B/136: A.Brodziak - Nadchodzi sztorm słoneczny







Wstecz / Spis treści / Dalej
I.3. ASTROCYTY JAKO RECEPTOR I PRZEKAŹNIK ZMIAN AKTYWNOŚCI
SŁONECZNEJ I ZIEMSKIEJ POLA GEOMAGNETYCZNEGO,
USTANAWIAJĄCY WRAŻLIWOŚĆ OKREŚLONYCH OBSZARÓW SIECI NEURONALNEJ MÓZGU LUDZKIEGO
Wstęp
Niedawno uświadomiono sobie, że kondycja psychiczna ludzi zmienia się w zależności od cyklicznych zmian aktywności słonecznej (42,44,45,47).
Jeśli zestawić wykres owych zmian aktywności słonecznej, przedstawiony np. niedawno przez wysokonakładowe czasopismo �Świat Nauki" (�Scientific American") (30) z przeszłymi wydarzeniami geopolitycznymi, zwłaszcza �ruchami rewolucyjnymi" najbardziej znanymi z nauki historii, to odnosi się nieodparte wrażenie, że w okresie szczytu aktywności słonecznej zazwyczaj dochodzi do znaczących przemian społecznych.
Ustalono, że w okresach nasilonej aktywności Słońca odnotowuje się nieodmiennie znacznie większą ilość zgłoszeń patentowych niż w okresach tzw. �minimum liczby Wolfa" (47).
Niektórzy autorzy próbowali zestawić także owe nasilenia emisji fal elektromagnetycznych i nadchodzącego nieco później strumienia elektronów, (pochodzącego z tzw. wiatru słonecznego, wywołanego przez erupcje w heliosferze, zwane �pochodniami"), z kondycją psychiczną pewnych wybranych, pojedynczych osób o znacznych zdolnościach twórczych (41,42).
Kay Refield Jamison analizowała np. zmiany aktywności twórczej Roberta Schumanna, lorda Byrona, Vincenta van Gogha, Paula Gaugina, Ernesta Hemingwaya, Virginii Wolf i Hermana Hessego (48). Wśród danych wynikających z analiz zmiennych nastrojów wielkich twórców uderza np. opowieść o twórczości Roberta Schumanna. Skomponował on około 10 razy więcej wartościowych utworów muzycznych w latach 1830-1840 i w latach 1847-1853, tzn. w okresach tzw. �pików aktywności słonecznej" (uwaga cykl 18-ty trwał dość długo) w porównaniu z okresami tzw. �dołków aktywności słonecznej". Robert Schumann w roku 1856 popełnił samobójstwo przez zagłodzenie się na śmierć. Aktywność słoneczna była wtedy w �stadium minimum".
Autorzy rosyjscy E.N. Advinina i E.G. Samovichev wyliczyli, że lata w których odnotowano tzw. poważne czyny kryminalne są zbieżne z okresami gwałtownego spadku aktywności słonecznej (1).
Warto zestawić wykres cyklicznych zmian aktywności Słońca z datami największych odkryć naukowych wszechczasów, takich jak sformułowanie heliocentrycznego modelu Kopernika (spisanego w latach 1830-1840, a więc na początku wzrostu aktywności Słońca po tzw. �minimum Spoerera (47)), sformułowanie przez Einsteina tzw. szczególnej (rok 1906) i ogólnej (rok 1916) teorii względności, prace nad podwójną helisą DNA, prowadzone przez Jamesa D. Watsona i Francisa Cricka w latach 1950 i 1948-1951 (3) oraz skonstruowanie przez Johna von Neumana w latach 1947-1948 tzw. mózgu elektronicznego" (maszyna Mark1), zwanej później pierwszym komputerem, który miał być według autora odwzorowaniem mózgu ludzkiego, co nie jest ani całkowitą prawdą ani też zupełną bzdurą (4).
Subiektywnych intuicji dostarcza także zestawienie swoich wspomnień o własnej aktywności mentalnej z wykresami zmian liczby Wolfa, przytoczonymi w naszej poprzedniej pracy (47).
Odwoływaliśmy się tam także do wielu doniesień naukowych, przemawiających za tezą, że zmiany aktywności Słońca powodują zmiany kondycji psychicznej ludzi.
Nasuwa się jednak pytanie dotyczące natury łańcucha przyczynowo-skutkowego, który wiedzie od �powstania na powierzchni najbliższej nam gwiazdy potężnych dwubiegunowych magnesów do szczególnego typu zmian patofizjologicznych.
