

któr¹ mo¿na uzyskaæ za jego poprawne rozwi¹zanie.

8. Do ostatniej kartki arkusza do³¹czona jest karta odpowiedzi,

któr¹ wype³nia egzaminator.

Za rozwi¹zanie

wszystkich zadañ

¯yczymy powodzenia

mo¿na otrzymaæ

!

³¹cznie 30 punktów

(Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy)

PESEL ZDAJ¥CEGO

2

Egzamin maturalny z jêzyka polskiego

Arkusz II

Rozumienie czytanego tekstu

Przeczytaj uwa¿nie tekst, a nastêpnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj w³asnymi s³owami.

Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteœ proszony.

CZ£OWIEK I JEGO RZECZYWISTOŒÆ

1.

By³em niegdyœ na odczycie pewnego wybitnego biologa o stanowisku cz³owieka na ziemi.

Jedn¹ z g³ównych tez odczytu stanowi³o twierdzenie, ¿e cz³owiek zdo³a³ opanowaæ przyrodê w wy¿szej mierze ni¿ jakikolwiek gatunek zwierz¹t i ¿e na tym w³aœnie polega jego wyj¹tkowe stanowisko wœród istot ¿ywych na ziemi. Nasunê³o mi siê wówczas pytanie, czy naprawdê ów wy¿szy stopieñ opanowania przyrody przez cz³owieka, a tym samym jego stosunkowo wiêksza niezale¿noœæ od tego, co siê dzieje, odró¿nia go w sposób istotny od zwierz¹t. Prawd¹ by³oby to mo¿e tylko wtedy, gdyby za podstawê tego przeciwstawienia nale¿a³o wzi¹æ pojêcie cz³owieka okreœlonego jako homo faber1.

2.

Cz³owiek tym siê m.in. odró¿nia od zwierz¹t, ¿e nie tylko opanowuje przyrodê w granicach bez porównania szerszych, ni¿ to jest dostêpne dla zwierz¹t, a nawet j¹ przekszta³ca i przystosowuje do swych potrzeb i wymogów, ale nadto – i w tym le¿y jego rys istotny – ¿e wytwarza now¹

rzeczywistoϾ, quasi-rzeczywistoϾ2.

3.

Cz³owiek uprawia ziemiê i hoduje roœliny, stawia domy, buduje drogi lub koleje, reguluje rzeki itd. Robi¹ to jednak na swój sposób niektóre zwierzêta – bobry, mrówki, termity. Ale cz³owiek stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dzie³a sztuki, teorie naukowe, systemy metafizyczne lub teologiczne, jêzyki [pisane], jako ró¿ne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz zosta³o pomyœlane. Hoduj¹c wiêc i przekazuj¹c wiedzê o swej przesz³oœci i o przesz³oœci dzie³

wytworzonych przez przodków, wytwarza rzeczywistoœæ historyczn¹, dziêki której ¿ycie [danego]

pokolenia staje siê dalszym ci¹giem procesów i wypadków historycznych ju¿ dokonanych.

4.

Zapewne, ale wszystko to jest mo¿liwe dopiero dziêki temu, ¿e cz³owiek zdo³a³ opanowaæ przyrodê i zwyciê¿yæ zwierzêta, które mu zagra¿a³y. Fakt ten co najmniej u³atwi³ cz³owiekowi jego wytwórczoœæ w zaznaczonym kierunku. Czy mu j¹ w ogóle dopiero umo¿liwi³, to ju¿ nie wydaje siê takie pewne. Mo¿na bowiem zapytaæ, czy odwrotnie – opanowania przyrody i walki ze zwierzêtami nie umo¿liwi³ lub przynajmniej nie u³atwi³ fakt, ¿e cz³owiek wytwarza³ pewne przedmioty nie istniej¹ce przedtem na œwiecie. Wytworzenie narzêdzi sta³o siê w ka¿dym razie momentem rozstrzygaj¹cym. Narzêdzia te pierwotnie by³y wprawdzie tylko pewnymi przez cz³owieka zastanymi rzeczami. U¿yte jednak do spe³nienia pewnych czynnoœci, sta³y siê w³aœnie w tej funkcji czymœ

ca³kiem nowym, czego nie by³o przed cz³owiekiem w przyrodzie. Ale istotne jest to, ¿e cz³owiek nie zadowoli³ siê wytwarzaniem narzêdzi po¿ytecznych, lecz ¿e ju¿ na poziomie okresów

