ŻYWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
dr n. wet. Agnieszka Kurosad
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Mikroflora
przewodu pokarmowego
i probiotyki stosowane u psów i kotów
Gastrointestinal tract microflora and probiotics
used in the treatment of dogs and cats
Przewód pokarmowy zwierząt do- Dzięki bakteriom jelitowym dochodzi
mowych jest zasiedlany przez różne do rozkładu złożonych polisachary-
Streszczenie
mikroorganizmy (korzystne oraz po- dów i wytwarzania energii niezbędnej
Artykuł charakteryzuje mikroflorę po-
szczególnych odcinków przewodu po- tencjalnie szkodliwe), będące ze sobą dla kolonocytów (kwasy organiczne),
karmowego psów i kotów oraz przedsta- w stałej równowadze, co sprzyja utrzy- przetwarzania substancji zawierają-
wia możliwość jej korekty przez podanie
maniu optymalnego stanu zdrowia cych azot i lipidy, hydrolizy moczni-
określonego probiotyku.
gospodarza. Zasiedlenie przewodu ka czy modyfikacji metabolizmu cho-
pokarmowego określoną mikroflo- lesterolu i soli kwasów żółciowych
Słowa kluczowe
rą rozpoczyna się już kilka godzin (1, 11, 13). Niektóre szczepy drobno-
pies, kot, probiotyki
po porodzie i trwa aż do osiągnię- ustrojów, np. bakterie kwasu mlekowe-
Abstract
cia przez nią ustalonej równowagi. go, uczestniczą w produkcji witamin
Rodzaj oraz liczba drobnoustrojów z grupy B: niacyny, kwasu pantote-
The article contains a short description
of the microflora compounds in all parts
w przewodzie pokarmowym są zależ- nowego, pirydoksyny oraz biotyny
of the dogs and cats gastrointestinal
ne od zasiedlanego odcinka (8, 13). i kwasu foliowego. Dodatkowo wyka-
tract and the possibility of correcting
I tak np. w żołądku i bliższym odcin- zują również zdolność do produkcji
microflora imbalances using a proper
ku dwunastnicy, ze względu na kwa- niektórych proteolitycznych i lipoli-
probiotic.
śne pH, obecność żółci, krótszy czas tycznych enzymów trawiennych. Na-
Key words
pasażu oraz ograniczoną produkcję tomiast inne bakterie mikroflory jelit
dog, cat, probiotics
śluzu, liczba drobnoustrojów wyno- mogą działać potencjalnie negatywnie
si od 103 do 104 CFU/g treści po- w stosunku do makroorganizmu, np.
karmowej (2, 6, 8). W powyższych Bacteroides spp. znacząco obniża stę-
odcinkach dominują pałeczki Lacto- żenie kobalaminy (11, 12).
bacillus i enterokoki. Od bliższego od- Najistotniejszą funkcją mikroflory je-
cinka dwunastnicy do jelita czczego lit jest ochrona przed infekcjami i kolo-
i krętego liczba bakterii sukcesywnie nizacją bakterii patogennych. Ochrona
wzrasta aż do osiągnięcia wartości ta jest wynikiem wytworzenia fizycz-
od 1011 do 1012 CFU/g kału w okręż- nej bariery zapobiegającej kolonizacji,
nicy. W tym odcinku dominują bez- współzawodnictwa o składniki odżyw-
względne i względne beztlenowce cze oraz produkcji substancji przeciw-
z rodzaju: Bacteroides, Eubacterium, bakteryjnych (1, 4, 5).
