Metoda analizy systemowej
Państwo i prawo to zjawiska bardzo złożone, są one układami czyn ników wielostronnie powiązanymi z
innymi układami czynników. Dla tego metoda analizy systemowej może być owocnie stosowana również w tej
dziedzinie. Samo posługiwanie się terminologią systemową (np.  system prawa ,  system polityczny ,  system
organów władzy pań stwowej ) nie wystarczy, aby określone postępowanie badawcze uznać za systemowe.
Badania systemowe wymagają:
1. Całościowego ujmowania badanych zjawisk. Państwo i prawo w perspektywie systemowej to określone
całości wyodrębnione przez ba dacza z rzeczywistości. Całości te są złożone z wielu elementów i re lacji
między tymi elementami. Analiza systemowa dąży do wyodręb nienia wszystkich elementów badanej całości i
wszystkich relacji zacho dzących między nimi. W ten sposób opisuje i wyjaśnia wewnętrzną strukturę i sposób
funkcjonowania badanego systemu. Strukturalno-funkcjonalny aspekt badań systemowych jest najdokładniej
opracowa ny przez ogólną metodologię nauk.
2.Traktowania badanych systemów jako całości dynamicznych, jako układów stosunków i procesów zmian.
Przedmiotem sporu jest z
ródło zmian w systemach. Niektórzy autorzy uważają, że z
ródła zmian syste mów są
wobec nich zewnętrzne, że impulsy płynące z otoczenia syste mu wymuszają lub determinują zmiany w
badanym systemie Takie wyjaśnianie zmian na ogół zakłada, że system jest raczej bierny i co najwyżej może się
sprawnie adaptować do wymagań określonych przez zmiany w swoim otoczeniu.) Endogeniczne ujęcie zmian
akceptuje po gląd, że ważniejsze jest badanie czynników na  wejściu systemu niż tego, co pojawia się
na  wyjściu . Współcześnie coraz powszechniejsze jest badanie wewnętrznych z
ródeł zmian (np. napięcia lub
sprzeczności między elementami systemu albo między określonymi podsystemami jako główne z
ródło zmian).
Nadmierne akcentowanie wewnętrznych z
ró deł zmian może jednak prowadzić do uproszczeń, do pomijania
wzajemnych oddziaływań między systemem a otoczeniem. Autorzy wyjaśniający zmiany w systemach tylko na
podstawie badanych relacji wewnętrznych na ogół ujmują system jako układ zamknięty (bądz
izolowany od oto
czenia). Natomiast poszukiwanie z
ródeł zmian we wzajemnych oddziały waniach systemu z jego otoczeniem
wymaga uznania systemów za ukła dy otwarte, za całości aktywnie przetwarzające impulsy płynące z oto czenia
i zdolne do wytwarzania impulsów przekształcających otoczenie.
W uproszczonych modelach systemów zakłada się, że system ma tylko jedno  wejście , przez które wchłania
zasoby (np. informację i energię) z otoczenia i tylko jedno  wyjście , którym może oddziaływać na oto
czenie (np. regulować jego zmienność, wprowadzać w nim innowacje). W rzeczywistości społecznej systemy
składają się z wielu podsystemów a ich otoczenie jest również bardzo złożone. Mówi się niekiedy o po
szczególnych sektorach otoczenia (np. ekonomiczny, techniczny, kultu rowy czy geograficzny sektor otoczenia,
w którym funkcjonuje system prawny), albo wyróżnia się otoczenie bliższe i dalsze ze względu na siłę lub
częstotliwość kontaktów z badanym systemem. Można więc założyć, że takie systemy jak np. system partyjny,
system organów państwa, system gwarancji praworządności mają nie jedno, lecz wiele  wejść i  wyjść .
Ponadto można postulować, aby dążyć do przełamania roz łącznej alternatywy, według której systemy są
albo zamknięte, albo otwarte. Sądzimy, że bardziej płodne poznawczo jest ujmowanie syste mów w życiu
społecznym jako względnie otwartych bądz
 półotwar tych . Wtedy można badać zarówno relacje między
elementami syste mu (tzn. we względnej izolacji od otoczenia), jak i relacje między syste mem a otoczeniem
w całym jego bogactwie form (tzn. jako system otwarty). Można badać konkretne przesłanki mniejszej lub
większej otwartości systemów. Stopień względnej otwartości systemu to kwestia faktyczna, której nie powinny
przesądzać analityczne rozstrzygnięcia, lecz badania empiryczne.
