UKA
AD SZKIELETOWY
Ruch ciała możliwy jest dzięki pracy układów szkieletowego i mięśniowego, tworzących
wspólnie układ ruchu. Praca układu ruchu jest precyzyjnie kontrolowana przez układ
nerwowy.
Budowa szkieletu na poziomie tkankowym
Szkielet człowieka zbudowany jest z tkanki łącznej szkieletowej (podporowej). Dzieli się ona na
tkankę kostną i chrzęstną.
Wspólną cechą budowy obydwu tkanek jest luz
ne ułożenie komórek i obecność substancji
międzykomórkowej wypełniającej przestrzenie między komórkami. Podstawowym składnikiem
tej substancji jest białko - kolagen, nadające tkance dużą wytrzymałość i sprężystość. Tkanka
chrzęstna może ulegać procesom kostnienia i przekształcać się w tkankę kostną.
Porównanie cech tkanki kostnej i chrzęstnej
Tkanka kostna Tkanka chrzęstna
Jest uzupełnieniem szkieletu umożliwiającym ruch
poszczególnych jego części, np. powierzchnie
stawowe kości, płytki między kręgami (tzw. dyski).
Buduje kości będące podstawowym elementem
Stanowi rusztowanie niektórych narządów, np. krtan,
szkieletu.
tchawicy, małżowiny usznej.
W okresie rozwoju zarodkowego buduje cały
szkielet.
Jest bogato unaczyniona i unerwiona. Nie posiada naczyń krwionośnych ani nerwów.
Komórki zwane chondrocytami występują w
Komórki, nazywane osteocytami, są luz
no, ale skupieniach po kilka sztuk. Rozmieszczone są w
równomiernie ułożone. Mają długie wypustki, za jamkach wewnątrz substancji międzykomórkowej.
pomocą których kontaktują się między sobą. Komórki z oddzielnych jamek nie kontaktują się
bezpośrednio ze sobą.
Substancja międzykomórkowa składa się:
- ze związków organicznych, a przede
wszystkim kolagenu (kolagen wystepujący w
kościach nazywany jest też osseiną), związki
Substancja międzykomórkowa zbudowana jest z
organiczne nadają kości elastyczność,
różnych związków organicznych, wśród których
- ze związków nieorganicznych, są nimi sole
istotną rolę spełniają białka: kolagen i elastyna. Ich
mineralne, głównie fosforan wapnia, a także
ilość w tkance oraz proporcje między nimi rzutują na
fosforan magnezu i węglan wapnia, sole
jej właściwości i stanowią kryterium jej podziału.
mineralne nadają kościom twardośc.
Pęczki włókien kolagenowych wysyconych
solami mineralnymi tworzą tzw. blaszki. Sposób
ułożenia blaszek nadaje tkance kostnej różne
właściwości i stanowi kryterium jej podziału.
Podział:
- tkanka chrzęstna szklista - jest
najdelikatniejsza, tworzy szkielet zarodków oraz
Podział:
występuje na powierzchniach stawowych kości,
- tkanka kostna zbita (istota zbita), - tkanka chrzęstna sprężysta występuje w
- tkanka kostna gąbczasta (istota gąbczasta). małżowinie usznej i krtani,
- tkanka chrzęstna włóknista, najodporniejsza,
tworzy dyski międzykręgowe i niektóre
więzadła.
Tkanka kostna zbita
Występuje na powierzchniach kości oraz buduje trzony kości długich. Blaszki są ciasno ułożone
koncentrycznie wokół kanału Haviersa. Wewnątrz kanału znajdują się naczynia krwionośne i
nerwy.
Tkanka kostna gąbczasta
Blaszki zlepiają się, tworząc struktury zwane beleczkami. Beleczki są luz
no i nieregularnie
rozmieszczone, tworząc przestrzenną sieć. Wolne przestrzenie wypełnia czerwony szpik kostny, w
którym powstają wszystkie rodzaje komórek krwi. Ten typ tkanki znajduje się w nasadach kości
długich oraz wypełnia wnętrza pozostałych kości.
Tkanka kostna jest strukturą aktywną metabolicznie - ulega ona nieustannym procesom
przebudowy. Komórki kościogubne usuwają nadmiar kości, rozpuszczając substancję
międzykomórkową. Komórki kościotwórcze odbudowują ją. Działalność tych komórek jest
szczególnie widoczna w procesach regeneracyjnych, np. przy zrastaniu się kości po złamaniu.
Układ szkieletowy człowieka
Podział i budowa kości
Szkielet dorosłego człowieka składa się z 206 kości. Ze względu na kształt dzielimy je na 4 rodzaje.
Kości długie zbudowane są z trzonu znajdującego się pośrodku i nasad na obydwu końcach.
Wewnątrz trzonu znajduje się jama szpikowa wypełniona szpikiem żółtym (nie jest narządem
krwiotwórczym!).
Kości, z wyjątkiem powierzchni stawowych, otoczone są mocną łącznotkankową błoną  okostną.