„przedhistorycznych” zacz¹³ wytwarzaæ ró¿ne przedmioty z czysto fizyczno-biologicznego punktu widzenia zgo³a niepo¿yteczne, a jednak potrzebne dla jego ¿ycia psychicznego, stanowi¹ce nie tylko objaw wy³adowania siê pewnych jego si³ duchowych, ale zarazem bogac¹ce niezmiernie œwiat.

Ju¿ na ska³ach jaskiñ znajdujemy pierwsze twory malarstwa, i to twory mówi¹ce o ¿ywych potrzebach artystycznych ich twórców.

5.

WyobraŸmy sobie, ¿e ze œwiata nagle znik³y dzie³a sztuki, teorie naukowe i filozoficzne, pañstwa, instytucje publiczne i prywatne itd. i ¿e nie moglibyœmy siê w ¿aden sposób dowiedzieæ 1 homo faber (³ac.) – dos³. cz³owiek zrêczny, rzemieœlnik, majster.

2 q uasi-rzeczywistoœæ (od ³ac. quasi – jakby, na kszta³t) – niby rzeczywistoœæ, jak gdyby rzeczywistoœæ.

Egzamin maturalny z jêzyka polskiego

3

Arkusz II

o tym, co by³o niegdyœ. Czy to, co by pozosta³o, nie by³oby czymœ ubo¿szym i innym? I czy my sami nie musielibyœmy siê zmieniæ, ¿eby w tym zubo¿onym œwiecie móc ¿yæ? Od dziœ nie czytywalibyœmy wierszy, nie chadzalibyœmy do teatru, nie s³uchalibyœmy symfonii. Od dziœ nie prowadzilibyœmy sporów o kierunki i wartoœci literackie, nie spêdzalibyœmy dziesi¹tków nieraz lat ¿ycia na dokonywaniu ¿mudnych i subtelnych eksperymentów fizykalnych lub innych, nie walczylibyœmy o tzw. idee, nie czulibyœmy siê w ogóle niczyimi potomkami ani spadkobiercami dóbr i idea³ów minionych pokoleñ. Znik³yby one wszystkie z naszego widnokrêgu, a wraz z nimi znik³oby to wszystko, co dobre, piêkne, wznios³e i prawdziwe.

6.

I jakie¿ inne – czy w ogóle ludzkie? – by³oby wówczas nasze ¿ycie. Mo¿e by nawet nam siê dobrze powodzi³o, mo¿e mielibyœmy wygodniejsze koleje i szybsze samoloty (choæ to jest bardzo w¹tpliwe, bo czy umielibyœmy i czy moglibyœmy jeszcze zrobiæ to wszystko, nie maj¹c nauki i sztuki i tych wszystkich „rzeczy”, które rzekomo maj¹ wychodziæ poza obrêb œwiata realnego?), ale czy moglibyœmy wówczas ¿yæ jak ludzie? Czy sama obfitoœæ jad³a, zmys³owej rozkoszy i wygody zdo³a³aby nas na tyle przywi¹zaæ do ¿ycia, i¿by siê op³aci³o nam znosiæ jego trudy, niebezpieczeñstwa i cierpienia?

7.

