Wykład. Rewaloryzacja środowiska
Wprowadzenie podstawowych pojęć z zakresu rewaloryzacji środowiska
Jacek Antonkiewicz
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej
W literaturze polskojęzycznej spotykane są pojęcia związane z przywracaniem środowisku
naturalnemu jego pierwotnych cech funkcjonalnych, są to:
" Remediacja
" Rekultywacja
" Rekultywacja wód
" Renaturyzacja torfowisk
" Rewitalizacja
REWITALIZACJA
REKULTYWACJA
REMEDIACJA
TERENY
ZANIECZYSZCZONE
ZDEGRADOWANE
POPRZEMYSA
OWE
Miejsce rewaloryzacji w naukach o środowisku
Podstawowe pojęcia
Teren
Teren definiuje się jako nieruchomość, zespół lub część nieruchomości, na którą składają się
powierzchnia ziemi oraz naturalne i sztuczne pokrycie powierzchni ziemi, w tym roślinność,
przyroda nieożywiona, obiekty budowlane, infrastruktura techniczna.
Teren - każdy dowolnie określony fragment powierzchni lądowej. Termin spełniający taką
samą funkcję jak akwen w odniesieniu do powierzchni wodnej.
Teren zanieczyszczony
Teren zanieczyszczony jest to teren, na którym występują przekroczenia dopuszczalnych
wartości stężeń substancji chemicznych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z
dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi
[Rozporządzenie 2002A i 2002B].
Teren zdegradowany
Teren zdegradowany to teren zanieczyszczony lub teren, którego naturalne ukształtowanie
zostało zmienione w sposób niekorzystny.
Tereny poprzemysłowe
Tereny poprzemysłowe definiuje się jako zdegradowane, nie użytkowane lub nie w pełni
wykorzystane tereny przeznaczone pierwotnie pod działalność gospodarczą, która została
zakończona. Tereny poprzemysłowe, na których została zakończona działalność gospodarcza,
to tereny zdegradowane, nie użytkowane lub nie w pełni wykorzystane, z których obecnością
zwykle wiążą się niekorzystne zmiany w sferze ekonomicznej, społecznej, przestrzennej i
ekologicznej (przyrodniczej).
Obiekt pilotażowy
Obiekt pilotażowy  to teren poprzemysłowy, bądz
wydzielona część tego terenu, wraz z
pokryciem powierzchni ziemi, wyznaczony w celu przeprowadzenia na nim prac
rewitalizacyjnych objętych zakresem działań Programu.
Gleba
Gleba  to biologicznie czynna warstwa Ziemi od jej powierzchni do głębokości przenikania
korzeni. Gleba jest dynamicznym układem trójfazowym, złożonym z 3 zasadniczych faz:
stałej, płynnej, gazowej.
Faza stała - zbudowana jest głównie z minerałów pierwotnych oraz wtórnych, np. minerały
ilaste (montmorylonit, illit, kaolinit, tlenki żelaza i inne). Ponadto w skład fazy stałej wchodzą
części organiczne i organiczno-mineralne (tj. kompleksowe koloidy organiczno-mineralne,
np. próchnica).
Faza płynna gleby - składa się z wodnych roztworów rzeczywistych i koloidalnych o bardzo
zmiennym składzie ilościowym i jakościowym. Stanowi ona tzw. roztwór glebowy, który jest
ważnym z
ródłem składników pokarmowych roślin.
Faza gazowa - reprezentowana jest przez powietrze glebowe, a więc mieszaninę gazów i pary
wodnej [Dobrzański, Zawadzki 1993].
Grunt
Grunt  jest to zewnętrzna warstwa Ziemi o budowie naturalnej lub ukształtowanej przez
człowieka. Miąższość warstwy gruntu zależy nie tyle od właściwości masy ziemnej, ile od
sposobu użytkowania tego gruntu. Rozróżnia się grunty: rolne, leśne, budowlane, miejskie,
osiedlowe, przemysłowe, pod wodami, bagienne itp. Grunt budowlany sięga do kilkunastu
metrów głębokości, a orny 1,5-2,0 m.
Degradacja a dewastacja gleb, gruntów
Poprzez degradację gleb, gruntów rozumie się pogorszenie ich właściwości
fizycznych, chemicznych i biologicznych, a także obniżenie ich aktywności biologicznej. W
rozumieniu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych [1995] za grunty zdegradowane
uznaje się takie, których wartości użytkowe zmalały na skutek pogarszania się warunków
przyrodniczych lub z powodu zmian środowiska, a także działalności przemysłowej oraz
wadliwej działalności rolniczej. Skutkiem degradacji jest obniżenie wielkości oraz jakości
pozyskiwanych plonów lub biomasy roślin. Oznacza to, że degradacja gleb, gruntów nie jest
ich zupełnym zniszczeniem a raczej obniżeniem produktywności. Stopień degradacji zależy
od rodzaju oraz intensywności oddziaływania czynników degradujących gleby.