Wydaje się, że cykliczne nasilające się �promieniowanie" elektromagnetyczne i nasilający się strumień elektronów może oddziaływać na organizmy ludzkie poprzez trzy znane nam typy naturalnego, zmiennego pola elektromagnetycznego, tzn. poprzez zmiany natężenia mikropulsacji magnetosferycznych Pc3 i Pc1 oraz nasilenie ekscesów tzw. rezonansów W.O. Schumanna (32,35,38,39,40,49).
Nie dokonano do tej pory pomiarów zmian tych trzech znanych naturalnych oddziaływań elektromagnetycznych w wystarczająco długim okresie czasu, aby móc odnieść je do posiadanych wykresów zmian liczby plam słonecznych, czyli zmian liczby Wolfa.
Można więc jedynie domniemywać, że zmiany zachodzące cyklicznie w chromosferze, fotosferze i koronie słonecznej oddziaływują na nas poprzez te właśnie procesy fizykalne.
Zebrano już jednak wiele argumentów świadczących za takim łańcuchem przyczynowo-skutkowym.
Th. P. Peterson stwierdził na przykład, że stała dielektryczna, a więc i także ładunek elektryczny i pewne zmiany pH płynów elektrolitowych organizmów żywych, zamieszkujących powierzchnię naszej planety zmianiają się w rytmie zmian aktywności słonecznej, a także w okresach znacznych zmian natężenia ziemskiego pola geomagnetycznego (46).
Z kolei wiadomo już, że astrocyty, czyli główne komórki glejowe mózgu są podatne na zmiany elektromagnetyczne (25,26,27) oraz wpływają na skład jonowy swojego najbliższego otoczenia (11).
Można więc przypuszczać, że komórki glejowe wyznaczają próg wrażliwości danej okolicy sieci neuronalnej.
Opublikowano także dziesiątki prac o związku nieprawidłowej funkcji astrocytów z występowaniem różnych form padaczki.
Napady padaczki skroniowej, zwane także napadami częściowymi złożonymi, jak twierdzi wielu badaczy wywodzących się ze szkoły M.A. Persingera, są zależne od zmian natężenia pola geomagnetycznego.
Można więc sformułować racjonalnie uzasadniony wywód, oparty o udokumentowane eksperymentalnie dane z zakresu neurofizjologii i neurologii, który przemawia za tezą sformułowaną w tytule niniejszej pracy poglądowej.
Co więcej, okazuje się, że jeśli prześledzić kilka istotnych szczegółów tego wywodu to można sformułować plan eksperymentów prowadzących do prób falsyfikacji tej hipotezy oraz wnioski mające znaczenie praktyczne, a także pewne konkluzje o znaczeniu światopoglądowym, istotne dla postępu w zakresie rozumienia funkcjonowania otaczającej nas przyrody. Sądzę więc, że warto uwypuklić więc tutaj jeszcze kilka faktów i spróbować je powiązać.
Funkcja astrocytów w ośrodkowym układzie nerwowym
Tylko połowa komórek mózgu to neurony. Tkankę nerwową przenikają liczne naczynia włosowate. Pomiędzy nimi tkwią komórki glejowe, wśród których wyróżnia się astrocyty, oligodendrocyty oraz tzw. komórki Schwanna i komórki mikrogleju. Stosunek ilości komórek gleju do neuronów wynosi 10:1.
Astrocyty okalają swoimi wypustkami naczynia włosowate, połączenia synaptyczne neuronów, a inne ich wypustki przylegają bezpośrednio do ciała neuronu. Niektóre z nich przylegają do wyściółki komór mózgu i opon mózgowych. Astrocyty wchodzą w skład splotów bariery krew
mózg. Odgrywają one główną rolę w utrzymywaniu właściwego składu płynu przestrzeni międzykomórkowej w tkance nerwowej.
Gdy neurony są bardzo aktywne w przestrzeni międzykomórkowej narasta stężenie jonów K+, co może spowodować nawet blok depolaryzacyjny neuronów. Astrocyty pełnią rolę aktywnego bufora jonów K+, szybko je wchłaniając do swego wnętrza.
Drugą główną, poznaną funkcją astrocytów jest utrzymywanie na zewnątrz komórek tkanki nerwowej niskiego poziomu kwasu glutaminowego, który po jego wychwyceniu jest metabolizowany przez nie do glutaminy.