Wytworzone przez nas, ludzi, dziedziny sztuki, nauki, prawa, techniki, stworzona przez nas rzeczywistoœæ dziejowa tak¹ wagê w ¿yciu naszym posiada i tak na jego przebieg wp³ywa, ¿e obcuj¹c z t¹ quasi- rzeczywistoœci¹, sami pod jej wp³ywem zmieniamy siê, nabieramy nowych cech charakteru, upodobañ lub wstrêtów, namiêtnoœci i ukochañ. Od dzieciñstwa wrastamy w pewien zastany przez nas

œwiat wytworów ducha ludzkiego. Nim ten œwiat zaczniemy przetwarzaæ i dorzucaæ do niego nowe dzie³a, on nas otacza i wp³ywa na nas, modeluj¹c nasze cia³o, nasze myœli, uczucia i pragnienia.

On sprawia, ¿e jesteœmy dziedzicami minionych pokoleñ, ¿e nie jesteœmy samotni na œwiecie,

¿e mamy wspólny œwiat wytworów ducha, a przez to i my sami – ludzie z ludŸmi – w mniejszym lub wiêkszym stopniu zrastamy siê w jeden jakby organizm ludzkoœci. A gdy z kolei sami stajemy siê twórcami lub wspó³twórcami nowych dzie³ sztuki, praw, idea³ów spo³ecznych czy moralnych, dziejów, maszyn i przyrz¹dów, wszystko to – jakby we fali wstecznej – na nas samych oddzia³ywa.

¯yjemy przez to w innym œwiecie i my sami inni jesteœmy. Nie tylko dzie³a nasze s¹ naszymi potomkami, ale w pewnej mierze i my stajemy siê jakby potomkami naszych dzie³ i – raz je stworzywszy i obcuj¹c z nimi – ju¿ nie umiemy tak ¿yæ i byæ takimi, jakimi byliœmy, gdy ich jeszcze nie by³o. Bo zmieniamy siê cieleœnie i duchowo pod wp³ywem wytworzonego przez nas œwiata naszych dzie³. LudŸmi jesteœmy przez to, ¿e ¿yjemy w pewnym sensie ponad stan. Jesteœmy ludŸmi przez to, ¿e przerastamy warunki biologiczne, w jakich znaleŸliœmy siê, i ¿e na ich pod³o¿u budujemy nowy, odmienny œwiat.

8.

Lecz zróbmy jeszcze krok jeden, rozstrzygaj¹cy: To, co wartoœci¹ nazywamy: dobro, piêkno, prawdziwoœæ, sprawiedliwoœæ itd., to nie znajduje siê w owej fizyko-biologicznej podbudowie naszego ludzkiego œwiata, lecz wystêpuje dopiero w owej przez nas wytworzonej i dla cz³owieka w³aœciwej, nadbudowanej rzeczywistoœci. Cz³owiek tê rzeczywistoœæ wytwarza najwy¿szym swym wysi³kiem, nieraz trudem i ofiar¹ ca³ego swego ¿ycia, najwiêkszym wykwitem swej genialnoœci. Dopiero przez to osi¹ga swe w³aœciwe cz³owieczeñstwo, swe o cz³owieczeñstwie jego stanowi¹ce pos³annictwo: staje siê cz³owiekiem poœrednicz¹cym pomiêdzy tym, co jest tylko „przyrod¹”, a tym, co on tylko w przybli¿eniu, jakby w odblasku mo¿e przeczuwaæ w ujawnionych i ucieleœnionych przez siebie wartoœciach.

9.

Na skraju dwu œwiatów: jednego, z którego wyrasta i który przerasta najwiêkszym wysi³kiem swego ducha, i drugiego, do którego siê zbli¿a w najcenniejszych swych wytworach, stoi cz³owiek, w ¿adnym z nich naprawdê nie bêd¹c „w domu”. Chc¹c siê na skraju tym utrzymaæ, pêtany wci¹¿

od nowa przez bezw³ad œwiata fizyko-biologicznego i ograniczany jego natur¹ w swych

4

Egzamin maturalny z jêzyka polskiego

Arkusz II

mo¿liwoœciach, a zarazem czuj¹c jego niedostatek i jego nieodpowiednioœæ do ludzkiej swej istoty, wydobywa cz³owiek z siebie moc twórczego ¿ycia i otacza siê now¹ rzeczywistoœci¹.