Znajdują się w niej liczne naczynia krwionośne i nerwy. Jej rolą jest zaopatrywanie kości w tlen i
składniki odżywcze, bierze też udział w procesach regeneracyjnych.
Czaszka
Czaszka dzieli się na dwie części:
1  mózgoczaszkę
Jej rolą jest ochrona mózgu. W skład mózgoczaszki wchodzą kości: czołowa, dwie ciemieniowe,
potyliczna, dwie skroniowe, oraz kości sitowa i klinowa, które tworzą jej wewnętrzną podstawę.
U płodu i małych dzieci kości mózgoczaszki są połączone łącznotkankowymi błonami tworzącymi
tzw. ciemiączka. Umożliwiają one wzrost czaszki. Największe ciemiączko występuje między
kością czołową i kośćmi ciemieniowymi.
Wewnątrz kości czołowej znajdują się puste przestrzenie zwane zatokami czołowymi. Są one
połączone z jamą nosową. Kość czołowa jest więc kością pneumatyczną.
U podstawy kości potylicznej znajduje się otwór potyliczny wielki umożliwiający połączenie
mózgowia z rdzeniem kręgowym. Po obydwu jego stronach znajdują się kłykcie potyliczne. Są to
wyrostki łączące czaszkę z kręgosłupem (dokładnie z pierwszym kręgiem szyjnym).
W kościach skroniowych znajdują się najważniejsze elementy narządu słuchu i równowagi.
2  trzewioczaszkę
Stanowi ona szkielet twarzy, ochrania niektóre narządy zmysłów i jest miejscem usytuowania
narządu żucia. Zbudowana jest z kości: parzystych szczękowych, podniebiennych, jarzmowych
i nosowych oraz pojedynczej żuchwy. Żuchwa jest jednocześnie jedynym ruchomym elementem
czaszki.
Kręgosłup
Stanowi główną podporę ciała, ponadto jego
funkcją jest ochrona rdzenia kręgowego.
Zbudowany jest z 33-34 kręgów. Typowy kręg
składa się z trzonu i przyrośniętego do niego od
strony grzbietowej pierścienia tworzącego łuk
kręgowy. Otacza on znajdujący się wewnątrz rdzeń
kręgowy. Od łuku kręgowego odchodzą wyrostki.
Pomiędzy sąsiednimi kręgami znajdują się
elastyczne krążki zbudowane z tkanki chrzęstnej
tzw. dyski.
Poszczególne kręgi różnią się między sobą
wielkością. Te, które znajdują się niżej są większe i
masywniejsze od znajdujących się wyżej.
Kręgosłup dzieli się na 5 odcinków:
" szyjny - 7 kręgów. Pierwszy kręg szyjny  dz
wigacz (atlas) jest połączony stawowo z
kłykciami potylicznymi czaszki. W swojej budowie różni się od innych kręgów tym, że nie
posiada trzonu. Z kolei drugi kręg  obrotnik (axis) posiada na trzonie ząb wchodzący w
wolną przestrzeń w miejscu trzonu dz
wigacza. Taka budowa pozwala na wykonywanie
obrotowych ruchów głową;
" piersiowy - 12 kręgów,
" lędz
wiowy - 5 kręgów,
" krzyżowy - 5 kręgów zrośniętych w kość krzyżową,
" guziczny (ogonowy) - 4-5 kręgów zrośniętych w kość guziczną.
Kręgosłup posiada naturalne krzywizny, jest esowato wygięty. Odcinki szyjny i lędz
wiowy
wygięte są do przodu, odcinki piersiowy i krzyżowy wygięte są ku tyłowi.
Klatka piersiowa
Stanowi ochronę dla płuc i serca, umożliwiając
jednocześnie wykonywanie ruchów oddechowych. W
jej skład wchodzą:
" odcinek piersiowy kręgosłupa,
" 12 par żeber, z czego:
" 7 par to żebra prawdziwe, połączone
bezpośrednio z mostkiem,
" 3 pary to żebra rzekome, zrośnięte z
parą żeber położonych powyżej,
" 2 pary to żebra wolne, niezrośnięte z
mostkiem; przednia część żeber
zbudowana jest z chrząstki, co nadaje
im elastyczność i umożliwia ruchy
klatki piersiowej;
" mostek.
Szkielet obręczy i kończyny górnej
Obręcz górna (barkowa) to łopatka i obojczyk.
Stanowią one połączenie kończyny górnej ze
szkieletem osiowym.
Szkielet kończyny górnej to kość ramieniowa i kości
przedramienia: promieniowa i łokciowa. Jeśli
wewnętrzna część dłoni zwrócona jest ku przodowi,
kości przedramienia ułożone są równolegle do siebie.
Po wewnętrznej stronie znajduje się kość łokciowa, a
po zewnętrznej promieniowa. W odwrotnej pozycji
dłoni kości te krzyżują się.