Wszystkie granice w analizie systemowej (np. granica systemu, granica między sektorami otoczenia
bliższego lub między otoczeniem bliż szym i dalszym) mają dość płynny charakter. W zależności od
tego, co wyodrębnimy jako system, inaczej będą wytyczone te granice. Na przy kład, gdy badamy system
przedstawicielstwa politycznego w konkret nym państwie, to jego granice wytyczamy analitycznie na
podstawie wiedzy dotyczącej instytucji, stosunków i zasad. W innym państwie system przedstawicielstwa
może być inny (np. jest tam często stoso wane referendum) i wtedy inaczej wytyczymy jego granicę w postępo
waniu badawczym. Zatem elementy, relacje wewnętrzne czy granica systemu to kategorie heurystyczne.
Poszukiwanie ich odpowiedników w konkretnej rzeczywistości to metoda badania i z
ródło pomysłów inter
pretacyjnych Nie ma empirycznego sensu pytanie  jakie są elementy systemu politycznego w ogólności.
Sensowne jest jednak poszukiwanie cech struktury, granic, reguł funkcjonowania i prawidłowości rozwoju
konkretnego systemu politycznego, w określonym miejscu i czasie.,
Analiza systemowa w obrębie marksistowskiej teorii państwa i pra wa jest tylko jedną z wielu metod
badawczych. Jeśli zjawiska poli tyczno-prawne są ujmowane jako systemy, to oryginalność i trafność wyników
badawczych zależy od wielu innych metod. Historycznie, so cjologicznie, materialistycznie i dialektycznie
wzbogacone schematy analizy systemowej mogą być drogą do wiedzy pewniejszej i ściślej wyra żonej.
Systemy polityczne i prawne mogą być również badane ahisto rycznie, idealistycznie i niedialektycznie.
Dorobek ogólnej teorii syste mów, cybernetyki czy teorii gier może być inspiracją metodologiczną dla badaczy
zjawisk polityczno-prawnych. Ale złudzeniem byłoby są dzić, że systemowość analiz życia społecznego
właśnie w tych inspira cjach ma swe pierwotne korzenie.
Rozwinięta w latach
pięćdziesiątych i sześćdziesiątych
na Zachodzie metodologia
badań systemowych obiecuje przerzucenie pomostów mię dzy naukami społeczno-humanistycznymi a naukami
matematyczno-przyrodniczymi. Chce być uniwersalnym kluczem do wszystkich bram chroniących tajemnice
poznania.
Analizy systemowe nie są teorią, lecz metodą lub podejściem badaw czym. Są one jednym z ważnych
drogowskazów ku jedności wiedzy naukowej. Integracja nauk i dążenie do wielkiej syntezy to odwieczne
marzenia uczonych. Jednakże droga do tego celu nie została znacząco skrócona przez analizę systemową.
Zbyt wiele sobie po niej obiecywa no. Nie stała się nową filozofią uniwersalnie ważną, chociaż z pewno ścią
otworzyła nowe horyzonty inwencji teoretycznych. Ułatwiła walkę z jednowymiarowym empiryzmem i jego
konserwatywnymi implikacja mi ideologicznymi. Jednakże nadal jest niedostatecznie dostosowana do specyfiki
procesów społecznych o dużym  współczynniku humanistycz nym . Dążenie do matematyczna-logicznego
zapisu twierdzeń często pro wadzi do zawiłego formułowania myśli banalnych, od dawna już zako rzenionych
w nauce i w świadomości potocznej.
Dialektyczny historyzm i marksistowska teoria rozwoju społecznego nie jest sprzeczna z podejściem
systemowym. Syntetyzujący i systemo wy charakter dialektyki formacji społecznych jest dostrzegany również
przez badaczy niemarksistowskich. Formacja społeczna jest makroso cjologicznym modelem określonej fazy
rozwoju społecznego. Opisuje i wyjaśnia zależności pomiędzy podstawowymi sferami życia społeczne go. A
ponadto traktuje te sfery (np. ekonomiczną, polityczna-prawną, ideologiczną) jako względnie odrębne całości
działań, stosunków, war tości i obiektów materialnych. Jest więc przejawem systemowego po strzegania świata.