Astrocyty modelują także aktywność neuronów przez zmianę ich zdolności do wychwytu niektórych neurotransmiterów presynaptycznych.
W błonie komórkowej astrocytów wykazano występowanie większości klasycznych receptorów: GABA-ergicznych, dopaminergicznych, adrenergicznych, cholinergicznych, histaminergicznych, adenozynowych, a także miejsca wiązania dla enkefalin, glukagonu i ACTH.
W pewnych okolicznościach astrocyty wydzielają określone substancje, jak kwas gamma-aminomasłowy (GABA), kwas asparaginianowy, somatostatynę, substancję P, eikozanoidy, a zwłaszcza tlenek azotu (NO), który może działać toksycznie na neurony.
Ważne jest także, że astrocyty są podatne na wpływy komórek mikrogleju, podobnych czynnościowo do monocytów oraz makrofagów. Komórki mikrogleju wydzielają interleukinę 1-beta (IL-1), co pobudza astrocyty do wzrostu i ich aktywności w przemodelowywaniu naczyń włosowatych mózgu.
Warto tu od razu zaznaczyć, że w IL-1 (wraz z tzw. czynnikiem nekrotycznym TNF alfa) jest kluczową substancją uwikłaną w proces zasypiania i indukowania tzw. snu wolnofalowego (non-REM human slow waves sleep, w skrócie hSWS).
Astrocyty a padaczka
Od połowy lat osiemdziesiątych wśród mechanizmów patogenetycznych wywołujących padaczkę rozpoczęto wymieniać zaburzenia funkcji komórek glejowych.
Dopiero T.M. Grisar (7,8,12) i U. Heinemanna (9), H.D. Lux (10), Woodbury D.M. (13) i Dietzel I. (11) w latach 1984-1986 zwrócili uwagę na wielce prawdopodobny mechanizm patogenetyczny napadów drgawkowych,. który polegałby na upośledzeniu zdolności astrocytów do szybkiego, buforującego wchłaniania jonów K+, wydzielanych w nadmiarze do przestrzeni międzykomórkowej przez czynne neurony.
Nadczynność dehydrogenezy węglowodorowej (glial carbonic anhydrase) (13) i niewydolność pompy potasowej (7,8,9,10,11,12) astrocytów powoduje, że ilość potasu w płynie pozakomórkowym jest zbyt duża, natomiast narasta ilość jonów Na+ i Cl+ oraz Ca++ wewnątrz komórek glejowych, które brzękną i zmieniają nawet swój kształt.
Tkanka nerwowa zwierząt doświadczalnych, skłonnych do częstych napadów, zwłaszcza bezpośrednio po napadzie padaczkowym, cechuje się zmniejszeniem objętości przestrzeni pozakomórkowej z jednoczesnym zmniejszeniem się osmolarności jej płynów. Według U. Heinemanna (9) bezpośrednim czynnikiem prowadzącym do zaburzonej homeostazy jonowej i pH są kwas glutaminowy i asparaginianowy.
N.M. Gelder, w swojej pracy opublikowanej w roku 1987 uzupełnił te rozważania twierdząc, że upośledzenie eliminacji kwasu glutaminowego przez astrocyty powoduje nienaturalny stan podwyższonej przewodności przestrzeni pozakomórkowej, co stwarza warunki do sprzężonych synchronicznych depolaryzacji wielu neuronów, co jak wiadomo jest istotą napadu padaczkowego (15).
Późniejsze prace wyjaśniają wiele problemów związanych z przedstawionym modelem teoretycznym napadów padaczkowych. Tak na przykład, D. Guilian i wsp. (16) twierdzą, że uszkodzenie centralnego systemu nerwowego wywołuje złożoną odpowiedź komórkową, w której uczestniczą nie tylko astrocyty, ale i komórki mikrogleju. Powstaje tzw. �zbliznowacenie glejowe" (glial scar). Komórki mikrogleju wydzielają interleukinę 1 (IL-1), która pobudza do wzrostu astrocyty, astrocyty zaś mogą mieć potem przemożny wpływ na okoliczne neurony.
W badaniach na szczurach, u których poprzez podawanie kwasu kainowego wywoływano częste skroniowe napady padaczkowe, stwierdzono, że zanikają neurony rogów Ammona i w miejsce tych pól wrastają komórki glejowe (tzw. gliosis) (17,22). Okazuje się jednak, że mają one wtedy szczególny rodzaj immunoreaktywności, oznaczany symbolem A2B5, charakterystyczny dla tzw. astrocytów typu 2, tzn. tzw. astrocytów protoplazmicznych.