Bifidobacterium, Lactobacillus i Clo- Równowaga mikroflory przewodu
stridium (2, 6, 8). pokarmowego może być zachwiana
przez wiele czynników, do których
Rola mikroflory należą m.in.: błędy żywieniowe, stres,
przewodu pokarmowego choroby, stosowanie antybiotyków lub
Mikroflora przewodu pokarmowe- innych leków zmieniających pH jelit
go pełni istotną funkcję w trawieniu lub po prostu starzenie się organi-
i wchłanianiu różnych substancji od- zmu. Okazało się bowiem, iż poziom
żywczych oraz wpływa na szereg pro- pałeczek kwasu mlekowego jest sta-
cesów zachodzących w jelitach (13). tystycznie istotnie niższy, a laseczek
MAJ " 5/2013
70
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE ŻYWIENIE
Clostridium perfringens wyższy u psów na zdrowie gospodarza (3-5). Wśród pacjentów z zespołem krótkiego jeli-
starszych w porównaniu ze zwierzęta- cech charakteryzujących probiotyki ta. Podanie dziecku z tą chorobą jo-
mi dorosłymi (3, 12). wymienia się między innymi: zdol- gurtu wzbogaconego w Lactobacillus
Przetrwanie określonych szczepów ność ich przeżywania w przewodzie rhamnosus doprowadziło do rozwo-
w przewodzie pokarmowym wynika pokarmowym, czasowe, szybkie za- ju bakteriemii (3). W medycynie we-
z ich charakterystyki oraz wzajem- siedlanie przewodu pokarmowego, terynaryjnej nie opisano jak dotąd
nych relacji (synergistycznych lub an- hamowanie wzrostu patogenów lub przypadków septicemii, związanej
tagonistycznych) zachodzących stale ograniczenie ich przylegania do bło- z podawaniem probiotycznych szcze-
między nimi. W wyniku naruszenia ny śluzowej przewodu pokarmowe- pów bakteryjnych. Niemniej jednak
istniejącej równowagi dochodzi do wy- go, dodatnią reakcję in situ z drobno- nie zaleca się ich stosowania u psów
stąpienia objawów choroby. Zaburze- ustrojami bytującymi w przewodzie i kotów z objawami silnej immuno-
nie prawidłowej równowagi mikroflory pokarmowym, modulację czynności supresji oraz u osobników w stanie
obserwuje się najczęściej w przebiegu układu immunologicznego oraz pro- krytycznym (12). Jedyne stwierdzalne
chorób zapalnych jelit (Inflammatory dukcję substancji korzystnych, tj. wi- uboczne objawy związane z podawa-
Bowel Syndrom), biegunek różnego po- tamin, przeciwutleniaczy czy skład- niem probiotyków u zwierząt miały
chodzenia (wirusowe, bakteryjne, pa- ników odżywczych dla kolonocytów charakter przemijających wzdęć i nie-
sożytnicze czy wynikające z błędów (7, 9). Probiotyki należą do substancji znacznego dyskomfortu odczuwalne-
dietetycznych), uogólnionej dysfunkcji bezpiecznych dla makroorganizmu. go w okolicy brzucha (3, 12).