Kości dłoni: kości nadgarstka, śródręcza i palców
(paliczki).
Szkielet obręczy i kończyny dolnej
Obręcz dolna (miedniczna) zbudowana jest z kości miednicznej, która powstaje przez zrośnięcie
się ze sobą kości biodrowej, kulszowej i łonowej. Dwie kości miedniczne, zrośnięte z kością
krzyżową kręgosłupa tworzą miednicę. Budowa miednicy u człowieka pozwala na utrzymanie
pionowej postawy.
Szkielet kończyny dolnej to:
" kość udowa,
" kości podudzia: kość piszczelowa (grubsza, położona od wewnętrznej strony, nazywana
potocznie golenią) i strzałkowa (cienka, na zewnątrz),
" kości stopy: kości stępu, śródstopia i palców (paliczki).
Na wysokości stawu kolanowego od przodu znajduje się rzepka.
Połączenia kości
Staw to ruchome połączenie kości.
Budowa stawu
Od zewnątrz staw otoczony jest torebką stawową. Składa się ona z dwóch warstw:
" zewnętrznej - włóknistej, ochraniającej staw i tworzącej więzadła stawowe
zabezpieczające całą konstrukcję przed rozerwaniem,
" wewnętrznej  tworzącej błonę maziową. Jej rolą jest wydzielanie do wnętrza jamy
stawowej mazi, zmniejszającej tarcie.
Powierzchnie stawowe kości pokryte są odporną na ścieranie chrząstką szklistą.
Podział stawów:
Ze względu na kształt powierzchni stawowej stawy dzielimy na:
" kuliste (panewkowe), które umożliwiają wykonywanie ruchów w różnych płaszczyznach
(są stawami wieloosiowymi), np. staw biodrowy lub ramieniowy,
" siodełkowate, pozwalające na wykonywanie ruchów w dwóch płaszczyznach (dwuosiowe),
np. staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka,
" zawiasowe, pozwalają na ruch tylko w jednej płaszczyz
nie (jednoosiowe), np. staw
kolanowy lub łokciowy,
" eliptyczne, np. staw promieniowo-nadgarstkowy.
Funkcje szkieletu:
1. Jest podporą dla całego organizmu.
2. Jest miejscem przyczepu mięśni, a także przenosi ich siłę, pozwalając na wykonywanie
ruchów. Stąd szkielet określany jest jako bierny aparat ruchu.
3. Ochrania narządy przed urazami mechanicznymi (czaszka, klatka piersiowa).
4. Jest narządem krwiotwórczym (czerwony szpik kostny).
5. Kości są magazynem wapnia dla organizmu.
Choroby układu szkieletowego
Osteoporoza
Wraz z wiekiem u każdego człowieka działalność komórek kościotwórczych słabnie, co prowadzi
do zachwiania równowagi pomiędzy procesami tworzenia i rozkładania kości. Skutkiem jest
pojawianie się drobnych, ale coraz liczniejszych ubytków w obrębie tkanki kostnej i uszkodzenie
jej mikroarchitektury. Jeśli ilość ubytków jest odpowiednio duża, zmieniają się właściwości kości
- tracą one swoją wytrzymałość, stają się kruche i łamliwe.
Osteoporoza może wystąpić u każdego człowieka, jednak najczęściej dotyka kobiety po 45 roku
życia. W okresie menopauzy ustaje produkcja estrogenów. Hormony te między innymi wpływają na
magazynowanie wapnia w kościach. Zapobieganie i leczenie osteoporozy polega na stosowaniu
diety bogatej w wapń, a także na zwiększeniu aktywności fizycznej. Dobre rezultaty u kobiet w
okresie menopauzy daje stosowanie hormonalnej terapii zastępczej. Sztuczne podawanie
brakujących hormonów zapobiega utracie wapnia z kości.
Reumatyzm
Jest to ogólne określenie dotyczące różnego rodzaju przewlekłych dolegliwości ze strony
stawów, kości i mięśni. Objawiają się one bólem, sztywnością i upośledzeniem ruchu, a
wywoływane są stanami zapalnymi lub zmianami zwyrodnieniowymi. Przyczyny chorób
reumatycznych są różne, nie wszystkie do końca poznane. Częstą przyczyną jest autoagresja układu
odpornościowego.
Jedną z częściej spotykanych odmian reumatyzmu jest reumatoidalne zapalenie stawów (gościec).
W schorzeniu tym komórki układu odpornościowego niszczą chrząstkę stawową, prowadząc do
trwałych zmian zapalnych w obrębie stawu, jego usztywnienia i deformacji.
Wady postawy  skolioza
Skolioza jest bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Zawsze jest zjawiskiem nieprawidłowym.
Pojawia się u dzieci i młodzieży, szczególnie w okresie silnego wzrostu. Pojawieniu się skoliozy
sprzyja przyjmowanie nieprawidłowej postawy, obciążanie jednej strony ciała przez noszenie na
ramieniu ciężkich toreb oraz brak ruchu.