Poznano ostatnio wiele chorób wrodzonych (18,20,23) i schorzeń nabytych (19,21) w trakcie których dochodzi do rozwinięcia się różnych postaci owej �gliozy", co predysponuje do częstych napadów padaczkowych.
Co więcej, nowe pojęcie patomorfologiczne, wprowadzone do naukowej terminologii medycznej przez radiologów obsługujących tomografy NMR, zwane �niezindetyfikowanymi obiektami świecącymi" (UBO
unindentified bright objects), przynajmniej po części pokrywa się z określeniem miejsca o zwiększonej ilości astrocytów (24). Jak wiadomo owe UBO to wykryte, przy pomocy tomografu NMR miejsca o wydłużonym czasie relaksacji T2 (increased T2 signal intesity on NMR examination), co odpowiada okolicy o podwyższonej �lepkości" (sprężystości) lub stopniom krystalizacji tkanki (29).
 Podatność astrocytów na zmiany pola elektromagnetycznego
Jak do tej pory przeprowadzono nieliczne badania dotyczące wpływu pola elektromagnetycznego na czynność i zmiany morfologiczne komórek glejowych (25,26,27,28).
Badania te dotyczyły małych zwierząt, które można było umieścić wewnątrz cewek wytwarzających pole EM. Trudno jest oddziaływać polem EM na hodowle astrocytów, gdyż trzeba je prowadzić w skomplikowanych, zasilanych prądem inkubatorach.
Tym nie mniej ustalono, że komórki glejowe zmieniają swoją funkcję pod wpływem słabych pól elektromagnetycznych (27).
Zmiany pola geomagnetycznego a występowanie napadów padaczkowych częściowych złożonych
Częstym problemem klinicznym są tzw. skroniowe napady padaczki, zwane także napadami częściowymi złożonymi, dawniej �stanami pomrocznymi" lub �ekwiwalentami padaczki". Jak wiadomo objawy takiego stanu mogą być bardzo różnorodne. A. Prusiński w podręczniku dla lekarzy i studentów pisze, że:
�na napad skroniowy składają się najrozmaitsze elementy, a mianowicie:
(1) psychosensoryczne, (2) psychomotoryczne, (3) autonomiczne i (4) intelektualno-emocjonalne.
Do elementów psychosensorycznych należą rozmaite iluzje, zwłaszcza węchowe i smakowe, pojawiające się napadowo (przykry smak lub zapach), oraz złożone halucynacje, zwykle wzrokowe lub słuchowe (motyw muzyczny, fragmenty rozmowy lub całe sceny z własnego życia bądź też obrazy całkowicie oderwane, np. postacie baśniowe). Elementy psychomotoryczne polegają na automatycznym wykonywaniu mniej lub więcej złożonych czynności. Najczęstszy jest tzw. automatyzm oralny, np. żucie, mlaskanie, wysuwanie języka. Nieraz występują tylko czynności proste, np. poprawianie odzieży, pocieranie głowy ręką itp., w innych przypadkach chory dokonuje w czasie napadu czynności złożonych, a więc: np. przechodzi przez pokój, otwiera drzwi, rozbiera się, gestykuluje, wypowiada zdania bez związku z sytuacją. Mowa zdradza wtedy cechy afatyczne. Elementy autonomiczne obejmują przyspieszenie tętna, zblednięcie, zaczerwienienie, wymioty, parcie na mocz, poty, gorączkę itp. Intelektualno-emocjonalne elementy napadu skroniowego dotyczą np. lęku, przymusowych myśli, złudzeń pamięciowych (wrażenie �już widzianego"
dej� vu, lub �nigdy nie widzianego"
jamais vu). Wszystkie te elementy przeplatają się ze sobą w najrozmaitszych kombinacjach, zazwyczaj jednak można wyróżnić pewne stadia. Jako objawy wstępne występują zwykle składniki sensoryczne, emocjonalne lub marzeniowe, następnie dołączają się automatyzmy ruchowe, objęte zwykle niepamięcią. Napad przebiega zazwyczaj z zaburzeniami świadomości, które przeważnie jednak nie są zbyt głębokie, co ułatwia choremu opisanie np. przeżytych halucynacji. Niekiedy chorzy są w czasie napadu podnieceni i agresywni, mogą posunąć się nawet do czynów zbrodniczych lub spowodować samouszkodzenie."