Ta rzeczywistoœæ dopiero ods³ania mu perspektywy na zupe³nie nowe wymiary bytu, ale w tym nowym, przeczuwanym œwiecie znajduje moce równie mu obce jak œwiat, z którego pochodzi, i znacznie bardziej go przerastaj¹ce ni¿ to wszystko, do czego on dorosn¹æ potrafi. W tym jego szczególna rola na œwiecie, a zarazem ostateczne Ÿród³o jego tragicznej, samotnej walki, jego wielu przegranych i jego nielicznych, a prawie nigdy nie rozstrzygaj¹cych zwyciêstw.

(Tekst opracowany na podstawie: Roman Ingarden, Ksi¹¿eczka o cz³owieku, Kraków 1972) Zadanie 1. (1 pkt)

Sformu³uj inaczej pytanie, które nasunê³o siê Ingardenowi w zwi¹zku z odczytem. (akapit 1.) ___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 2. (3 pkt)

Jakie 3 zdobycze (fakty) wyodrêbniaj¹ cz³owieka ze œwiata przyrody? (akapit 4.) ___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 3. (2 pkt)

Co sta³oby siê ze œwiatem i z cz³owiekiem, gdyby znik³y „wytwory ludzkiej dzia³alnoœci”?

Podaj 2 przypuszczenia. (akapity 5., 6.)

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 4. (3 pkt)

Jakie znaczenia (3) ma dla nas wytworzona przez cz³owieka quasi -rzeczywistoœæ? (akapit 7.) ___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Egzamin maturalny z jêzyka polskiego

5

Arkusz II

Zadanie 5. (2 pkt)

Wyjaœnij twierdzenia: „dzie³a s¹ naszymi potomkami” i my jesteœmy „potomkami naszych dzie³”. (akapit 7.)

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 6 . (1 pkt)

Wyjaœnij zdanie: „LudŸmi jesteœmy przez to, ¿e ¿yjemy w pewnym sensie ponad stan”.

(akapit 7.)

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 7. (1 pkt)

Czêœci¹ której z wyró¿nionych dwóch rzeczywistoœci jest etyka? (akapit 8.)

___________________________________________________________________________

Zadanie 8. (2 pkt)

Jak¹ inn¹ wartoœæ dorzuca autor do klasycznych trzech najwy¿szych wartoœci w akapicie 5., a jak¹ w akapicie 8.?

___________________________________________________________________________

Zadanie 9. (1 pkt)

Co jest pos³annictwem cz³owieka? (akapit 8.)

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 10. (3 pkt)

Ludzka egzystencja jest z co najmniej trzech powodów tragiczna. Jakich? (akapit 9.) ___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

6

Egzamin maturalny z jêzyka polskiego

Arkusz egzaminacyjny II

Zadanie 11. ( 2 pkt)

Koñcz¹ca tekst refleksja jest optymistyczna czy pesymistyczna? Uzasadnij odpowiedŸ

(odpowiedzi).

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 12. (4 pkt)

Sformu³uj g³ówn¹ tezê ca³ego tekstu, wypisz trzy uzasadniaj¹ce j¹ argumenty oraz zredaguj wniosek.

teza:

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

argumenty:

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

wniosek:

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 13. (1 pkt)

Jakie dwa znaczenia ma hodowanie w akapicie 3.?

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Egzamin maturalny z jêzyka polskiego

7

Arkusz II

Zadanie 14. (2 pkt)

W akapicie 5. znajdŸ i nazwij trzy ró¿ne œrodki jêzykowe, s³u¿¹ce wzmocnieniu perswazji (przekonywaniu).

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Zadanie 15. (2 pkt)

Kto z kim (czyli reprezentanci jakich kierunków naukowych) spiera siê w tym tekœcie?

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________