układu immunologicznego czy choro- W medycynie człowieka opisano je- W weterynarii preparaty probio-
bach trzustki (5, 11, 12). dynie 89 przypadków bakteriemii tyczne zawierają najczęściej pałeczki
przy podawaniu 23 probiotycznych kwasu mlekowego (Lactobacillus aci-
Probiotyki szczepów Lactobacillus. Niemniej dophilus, L. casei, L. rhamnosus itp.),
W celu odrestaurowania prawidło- jednak przypadki te wiązały się z po- bifidobakterie (Bifidobacterium ther-
wej mikroflory zaleca się wprowa- ważnego stopnia immunosupresją, mophilum, B. bifi dum) czy enterokoki
dzenie probiotyków, które, wg defi- poprzedzoną długotrwałą hospita- (Enterococcus faecium, E. faecalis) i wy-
nicji podanej w 2001 r. przez FAO/ lizacją i poważnymi zabiegami chi- stępują pod postacią: mikrokapsułek,
WHO, są żywymi mikroorganizma- rurgicznymi (3). Użycie probiotyków past, płynów lub proszku. Przykłado-
mi, wywierającymi korzystny wpływ jest przeciwwskazane w przypadku we preparaty probiotyczne obecne
MAJ " 5/2013
71
www.weterynaria.elamed.pl
ŻYWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE
na rynku polskim zestawiono w po- zostały dodane do warstwy tłuszczo- NCIMB10415 (4, 11). W przypadku
rządku alfabetycznym w tab. 1. wej granulek po zakończonym proce- psów chorych (choroba zapalna je-
Probiotyki są również obecne w go- sie ekstruzji (1, 4, 12). lit) zdecydowanie skuteczniejsza oka-
towych karmach dla zwierząt (karmy W związku z powyższym rodzi się zała się kombinacja szczepów bak-
 bio ,  organic itp.), które zawiera- pytanie, jaka jest efektywna dawka pro- teryjnych (L. acidophilus NCC2628,
ją poszczególne szczepy korzystnych biotyku. U ludzi została ona określona L. acidophilus NCC2766, Lactobacillus
drobnoustrojów w połączeniu z ich w przedziale 1 x 1010-1 x 1011 CFU/dz., Johnsonie NCC2767) niż ich wyłączne
metabolitami, komórkami drożdży z wyznaczeniem dawki minimalnej stosowanie. Natomiast u kotów rosną-
(Saccharomyces boulardii) lub jogurtem w granicach: 1 x 108-1 x 1010 (3). Nato- cych i dorosłych z objawami biegun-
(karmy holistyczne) (10-12). Niemniej miast skuteczna dawka probiotyku dla ki tła bakteryjnego (Clostridium diffi ci-
jednak w przypadku gotowych pokar- psów i kotów w dużej mierze zależy le, Salmonella spp., Campylobacter spp.)
mów z probiotykami dla zwierząt zale- od użytego szczepu bakterii i badanej zastosowany probiotyk z dodatkiem
ca się daleko idącą ostrożność przy ich grupy. Przykładowo efektywna dawka Enterococcus faecium NCIMB10415 zna-
wyborze. W 2003 r. Wesse i wsp. (11) Lactobacillus rhamnosus GG stosowa- cząco poprawił stan zwierząt i jedynie
opublikowali pracę związaną z oceną na u dorosłych psów wynosiła: 5x1011, u 9,5% przypadków wymagał dodatko-
zawartości szczepów probiotycznych L. acidophilus DSM 13241: 2 x 109 wej farmakoterapii.
w 19 produktach holistycznych (13 dla CFU/dz., a Enterococcus faecium SF68: Dla porównania, w grupie kotów
psów i 6 dla kotów), które deklarowały 9,2 x 109 CFU/dz. U szczeniąt skutecz- karmionych bez dodatku probiotyku
zawartość probiotyków. 12 z nich nie na dawka E. faecium SF68 zawierała 60% osobników wymagało antybioty-
zawierało probiotyków, lecz produkty się w przedziale od: 1 x 108 do 9 x 108 koterapii. Podobne rezultaty uzyskano
ich fermentacji, 7 zawierało 1 z deklaro- CFU/dz. (8, 9, 12). u 12 chorych psów (biegunka tła bakte-
wanych na etykiecie szczepów, a żadna Szereg badań prowadzonych na zdro- ryjnego: Salmonella spp., Campylobacter