Przytoczyliśmy tutaj obszerny podręcznikowy opis napadów częściowych złożonych, gdyż ten właśnie obraz kliniczny umożliwi mi kontynuowanie wywodu zmierzającego do uzasadnienia tezy zawartej w tytule pracy, czyli osiągnięcie zakreślonych celów niniejszej rozprawy.
Otóż, jak podkreślałem to już w wielu poprzednich moich pracach wykryto, że napady skroniowe częściowe złożone pojawiają się u predysponowanych osób częściej w okresach wzmożonej aktywności geomagnetycznej (56,57,58).
Należy podkreślić, że owe zmiany natężenia pola geomagnetycznego są nieznaczne w porównaniu ze zmianami indukcji sztucznych pól elektromagnetycznych. Wyróżnia je natomiast ich specjalna charakterystyka.
Naturalne pola elektromagnetyczne, występujące od milionów lat w przyrodzie, starałem się scharakteryzować, za źródłowymi danymi polskich radioastronomów (32,35), także w pracy zawartej w niniejszym tomie (49).
Powtarzając te dane także tutaj, w największym skrócie, można powiedzieć, że naturalne pole EM to pole o ultra niskiej częstotliwości (ULF-EMF). Ważne jest także to że rezonans Schumanna, najsilniejsze oddziaływanie elektromagnetyczne, którego składowa podstawowa ma częstotliwość ok. 7.8Hz, cechuje się nagłymi zmianami natężenia, które co kilka, kilkanaście sekund może zwiększyć intensywność o 200-300%. Te tak zwane ekscesy Schumanna najczęściej występują w godzinach przedpołudniowych, wtedy gdy aktywność słoneczna jest znaczna.
Nie jest współcześnie jeszcze znane, czy ilość ekscesów Schumanna narasta w trakcie tzw. szczytów aktywności słonecznej, pojawiających się co 11ą3 lata.
Wyniki badań własnych nad wpływem pola EM na zapis EEG pacjentów chorujących
na padaczkę
Przedstawiony wywód skłonił nas do wykonania prób klinicznych nad wpływem słabego pola elektromagnetycznego na zapis EEG chorych cierpiących na padaczkę. Metodykę, wyniki i dyskusję otrzymanych rezultatów przedstawiamy w szczegółach w innej publikacji (50).
Do celów niniejszego wywodu ważne jest jednak przytoczenie najważniejszego naszego spostrzeżenia.
Otóż okazuje się, że zastosowanie zmiennego pola EM o natężeniu rzędu 20mT i częstotliwości 43Hz powoduje zazwyczaj: (a) zmniejszenie ilości rejestrowanych wcześniej fal ostrych i iglic oraz (b) zmniejszenie amplitudy fal beta. Pacjenci odnotowują po takich 20-minutowych seansach odprężenie psychiczne, co zostało potwierdzone krótkim przymiotnikowym testem psychometrycznym.
Okazuje się jednocześnie, że analogiczne seanse aplikacji pola EM, różniące się jedynie zastosowaną częstotliwością rzędu 7Hz na ogół nie wywołują takich zmian, bądź trend uzyskiwanej reakcji jest odwrotny.
Podsumowanie
Często zapominamy o tym, że zmiany funkcjonowania mózgu, przejawiające się zmianą świadomości bądź długofalowymi zmianami kondycji psychicznej, wpływającymi także na procesy fizjologiczne i patologiczne są ogólnie znane i w sposób oczywisty zależne od wpływów geofizycznych.
W rytmie dobowym zachodzi bezustannie przechodzenie od stanu czuwania do snu, co jest synchronizowane z zapadaniem ciemności. Znany jest także 90-cio minutowy cykl pracy i odpoczynku, cechującego się czasami zaistnieniem odmiennego stanu świadomości (51,52). Poznano także roczny rytm wskaźników umieralności (53) i sezonowe zmiany kondycji psychicznej.
W artykule niniejszym chcemy poszerzyć więc jedynie rozeznanie o zależności funkcji mózgu człowieka od zmian geofizycznych związanych z istnieniem ok. 11-letniego rytmu zmiennej aktywności Słońca..