Dewastacja gleb, gruntów występuje wtedy, gdy tracą one wszystkie swoje wartości
użytkowe. Najczęściej jest to proces nieodwracalny. Zgodnie z ustawą o ochronie gruntów
rolnych i leśnych grunty zdewastowane to takie, które utraciły całkowicie wartość użytkową
w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych, zmian środowiska oraz działalności
przemysłowej i wadliwej działalności rolniczej. Zazwyczaj dewastacja występuje na
obszarach całkowicie zmienionych antropogenicznie, takich jak tereny silnie zurbanizowane,
zajęte przez infrastrukturę transportową, obszary górnicze czy przemysłowe. Całkowicie
zniszczenie wartości użytkowej gleby, gruntów może polegać, przykładowo, na zdarciu
pokrywy glebowej (kopalnie odkrywkowe) lub też na szczelnym pokryciu warstwy glebowej
(drogi, chodniki, parkingi pokryte nieprzepuszczalną warstwą betonu lub asfaltu). Gleb,
gruntów takich nie da się odtworzyć nawet przy podjęciu działań rekultywacyjnych.
Remediacja
Remediacja - pod pojęciem remediacji rozumiane jest naprawienie, ulepszenie, oczyszczenie
środowiska glebowego, gruntowo-wodnego na terenach zanieczyszczonych. W języku
angielskim remediację tłumaczy się jako remediation, reclamation, restauration,
decontamination, sanitation. Remediacja obejmuje m.in.: 1. Likwidację zagrożeń np.
chemicznych; 2. Ograniczanie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w środowisku gruntowo-
wodnym  poprzez stosowanie odpowiednich barier; 3. Procesy  samooczyszczania ; 4.
Wspomagane procesy  samooczyszczania
Rekultywacja gruntów
Rekultywacja jest pojęciem szerszym znaczeniowo od remediacji, dotyczącym przede
wszystkim środowiska glebowego.
Rekultywacja gruntów - w myśl artykułu 4 pkt 18 Ustawy z dnia 3 lutego 1995 o ochronie
gruntów rolnych i leśnych   rozumie się przez to nadanie lub przywrócenie gruntom
zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez
właściwe ukształtowanie rzez
by terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych,
uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie
lub zbudowanie niezbędnych dróg .
Rekultywacja terenów pokopalnianych
Rekultywacja terenów po zlikwidowanej kopalni - tereny, na których obowiązek rekultywacji
wynika z zapisu zawartego w koncesji geologicznej bądz
w planie ruchu likwidowanego
zakładu górniczego zatwierdzonego przez właściwy organ nadzoru górniczego, wydanej na
wydobycie kopaliny, na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i
górnicze, powinny być rekultywowane zgodnie z zapisami tej koncesji, przy uwzględnieniu
decyzji wydawanej przez właściwy organ ochrony środowiska.
Rekultywacja wód
Rekultywacja wód - ochrona wód, jej oczyszczanie, stabilizowanie itp.
Renaturyzacja
Renaturyzacja  jest to spontaniczna sukcesja roślinności na terenie poprzemysłowym.
Renaturyzacja dotyczy także terenów naturalnych np. torfowisk.
Rewitalizacja
Rewitalizacja - obejmuje proces rekultywacji i proces ponownego zagospodarowania terenu
(w tym oczyszczenie, przebudowę i modernizację istniejącego pokrycia terenu), które
przywrócą stan umożliwiający pełnienie przez ten teren funkcji użytkowych.
Rewitalizacja  ożywienie mocno zdegradowanych obszarów miejskich: obszarów o wysokiej
stopie bezrobocia oraz borykających się z ciągłymi problemami społecznymi.
Literatura
1. Dobrzański B., Zawadzki S. /Red/ 1993. Gleboznawstwo. Wyd. PWRiL, Warszawa 1993,
ss. 562.
2. Prawo geologiczne i górnicze. 1994. Dz. U. Nr 228. Poz. 1947. Z dnia 4 lutego 1994 r., z
póz
n. zmianami.
3. Rozporządzenie 2002A. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w
sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dz. U. RP, Nr 165, poz.
1359.
4. Rozporządzenie 2002B. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21
marca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń metali ciężkich zanieczyszczających
glebę. Dz. U. RP, Nr 37, poz. 344.
5. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych. 1995. Dz.U z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 z
póz
n. zm .
6. Ustawa prawo ochrony środowiska. 2001. Dz. U. Nr 62, Poz. 627, z dnia 27 kwietnia
2001 r., z póz
n. zmianami.
7. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96, z
póz
n. zm.),