karma nie zawierała wszystkich wymie- wych i chorych psach oraz kotach w od- spp., Clostridium spp.), którym zaordy-
nionych bakterii probiotycznych. Lacto- niesieniu do poszczególnych szczepów nowano produkt zawierający Enterococ-
bacillus acidophilus czy Bifidobacterium bakterii wykazał ich różną probio- cus faecium NCIMB10415 (12). Szczep
spp. wymienione na etykiecie 13 karm tyczną skuteczność (3, 12). Przykła- ten stosowany jest również u zwierząt
nie zostały wyhodowane z żadnego dowo L. rhamnosus GG, L. pentosus rosnących w celu stymulacji układu
produktu, natomiast dawki probioty- UK1A, L. pentosus SK2A, Bifidobac- immunologicznego. Zarówno u szcze-
ków zawarte w pozostałych pokarmach trium lactis bb12, E. faecium M74 czy niąt, jak i u kociąt długotrwałe jego po-
sugerowały spożycie ogromnych ich ilo- E. faecium SF273 wykazywały zdol- dawanie (od odsadzenia do 1. roku)
ści (ok. 5,5 kg) w celu osiągnięcia pro- ność hamowania kolonizacji błony je- zwiększyło koncentrację IgA i zna-
biotycznego efektu działania (11). Nie- lit przez Clostridium perfringens u psów cząco podniosło odporność poszcze-
mniej jednak można wyprodukować z 53,7-79,1-proc. skutecznością (12). pienną (12, 13). Podsumowując, moż-
skuteczną karmę z probiotykami dla Niemniej jednak żaden ze szczepów na podkreślić istotność stosowania
zwierząt, co potwierdziły badania pro- nie hamował adhezji Salmonelli enteri- powyższego szczepu enterokoków za-
wadzone na psach, którym podawano ca, Staphylococcus intermedium, a jedy- równo w profilaktyce, jak i terapii cho-
suchą dietę z dodatkiem L. acidophi- nie E. faecium wykazywał pozytywne rób (głównie przewodu pokarmowego)
lus w dawce 109 CFU (1), czy kotach, działanie w stosunku do Campylobac- u psów i kotów.
dla których przygotowano produkt ter jejuni (15). U kotów probiotyczny Specyficzne zastosowanie probioty-
z dodatkiem L. acidophilus w dawce: efekt uzyskano po stosowaniu Lacto- ków wiąże się również z ich działaniem
1,2 x 108 CFU-2,8 x 108 CFU/dz. (4). bacillus acidophilus DSM13241, Entero- u zwierząt, np. z przewlekłą niewydol-
W obu przypadkach mikroorganizmy coccus faecalis czy Enterococcus faecium nością nerek, przy znacznej produk-
Lp. Nazwa probiotyku Substancja czynna Przeznaczenie Postać
L. acidophilus, E. faecium, B.longum,
1. Bio-Protect dla psa i kota kapsułki
L. rhamnosus, FOS, MOS
L. plantarum, Saccharomycces
2. EM probiotyk cerevisiae, Rhodopseudomonas dla psa i kota płyn
palustris, melasa z trzciny cukrowej
3. Fatrogermina Enterococcus faecium, Zn dla psów proszek
osobny preparat dla psów
4. Forti-Flora Enterococcus faecium proszek
i kotów
L. acidophylus, E. faecium, L. rhamnosus,
5. ICF Enteromicro dla psa i kota tabletki
FOS, MOS, lecytyna
E. faecium, witaminy: C,E, B1, B2, B12,
6. INTESTIVET Gel dla psa i kota pasta
kwas pantotenowy, kwas nikotynowy
7. Pro-kolin Plus E. faecium, pektyny, kaolin, prebiotyk dla psa i kota pasta
L. acidophilus, S. faecium, witaminy A, E,
8. Provita dla psa, kota i królika pasta
ekstrakt z drożdży
Tab. 1. Obecne na polskim rynku probiotyki (ułożone w kolejności alfabetycznej) i ich krótka charakterystyka
MAJ " 5/2013
72
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE ŻYWIENIE
and fecal microbiotas in beagle dol.  Environ.
cji toksyn mocznicowych. Probiotycz- Podsumowując temat probiotyków,
Microbiol , 2005, 71: 4169-4175.