Tak się akurat składa, że ten najdłuższy(jak do tej pory), rozważany przez fizjologów i lekarzy rytm zmian aktywności biologicznej wywołuje niezwykle brzemienne następstwa masowe, a mianowicie stymuluje powstawanie nowych idei i odkryć oraz stymuluje przemiany społeczne.
Wykryta przez nas odmienność reakcji mózgu ludzkiego w zapisie EEG na oddziaływanie pola ULF o częstości 7 i 43 Hz prowadzi do wniosku, że naturalne bodźce elektromagnetyczne, znane jako ekscesy rezonansu Schumanna, jak i jeszcze wolniejsze fale związane z Pc3 i Pc1 mogą być nośnikiem oddziaływań kolejnego cyklu aktywności słonecznej na mózg i ludzi. Byłoby to jednak stwierdzenie banalne, gdyby nie wskazać na konkretne struktury komórkowe i procesy biochemiczne, które pośredniczą w odbiorze tych zmian geofizycznych.
Hipoteza o pośredniczącej roli astrocytów i być może komórek mikroglejowych w tym zjawisku umożliwia wskazanie sposobu zmiany wartości tzw. �set-point", dla neuronów leżących w wyższych warstwach sieci neuronalnej, realizującej wpierw percepcję a później także wyobrażenia pewnych obrazów mentalnych (47,54).
W ten sposób prezentowany przeze mnie już wielokrotnie wcześniej podstawowy obwód neuronalny zwany obwodem równoważąco-zapamiętująco-wywoławczym (tzw. �equi-me-rec unit") staje się schematem kompletnym. Staje się bowiem wtedy zrozumiałe skąd pochodzi zmiana sygnału nastawczego i jak jest ona przenoszona na pewien wyróżniony fragment sieci neuronalnej.
Ponieważ fragment sieci neuronalnej stanowiącej ów �equi-me-rec unit" wywołuje z pamięci pewien obraz mentalny, a obraz taki może być, subiektywnie biorąc, �bardzo ważny", gdyż istotny w �konstrukcie osobistym" osobowości i samoocenie pewnej osoby, stąd staje się zrozumiałe, w jaki sposób podwyższona aktywność Słońca może prowadzić do wspomnianych na wstępie zmian kondycji psychicznej.
Oczywiście byłoby przydatne dla praktycznej działalności psychologów klinicznych, lekarzy i innych osób �zatroskanych" zmianami kondycji psychicznej ludzi, aby spróbować scharakteryzować istotę owej �zmiany kondycji psychicznej" w terminologii psychologicznej, tak aby zmienione zachowanie ludzi było bardziej zrozumiałe i bardziej przewidywalne.
Próbujemy to uczynić w innej pracy przedstawionej w tym tomie (55).
Możliwości falsyfikacji prezentowanej hipotezy
Dla prób ewentualnej falsyfikacji przedstawionej powyżej hipotezy w pierwszej kolejności konieczne są:
1. Próby ustalenia reakcji komórek glejowych w hodowlach na różne typy oddziaływania ULF, zwłaszcza o charakterystyce ekscesów rezonansu Schumanna i mikropulsacji Pc3 i Pc1.
2. Konieczne są pomiary zmian w/w naturalnych oddziaływań geomagnetycznych na przestrzeni przynajmniej dwóch kolejnych cykli zmian aktywności słonecznej.
3. Potrzebne są skrupulatne pomiary psychometryczne i zapisy EEG u osób poddanych oddziaływaniom elektromagnetycznym o charakterystyce równoważnej ekscesom rezonansu Schumanna, a także mikropulsacjom Pc3 i Pc1.
Wnioski praktyczne
1. Uznanie naszej hipotezy za wysoce prawdopodobną skłoniłoby do uważnego rozpatrzenia teorii o istocie �przemiany" psychologicznej, zachodzącej co 11ą3 lata.
2. Uwzględnienie takich teorii zwiększa możność przewidywania procesów geopolitycz-nych, jakie będą miały miejsce w przebiegu cyklu 23-ciego.
3. Zwrócenie uwagi na stan ducha �spostrzegany" w szczególnych dniach określonej �pogody elektrycznej" (sytuacji w magnetosferze), co odnotowuje służba Space Environment Centre, skłoni być może w przyszłości każdego z nas, a także lekarzy praktyków do posługiwania się wiedzą o własnościach geofizycznymi danego dnia dla realizacji aktualnych celów osobistych, a także w zakresie porad zdrowotnych przedstawianych pacjentom.