95. Bazyliszek

Ma kształt koguta, białe plamy jak koronę noszący lub też podobny do jędyka.
Ogon ma węża, zakręcony do góry, na dwóch chodzi nogach, pod skrzydłami żółty.
Mniemają, że się rodzi z jaja koguciego, które kogut dziewięć lat mając
zniesie i ze wstydu w koński gnój zakopuje.

Takie sÄ… o bazyliszku dwa podania:

Za Zygmunta Augusta w Warszawie na pogorzelisku, gdzie kamienica na
trzynaście lat przedtem zgorzała, była głęboka, jak jaskinia jaka, piwnica, w
tej miał jamę bazyliszek, o czym nikt nie wiedział. Do tej piwnicy dziewczynka
mała z chłopczykiem tak- że małym, na swywolę czy igraszkę weszli oboje tak,
że nikt nie wiedział, gdzie się podzieli. Kiedy ich długo nie widać, szuka
matka córki, posyła wszędzie, nigdzie znaleźć nie może; domyśli się na
ostatek, kiedy ich wieczorem do wieczerzy nie widać, szukać ich w owej
piwnicy. Kazano tam wejść dziewce, weszła. Aż znajduje oboje dzieci bez duszy;
ledwie krzyknęła, wkrótce i sama padła i umarła. Kiedy długo dziewki nie
widać, poszedłszy ku drzwiom pani woła po imieniu dziewki i dziecięcia; gdy
się nikt nie odzywa, zlękła się, krzyczeć i lamentować poczęła, aż się
sąsiedzi Rozbiegali. Doszło to wprędce do urzędu; więc spostrzegłszy z daleka,
że ci pomarli, powyciągać osękami długimi trupy kazano. Strach było widzieć,
jak się strasznie jak bębny powydymały, posiniały z gruntu i oczy na wierzch
były wysadzone. Na tak straszne widowisko całe miasto się zbiegło; przyszedł
też i wojewoda jeden i architekt z nim bardzo stary. Ten tedy architekt zaraz
powiedział, że tam musi być koniecznie bazyliszek, którego inaczej zgubić
niepodobna, tylko trzeba jakiegoś odważnego człowieka w same zewsząd
zwierciadła ubrać; twierdząc, że tenże bazyliszek, jak sam siebie obaczy w
zwierciadle, zaraz zdechnie. A że wtenczas dwóch złoczyńców na gardło
skazanych w więzieniu siedziało, je- den Polak, drugi Szlązak, Jan Taurer, tym
kazano jedno z dwojga obierać: albo ginąć od miecza według dekretu, albo który
by się z nich odważył iść na zgubienie bazyliszka, tego deklarowano życiem go
darować. Odważył się Szlązak. Więc gdy wszystkiego z gruntu zwierciadłami
okryto i oczy nawet szkłem zasłoniono, poszedł do owej piwnicy, gdzie kiedy
przez całą godzinę różnie szukał, nie mogąc znaleźć, już mu i świecy nie
stało; więc prosił o inszą świecę, żeby mógł w ciemnych między rumem lochach
obaczyć. Jakoż znalazł straszną bestyję już nieżywą, bo się sam wzrokiem swoim
ów bazyliszek zabił. Więc zawołał, że już nie żyje. Kazał tedy ów architekt
królewski wynieść owego bazyliszka na górę, dopiero go każdy oglądał. Bestyja
była tak wielka jak kura, z głową i szyją indyczą, oczy miała żabie.

W Wilnie także za Zygmunta Augusta w pustej także piwnicy ulągł się
bazyliszek, który wyglądając oknem zawalonym, wiele ludzi przechodzących
wzrokiem swoim zabijał. Tego chcąc zgubić, taki wynaleziono sposób: Cztery
snopy ruty po jednemu w piwnicÄ™ wpuszczono i znowu, ale nie zaraz, wyciÄ…gano.
Pierwszy snopek zbielał i usechł, drugi i trzeci już nie tak był zwiądł;
czwarty już zdrowy i świeży wyciągnięto; po tym zrozumiano, że już musiał
zdechnąć; więc tam spuszczono jednego człeka, który go znalazł nieżywego.

ÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ



* Dołączam tu ciekawy szczegół do wiary średniowiekowej o bazyliszkach
wzięty z dzieła Theophili presbyteri et monachi libri III seu diyersarum
artium schedula, które to dzieło odnoszą do X lub XI wieku. Powiada on, że
poganie w ten sposób tworzą sobie bazyliszków: mają oni piwnicę w ziemi
wyłożoną całkiem płytami kamiennymi i dwa tylko maleńkie zostawione są
okienka. W taki loch sadzają dwa koguty dwunastoletnie, karmiąc je, aż się
utuczą; wtenczas te koguty przez gorąco pochodzące z tłustości parzą się
między sobą i znoszą jaja. Po czym zabierają koguty, a jaja dają wysiadać
ropuchom, z których po czasie wyłażą małe kogutki; po dniach dziesięciu
wyrastają im wężowe ogony l gdyby owa piwnica nie była całkiem kamienną,
natenczas niechybnie zaryłyby się w ziemię. W podaniach ludu smoki także się z
takich jaj kogucich tworzÄ….