ne bakterie, produkujące ureazę, np. należy podkreślić ich szczególną przy-
7. Parvez S., Malik K.A., Khag A.S.: Probiotics
Enterococcus thermophilus, L. acidophi- datność w terapii skojarzonej chorób
and their fermentem food products are bene-
lus i Bifi dobacterium longum, wykazu- przewodu pokarmowego oraz możli- ficial for health.  J Appl Microbiol , 2006,
100(6): 117-1185.
ją zdolność do hydrolizy mocznika, wość wykorzystania we wspomaganiu
8. Rastall. R.A.: Bacteria in the gut: friends
co pozwala na obniżenie jego stężenia leczenia innych jednostek (niewydol-
and foes and how to alter the balance.
we krwi. Powyższa kombinacja drob- ność nerek, dermatozy skórne, choro-
 JN Suppl , 2012, 6: 2022S-2026S.
noustrojów probiotycznych podawa- by trzustki itp.).
9. Tuomola E., Crittendon R., Playne M.:
na przez 60 dni u 7 kotów ze zdiagno-
Quality assurance criteria for probiotic bacte-
Piśmiennictwo
zowaną mocznicą znacząco obniżyła ria.  Am J Clin Nutr , 2001, 73: 393S-398S.
1. Biourge V., Vallet C., Levesque A.: The use
10. Weese J.S., Andreson R.E.: Preliminary
stężenie BUN u wszystkich osobni-
of probiotics in the diet of dogs.  J Nutr. ,
evaluation of Lactobacillus rhamnosus strain
ków, a u 6 dodatkowo stężenie kreaty-
2007, 128 (suppl. 12): 2730S-2732S.
GG, a potential probiotic in dogs.  Can Vet J ,
niny (12). 2. Johnston K.L., Swift N.C., Forster-van
2002, 43: 771-774.
Hijfte M.: Comparison of the bacterial flora
Korzystny efekt restauracji mikroflo-
11. Weese J.S., Arroyo L.: Bacteriological
of the duodenum in the healthy cats and cats
ry jelit uzyskuje się również w stanach
evaluation of dogs and cats diets that claim
with signs of gastrointestinal tract disease.
to contain probiotics.  Can Vet J 2003, 44:
zapalnych trzustki, wiążących się do-
 J Am Vet Med Assoc. , 2001, 218: 48-51.
212-216.
datkowo z translokacją drobnoustro-
3. Kligler B., Cohrssen A.: Probiotics.  Ameri-
12. Wynn S.G.: Probiotics in veterinary practice.
jów. W chorobach trzustki obserwuje
can Family Physician , 2008, 78, 9: 1073-
 JAVMA , 2009, 234, 5: 606-613.
się upośledzenie wydzielania trzust- 1078.
13. Zentek J.: Bacterial flora of the canine ali-
4. Marshall-Johnes Z.V., Bailon M.L.,
kowych czynników antybakteryjnych
mentary tract  physiology, feeding influences
Croft J.M.: Effect of Lactobacillus acido-
i niedobór IgA, co sprzyja rozwojowi and dietary consequences.  Kleintierpraxis ,
philus DSM13241 as a probiotic in healthy
2000, 45: 523.
dysbakteriozy (12). W medycynie czło-
adult cats.  Am J Vet Res , 2006, 67:
wieka probiotyki stosuje się również
1005-1012.
dr n. wet. Agnieszka Kurosad
w stanach niedożywienia, wynikają- 5. Marteau P.R., Vrese M., Cellier C.J.: Protec-
Katedra Chorób Wewnętrznych
tion from gastrointestinal diseases with the
cych z nietolerancji składników pokar-
z Kliniką Koni, Psów i Kotów
use of probiotics.  Am J Clin Nutr , 2001,
mowych (np. nietolerancji laktozy, sa-
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
73 (suppl): 430S-436S.
charozy), nowotworach jelita grubego
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
6. Mentula S., Harmoinen J., Heikkila M.:
czy atopowych dermatozach (3).
Comparison between cultured small-intestinal 50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47
MAJ " 5/2013
73
www.weterynaria.elamed.pl